Монголын зохиолчдын эвлэлийн удирдах зөвлөлийн дарга, Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч, яруу найрагч Цэнд-Аюушийн Буянзаяатай ярилцлаа.
-Яриагаа таны саяхан хэвлүүлсэн “Морин уруул” романаас эхэлье. Та зохиолынхоо гол баатрыг хөдөөгийн буйд нутгийн хүний бага эмч, ганцаардмал өвгөний дүрээр бүтээсэн байдаг. Яагаад ийм өвгөний дүрийг бүтээхийг хүсэв?
-“Морин уруул” романыг бичих санааг олон жилийн өмнө бодож олсон. Гол нь зохиолыг амьдруулах гол баатрынхаа тухай олон зүйлийг эргэцүүлэх, судлах шаардлагатай байсан юм. Романы гол шугам маань гол баатрын маань амьдрал, бодол санаа, дотоод ертөнц, сэтгэлзүйг өгүүлэх учраас тэр дүрийг бүтээхийн тулд олон талын мэдээлэл зайлшгүй хэрэгтэй байсан. Ямар амьдрал туулсан, ямар мэргэжил мэдлэгтэй ямар орчинд ажиллаж амьдардаг хүн байх юм гэх мэтээр олон зүйлийг нэгтгэн бодох шаардлага аяндаа гарч ирсэн. Нөгөө талаас романы бас нэг гол шугам нь Монголын нийгмийн амьдралын хоёр зууныг дамнасан нийгмийн сэтгэлзүйн дотоод зүй тогтолтой холбогдох учраас гол баатар маань тэр үйл явдлуудын гэрч байх насны хүн байх зайлшгүй шаардлагатай байсан. Ийм үндэслэлүүдээр романы маань гол баатрын дүр бүтээгдсэн. Романы үйл явдал нэг багийн нутаг дээр, нэг голын хөвөөнд, нэг уулын өвөр хажуугаар л өрнөдөг. Ямар ч том зүйлийн агуулга, өнгө, дүрс жижиг хэсэгтээ ч агуулагддаг зүй тогтолтой. Тийм болохоор өнөөгийн Монголын нийгмийн амьдралын дүр зургийг хамгийн алслагдсан багийн нутагт болж буй үйл явдлуудаар харуулж болно гэж би бодсон. Энэ зорилгодоо ч бас хүрсэн байх гэж бодож байна. Үүнээс гадна миний бага нас хөдөө багийн төв дээр өнгөрсөн. Аав маань бригадын малын эмч, ээж маань бригадын хүний бага эмчээр ажиллаж байсан. Романаа бичиж байхдаа аав, ээжийнхээ туулсан амьдралыг эргэн санаж, бага насныхаа дурсамжийг маш их сэргээн бодож байсан. Энэ бүхэн ч романд маань ямар нэгэн байдлаар нөлөөлсөн байх.
-Романы гол баатар Дэгмидийн амьдрал, бодол дурсамжаас гадна галт амьтан, аварга том шувуу, хадны зурагнаас гал гарч байгаа зэрэг сонин хачин үйл явдлууд их гардаг. Сүүлдээ тэр бүхэн чинь зөвхөн хувь хүний сэтгэхүйтэй л холбоотой болоод явчих шиг болсон?
