Монгол Улсын үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын ерөнхий найруулагч Д.Ганболдтой ярилцлаа.
-Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын хамт олон АСЕМ-ын уулзалтын үеэр ирсэн зочдод үзүүлэх урлаг, соёлын арга хэмжээг голлон зохион байгуулж байгаа гэж сонслоо?
-Энэ жил Монгол Улсад 11 дэх удаагийн АСЕМ-ын уулзалт буюу Ази, Европын орнуудын дээд хэмжээний уулзалт зохион байгуулагдаж байна. Үүнд ихээхэн ач холбогдол өгч дөрөвдүгээр сараас эхэлсэн бүх арга хэмжээнд Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын уран бүтээлчид оролцлоо. Уулзалтуудын оргил хэсэг буюу 53 орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нар оролцох арга хэмжээ долдугаар сарын 15-нд болно. Уг арга хэмжээний урлаг соёл болоод наадмын үйл ажиллагааг Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга нуруун дээрээ үүрч байгаа. Миний бие энэхүү арга хэмжээний найруулагчаар томилогдоод ажиллаж байна. Арга хэмжээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Гадаад хэргийн яам, Батлан хамгаалах яам, Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны яам, Улаанбаатар хотын захирагч, захирагчийн албаныхан ач холбогдол өгч ажиллаж байна.
-Сүүлийн арга хэмжээ яг хаана болохоор товлогдсон байгаа вэ?
-АСЕМ-ын сүүлийн арга хэмжээ долдугаар сарын 15-ны өдөр “Чингисийн хүрээ” аялал жуулчлалын цогцолборт болно. Тэнд Төрийн ёслол хүндэтгэлийн арга хэмжээ болж, есөн хөлт цагаан сүлдээ залан Монгол төрийн наадам болдог жамаараа болно. Хажуугаар нь урлаг соёлын арга хэмжээ болж, Монголын үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын бүх уран бүтээлч буюу нийт 250 гаруй хүн оролцохоор бэлтгэл ажлаа хийж буй. Уран бүтээлчид үндэсний урлагийн шилдэг охь, дээж болох хүн төрөлхтний биет бус соёлын өвд бүртгэгдсэн хөөмий, морин хуур, уран нугаралтыг тоглож үзүүлнэ. Бэлтгэл ажлыг бид өндөр хэмжээнд бэлдэж, гурван ч удаа зохион байгуулах комисст хянуулсан.
-Хөтөлбөр нь гарчихсан уу. Өмнө нь улсын баяр наадамд оролцох байх даа?
-Хөтөлбөр ерөнхийдөө гарсан. Үүний хажуугаар наадмын хүндэтгэлийн тоглолтыг манай чуулга мөн хариуцаж байна. Үйл ажиллагааны ерөнхий найруулагч, продюсероор манай чуулгын дарга Г.Цоггэрэл ажиллаж байгаа. Найруулагчийн багт би өөрөө орж ажиллаж байна. Уламжлалт ёсоор энэхүү арга хэмжээнд УДБЭТ-ын гоцлол дуучид, найрал дуучид, балетын бүрэлдэхүүн, Улсын филармоний симфони найрал хөгжим, Морин хуур чуулга, гоцлол хөгжимчдөөс оролцоно. Мөн Монголын хүүхдийн ордны С.Ганчимэг багштай найрал дуучид, Б.Хулан багштай бүжгийн ангийн хүүхдүүд, Хилийн цэргийн эрдмийн чуулгын найрал дуучид, Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын найрал дуучид, Улсын циркийн О.Цэцэглэн ахлагчтай нугараачид гээд бараг 300-400 хүн оролцсон том арга хэмжээ бэлтгэгдэж байна. Энэхүү арга хэмжээний бэлтгэл театр тус бүр дээрээ явагдаад эхэлсэн. Эхний хяналт долдугаар сарын эхээр явагдаж, сүүлийн хяналт долдугаар сарын 9-нд болно. Баяр наадмын нээлт, хаалтын үйл ажиллагаанд манай чуулгын тодорхой хэмжээний уран бүтээлчид оролцдог. Дээрээс нь төрийн наадмын клипний зураг авалт гээд нэлээд олон ажил төлөвлөгдсөн байгаа. Ер нь цаг зав муутай, өндөр ачаалалтай ажлын жил болж байна. АСЕМ гэдэг Монголын түүхэнд 50 гаруй орны төрийн тэргүүн цугласан арга хэмжээнд ач холбогдол өгөхөөс өөр аргагүй. Монголынхоо нутаг дэвсгэр дээр Монгол орноо сурталчлах, нүүр царайг нь харуулах, үнэт зүйлсээ гайхуулах боломж олдож байгаад ихээхэн ач холбогдол өгч байна. Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын хамт олон ядарлаа гэж хэлэх эрхгүй ажиллаж байна. Монголын ард түмний хэдэн мянган жилийн турш цуглуулсан өв соёлын өв охь, гал голомт дээр нь сууж байгаагийн хувьд Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга энэ ажлыг давж гарах үүрэгтэй. Давж гарахын тулд долдугаар сарын 16-ныг хүртэл маш их хичээх хэрэгтэй. Бид 9:00-23:00 цаг хүртэл цаг наргүй ажиллаж байна.
