УИХ-ын Хууль зүй болон Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаар Хилийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж, асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж тодруулга авлаа.
УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: Хилийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг зарчмын хувьд дэмжиж байгаа. Энэ хууль дээр ажилласан хүмүүсийн зүй ёсны хөдөлмөрийг зохих ёсоор нь үнэлж байгаарай. Хэлэлцэж буй хуулиуд дотор захиалгын шинжтэй төслүүд их орж ирдэг болсон байна. Ашигт малтмалын тухай хуулийг дурьдаж болно. Мөн хуулийн төсөл дотор өөрт ашигтай зүйл заалт хавчуулах гэж оролдож байна. Хилийн бүсийн 100 орчим км-ийг хассан байсан. Үүнд хариулт өгөөч. Тавантолгойн асуудалд гэхэд Уул уурхайн яамнаас гэрээ байгуулаад байгаа юм биш үү. 2017 онд 500 сая ам.долларын ашигтай ажиллах байтал 49 хувийг нь 400-хөн сая доллараар зарж яах гээд байгаа юм. Нэгэнт баталсан гэрээг бид хүчингүй болгож чадахгүй болно гээд хилийн бүсэд аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах асуудлыг хэрхэн зохицуулж байгаа талаар асуулаа.
ХХЕГ-ын дарга Ц.Сэргэлэн: Хил орчмын нутаг дэвсгэр, хилийн зурвас, хилийн бүс гэсэн гурван ухагдахуун байгаа. Хил рүү нэвтрэхийн тулд хил хамгаалах байгууллага зөвшөөрөл өгдөг байсан. Нэгэнт хориглосон зүйл байхгүй бол зөвшөөрөл авч хүнд суртал үүсгэдгийг болиулъя гэсэн юм. 100 км гээд хатуу тогтоосон зүйл байхгүй. 100 км гэдэг тодорхойлолт анх сайд нарын зөвлөлийн шийдвэрээр бий болсон зүйл. Энэ нь 1993 он. Энэ мэтчлэн заалт байсан учир хил орчмын нутаг дэвсгэр гэж оруулж ирсэн юм. Гэхдээ хүсэлт авдаг, зөвшөөрөл өгдөг байдлыг түргэн шуурхай болгоход л чиглэсэн. Хилийн бүсэд ямар нэг үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоогүй. Ганцхан нэвтрэх зөвшөөрлийг нь хил хамгаалах байгууллага өгдөг юм билээ. Хязгаарласан зүйл ерөөсөө байдагггүй, хуулиндаа. Бид зөвшөөрөл өгдөг журмыг сайжруулж, чамбайруулна.
УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ: Улс орны агаарын хилийн орон зай хаана харьяалагдаж байна вэ. Хилийн цэрэгт лав ийм зүйл алга. Агаарын хилийн орон зай гэдэг их амаргүй юм билээ. Тиймээс үүнд УИХ онцгой анхаарч үзээсэй гэх саналыг хэлмээр байна. ҮАБ, хил, агаарын орон зайдаа анхаарах ёстой шүү.
УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж: Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөлд агаарын хилийн зааг гэж тусгасан байна лээ. Агаарын хил хамгаалах асуудлыг Зэвсэгт хүчний агаарын цэрэгт хариуцуулахаар өчигдөр ажлын хэсгийнхэн ярьсан.
УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатар: УИХ-ын чуулганы хуралдааны үеэр би энэ хуулийн төслийн талаар хоёр асуулт асуусан. Миний саналыг хүлээж аван боломж олгосон ажлын хэсгийнхэнд баярлалаа. Гадаадын иргэн харьяатын газар гадаадын харьяатуудаа хилээр оруулахдаа өөрсдөө хянахгүй бол энэ үйл ажиллагаа дутмаг юм биш үү. Мэргэжлийн хяналт, хилийн цэрэг, гааль, гадаадын иргэн харьяатын газар хил дээр байрладаг. Аль байгууллагаа нь голлож ажилладаг вэ?
Хил хяналтын байгууллага гэдэгт Гадаадын иргэн харьяатын газар байна гэж би ойлгосон. Хил дээр байгаа байгууллагуудын дараалалд энэ газрыг оруулъя гээд байгаа юм.
УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж: Хуулийн төсөлд гадаадын иргэдийн харьяатыг нэм гэдэг санал оруулахаар болсон. Гадаадын иргэн харьяатын газар өөрийнхөө хуулиар энэ асуудлыг зохицуулдаг. Үүн дээр хил оролцоод байх зүйлгүй. Буянт-Ухаа, Алтанбулаг, Замын-Үүд, Гашуунсухайтын боомтод гадаадын иргэн харьяатын асуудлыг зохицуулж өгөхөд болно. Хоёр хуулийн хайчин дээр ийм ойлголтын зөрүү гардаг.
Боомтын хуулийг хүчингүй болгох саналыг Засгийн газраас гаргасан. Үүнийг ёсоор болгоё гэж бодож байгаа. Аливаа хуулийг гаргахдаа энэ Монголын нөхцөлд таарах уу гэдгийг бодолцож баймаар байна. Боомтын тухай хууль манай нөхцөлд таарахгүй байса