-Хүн төрөлхтөн өөрсдийгөө энэ дэлхийн эзэн гээд итгэчихээд удаж байна. Тийм болохоор хэнээс ч айхгүй, юунаас ч эмээхгүй байгаль ертөнцтэй хайр найргүй харьцаж байгаа. Хүмүүс бид энэ дэлхийн эзэд биш. Бидний барьсан, бүтээсэн энэ их том иргэншил, хотжил гээч юм хэрэг дээрээ шоргоолжны үүр, тарвага, зурамны нүхнээс нэг их ялгаатай зүйл биш юм шүү дээ. Адилхан л байгалийн эрхшээл, давагдашгүй хүчнээс өөрсдийгөө, үр удмаа хамгаалах гэсэн хичээл зүтгэлийн үр шим л байгаа юм. Гэтэл нэг хүчтэй газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт, томоохон цунами л хүн төрөлхтний бүтээн бий болгосон аварга том хотуудыг, иргэншлийг нүд ирмэх зуурт л үгүй хийчихнэ. Дээр нь тэгээд үер ус, ган зудын аюулыг хүн төрөлхтөн ялан дийлж чадах уу, чадахгүй. Юмны эзэн гээч эд юмсаа эрхшээлдээ байлгадаг болохоос биш эрхшээлд нь ордоггүй биз дээ. Тэгэхлээр дэлхий ертөнц хүмүүсийн эрхшээлд хэзээ ч орохгүй. Хүмүүс дэлхийн эзэн биш үхэр малынхаа хашаа саравчны эзэн, амбаар, байшин, орон сууц, өмсөж буй өмд гутлынхаа л эзэн байх. Бид дэлхий ертөнцөө бүрэн тайлж чадаагүй байгаа, тайлж чадахгүй ч байх. Дэлхий нууцлаг хэвээрээ л байна. Тэр нууцлаг ахуйд бид материаллаг хөгжлөөр биш оюун санааны хөгжлөөр л дөхөж очих байх. Гэхдээ маш цөөнх нь. “Морин уруул” романд гарч байгаа тэр жигтэй сонин явдлууд бол дэлхий ертөнцийн тайлагдашгүйг өгүүлсэн өгүүлэмжүүд. Гол баатар Дэгмид ч гэсэн тэр бүхнийг хараад мэдрээд байгаа хэрнээ учрыг тайлж чадахгүй байгаа юм. Тэгээд нас нөгчихийнхөө өмнө тэр бүхэн бодитойгоор биш зөвхөн миний бодол санаанд л болоод өнгөрсөн үйл явдлууд юм биш үү гэж эргэлзэн бодсоор байгаад л дуусч байгаа юм. Тэр их бодол, эргэцүүлэлд дарагдаж насыг элээсэн Дэгмид гээч хүн эцсийн эцэст энэ ертөнцийн нууцлаг ахуйг оюун санаа, бодол сэтгэхүйтэй холбон бодоод дуусч байгаа нь тэр хүнийхээ хувьд асар том гэгээрэлд хүрч байгаагийн илэрхийлэл юм.
-Романы төгсгөл хэсэгт “хүний биеэр туулсан амьдралаас бодлоор туулсан амьдрал нь хавьгүй уудам бус уу” гэсэн үг байдаг. Үнэхээр таныхаар тийм гэж үү. Хүмүүс хэлдэг шүү дээ. Их л юм үзлээ гэж. Тэд биеэр туулсан бүхнээ эргэж дурсаад тэгж хэлдэг биш үү?
-Аливаа юманд туйлын зөв гэдэг зүйл барагтай бол байхгүй байх. Гэхдээ энэ нь бас огт байхгүй гэж байгаа юм биш шүү. Хүний амьдралд ч тэр, улс нийгмийн амьдралд ч тэр хөдлөшгүй нэг талыг барьж зогсох шаардлагатай зүйлүүд байдаг гэж би боддог. Ер нь тэгэхдээ л юм олон талтай. Махан биеэрээ ихийг үзэж, үхэхээс бусадтай учирсан тийм хүмүүс байдаг. Тэр хүмүүст биеэр туулсан амьдрал нь мэдээж үнэ цэнтэй ч байгаа, бодоход ч хүнд байгаа. Гэтэл хамаг амьдралаа элдэв бодол санаанд дарагдуулан насыг элээсэн хүмүүс ч байдаг. Тийм хүмүүст бол тэр бодол санаанууд нь мэдээж үнэтэй л санагдаж байгаа. Тэр тухай би аль эрт тэгж бодож байсан юм одоо л хүмүүс тэр талаар ам ангайж эхэлж байна гэх мэтээр өөрийнхөө бодол санаануудыг тэр хүмүүс юунаас ч үнэ цэнтэйд тооцож байгаа. Дэгмид бол биеэр ч туулсан амьдрал ихтэй, бодлоороо туулсан амьдрал ч ихтэй тийм л хүн. Би хувьдаа бол ямар ч хүний туулсан амьдралд бодсон бодол санаа нь, оюун санааны ертөнц нь өөр өөрийн гэсэн давтагдашгүй хэв шинжтэй хэрнээ амьдралынх нь учир утгыг агуулж байгаа байх гэж боддог.
-“Морин уруул” романаас гадна таны өмнө бичсэн “Улаан шувууны жиргээ” романы талаар хүмүүс багагүй ярьдаг. Энэ хоёр романы чинь төстэй болон ялгаатай талууд юу вэ?
