УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяатай ярилцлаа.
-АН-ынхны ярьж буйгаар “Приус” зэрэг автомашины татвар нэмэгдэж байгаа юм уу?
-Онцгой албан татварын хуулиар хос тэжээлтэй, шингэрүүлсэн түлштэй, цахилгаан хөдөлгүүртэй автомашинуудыг 50 хувиар хөнгөлнө гэж орж ирсэн. Хуулийн төсөлд бичигдсэнээр татварыг 50 хувиар хөнгөлөх гэж байгаагаар ойлгогдож байгаа. Гэтэл агуулга нь татварыг хөнгөлөх биш, 50 хувиар нэмэх гэж байгаа юм. Өмнө нь хос тэжээлтэй автомашины гаалийн онцгой албан татварыг 100 хувь чөлөөлж байсан. Гишүүд хөнгөлнө гэж уншчихаад сайжирч байна гээд Эдийн засгийн байнгын хороон дээр дэмжсэн санал өгсөн. Энэ алдаагаа засах болов уу гэж Төсвийн байнгын хороон дээр дэмжигдээгүй саналыг дэмжиж өгөөч гэж гишүүддээ хандсан. Харамсалтай нь гишүүд дэмжмээр байгаа ч зориглож кнопоо дарж чадсангүй. Хөдөлгүүрийн багтаамж, насжилтаас хамаарч 375 мянгаас таван сая хүртэлх төгрөгийн татвар төлөхөөр болж байна.
-Гэхдээ 375 мянган төгрөг гэдэг цоо шинэ машин оруулж ирэхэд ноогдуулах татвар биз дээ. Гэтэл монголчуудын дийлэнх нь 10 жилийн өмнө үйлдвэрлэгдсэн машин худалдаж авдаг…
-Тийм. Шинэ машин оруулж ирдэг иргэдийн тоо цөөн учраас бага татварыг цөөхөн л хүн төлнө. Ихэнх нь өндөр татварт хамаарна.
-Уг нь Ерөнхий сайд ард түмний амьдралд нөлөөлөхгүйгээр татвар нэмэгдүүлнэ гээд байсан шүү дээ?
-2017 оны төсвийн тодотголыг дагаж зарим төрлийн татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь, хэмжээг нэмэгдүүлж байгааг дэмжихгүй байгаа. Төсвийн тодотголыг төсвийн тэнцлээ агуулгаар нь сайжруулах л гэж хийх учиртай. Харамсалтай нь ОУВС-гийн шаардлага гэж байгаад Засгийн газар ард түмнийхээ бодит амьдралыг дээшлүүлэх биш, дордуулах бодлого руу орж байгаа нь буруу. Тиймээс өөрчлөлтүүдийг дэмжих боломжгүй. ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдаж, хямд эх үүсвэрээр төсвийн алдагдлыг хаахыг дэмжиж байгаа ч хөтөлбөрийн нөхцөлөө тохиролцох ажлаа Сангийн яам, Засгийн газар их хангалтгүй хийжээ.
-Таныхаар төсвийн тэнцэл ямархуу харагдаж байна вэ?
-Зардлаа 220 тэрбум төгрөгөөр нэмж, орлогыг 144 тэрбум төгрөгөөр хорогдуулж, тэнцлийн алдагдлаа 200 тэрбумаар нэмэгдүүлсэн тодотгол хийж байна. Ингэх нь мэргэжлийн ямар ч хүний нүдээр Монгол Улсад, тэр тусмаа жирийн иргэдэд бол ямар ч ашиггүй. ОУВС-гийн шаардлага гээд байх юм. Валютын сангийн ажилтнуудад Монголын макро үзүүлэлтүүд муу байх нь Захирлуудын зөвлөлөөрөө хөтөлбөрийг дэмжүүлэхэд хэрэгтэй байх шиг байна. МАН-ын хувьд эдийн засгийг сэргээх чиглэлд өнгөрсөн есөн сарын хугацаанд ямар ч ахиц гаргаж чадаагүйгээ халхавчилж, гарц олж чадаагүйнхээ бурууг АН-д тохсон улс төр хийхэд нь чухал юм шиг байна.
-Зардлыг бодитой танаж чадахгүй байна уу. Ямартай ч сайд нарын багц нэмэгдсэн байна лээ?
-Зардлыг танах бодитой оролдлого хийгдээгүй байна гэж харагдаж байгаа. Сайдуудын багц, зарим хөрөнгө оруулалтууд гээд нэмэгдэж байгаа юмнууд байна. Сангийн яамнаас өргөн барьсан төсвийн хэдэн тоог ярьж ганц нэгийг нэмж хасаад батлах нь ойлгомжтой байна.
