УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарьтай ярилцлаа.
-Танай намын бүлгийн хурлаар эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах онцгой хөтөлбөрийг хэлэлцлээ. Онцгой хөтөлбөрийг хэрхэн хэрэгжүүлэхээр болж байна вэ?
-Засгийн газраас оруулж ирсэн эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах онцгой хөтөлбөр дээр намын бүлгээс ажлын хэсэг гарч ажилласан. Эдийн засгийн хүндрэлийг хэрхэн алдагдал багатай даван туулах хийгээд Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл “-B”-гээс “С” зэрэглэл руу унаад байгааг буцаан сэргээх асуудлыг оруулж ирсэн байна. Зээлжих зэрэглэл буурч байгаа нь манай орны хувьд эдийн засагт маш том дохио өгч байгаа юм.
-Манай зээлжих зэрэглэл буурах болсон гол шалтгаанууд юу байсан юм бол?
-Ер нь бол гурван шалтгаан байгаа гэж үзсэн юм билээ. Эхний ээлжинд төсвийн алдагдал, түүний дараа хувийн хэвшил болон бодит секторыг дэмжихэд бодлогын ямар арга хэмжээ авч байна вэ гэдгийг харсан. Мөн төсвийн салхилга бат, гадны донор орнуудаас авсан зээлийн бүтцээ хэрхэн өөрчилж байна вэ гэдгийг сайтар шалгасны дүнд зээлжих зэрэглэл буурсан. Манай орны хувьд эхний ээлжинд зээлжих зэрэглэлээ нэмэгдүүлэхгүй бол эдийн засгийн уналтыг зогсоох, цаашид өсөлт гаргана гэдэг маш хүнд. Манай орны хувьд зээлжих зэрэглэлээ бууруулахгүй байя гээд байгаа ч эдийн засгийн томоохон байгууллагуудын хүсэн хүлээсэн хэмжээнд байж чадсангүй. Бүлгээс гарсан ажлын хэсэг ямар ч байсан зээлжих зэрэглэлийг +В зэрэглэл рүү оруулахаар ажиллаж байна. Эдийн засгийн уналтыг хэрхэн зогсоох тал дээр анхаарал хандуулан ажиллаж байгаа. Онцгой хөтөлбөрийн хүрээнд том төслүүдээ урагшлуулна гэдэг дээр бүлэг санал нэгдсэн. Том төслүүдийг урагшлуулахдаа төсөл тус бүр дээр тусгайлан арга хэмжээ авахгүй бол үр дүн багатай байж магадгүй гэж харж байгаа юм. Оюу толгой гэхэд төслөө хөдөлгөхийн тулд дөрвөн тэрбум гаруй ам.долларыг босгож чадсан. Харамсалтай нь энэ мөнгөө манай оронд биш гадаад бүсэд байршуулсан. Дөрвөн тэрбум ам.долларыг босгохтой холбоотойгоор үйл ажиллагааны зардал нь 300 гаруй сая ам.доллар гарсан юм билээ. Гэсэн ч энэ мөнгө нь манайхаас гарах хасах зардалд шингэчихсэн. Энэ мөнгийг ямар нэгэн байдлаар манай орны банкинд байршуулсан бол валютын нөөцөд ч эерэг хандлага гарч болох байсан. Энэ мэтчилэн нарийвчилсан зүйл тэр бүр тусгагдаагүй. Засгийн газрын зүгээс хийж хэрэгжүүлэх ажлын дарааллаа гаргасан. Бодит эдийн засгийг нэмэгдүүлэх хүрээнд баялаг бүтээгчид, үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих, төрийн дарамтгүй бизнес эрхлэх орчинг бий болгох, ил тод байдлыг хангах эрх зүйн орчинг сайжруулах хүрээнд бодлогоор дэмжихээр болж байна.
-Энэ хүрээнд ямар ажлууд хийгдэх юм. Засгийн газар бүр л бизнесийн эрх зүйн орчинг сайжруулна гэдэг ч нааштай үр дүн гардаггүй?
-Гааль, татвар, мэргэжлийн хяналтаас үзүүлж буй дарамт шахалтыг багасгахаар болсон. Манай намын мөрийн хөтөлбөрт өгч буй лицензүүдийн тоог гурав дахин бууруулахаар тусгасан. Мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх тал дээр мэдээж анхаарч ажиллана. Хямралын эдийн засаг үргэлжилж байгаа энэ үед ажлын байрыг хадгалж үлдсэн байгууллагуудыг ямар нэгэн байдлаар дэмжих ёстой. Төр засаг л мөнгөгүй хэцүү байгаа юм биш. Хувийн хэвшлийнхэнд бүгдэд нь хүнд байгаа. Тиймээс тодорхой хэмжээний татварын хөнгөлөлт үзүүлэх ч байдаг юм уу урамшуулах нь илүү зөв зүйтэй алхам болох байх. Бодлогын томоохон арга хэмжээ авч чадвал хувийн хэвшлийнхэнд маш том дэм болно. Мөн шинээр бий болж буй бизнесүүдийг нэлээд сайн дэмжих шаардлагатай.