-Аль аль нь байлгүй яахав. Жишээлбэл, миний бичсэн хүүрнэл зохиолууд роман, тууж, өгүүллэг гэлтгүй үндсэндээ нийгмийн сэтгэлзүйг дэлгэж тавихыг чухалчилдаг. Энэ сэдвийг гол сэдвээ болгосон ч гэж үзэж болно. Хүмүүс түүх, адал явдал, шашин гээд л янз бүрийн сэдвүүдээр бичдэг л дээ. Миний хувьд нийгмийн сэтгэлзүйг бичих илүү дуртай, магадгүй надтай энэ нь ч ойр байдаг биз. Энэ талаас нь харах юм бол “Улаан шувууны жиргээ”, “Морин уруул” хоёрт хөндөж буй сэдвээрээ төстэй талууд бий. “Улаан шувууны жиргээ” романд өрөө хөлслөгч залуугийн амьдралаар хотын амьдрал дахь нийтлэг дүр зураг, тэр үеийн нийгмийн амьдралын хэв шинж дүрслэгдсэн байгаа. Харин “Морин уруул” романд Монголын нийгмийн 80 гаруй жилийн түүхэн дэх хүмүүсийн сэтгэлзүйн хувирал хувьслыг бичсэн байгаа. Ялгаатай талууд гэвэл мэдээж зохиомж, хэл найруулга, өгүүлэмж гээд маш олон зүйлээр ялгагдаж байгаа. Тэр бүхнийг тоочиход хэцүү. Хамгийн гол нь нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд “Улаан шувууны жиргээ” романдаа би соц үеийн загварчлагдсан, хайрцлагдсан романы зохиомжийг, хэлийг эвдэхийг зорилгоо болгосон. “Морин уруул” романдаа болохоор бас нэг зорилго тавьсан. Тэр нь юу вэ гэхээр уран зохиол дахь үндэсний сэтгэлгээний амь халуун шинжийг хадгалах явдлаас үүдэлтэй зүйл байгаа юм. Сүүлийн үед манай уран зохиолд хоёр эвгүй гажуудал бий болчихоод байгаа. Нэгдэх нь бол уран зохиолын орчин хэт сайн дурын уран сайханчид, уран зохиол дахь “би чадна”-ынханаар дүүрсэн явдал, хоёрдахь нь бол уран зохиол дахь “импортлогдсон сэтгэлгээ”-ний үерт автсан явдал юм. Би ярилцлагынхаа энэ хэсэгт хоёрдахь зүйлийн тухай тодруулж яримаар байна. Тэгэхлээр сүүлийн жилүүдэд манай зарим зохиолчид, дийлэнх залуучууд гадны зохиол, шүлгүүдийн зохиомж, өгүүлэмж, дүр дүрслэлийг хуулбарладаг, дууриадаг болчихсон. Тэгээд зогсохгүй тэр үзэгдлээ үндэсний уран зохиолын хамгийн гайхамшигтай, шилдэг зүйл гэж ичихгүй тунхагладаг болчихоод байгаа юм. Энэ бол маш эвгүй зүйл. Дотоодын уран зохиолын орчинд нэг л содон шинэлэг зүйл юм шиг байвч гадаад орчинд хүний бүтээл хуулбарлагч, даган дууриагч л болж харагдана. Дэлхийн уран зохиолын орчин бол биднээс илүү ихийг уншиж таньж мэдсэн, биднээс илүү ихээр уран зохиолын онол, түүх судалчихсан, биднээс илүүтэйгээр хэл ус сурчихсан нөхдүүд байгаа шүү дээ. Тэд хэний бүтээл оригналь вэ, хэний бүтээл хулхи вэ гэдгийг андахгүй мэднэ. Нөгөө талаас үндэсний уран зохиолын хэв шинжээ, үндэсний сэтгэлгээгээ хадгалж бичихийг чухалчилсан бүтээлүүдийг хоцрогдсон гэж өшиглөж хаячихаад гадны зохиол бүтээл дууриагаад байгаа энэ хандлага газар авбал манай уран зохиол 90-ээд онд хүнс, барааны лангуунууд Эрээнээс авчирсан хулхи бараагаар дүүрсэн шиг л үйл явдал болно. Тиймээс би сүүлийн бичсэн романдаа үндэснийхээ зан заншил, соёл түүхийн уламжлал, сэтгэлгээний үр хөврөлийг л суулгаж өгөхийг хичээсэн. Нэг ёсондоо монгол зохиолчийн бичсэн зохиол монгол сэтгэлгээний давтагдашгүй хэв шинжийг хадгалж байгаасай гэж боддог тэр хүслээ л шингээхийг хүссэн.
-Та түрүүн хэллээ. Манай уран зохиолын орчин уран сайханчид, би чадна гэсэн нөхдөөр дүүрчихсэн гэж. Арай л хатуу хэлж байгаа юм биш үү?
