Монголын хуульчдын холбооны ээлжит III Их хурал маргааш болох гэж байна. Энэхүү хурлаараа холбооны дүрэмд өөрчлөлт оруулах, мөн холбооны Ерөнхийлөгчийг шинээр сонгох асуудлаар хэлэлцэх аж. Энэхүү албан тушаалд зургаан хуульч нэр дэвшиж байгаа юм. Түүний нэг нэр дэвшигч, өмгөөлөгч Г.Нацагдоржтой цөөн хором ярилцлаа.
-Хуульчдын холбооны Их хурал удахгүй болох гэж байна. Хурлаар ямар асуудлыг хэлэлцэх вэ?
-Хуульчдын холбооны дүрэмд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, холбооны Ерөнхийлөгчийг сонгох асуудлыг нийт хуульчдаас сонгогдсон төлөөлөгчдөөс буюу Их Хурлын хуралдаанаар хэлэлцэнэ. Харин төлөөлөгчдийг сонгосон сонгуулийн үр дүн нь нийт хуульчдын хүсэн хүлээсэн буюу тэдний дуу хоолойг шийдвэр гаргах хуульчдад хүргэх сонголт болсон гэж би үзэхгүй байгаа.
-Ерөнхийлөгч гэснээс хэдэн жилийн өмнө Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг шүүхэд хариуцагчаар татаж байсан өмгөөлөгч та байх аа. Тухайн үед яг юу болсон юм бэ?
-Анхан болон давж заалтах шүүхийн бүх шүүгч нарыг албан тушаалаас нь чөлөөлсөн зарлигийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гаргасан. Тэд албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлт гаргаагүй тул Ерөнхийлөгчийн зарлиг Үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн үзэж Үндсэн хуулийн Цэцэд хандан мэдээлэл гаргасан. Дараа нь энэ асуудлаар өмгөөлөгчөөр шүүх хуралдаанд оролцсон.
-Тэгээд Үндсэн хуулийн Цэцэд хянагдаж байсан хэрэг яагаад шүүхийн асуудал болчихсон юм бэ?
-Учир нь Захиргааны хэргийн шүүх дээр шүүгч нарыг чөлөөлсөнтэй холбоотой асуудлаар хэрэг үүссэн гэх үндэслэлээр мэдээллийг хүлээн авахаас татгалзсан юм. Ингээд тухайн иргэд буюу албан тушаалдаа эгэн томилогдоогүй 12 шүүгчтэй уулзалдаж, тэдний өмгөөлөгчөөр ажиллах болсон. Анхан шатны шүүх хуралдаанаас Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн тогтоолыг илт хууль бус хэмээн тооцсноор нэхэмжлэгчийн эрх сэргэхгүй тул Ерөнхийлөгчийн зарлиг хүчин төгөлдөр байна гэх үндэслэлээр нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон. Уг шийдвэрийг эс зөвшөөрөн давж заалдах болон хяналтын журмаар гомдол гаргасан ч шийдвэрийг хэвээр үлдээсэн юм. Хамгийн харамсалтай нь тухайн захиргааны хэрэг дээр Шүүхийн ерөнхий зөвлөл нь шүүхийг үгүйсгэдэг, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байнга саад учруулдаг нэр бүхий хоёр иргэнийг татвар төлөгчийн мөнгөөр хөлслөн өөрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр сонгон авсан явдал юм. Энэ талаар миний бие тухайн үед өөрийн цахим хуудаст бичиж, нийтэд хүргэсэн тул удалгүй хариуцагч тал итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөсөө татгалзаж байлаа. Хяналтын шатны шүүхийн тогтоол хүчин төгөлдөр болсон тул 2015 оны нэгдүгээр сард Үндсэн хуулийн Цэцэд дахин хандсан. Дахин хандахад Үндсэн хуулийн эрх зүйн маргаан биш гэх үндэслэлээр мэдээллийг хүлээн авч маргаан үүсгэхээс татгалзсан. Цэцийн гишүүний тогтоолд холбогдуулан Үндсэн хуулийн Цэцэд хандан дахин гомдол гаргасан. Тогтоолыг хэвээр үлдээсэн магадлалд тогтоол үндэслэлтэй байна, харин эрх нь зөрчигдсөн иргэд шүүхэд хандах эрх нь нээлттэй байна гэсэн. Ингээд миний бие итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хувьд Иргэний хэргийн шүүхэд хандан Ерөнхийлөгчийг шүүхэд анх удаа хариуцагчаар татан нэхэмжлэл гаргасан. Шүүх харьяаллын бус гэх үндэслэлээр нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан тул уг захирамжийг эс зөвшөөрөн гомдол гаргахад хэвээр үлдээсэн. Тэгэхээр нь захиргааны хэргийн шүүхэд хандан нэхэмжлэл гаргасан. Гэвч мөн л харьяаллын бус гэх үндэслэлээр нэхэмжлэлийг хүлээн аваагүй. Иймд харьяалал тогтоолгохоор Үндсэн хуулийн Цэцэд хандан гомдол гаргахад Үндсэн хуулийн эрх зүйн маргаан биш байна гэсэн ба шүүхэд хандах эрхтэй талаарх магадлалын заалт хүчинтэй байна гэсэн хариуг өгсөн. Энэ үед хуульчдын эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэгтэй Монголын хуульчдын холбоо, шүүгч нарын эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэгтэй Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлөөс ямар нэг бодитой буюу эрх зүйн үр дагавар бий болгох ямар нэг үйлдлийг хийгээгүй шүү дээ.