-Манай төрийн тэргүүн гадаадад хийх айлчлалдаа голдуу Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгынхныг авч явж байгаа харагддаг?
-Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Их хурлын даргын гадаадад хийсэн айлчлалыг дагалдах урлаг соёлын арга хэмжээг Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгынхан л авч явдаг. Өмнө нь Швейцарьт болсон АСЕМ-ын уулзалтад хүртэл манай чуулгын бүрэлдэхүүнээс хүмүүс явсан. Энэ жил Монголд болох гэж байгаа нь ач холбогдолтой. Үйл ажиллагааг зохион байгуулахад төр засгаас дэмжлэг үзүүлж байгаа учраас манайх уран бүтээл дээрээ шинэчлэл хийж бүрэлдэхүүнээ нэмж байгаа. Тайзан дээр 48 хүнтэй хийдэг бүжгийг 60 болгож өргөжүүллээ. 12 хүнтэй бүжгийг 40 болгосон. Гадаа талбайд болно. Уулзалтад 50 гаруй төрийн тэргүүнээс гадна тэднийг дагалдаж сэтгүүлч, зураглаач, бизнесийн туслахууд гэх зэрэг нийт 2500 гаруй хүн ирэх учраас бид ач холбогдол өгч томоохон бүрэлдэхүүнээр ажиллаж байна.
-Хаанаас зохион байгуулж ажиллаж байгаа вэ?
-Энэ ажлыг үнэхээр сайн зохион байгуулж байгаа. Улаанбаатар хотын Засаг дарга Э.Бат-Үүл ахлагчтай ажлын хэсэг зохион байгуулж байна. Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ш.Булган-Эрдэнэ, Соёлын бодлого зохицуулалтын газрын дарга Д.Гантөмөр, Батлан хамгаалах яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батсайхан, бригадын генерал Г.Сайханбаяр зэрэг хүмүүсийн бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг байгуулагдсан. Үр дүнгээ долдугаар сарын 15-ны өдөр үзнэ.
-Хувцас жигдрэлтийн ажил хэдэн хувьтай байгаа вэ?
-Хувцсаа хийгээд эхэлчихсэн. Эхнээсээ гарсан хувцсаа өмсөж харуулсан. Сүүлийн хяналтад хувцсаа хийгээд дуусгачихсан байна гэж тооцож байгаа.
-Зун болж байгаатай холбогдуулж жуулчдад зориулсан тоглолт хийдэг байх аа?
-Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын хамт олон жил болгон уламжлалт “Монгол урлагийн гайхамшиг” тоглолтоо зургадугаар сарын 15-аас эхэлсэн. Энэ тоглолт есдүгээр сарын 15 хүртэл 18:00 цагт өдөр болгон тоглогдоно. Монголын ард түмний урлаг соёлын үйл ажиллагааг Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн театрын алтан танхимаас үзэх бүрэн боломжтой. Энэ танхимд жил бүр нэг тоглолтоо тоглоод байдаггүй. Тухайн жилдээ шинэ бүтээлийнхээ сор болсон бүтээлээр сэлбэдэг. Энэ жил тодорхой хэмжээний шинэ тоглолтууд явуулж, өмнөх жилийнхээ амжилтыг давтаад л явж байгаа.
