Мөнгө хүүлэгчдээс нэг өдрийн зээл аваад эргүүлэн төлж чадахгүй хохирсон иргэдийн тоо хэд дахин нэмэгдээд байгаа гэнэ. Авсан зээлээ өдөр бүр эргүүлэн өгч чадахгүй байгаагаас болж хүүгийн хүү бодогдож их хэмжээний өрөнд ордог байна. Өр зээлэнд орсноос болоод орон гэр, хашаа байшин, мөнгө болох бүх зүйлээ алддаг. Ингээд зогсохгүй амиа егүүтгэсэн, архинд орсон, гэр оронгүй болсон олон мянган хүн байгаа аж. Дөрвөн сая төгрөг анх зээлээд өдөр бүр өгөх мөнгө байхгүйгээс хүүгийн хүү хоёр дахин бодогдож явсаар хэдхэн сарын дараа 80 сая төгрөгийн байраа өгсөн тохиолдол ч гарч байж. Сар шинийн баяр болох гэж байгаатай холбоотойгоор нэг өдрийн зээл авах хүмүүсийн тоо хэд дахин нэмэгдсэн байна. Энэ талаар сурвалжиллаа.
Мөнгө хүүлэгчид буюу нэг өдрийн зээл олгогчид жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид буюу худалдааны төвд лангуу түрээсэлдэг хүмүүсийг ихэвчлэн сонгож зээлээ өгдөг. Гэхдээ сүүлийн үед хөдөө орон нутагт дэлгүүр ажиллуулдаг хүмүүст мөнгө зээлдэг болсон байна. Өөрөөр хэлбэл, өдөр болгон бэлэн мөнгөний орлоготой хүн бүр нэг өдрийн зээл авах боломжтой байдаг аж. Үүнээс улбаалан уг зээлийг авах хүний тоо ч өдөр ирэх тусам нэмэгддэг гэнэ.
“Хархорин”, “Нарантуул” “Сандэй” худалдааны төв, III, IV хорооллын бэлэн хувцасны төрөлжсөн дэлгүүрээр явж, худалдагчидтай нь уулзсан юм. Бүгд л “Мөнгө хүүлэгчээс мөнгө зээлж үзсэн. Өдөр бүр олсон орлогоо зээлийн хүүнд өгөөд байхаар дампуурдаг юм байна лээ. Бага хэмжээний мөнгө зээлсэн болохоор арай гэж төлж дууссан” хэмээн ярьж байв. Мөн сар шинийн баяр болох гэж байгаатай холбоотойгоор бараа, бүтээгдэхүүний худалдан авалт сайжирч байгаа гэнэ. Үүнийг дагаад мөнгө хүүлэгчид “ажилдаа” орсон гэдгийг уулзсан хүмүүс хэлж байв.
“ХОНОГТ 400 МЯНГАН ТӨГРӨГИЙН ӨРТЭЙ БОЛООД Л СЭРДЭГ БАЙСАН”
“Хархорин” худалдааны төвд лангуу түрээсэлж, бэлэг дурсгалын зүйлс зардаг байсан Г.Мягмарцэндтэй уулзаж цөөн асуултад хариут авсан юм.
-Та нэг өдрийн зээл авч байсан гэсэн үү. Зээлээ төлж чадахгүй хүүгийн хүү төлж байсан гэж сонслоо?
-Хоёр жилийн өмнө ажил дээр нэлээд мөнгөтэй байрын хоёр хүн хүрээд ирсэн. Банк бус санхүүгийн байгууллагынхаа талаар бидэнд танилцуулсан. Тухайн үед лангууныхаа түрээсийг зургаан сараар хийчихсэн. Бэлэг дурсгалын зүйл маань ч зарагдаад дуусчихсан. Хүнээс яаралтай мөнгө зээлээд бараа худалдаж авах бодолтой сууж байсан юм. Ингээд нэг өдрийн зээлийн талаар танилцуулгыг сонссон. Тэд “Сая төгрөгийн зээлээ 22 хоногт багтаан өгөх ёстой. Өдөр бүр олсон орлогоноосоо 50 мянган төгрөг төлөөд байх боломжтой. Ингээд сард 1.1 сая төгрөг өгнө гэсэн үг. Сард ердөө л зуун мянган төгрөгийн хүү төлж байна гэсэн үг. Банкнаас зээл авахад шаарддаг бичиг баримт, барьцаа хөрөнгө юу ч авахгүй. Зөвхөн та надтай гэрээ байгуулаад түүнийгээ нотариатаар батлуулаад л боллоо. Гэрээнд тусгасан нэг заалтыг тогтоод харчих. Хэрэв өдөр бүр 50 мянган төгрөгөө хийхгүй бол 50 мянган төгрөгөө 100 мянга болгож төлөх ёстой. Өдөр бүр орлоготой байдаг хүмүүст нэг өдрийн зээл авлаа гэхэд юу ч өөрчлөгдөхгүй. Харин ч ашигтай ажиллаж бизнесээ өргөжүүлэх боломжтой. Хүмүүс ингэж л амьдарч байна шүү дээ” гээд л ятгаж гарсан. Хэд хоног бодож явсан. Тэгээд ер нь мөнгө хүүлэгчээс мөнгө зээлэх боломжтой юм байна. Өдөрт 70-200 мянган төгрөг тогтмол олдог юм чинь болно гэж бодоод л хоёр сая төгрөгийн зээл авсан. Зээл ч хэдхэн минутын дотор бүтээд сайхан байсан даа.
-Тэгээд юу болсон бэ?