-УИХ-ын гишүүд төсөв батлах явцад хэр хариуцлагатай хандаж байна, шинэ гишүүн таны нүдээр?
УИХ-ын хувьд төсөв батлах үйл явцад туйлын хариуцлагагүй хандаж байна. Шинэ Парламент байгуулагдсанаас хойших анхны удаагийнх биш. Засгийн газар алдагдалгүй төсөв л УИХ-д өргөн барьж батлуулах ёстой. Ингэж ажиллаж чадаагүй Засгийн газар огцордог хуультай. УИХ огцруулах асуудал ярихын оронд эсрэгээр алдагдлыг нь хүлээн зөвшөөрч хуулийн орчинг нь өөрчилж, бүрдүүлж өгөөд байна. УИХ цаашид ийм үйлдэл хийгээд байж болохгүй. Төсвийн тусгай шаардлагын хязгаарыг давсан төсвийг өөгшүүлээд яваад байвал Засгийн газар, Сангийн яам, төсөв захиран зарцуулагч нартай хариуцлага, сахилга бат ярих нь ямар ч утгагүй болно. Засгийн газар төсөв, санхүүгийн бодлого барихдаа тогтвортой байдлыг нь хангах дөрвөн үндсэн шаардлагыг хангадаг байх ёстой юм. Тусгай шаардлагуудыг нь тогтоогоод өгсөн хууль нь байгаад байдаг. Харамсалтай нь тэр хуулийг үе үеийн Засгийн газрууд мөрддөггүй, УИХ-ууд нь ч мөрдөхийг шаардахын оронд алдагдалтай төсөв батлах хаалгыг нь нээж, тусгай шаардлагуудыг мөрдөхгүй байх уутыг хийж өгч явсаар өнөөдрийн хямралд хүргэжээ гэсэн дүгнэлтэд хүрээд байна.
-Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд бас их буурсан харагдаж байна лээ?
-Тийм ээ. Эдийн засгийн өсөлтийг 2017 онд гурван хувь болгоно, төсвийн нийт зардлын дээд хэмжээг 8.5 их наядаас хэтрүүлэхгүй, зарлагын өсөлтийг 1.1 их наяд байлгана гэж баталсан 2017 оныхоо тоонуудыг муутгаж байгаа.
-2016 оны тодотголоор төсөв нэгтгэж байгаа нэрийдлээр төсвөөс гадуур санхүүжигдсэн олон зүйлийг төсөв дээр нэгтгэснээр алдагдал огцом нэмэгдсэн. Ингэх нь зөв байсан юм уу?
-ДНБ-ий гурван хувиас хэтрээгүй байсан алдагдлыг огцом 18 хувьтай тэнцүү болгох хэмжээний орлого зарлагын зөрүүг бий болгох санхүүгийн бичилтүүдийг Монгол Улсын санхүүгийн тайлан тэнцэлд хийсэн. Үүнд эдийн засаг, санхүүгийн утга агуулгыг биш, улс төрийн ач холбогдол талын фактор илүү нөлөөлчихлөө гэж тухайн үед бодож байсан. Хэрвээ санхүү, эдийн засгийн ач холбогдлыг нь илүү авч үзсэнсэн бол жил жилийнхээ бодит орлогыг нэмэгдүүлж, нэмэгдэх хэмжээтэй нь уялдуулж, үе шаттайгаар төсөвтөө нэгтгэх нь зөв болох байсан. Төсвийг хяналттай, нэгдмэл байлгах шаардлага бол зөв. Нэгдмэл, хяналттай гэдгийг бүх зарцуулалтыг төсвөөс гарсан, гараагүй бүгдийг нэгтгэж төсвийн тэнцэлд бичилт хийх гэж ойлгох нь өрөөсгөл. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого өнөөдөр ч төсвийн орлогод бичигддэггүй, яагаад гэвэл иргэдийн төсөвт төлж байгаа татвар хураамжийн мөнгө биш, ирээдүйд эргүүлээд авах мөнгө нь учраас. Гэхдээ яаж зарцуулах нь нэгдсэн төсвийн бүрэлдэхүүн болоод, дутагдаж байгаа хэсгээ төсвийн татаасаар нөхөөд, хянагдаад байж л байна. Түүн шиг төсвөөс орлогыг бүрдүүлдэггүй Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэр, Монголбанкны эх үүсвэрээр санхүүжигдээд төсвөөс төлөгдөхгүй, авсан эзэд нь хариуцах зүйлсийг төсвийн ирээдүйд хүлээх зардал болгож шууд бичилт хийсэн нь алдагдал огцом өсөх үндсэн шалтгаан болсон. Монголбанк төсвийн шинж чанартай хөтөлбөр арга хэмжээг санхүүжүүлсэн нь буруу гэдэг. Буруу бол бурууг нь тэнд нь засч, эх үүсвэрүүдийг тодорхой хугацаанд Монголбанкинд нь буцаалгахаас, төсвөөс Монголбанкинд эх үүсвэр өгөх гэж төсөв дээр зардал нэмэх нь төсвийн бодлогын хувьд агуулгагүй зүйл болсон. Одоогийн Засгийн газар бүх зүйлд Валютын сангийн шаардлага гэдэг болж. Олон улсын санхүү бүртгэлийн стандартыг мөрдөх нь зөв ч үүссэн нөхцөл байдлаасаа хохирол чирэгдэл багатай гарах арга ухаан нь Засгийн газрын өөрийнх нь бодлого, зорилт, хийх ажил байх хэрэгтэй шүү дээ.
