Засгийн газрын өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 14-ний өдрийн ээлжит хуралдаанаар “Өвөлжилтийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай” тогтоолыг баталлаа. Энэ тогтоолын хувьд яг л урьд өмнө шигээ малчдад улсын нөөцөөс буцалтгүй тусламж болгон өвс олгож, тэжээлийн үнийг 50 хувиар хөнгөлөх асуудал юм. Сонины хуудсуудыг эргүүлэхэд 2009 онд ч, 2012 онд ч яг үүний нэг адил хэвэнд цутгасан мэдээ мэдээллүүд харагдана. Ер нь л жилийн жилд ийм нэг малчид руу чиглэсэн тэтгэмж асрамжийн асуудлууд болдог л доо. 2009 онд “Өнгөрсөн зун, намар зарим аймгийн нутгаар гантай, бэлчээрийн гарц муу байсны зэрэгцээ их хэмжээний цас унаснаар өвөлжилт хүндэрч байна. Мал төллөлт, өвөлжилт, хаваржилтын байдал хүндрэх тул улсын нөөцийн цэг салбаруудаас өвс, тэжээл худалдан борлуулахыг зөвшөөрч, малчдад хямд үнээр өвс тэжээл худалдахыг Засгийн газрын тэргүүн салбарын сайдад даалгалаа” гэсэн байгаа бол 2012 оных нь “Улсын онцгой комисс хуралдаж, улсын нөөцөөс мал төллөлт хүндэрсэн аймгуудын малчдад өвс, тэжээлийг 50 хүртэл хувийн хөнгөлөлттэй үнээр олгохоор боллоо. Өвөлжилт хүндэрсэн аймгуудад Улсын нөөцөөс 3903.56 тонн өвсийг тусламж хэлбэрээр, 1695.56 тонн тэжээлийг хөнгөлөлттэй үнээр өгч зөрүү болох 857.2 сая төгрөгийг Засгийн газрын нөөц хөрөнгөөс гаргах болов” гэсэн байх жишээтэй. Энэ удаа бүр улсын нөөцөөс 6500 тонн өвсийг үнэгүй өгч, 2.6 тэрбумыг үүнд цацахаар болж байх шиг байна. Энэ өвлийн хувьд 21 аймаг, нийслэлийн 145.2 мянган малчин өрхөд 56.2 сая мал өвөлжиж байна гэсэн албан мэдээ байна. Мөн өвөлжилтийн бэлтгэл ажил улсын хэмжээнд 85.7 хувьтай хангагдаж, Засгийн газрын 2015 оны 292 дугаар тогтоолоор аймаг, нийслэлийн хэмжээнд нийт 29.454 тонн өвс бэлтгэхээс 23.044 тонн буюу 78.2 хувийг, 11.115 тонн тэжээл бэлтгэхээс 3.345 тонн буюу 30.1 хувийг тус тус бэлтгэжээ гэсэн байгаа юм. Өнгөрсөн сарын дунд үеийн байдлаар нийт нутгийн 90 хувьд цасан бүрхүүл тогтож, 12 аймгийн 97 суманд өвөлжилт хүндэрч, цаашид хүндрэх магадлалтай байгаа учраас ийм шийдвэрийг гаргасан гэх.
Одоо үнэгүй олгох өвсийг авахдаа малчид тухайн сумын малчин мөн болохыг тодорхойлсон сум, багийн Засаг даргын тодорхойлолт, хэдэн боодол өвс авах тухай зөвшөөрлийн бичгийн хамт авчирна гэж зарлаж байна. Гэхдээ үүнд ойлгомжгүй зүйл байна аа. Өвөл жил бүр л болдог. Болдгоороо л болж, ирдгээрээ л өвөл ирнэ шүү дээ. Болох болохдоо тасхийлгэж, жавар хайруулсаар л буцдаг. Гэтэл анх удаа өвөлтэй нүүр тулж байгаа юм шиг жилийн жилд ийм нэг онц гоц, гамшгийн асуудлыг гэтлэх арга хэмжээ авдгаа зогсоомоор байна.
