“Монгол Улс далайд гарцгүй учраас буурай хөгжилтэй” гэдэг яриа, тайлбар бий. Тэгвэл манайх шиг далайд гарцгүй бусад орнуудын хөгжил, эдийн засгийн үзүүлэлт ямар байгаа бол. Энэ асуулт дэлхийн хэмжээнд аль хэдийнэ тавигдаж, хариулт нь гараад удаж байгаа юм байна. Таван тивийн улс орнууд дотроос 32 нь далай тэнгисээс хол, эх газрын төв хэсэгт бусад орнуудаар хүрээлүүлэн оршдог ажээ. Тэднээс нэрэлбэл Швейцарь, Люксенбург, Австри, Казакстан орныг жишээ болгон дурдаж болно. Африкийн 16, Азийн 10, Европын 14, өмнөд Америкийн Боливи, Парагвай хоёр гэх мэтээр тивээр нь ялгасан нь ч бий. Эдгээрээс тав нь яг манай Монгол шиг бөгөөд манай орныг нэмбэл дэлхийн түвшинд зургаа болж тоологдоно. Андорра гэдэг улс Франц, Испаниар хүрээлэгддэг бол Энэтхэг, Хятадын дунд Бутан оршин байна. Украйн, Румины хооронд Молдав, Швейцарь, Австрийн дунд Лейхтенштэйн оршдог. Лейхтенштэйн бүр ч сонирхол татам. Далайд гарцгүй орноор хүрээлүүлсэн далайд гарцгүй орон гэсэн сонирхолтой тодотголтой. Дэлхийд хоёрхон ийм орон байдагийн нөгөө нь Узбекистан юм. Үүний сацуу улс дотор улс буюу Ватикан, Сан-Марино, Лесото нь мөн л далайд гарцгүй. Тэгвэл хамгийн их хүн амтай далайд гарцгүй орноор Этиоп нэрлэгддэг. Газар нутгийн хэмжээгээрээ Казакстан тэргүүлж, Монгол хоёрдугаарт ордог бол Чад, Нигер, Мали гэх мэтээр жагсана.
Энэ 49 орноос манай орон шиг нь ч бий, хөгжлөөрөө тасарч цойлсон нь ч байгаа. Бүр үгээгүй хоосон, өлсгөлөнд нэрвэгдсэн орнуудын жагсаалтыг төв Африкийн зарим орон толгойлно. Статистик тоог аваад үзвэл 32 орны 16 нь буюу яг тал нь буурай хөгжилтэй үлдсэн нь хөгжилтэй, хөгжингүй гэх мэтээр тус тусын ангилалд хамаардаг. Газар нутаг, аж ахуй, газрын баялагаараа манайтай ижил төстэй Казакстаны жишээг аваад үзье. Уул уурхайн зохистой хэрэглээ, чанга хууль тус улсын хөгжлийн гол түлхүүр гэгддэг. Уранаа ухаж, олборлож ууж идсэнээр монголчууд шиг үзүүлэлттэй ч хөгжил нь хол тасархай байна. Швейцарын хөгжлийн нууцыг хүн бүр мэдэх байх. Төвийг сахих нэрээр дэлхийн ихэнх орны мөнгийг банкиндаа хадгалж чадсанаар хүчирхэг эдийн засгийг бүтээж чадсан байдаг. Тэгвэл Австрийн тухайд газарзүй, хил хязгаар, орд баялаг гээд бүхий л үзүүлэлтээрээ манайхаас хавьгүй бага ч эдийн засаг нь, хөгжил нь хэдэн арав дахин их. Ганцхан жишээ өгүүлэхэд Австрийн хилийн урт 2562 км гэгддэг. Хөгжлөөрөө хоцрогдолгүй яваагийн жишээг үүрдийн үл довтлох байдлыг тунхагласан Европын зургаан орны нэг гэдэгтэй холбон тайлбарлах судлаач, эрдэмтэд бий.