-Гэхдээ ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдлаа гээд алдагдлаа яаж бууруулах нь тодорхойгүй байгаа биз дээ?
-ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр гарцгүй байгааг хүлээн зөвшөөрч байгаа. Хамрагдлаа гээд төсвийн алдагдлыг яаж бууруулах вэ гэдэг ажлаа Засгийн газар хийхгүй байна. Засгийн газрын үйл ажиллагааны зорилтыг илэрхийлдэг баримт бичгүүд дээр тавьсан тоог харвал буурах биш өсөхөөр байгааг гайхаад сууж байна. Төсвийн алдагдлыг хамгийн бага байхаар баталъя, зардлыг танаж болох хэмжээнд хүртэл хасаад орлогоо нэмэгдүүлье гэсэн санал тавьсан, дэмжигдсэнгүй. Төсвийн зөрүүг татвар нэмэгдүүлж олно гэсэн тодотгол хийж байна. Татвар нэмж олох гэж байгаа 200 гаруй тэрбум төгрөг алдагдлын зөрүүг бууруулахад далайд дусал гэгчээр юм даа.
-Сангийн сайдын хэлж буйгаар татвар нэмэгдүүлж буй нь ОУВС-гаас хамаарч байгаа гэсэн?
-ОУВС-гийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч эсрэгээр нь хэлсэн байна лээ. Ямар тоо тавьж, зорилтоо яаж тодорхойлох нь Монгол Улсын Засгийн газрын асуудал гэж. Тиймээс байнгын хороон дээр “Приус” машины татвараа заавал нэмээрэй гэж ОУВС-гийнхан хэлээгүй нь ойлгомжтой гэж яриад байгаа нь ерөнхийдөө татварын суурь орлогыг нэмэгдүүлэхдээ анхаараачээ л гэсэн санаа.
-МАН-ынхан ОУВС гэж хадны мангаа байгаа мэтээр асуудалд хандаад байна уу?
-Байдал тиймэрхүү болчихлоо. Сөрөг хүчин, ард түмэн юу ч гэж ярьж байсан хүлээж авахааргүй болсон байна. ОУВС гэдэг тулган шаардагчийн өмнө гарцаагүй байдалд орсон мэтээр яриад байгаа. Гарцаагүй байдалд орсон биш, гарц олж чадаагүйдээ л асуудал байна уу даа.
-Захирлуудын зөвлөлийн хуралд амжиж асуудлаа хэлэлцүүлэхийн тулд Засгийн газраас өргөн барьсан хуулийг тэр чигт нь явуулсан гээд байгаа. Тэгэхээр одоо УИХ-аар өөрчлөх боломжгүй гэсэн үг үү?
-Хуралд тодорхой материал бэлдэж оруулах нь ойлгомжтой. Аль ч олон улсын байгууллага шийдвэр гаргахдаа урьдчилж тохиролцсон тооцоолол дээрээ л ярина. Төсвийн тодотгол дээр яригдаж буй зүйлс өөрчлөгдсөнөөр тэнд яригдах тоо мөн өөрчлөгдөнө. ОУВС манай эдийн засгийн хүнд байдлыг дээшлүүлэх, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, банк санхүүгийн системийг илүү чадавхитай болгоход туслах зорилгоор хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх гэж байгаа. Тиймээс хоёр тоо өөрчлөгдлөө гээд хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээсээ татгалзана гэж бодохгүй байна.