Малчид бол мал гэдэг хувийн өмчтэй хүмүүс. Тэр хувийн өмчөө өсгөж үржүүлэх, хамгаалж хайрлах нь тэдний л хэрэг. Бизнесээ өргөжүүлэхийн тулд эрсдэлээс хамгаалах хэрэгтэй, мөнгө олдог бизнесээ хамгаалж чадаагүй бол дампуурдаг зах зээлийн хуультай. Хэдийгээр бид Үндсэн хуульдаа мал бол төрийн өмч болох талаар дурдсан байдаг ч үнэн хэрэгтээ зөвхөн малчны өмч. Тухайн малчнаас өөр хэн ч тэр айлын хотноос шөлний төлөг авчих эрхгүй. Гэтэл хувийн ямар ч салбартаа үзүүлдэггүй халамж, тусламжийг Засгийн газар малчдад л үзүүлдэг. Өвс тэжээл, татварын хөнгөлөлт, малд нь татаас гээд. Тэглээ ингэлээ гээд, зуднаар хэцүүдэхэд тусаллаа гээд дараа жил нь өвөлжилтийн бэлтгэлдээ анхаардаг малчин байдаг гэж үү. Бахь байдгаараа л. Ер нь хувийн барилгын компаниудад хямрал боллоо гээд улсаас цемент өгдөг үү, хувийн хэвлэлүүдэд мэдээллээ сайн түгээ, хууль сайн сурталчлаарай гээд цаас өгдөг бил үү. Үгүй шүү дээ. Уг нь малчдын хувьд ийм л байх ёстой юм. Аль нэг хувийн салбарыг онцлоод ялгаад эхэлбэл тэгш бус харилцаа үүснэ. Татвар дээр өршөөл үзүүлээд эхлэхээр хууль дүрмээ биелүүлээд ягштал явж байсан компаниуд бас гомдмоор л байдаг даа.
Гэвч манайд энэ бүхэн хэнд ч падгүй, бүх зүйл голдрилын эсрэг явж ирлээ. Уламжлалт мал аж ахуй маань гээд л, нүүдэлчин уламжлалаа хадгалж, гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч яваа юм минь гэж ирээд хошуу дэвссээр удсан. Гэвч тэд өөрчлөгдөж, өөдөлж дэвжихийг урьтал болгодоггүй. Зуд болсон ч төрөөс өвс үнэгүй өгчих юм чинь гээд хаврын тарчиг цаг өнгөрөв үү үгүй юу дахиад өвөл болдгийг мартана. Өвлийг мартсан хүнд зуд юуны хамаа билээ. Зун намрын зургаан сардаа архидаж, айраг наадам эргүүлээд өнгөөрөөчихнө. Засгаас өгсөөр байгаад сургачихсан учраас сонгуулийн өмнөх жил бол бүр ч гэдрэг суухаа мэднэ. Сонгуулийн өмнө улстөрчид, улс төрийн намууд халамж тусламжийг боломж л гарвал, гарахгүй байсан ч гаргаж байгаад тараадаг. Тэр тусмаа хөдөөний сонгогчдыг онилж байгаад түгээдэг. Нөгөөдүүл нь ч мэддэг болчихсон. Хүлээгээд суучихна.