-Энэ жил ямар уран бүтээл тоглогдож байгаа вэ?
-Энэ жил тайзны хувьд “Мөнх тэнгэрийн Монгол” гэж шинэ уран бүтээл тоглогдож байна. Энэхүү арга хэмжээнд морин хуурын домгоор хийсэн бүтээлийг манай гоцлол морин хуурч Ж.Мөнхжаргал тоглож байгаа. Дээрээс нь манай шинэ залуу уран бүтээлчдийн ардын дуу орж буй. Манай ерөнхий бүжиг дэглээч Д.Баярбаатарын “Эхэс дээдсийн ёслол” хүндэтгэлийн бүжиг гээд шинэ бүжиг тоглогдож байгаа. Мөн залуу бүжиг дэглээч О.Ууганбаярын “Хонхон чичиргээ” гэх шинэ уран бүтээл орсон. Энэ мэтчилэн жил бүр шинэ номеруудаар сэлбэгдээд явдаг. Тоглолтын тасалбарын хувьд жуулчдад 25000 төгрөг байгаа.
-Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга томоохон бүрэлдэхүүнтэй. Хэдэн хэсэгт хуваагдсан байдаг вэ?
-Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга 200 гаруй уран бүтээлчтэй. Түүнээс хамгийн том нь Монгол төрийн үндэсний их найрал хөгжим 60 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй. Түүнийг Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Буянбаатар удирддаг. Зууны манлай бүжиг дэглээч ардын жүжигчин, төрийн шагналт Ц.Сэвжидийн нэрэмжит бүжигчид гэж бий. Монгол Улсын бүжгийн хамтлагаас хамгийн олон бүрэлдэхүүн буюу 50 гаруй бүжигчид харьяалагддаг. Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын дэргэдэх “Хөсөгтөн” хамтлагийн бүрэлдэхүүн Монгол төрийн үндэсний найрал дууны хөгжимчид бий. Мөн Зууны манлай уртын дууч, ардын жүжигчин, хөдөлмөрийн баатар Н.Норовбанзад гуайн нэрэмжит анги гэж бий. Одоо 30 гаруй дуучидтай.
-Одоо ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна вэ?
-Энэ жил Ардын жүжигчин, төрийн хошой шагналт Л.Мөрдорж гуайн шүлэг “Эх орон” дуугаар клип хийхээр төлөвлөсөн. Хөрөнгө мөнгө шийдэгдэх юм бол клипжүүлнэ. Бид өмнө нь Жалам хар бүжгийг хөгжмийн номертой хослуулж дүрсжүүлсэн. Дээрээс нь “Халуун элгэн нутаг” дууг чуулгын уран бүтээлчид нэлээд хүч хөдөлмөр зарцуулж байж клипжүүлсэн. Энэ жил “Эх орон” дууг клипжүүлчихвэл чуулгын 200 гаруй уран бүтээлчээс бас нэг том уран бүтээл гарна гэж ойлгож болно. Ирэх онд залууст зориулсан уран бүтээл хийх ёстой. Энэ ажил зохиолын түвшинд явж байна. Манай үзэгчдийн бүрэлдэхүүнд ахмадууд болоод дунд насныхан, бага насныханд зориулсан дуулалт жүжгүүд байдаг юм билээ. Залууст зориулан үндэсний мюзиклийг хийх гэж байна. Үндэсний мюзикл гэдгээрээ онцлог ч залууст зориулж монгол хүн гэдгээрээ бахархах, үндэсний өв соёлын үнэт хэсэг хаана оршдогийг харуулах зорилготой. Мөн монгол төрийн үндэсний найрал хөгжмийн 55 жилийн ойд зориулж цуврал арга хэмжээ зохион байгуулахаар ажиллаж байна.
-Хөгжмийн зэмсгээ хаанаас бэлддэг юм бэ?
