“Монголд хөрөнгө оруулах нь” чуулган арав дахь жилдээ болж байна. Энэ удаагийн чуулганд 1100 орчим төлөөлөгч оролцож байгаагийн 200 нь гаднын хөрөнгө оруулагчид байна. 2006 онд анхны чуулганаа хийж байхад ердөө 50 төлөөлөгч л оролцож байв. Долдугаар сард зохион байгуулагдсан АСЕМ-ийн хурлын дараа олон улсын хөрөнгө оруулагчдын анхаарал манай улс руу чиглэсэн байна.
Энэхүү чуулганы үеэр Худалдаа Хөгжлийн банкны захирал О.Орхонтой ярилцлаа.
-Бодлогын хүүг 15 хувь болгож өсгөсөн. Энэ нь бизнес эрхлэгчдэд хохиролтой байгаа юу. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?
-1990 оноос хойш зах зээл үүссэн цагаас банкууд үүсч эхэлсэн. Ингээд ихэнх банкууд маань 20 гаруй жилийн түүхтэй болчихлоо. Манай банкны хувьд ч гэсэн 20 гаруй жил болж бүх л хөгжил дэвшил, хямралын үеүдтэй тулгарч байсан. Би ч бас энэ салбарт ороод 20 жил болчихлоо. Ухаан орсон цагаасаа л хойш Монголын эдийн засгийн түүх, улс төрийн байдал яаж өөрчлөгдөж байсныг мэднэ. Яг одоогоор Монгол Улсад их сонин нөхцөл байдал үүсчихээд байна. Банкууд 2015 оны эхнээс төсвөөс хамааралтай концепцийн зээлүүд болон бусад зээлүүдэд санхүүжилт өгөх нь багассан. Засгийн газрын бондууд 14-15 хувиар бирж дээр өсч байгаа. Энэ нөхцөлд зээлийн хүүг өсгөх, улам өндөр эрсдэлтэй болгох сонирхол байхгүй байна. Тэгэхээр томоохон арилжааны банкууд санал бодлоо солилцож байхад хадгаламжийн хүү, зээлийн хүү өсөхгүй юм байна гэсэн бодол төрсөн. Нөгөө талаас өнгөрсөн жилийн эцсээр мөнгөний бодлогыг боловсруулж батлуулж байхад ийм үүрэг чигийг УИХ-аас өгч байсан. Ингээд бид зээлийн хүүг бууруулах бүх талын арга хэмжээг авч хэлэлцээд жилийн турш хүү өсөөгүй. Хэчнээн эдийн засаг ийм хэцүү байгаа ч өсөөгүй харин ч буурах хандлагатай болж ирсэн. Бодлогын хүү огцом өөрчлөгдсөнөөр банкуудын үйл ажиллагаанд нөлөөлөхгүй. Бидэнд мөнгө хангалттай байгаа. Хүүгээ өсгөх биш харин ч бууруулж зах зээл дээр өрсөлдөх байх гэж бодож байна.
-Гадны банк оруулж ирнэ гэж яригдаад байгаа. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Ерөнхийдөө сайн юмнаас эхлээд ярья. Бид гадны банкийг оруулж ирэхгүйгээр ч ажиллаж болно.Жишээ нь сая Оюу-Толгой төсөлд Арилжааны банк, бас хоёр гурван олон улсын байгууллага зээл олголоо. Тэд Монголд салбар байтугай төлөөлөгчийн газар ч байхгүй. Гэхдээ хэдэн сая доллараар нь зээл олгож л байна. Нөгөө талаар бидний жижигхэн зах зээлд моргейжийн зээл гэх мэтчилэн зээлүүд бий болж Монголд банк хэрэглэгчдийн хоорондох харилцаа тогтож ямар их хөрөнгө оруулалт хийснийг ард түмэн мэдэж байгаа. Шүүмжлэхээсээ илүү хамтарч ажил хийх хэрэгтэй. Ингэж дөнгөж хөл дээрээ тогтож байгаа систем рүү гаднын том гигант банкийг оруулж ирж болохгүй. Оруулж ирлээ гэхэд ямар бодлоготой байх вэ гэдэг тал дээр бид нараас санал аваад харилцан ашигтай нөхцөл байдлаар бол болно шүү дээ. Хөрөнгө оруулалтын чиглэл рүү ч юмуу томоохон төсөл хөтөлбөр болох эрчим хүч, дэд бүтэц зэрэг салбар руу оруулж ирж болно шүү дээ.
–Стэнд бай хөтөлбөрийн тал дээр ямар бодолтой байна?