-Ер нь та Үндсэн хуулийн асуудал гэж их ярих юм. Энэ чиглэлээр илүүтэй мэргэшсэн хүн үү?
-Үгүй ээ. Би захиргааны эрх зүйн багш. Хичээл маань Үндсэн хуулийн эрх зүйтэй шууд холбогддог учраас энэ чиглэлээр сонирхон судалдаг юм.
-Тэгвэл та яагаад зөвхөн шүүхтэй холбоотой асуудлаар гомдол, мэдээлэл гаргаад байна вэ?
-Улстөрчид нь хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглалаа хамгаалж, тэдэнд зориулж хуулиа баталдаг. Харин шүүх засаглалыг өмгөөлдөг, хамгаалдаг төрийн байгууллага байдаггүй. Надад ямар нэг ашиг сонирхол байхгүй учраас шүүх засаглалыг өмгөөлье, хамгаалъя л гэсэн юм.
-Шүүхтэй холбоотой өөр ямар асуудал байна вэ?
-Шүүхийг нэгтгэж, тэдгээрийг дугаарлан тойргийн системд оруулсныг үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн үзэж, Үндсэн хуулийн Цэцэд хандан мэдээлэл гаргасны дагуу уг зөрчил арилсан. Гэвч нөгөө л нэгдсэн шүүх хэвээр бөгөөд иргэдээсээ холдсон буюу байршлын хувьд чирэгдүүлсэн хэвээр байгаа. Өөрөөр хэлбэл Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийг УИХ хэлбэрийн хувьд биелүүлсэн мэт боловч агуулгын хувьд биелүүлээгүй хэвээр байгаа. Мөн хэрэг маргааныг шийдвэрлэх замаар хуулийг тайлбарлах нь Үндсэн хууль зөрчиж байгааг Үндсэн хуулийн цэцэд мэдээлэл гаргасны дагуу хуулийн уг заалтыг Үндсэн хуулийн Цэц хүчингүй болгосон. Гэвч хуулийг хэрхэн зөв хэрэглэх талаар тайлбар хийх эрхийг нь Улсын дээд шүүхэд УИХ-аас өдийг хүртэл олгоогүйн улмаас хуульд байхгүй нэр томьёо болох зөвлөмж гаргуулан Улсын дээд шүүхийг үндсэн хууль зөрчүүлж байгаа юм. Гэвч Улсын дээд шүүх нь Үндсэн хуулийн Цэцэд харьяалагдах субьект биш тул уг зөрчлийг зогсоох зөвтгөх арга зам хуульч миний хувьд байхгүй байна.
2016 оны аравдугаар сард Сүхбаатарын талбай дээр “Улаанбаатарын намар” арга хэмжээ болж, улсын төсвөөс 218 сая төгрөг гарсан байдаг. Нийслэлийн Засаг даргын гаргасан А680 дугаар захирамжийг хуульд нийцээгүй болохыг тогтоолгохоор МОнгол Улсын Ерөнхий сайдад хандан миний бие гомдол гаргасан. Гомдлыг хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлээгүй тул Захиргааны хэргийн шүүхэд Ерөнхий сайдыг хариуцагчаар татан иргэн миний бие нэхэмжлэл гаргасан. Харин Захиргааны хэргийн шүүхийн харьяаллын бус гэх үндэслэл заахаас гадна Ерөнхий сайдыг бус харин Нийслэлийн Засаг даргыг хариуцагчаар татах нь зүйтэй гэсэн агуулгаар нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан захирамж гаргасан.
Уг захирамжийг эс зөвшөөрөн гомдол гаргахад гомдолд дурдсан үндэслэлийг дурдахгүйгээр тогтоол гаргаж, захирамжаа хэвээр үлдээсэн. Захиргааны хэргийн шүүхийн харьяаллынх биш гэсэн учраас иргэн болон Эрүүгийн хэргийн шүүхэд хандсан боловч мөн хүлээн авахаас татгалзсан. Иймд шүүхүүд хэргийн талаар буюу миний гаргасан нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан тул харьяалал тогтоолгохоор өнгөрсөн хоёрдугаар сард үндсэн хуулийн цэцэд хандсан. Үндсэн хуулийн эрх зүйн маргаан биш байна гэсэн хариуг тавдугаар сард өгсөн. Тэгэхээр нь Үндсэн хуулиар хүлээсэн үүргээ буюу гомдлыг заавал шийдвэрлэхгүй байгаа Ерөнхий сайд Үндсэн хууль зөрчиж байна хэмээн Үндсэн хуулийн Цэцэд хандахад мөн Үндсэн хуулийн эрх зүйн маргаан биш гэх үндэслэлээр маргаан үүсгэхээс татгалзсан.