Энэ бүхэн тэр хүмүүстээ тус болох нь ховор юм даа. Харин ч гай болох бодлогыг төрөөс барина. Хүмүүсийг бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй, бусдаас гар хардаг болгож байна гэдэг шүүмжлэл хэт ерөнхий санагдаад байж магадгүй. Тэгвэл энэ байдал нь малчдыг хэзээ ч аж ахуйтан болгож, хувийн эд хөрөнгө нь өсч нэмэгддэг болгохгүй байгаа юм. Осолдохгүй дуртай үедээ шөл уудаг эрх мэдэлтэйгээрээ нэгдлийн малчнаас дээр л гэх байх. Гэвч ийм шар нар, бор хоногийг өнгөрүүлсэн амьдрал тэдэнд дэм болно гэж үү. Өөрсдөө улам бүр хождох, шалтаг шалтгаанаа хайж эхэлцгээнэ. Бүх хүүхдүүд зургаан настай сургуульд орж байхад малчны хүүхдийг арай хожуухан оруулмаар байна гэлцэнэ. Зургаан настай хүүхэд сумын төвд гэрээсээ хол бие дааж сурч чадахгүй учраас найман нас болгомоор гэх. Гэтэл бусад хүүхдүүд 12 жилийн дараа сургуулиа төгсөхдөө 18 настай байхад малчны хүүхэд 20 настай төгсөх үү. Бараг л эхнэр авч, нөхөрт гарсан хүмүүс дүү нартайгаа сурахаас ичээд завсардаж таарна. Тэгвэл малчны хүүхдүүд боловсрол олж, хот хүрээнд цаашлаад хил дамнан суралцах чадалтай боловсон хүчин болж чадахгүй л болно. Ойрын зайндаа туслаад дэмжээд байгаа мэт боловч холын зайндаа хор болох шийдвэрээс бид хол явах л учиртай. Хөдөө хөхөрч, зүтгэж яваа улс гэж тэднийг хайрлаж л байгаа бол хал нь гаднаа байх ёстой юм байна. Жилийн жилд аймгуудын хөдөө аж ахуйн хэлтсээс малчдад зориулж өвөлжилтөд бэлтгэх зааварчилгаа өгдөг. Түүнд нь Өөртөө болон гэр бүлдээ анхаарал тавьж, эрүүл мэндээ хамгаалах талаар, Малчдын аюулгүй байдлыг хангах талаар, Мал сүргээ онд мэнд оруулах талаар, Орон нутгийн нөөц ашиглаж тэжээл бэлтгэх гэж ирээд нэлээд дэлгэрэнгүй мэдээлэл хуудас хуудсаар нь тараадаг. Тэнд бичигддэг таана хөмүүлийн зоодой, агь, халгайн ханд, мангирын сорсыг хэд нь бэлтгэдэг бол, гэрийн ойролцоо цас бага унагахаар дарцаг 5-7 метрийн зайтай хэд хэдийг хийсгэдэг малчид нь хэд бол доо. Сүүлийн жилүүдэд мотоциклиор малаа эргүүлж, морь уналга бэлдэхээс залхуурч, нөгөөдүүл нь эмнэг догшин болсон л дуулддаг. Бас бог малын хөл хүрэх зайд малаа бэлчээж, урт хөлийн малыг үржүүлж тэжээхээс ч зайлсхийх боллоо л гэдэг.
Малчид ийм байдалд хүрчээ. Малчдыг ийм байдалд хүргэжээ. Энэ нь олон жилийн төр засгийнхны, улстөрчдийн арьсаа хамгаалж, малчдад таалагдах гэсэн богино зайн явуургүй бодлогын үр дүн. Одоо энэ нь сонгуулийн буухиагаар бүр л хүч нэмэх байх даа. Уг нь богино зайдаа бус урт хугацаандаа, ирээдүйгээ харж бодлогоо гаргамаар байх юм. Одоо өвс үнэгүй өгөхөө болих хэрэгтэй. Намартаа эргүүлж авах болзолтой өгвөл таарна. Үнэгүй юм үнэгүй л байдаг. Хахир хатуу цагт тусаллаа эргээд төлбөрөө төлөхийг шаардаж болно. Хүүгүй зээл ч цагтаа хэрэгтэй л байдаг. Малчдыг мал шиг нь тэжээх буруу. Тэд мал биш хүн. Хүн болохоор зах зээлийнхээ зарчмаар, өрсөлдөөнөөр тэсч үлдэх ёстой. Энэ нь тэдний илүү том болж, илүү том бизнес эрхлэх үндэс нь болж өгөх учиртай юм. Түүнээс өнөөдрийн энэ явуургүй арга нь тэднийг яг л энэ хэвээрээ, өдөр шөнийг аргацаан амьдрахад хүргэж байна.