-Монгол Улс “Эгшиглэн манлай” гээд үндэсний хөгжмийн ганцхан үйлдвэртэй. Тэнд бид үндсэн хөгжмүүдээ захиалж хийлгэдэг. Дээрээс нь хуучин байсан хөгжмүүдээ орчин үеийн шаардлага хөгөнд нийцүүлж шинэчлэх, сайжруулах ажлыг байнга хийдэг. Зарим хөгжмийн зэмсгийг гадаад руу захиалж хийлгэх үе ч бий. Үндэсний их найрал хөгжим цэвэр үндэсний хөгжим байдаг учраас Монголоосоо бүх зэмсгээ авдаг.
-Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулгад ороход ямар шалгуур тавьдаг вэ?
-Мэргэжлийн байх ёстой. Мэргэжлээрээ тодорхой хэмжээнд ажилласан эсвэл их сайн төгссөн хүмүүс байж болно. Энэ жилийн хувьд манайх 10 гаран дуучин туршилтын хугацаагаар ажиллуулж байна. Энэ хугацаанд чуулгатай танилцаж, өөрийгөө харуулах боломж өгдөг. Болсон гэж үзвэл шалгалт авч оруулдаг. Сүүлийн жилүүдэд улсдаа хөгжимчин, дуучин, бүжигчин бол бэлтгэгдэж байна. Өмнө нь удирдаачдыг гадаадад бэлддэг байсан. Тэр талын хүмүүс цөөн болж. Яам ажиллаж эхнээсээ орж эхэлж байгаа ч яг гүйцэд байна гэж хэлж чадахгүй.
-Жуулчид ямар үзүүлбэрийг голдуу сонирхдог вэ?
-Жуулчдын хамгийн сонирхдог номероор бид “Монгол урлагийн гайхамшиг” тоглолтоо нэрлэнэ. Уртын дуу, морин хуур, хөөмий, магтаал, үндэсний их найрал хөгжим, ардын бүжиг, бий биелгээ, уран нугаралтыг сонирхдог. Үндэсний хөгжмийн их найрал гэхэд дотроо цуур, суухан хуур, чулуун царгил, ширэн цартай хуур гээд жуулчдын огт хараагүй бугын урам гэх сонин хөгжмөөр тоглоод ирэхээр сонирхлыг нь их татдаг. Үндэсний их найрал хөгжим үндэсний хэв шинжээрээ гадаадынхны сонирхлыг татна. Манай ардын бүжгүүд гайхамшигтай. Ямар нэг хэлц шаардахгүй өөрийн өгүүлэмжийг хөдөлгөөнөөр үзүүлдэг. Ардын бүжгийн хөдөлгөөн, дэгээр Монголын ард түмний өв соёлыг үзүүлнэ гэдэг бахархал. Хөөмий бол ямар ч хэл тайлбаргүйгээр ойлгогддог зүйл. Монголын ард түмний биет бус өвд оруулсан бас нэг том соёл бол хөөмий уртын дуу, магтаал. Уран нугаралтыг бид бүрэлдэхүүн хэсэгтээ байнга авч явдаг. Монголын урлаг соёлын өв, охь дээжүүд л тоглогдоно. Энэ бүгд жуулчдын үзэх дуртай зүйлс. Жуулчид өөрсдийн орондоо байхгүй зүйлийг л үзэх гэж ирдэг байх. Тэдэнд Шекспир, Чайковский байж л байдаг. Харин уртын дуу, морин хуур, хөөмий байхгүй.
-Монголчууддаа зориулж тоглолт дэглэдэг үү?
-Монгол хүнд зориулсан тоглолт арай өөр байдаг. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд үндэсний урлагийг жуулчдаас гадна монголчууд өөрсдөө үздэг болсон. Хавар, намар, өвлийн үзвэрт монгол үзэгчид жил ирэх тусам нэмэгдэж байна. Үндэснийхээ урлагийг сонирхож ирж байгаа хүмүүс нэмэгдэж байгаад бид их баяртай байгаа. Даяарчлал, глобалчлалаар бусдын соёлын давалгаа хүчтэй орж ирж байгаа энэ үед үндэсний урлаг хүмүүст хүрч эхэлж байна гэдэг сайн зүйл. Хүмүүс эргээд үнэ цэнтэй зүйл хаана оршиж байгааг мэддэг болж. Одоо үндэснийхээ урлагийг сонирхдог залуус нэмэгдэж байна. Тиймээс бид залууст зориулсан зүйл хийх цаг нь болсон.