Тэгвэл бидний тэр бүр мэддэггүй Люксенбургийн их вант улс ямар байна. Хөгжлөөрөө дэлхийн хоёрт жагсдаг баян орон. Нийтдээ 2586-хан хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, хүн ам цөөн хэрнээ Европын орнуудын хамгийн хурдан өсөлттэй гэсэн үзүүлэлтийг тэргүүлдэг. Яагаад дэлхийд тэргүүлэгч орон болсон бэ гэвэл түүхэнд байсан удирдагчид нь болоод өнөөдрийн удирдлагууд нь ухаантайнх гэж хэлж болно. Түүхэн замнал нь бусдын эрхшээлд орж байсан зэргээрээ манайхтай нэн төстэй. Европын орнууд бүгд шахам эзлэн түрэмгийлж байсан учраас бүхий л хэлийг мэддэг ард түмэнтэй болсон. Бараг мянган жил бусдын эрхшээлд байгаад одоогоос 200 орчим жилийн өмнө хөрш орнуудын зөрчлийг ашиглан Пруссын хаант улс ба Франц хоорондын жийргэвч орон болсноор тусгаар тогтнох эхлэл нь тавигдсан байдаг. Ингээд төвийг сахих үзлийг олж авснаар хөгжлийн зам дээрээ гарчээ. Энэ улс нь дэлхийн улс төр, цэрэг хүчний төв зангилааг эх орондоо бий болгож чадсан. Шууд хэлбэл Люксенбургийн их вант улсад Европын холбооны орнуудын шүүхийн төв байрладаг нь эхний давуу тал нь болжээ. Мөн НҮБ, НАТО-гийн гэх мэтээр олон улсын бүхий л байгууллагуудын Европ дахь салбарын төв энэ оронд бас байдаг нь дараа дараагийн давуу тал нь болж өгдөг. Улс төр, цэрэг хүчний төв зангилаа болдог давуу талаа ашиглан дэлхийн хамгийн өндөр, нэр хүндтэй эдийн засгийг бий болгож чадсан бөгөөд ОУВС үүнийг нь удаа дараа хүлээн зөвшөөрч байжээ. ОУВС зарласнаар эдийн засгаараа тэргүүлэгч орны хоёрдугаарт жагссан.
Одоо эдийн засгийн хамгийн өндөр өсөлттэй, өсөлт нь тогтвортой, удаан үргэлжилдэг гэх номинацийг байнга тэргүүлж байна. Үүний зэрэгцээ маш бага инфляцтай, өндөр түвшний инновацтай гэх жагсаалтыг олон жил тэргүүлж байна. Энэ улсад тохиолдсон хамгийн муу явдал 2012 онд тохиолджээ. 2008 оны дэлхийн эдийн засгийн хямралаас улбаатай ажилгүйдлийн түвшин 6.1 хувьд хүрсэн нь үнэхээр ард түмнийх нь санааг зовоож, удирдагчдынх нь тархийг гашилгасан явдалд орж байв. Өнөөдрийн байдлаар Люксенбургийн их вант улс Европын орнуудын ард иргэдийн очиж ажиллахыг хүсдэг мөрөөдлийн орон юм. Манайхаар бол Солонгостой төстэй бололтой. Далайд гарцгүйн дээр газар нутаг, хүн ам, баялаг, аж ахуй гээд бүхий л талаараа манайхаас мянга дахин дутуу Люксенбургийн их вант улсын хөгжлийн жишээ ийм байдаг.
Дэлхийн далайд гарцгүй орны хөгжил алаг цоог байдаг нь эндээс харагдаж байгаа юм. Түүхээрээ, баялагаараа, аж ахуйгаараа, газар нутаг, хүн амаараа Монголтой төстэй, далайд гарцгүй орнуудын хөгжил өндөр байдаг бол халуун бүсийн ургамал, мал аж ахуй эрхлэх боломж хомс, орд баялаг цөөтэй орнуудын хөгжил манайхтай ижил буурай байна.