-Зээлсэн мөнгөөрөө бэлэг дурсгалын олон төрлийн бараа худалдаж авсан. Гэвч зарагддаггүй. Эхний хэд хоногтоо арай гэж 100 мянган төгрөг хийгээд л яваад байсан. Сүүлдээ хийж чадахгүй болоод нэг өдөр өнжих тохиолдол гарсан. Бие өвдөөд нэг өдөр ажилдаа очоогүй. Ямар ч орлого байхгүй байхад 100 мянган төгрөг хийх ёстой. Ингээд хэдэн өдөр хийж чадаагүй. Өдөр бүр 200 мянган төгрөгийн өрөнд ороод л яваад байсан. Сүүлдээ хүүгийн хүү бодогдсоор байгаад нэг мэдсэн гурван сая төгрөг төлөхөөр болчихсон байсан. Зээл авсан хоёр хүнээс гуйсан. Ядахдаа хоёр сая төгрөг өгчихмөөр байна. Гурван сая төгрөг яагаад ч өгч чадахгүй нь гэж гуйсан. “Та гэрээгээ зөрчиж байна. Шүүхэд өгвөл таныг хохирлоо барагдуул” гэсэн шийдвэр гаргана. Яагаад гэвэл та гэрээгээ зөрчиж байна” гэж хэлсэн. Тэгээд дахиад мөнгө хүүлэгчээс мөнгө зээлэхээс өөр арга байгаагүй. Дахиад л хоёр сая төгрөгийн зээл авсан. Ингэж урд хормойгоо авч хойд хормойгоо нөхөж явсаар байтал их хэмжээний мөнгөний өртэй болсон. Унтаад сэрэхэд л 400 мянган төгрөгийн өрөнд ороод байсан. Ядаж байхад хашаа байшин худалдаж авах хүн байхгүй хэцүүдсэн. Яах арга байхгүй өөрөө гэрээний заалтыг хүлээн зөвшөөрөөд гарын үсгээ зурчихсан. Хууль хяналтын байгууллагад хандана гэхээр юу ч гэж хандах билээ. Ингээд л хоёр сая төгрөгийн зээл аваад 27 сая төгрөг болгож өгсөн юм даа. Үүнээс болоод 20 жил босгосон амьдралаараа тоглоод өнгөрсөн. Аргаа бараад хуульч Х.Бат-Ялалтын хохирогчдын холбоонд элсэж үзсэн. Тэнд дөрвөн сая төгрөг зээлээд 80 сая төгрөгийн үнэтэй байраа алдсан. Эхнэр нь, нөхөр нь амиа хорлосон олон хүн цугларсан байдаг юм байна лээ. Бүгд л мөнгө хүүлэгчдээс болж хохирсон байсан” гэв.
ББСБ-ААР ДАМЖУУЛАН ИРГЭДЭЭС МӨНГӨ ХҮҮЛДЭГ БОЛЖЭЭ
УИХ-аас 2015 онд Иргэний хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг баталсан. 2016 оны есдүгээр сарын 1-нээс Эрүүгийн шинэтгэлийн хуулийн хамтаар хэрэгжиж эхэлсэн. Хуулийн шинэчлэлээр Иргэний хуулийн 281 дүгээр зүйлийн хоёр дахь хэсэгт “Мөнгө буюу эд хөрөнгийг зээлдэгчид шилжүүлэн өгснөөр зээлийн гэрээ байгуулагдсанд тооцно”, гурав дахь хэсэгт “Зээлийн гэрээ нь хариу төлбөргүй байна” гэсэн заалтыг нэмэлтээр оруулсан байдаг. Мөн хуулийн 282 дугаар зүйл, 283 дугаар зүйлийн 283.2, 283.3, 283.4 дэх хэсгийг хүчингүй болгожээ. Өөрөөр хэлбэл, иргэд хоорондоо хүүтэй мөнгө зээлэхийг тус хуулиар хориглосон байна. Дээрх хууль батлагдсантай холбоотойгоор иргэд гар дээрээсээ хүүтэй мөнгө зээлэх нь хуулиар хориотой болсон байна. Харин мөнгө хүүлэгчид банк бус санхүүгийн байгууллагаар дамжуулан нэг өдрийн зээл гэх нэрийн дор мөнгө хүүлдэг болжээ. Япон, Солонгос, Хятадын мөнгө хүүлэгчид монголчуудаар дамжуулан ББСБ байгуулж, зарим нь гар дээрээс зээл олгодог байна. “Нарантуул” олон улсын худалдааны төв, “Да Хүрээ” техникийн зах, хорооллын дэлгүүрүүдийн худалдагчид, “Хүчит Шонхор” захынхан гээд лангууны наймаа эрхэлж байгаа иргэдийн ихэнх нь “Өдрийн зээл”-д хамрагдаж, мөнгө хүүлэгчдийн золиос болсон байна. Бүр “Нарантуул” захын лангуу, барааг нь барьцаанд авчихсан ББСБ бий гэнэ. Нэг өдрийн зээлээ төлж чадаагүй хүмүүсийн лангуун дээр ББСБ-ын залуус хүрч ирээд хурдан борлогдох барааг нь булаан авч явсан хэд хэдэн тохиолдол гарч, цагдаагийн байгууллагад бүртгэгджээ.
Шүүхэд гэрээгээ биелүүлж, зээлээ төлөөгүй гэх ББСБ-ын маш олон гомдол ирсэн байна. Шүүгчид гэрээний биелэлтээ зөрчсөн хэмээн үзэж, мөнгө хүүлэгчдийн талд шийдвэр гаргадаг байна. Өнгөрсөн жил мөнгө хүүлэгчтэй холбоотой хэдэн өргөдөл гомдол ирсэн бэ гэдгийг гаргасан судалгаа тоон мэдээлэл байдаггүй аж.