-Шинээр бий болж байгаа гэхээр ямар бизнесүүдийг хэлж байгаа юм бэ?
-Үүнд заавал том бизнес багтах шаардлагагүй. Хөл дээрээ тогтох гэж эдийн засгийн шуургыг сөрж зогсоо IT чиглэлийн ч байдаг юм уу бизнесийнхнийг бодлогоор дэмжиж хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Аливаа том бизнесийг дагаж шинэ жижиг бизнесүүд гарч ирж байдаг. Эдийн засгийн хямралтай, даван туулах гэж зүтгэж буй улс орнуудын жишээг харж байхад илүү тодорхой байдаг юм. Ямар ч улс орон эдийн засгийн хямралаас гарсан том алхам нь бизнесийн орчноо сайжруулж, тэднийг дэмжиж байж гарсан байдаг л даа.
-Банк санхүүгийн салбарт нэлээд хөдөлгөөн орж магадгүй байх шиг байна?
-Засгийн газраас оруулж ирсэн мөнгөний бодлогын хүрээнд Төв банкны засаглалын бүтцийг сайжруулах ёстой. Банк санхүүгийн систем ил тод нээлттэй байх шаардлагатай. Банкны систем гэдэг мөнгө олдог ганцхан эх үүсвэр биш. Тиймээс бид санхүүгийн зах зээлээ илүү хөгжүүлэх хэрэгтэй юм. Санхүүгийн зохицуулах хороо лиценз өгдөг ч үйл ажиллагаа хийхээсээ гадна мэргэжлийн чигэллээрээ IPO гаргадаг байгууллагуудтайгаа хамтран ажиллах цаг болсон. Бид санхүүгийн зах зээлийг дэмжиж байж банкнаас хараат бус байна.
Энэ хүрээнд гадны банкны салбарыг Монголд байгуулах хэрэгтэй. Үүнийг би үргэлж дэмжиж ирсэн. Засгийн газрын зүгээс эдийн засгийн онцгой хөтөлбөртөө гадны банк оруулж ирэх асуудлыг судлахаар болсон байна лээ. Түүнчлэн төсөв болон өр зээлийн менежмэнтийг сайжруулах зайлшгүй шаардлага тулгараад байгаа. Урт хугацаатай бага хүүтэй зээл авах тал дээр анхаарах хэрэгтэй юм.
Мал эрүүлжүүлэх хөтөлбөр дээр онцгой анхаарч байгаа. Манай орны хувьд мах болон малаас гарч буй түүхий эдийг экспортлох гол углуурга нь эрүүл мал. Тэр утгаараа хөдөө аж ахуйн салбарт илүү өсөлт гаргахын тулд малаа эрүүлжүүлэх нь бидний том зорилтын нэг болоод байгаа.
-Эдийн засгийн онцгой хөтөлбөрийн хүрээнд бооцоот морин уралдааны төв байгуулах, казино байгуулах асуудлууд тусгагдсан байгаа юм билээ. Эдгээрээс үнэхээр мөнгө босгох боломж нь хэр байгаа юм бол?
-Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, эрх зүйн орчинг бий болгох, бараа бүтээгдэхүүнээ экспортлохоос гадна далд хэлбэрийн экспортыг дэмжих гэдэг утгаараа эдгээр заалтууд орж ирсэн. Хурдан морины тал дээр мэргэжлийн хүн биш болохоор сайн хэлж мэдэхгүй байна. Монголчуудын хувьд баяр наадмаа зохион байгуулаад сурчихсан хүмүүс бооцоот морин уралдаанаа түүнээс дутахгүй зохион байгуулах байлгүй дээ л гэж боддог. Бооцоот морин уралдааныг гадаадын хөрөнгө оруулалт гэхээсээ илүүтэй манай орны хувьд хууль эрх зүйн орчингүйгээр хөдөө орон нутаг сумдад байнга л бооцоот морин уралдаан зохион байгуулж байдаг. Тиймээс үүнийг хуульчилж өгөх нь зөв байх.
Казиногийн хувьд хойд Америкийн бүст илүүтэй хөгжсөн. Лас Вегас, Невада гэх мэтчилэн баруун эрэг тэр чигээрээ казиног хөгжүүлж чадсан. Тэдний барьдаг бодлого нь нэг ирсэн тоглоомчинг дараа дахин ирүүлэх байдаг. Харин Ази руу болоод ирэхээр Сингапур, Малайз, БНСУ, Хонгконгод казиногийн үйл ажиллагаа явуулдаг. Казиногийн хувьд монгол хүн тэр казинод орж тоглож болох уу, үгүй юу гэдэг дээрээ маргаан дагуулдаг л даа. Тиймээс сайтар судалж байгаад байгуулах нь зөв болов уу.