-Энэ бол цорын ганц гарц биш. Стэнд байг хийхийг банкууд эсэргүүцэж байгаа. Гол нь энэ нь банкны салбарын бүтцийг өөрчлөхийг 2009 онд тулгасан. Энэ нь манай компани, аж ахуй нэгжүүдийн үйл ажиллагаа ямар байдаг, тайлан балансын тухай, өөрийн хөрөнгийн хэмжээ зэргийг хардаг. Манай банкны системийг гадны банкны нүдээр харах юм ойлгомжгүй шүү дээ. Зөвхөн бид л ойлгоод 100 хувь барьцаа хөрөнгөө аваад харилцагчдаа эрсдэлд оруулчихгүй зээл өгөөд яваад байгаа. Гаднын банкуудын нүдээр үүнийг харвал дандаа чанаргүй зээл яваад байгаа юм шиг харагдана. Тиймээс би энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн эсрэг л байр суурьтай байна. Үүнийг хүчээр хэрэгжүүлдэг зүйл биш. Тухайн улс орны Засгийн газартай тохирч хийх ёстой. Тэр дотроо банкны секторыг хамгаалж хийх ёстой гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл бидэнд IMF-н тусламжгүйгээр дотооддоо хийх зүйл маш их байна. Барьцаа хөрөнгийг худалдан борлуулж болдог, түр хугацаанд шилжүүлж, хугацаа өгч болдог гэх мэт харилцагчдаа чирэгдэлгүй хоёр талдаа хэрэгтэй хуулиуд хэрэгтэй байна. Энэ мэтчилэн дотооддоо асуудлаа шийдвэрлэх зөндөө олон боломжууд байгаа.
-Эдийн засгийн хямралын үед банкууд ямар арга хэмжээ авдаг вэ?
-Олон улсын практикт хямралын эсрэг томоохон активуудыг худалдах болон төрийн томоохон харилцагчдын төсөл зээлийг төв банкнаас дахин санхүүжүүлэх арга хэмжээнүүдийг авдаг. Яг одоогоор бол банкуудын хөрөнгө хангалттай байна. Чөлөөтэй эх үүсвэр болох мөнгө байна. Тиймээс бидэнд тулгарсан хүндрэл бэрхшээл алга. Харин цаашдаа чанаргүй зээлийн харьцаа 10 хувь хүрэх буюу түүнээс дээш гарвал эрсдэлтэй болно. Тэр үед тусгай нөхцөлтэй бодит арга хэмжээнүүдийг шийдэх хэрэгтэй болно. Тэр болтол банкууд хуучин харилцагч нартаа нэмж зээл өгөх чанаргүй зээлээ багасгах арга хэмжээ авна. Банкууд өрсөлдөөнөөс болж үргүй зардал их гаргадаг гэж шүүмжилдэг. Жишээ нь олон банкны АТМ, пос машин дэлгүүрүүдэд зэрэгцээд байж байдаг. Энэ асуудлыг би банкуудын холбооны ерөнхийлөгч болоод жил хагас болсны хувьд тэдэнд ойлгуулж ярьж байгаа. Ингээд ихэнх банкууд энэ тал дээр нэг болгоё гэж санал нэгдсэн байгаа. Томоохон банкууд энэ асуудлыг ойрын хугацаанд эхлүүлэх болно.
–Долларын ханшийг буулгах боломж байгаа юу?
-Засгийн газрын гадаад төлбөр тооцоо, манай улсын зээлээс болж төгрөгийн ханш буурдаггүй. Энэ бол эцсийн хэрэглэгчдийн хэрэглээнээс л хамаардаг. Бодитой эдийн засагт эрэлт гараагүй. Томоохон импортын компаниуд дээр тийм яриа хэлэлцээ явагдаагүй. Түрхэн зуурын жижиглэнгийн зах зээл дээр гардаг Засгийн газрын эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаарх мэдэгдлүүд давхцаад огцом паник зах зээл дээр үүссэн. Бодитой эдийн засгийн үзүүлэлтүүд багассан юм бол байхгүй. Цаашдаа ч гэсэн гарах урсгалаасаа орох урсгал нь илүү харагдаж байгаа. Тэгэхээр хаврын бизнесийн сезон эхэлтэл жоохон буугаад тогтворжих байхаа гэж бодож байгаа.
Тэгэхээр гаднын банк орж ирвэл банкуудын хамгийн сайн харилцагч нарыг л авна. Өнөөдөр хамгийн сайн төлдөг, хамгийн түүх сайтай, хамгийн сайн барьцаатай зээлдэгчдээ алдчих юм бол бусад банкууд нийлээд нийлээд дан муу зээлтэйгээ үлдэх л юм болно. Ингэхээр банкуудын эрсдэл буурахгүй улам өснө.
О.ӨНӨРЦЭЦЭГ