-Үнэн үг хатуу байдаг юм. Үнэхээр манай уран зохиолын орчинд “би чадна”-ыхан дүүрчихсэн байгаа. Юу ч уншдаггүй, уран зохиолын анхан шатны ч мэдлэг чадвар эзэмшээгүй, зөвхөн өөрсдийнхөө бичсэн хэнд ч хэрэггүй эрээвэр, хураавар зүйлүүдээ агуу зүйл гээд бодчихсон хэдэн зуун, хэдэн мянган хүмүүс байдаг шүү дээ. Зарим нь бүр сүрхий цол гуншинтай болчихсон цохиж яваа. Гэтэл бодит байдал дээр юу болоод байна. Өнөөдөр Монголд уран зохиолын уншигч гэж бараг байхгүй болчихсон. Их, дээд сургуулийн уран зохиолын мэргэжлийн багш нараасаа эхлээд дунд сургуулийн уран зохиол, монгол хэлний багш нар нь ч уран зохиолын ном уншихаа больчихоод байна. Тэгсэн хэрнээ уншигчдаасаа хэд дахин давсан тоотой зохиолч, яруу найрагч гэгддэг хүмүүс алдар цуугаа дуудуулаад тууж явна. Би ганцхан жишээ хэлье. Зөвхөн МЗЭ-д бүртгэлтэй гишүүд 1300 давчихаад байна. Нас барсан зохиолчид нь 200 гаруй байгаа. Нэг ёсондоо амьд сэрүүн 1100 гаруй гишүүн байна гэсэн үг. Бусад зохиолчдын байгууллагууд элдэв бүлгэм дугуйланд харьяалагддаг хүмүүс, ямар ч харьяалалгүй явдаг хүмүүс гээд тоочоод байвал энэ тоо дахин хэд нугарна. Гэтэл амьдрал дээр ихэнх зохиолчид дунджаар 500 ширхэг ном хэвлүүлээд тал шахууг нь хүмүүст бэлэглээд цөөн хэд нь номын дэлгүүрийн лангуугаар тавигдаж тараагдаад үлдсэн нь тэгээд гэр оронд нь хураалттай л хэвтэж байдаг шүү дээ. Би дунд нь явж байгаа хүн мэдэлгүй яахав дээ. Эндээс харахад зохиолчид ядаж нэг нэгнийхээ номыг ч авч уншдаггүй юм байна гэсэн ойлголт шууд төрж байгаа юм. Бусдыг уншихгүйгээр сайн зохиолч болно гэж лав байхгүй. Тэр тусмаа энэ орчин үед, XXI зуунд. Тийм болохоор өөрийн бичсэн ядмагхан бичвэрүүдээ ямар ч эргэлзээгүйгээр шилдэг бүтээл гэж итгэлтэйгээр хэлж чаддаг, тунхаглаж чаддаг юм. Товчхондоо бол юу ч мэддэггүй, мэдээлэлгүй хүмүүс их яримтгай байдаг шиг л зүйл юм. Уран зохиол дахь “би чадна”-ынхан бол бусдын хийсэн бүтээсэн тухай ямар ч мэдлэггүй, уран зохиолын тухай ямар ч тогтсон ойлголтгүй, цээж харанхуй зөвхөн өөрсдийгөө л сүрхий гээд итгэчихсэн харайж яваа тэр л хүмүүс юм. Харамсалтай нь Монголын уран зохиолын орчинд тийм хүмүүс бүр хэтэрхий олон байна. Хамгийн гол нь бидэнд зохиолчид нь уншигчдаасаа олон биш уншигчид нь зохиолчдоосоо хэдэн арав, зуу дахин их байдаг тийм л уран зохиолын эрүүл орчин л хэрэгтэй.
-Ном гэснээс харин ч сүүлийн жилүүдэд ном уншигчдын тоо нэлээд нэмэгдсэн. Зарим хүмүүсийн ном хэдэн арван мянгаараа борлогддог болчихоод байна. Нэг үеэ бодвол зохиолчид номынхоо орлогоор амьдарч эхлээд байгаа юм биш үү?
-1990-ээд оны эхээр зах зээлийн нийгэмд орж байгаа нь энэ гээд ганц нэг номын дэлгүүрүүдээ хувьд гаргаад оймс бандаашны лангуу болгосон үетэй харьцуулахад сүүлийн үед бас ч гэж номын худалдааны орчинд чамлахааргүй амжилт гарч байна. Үүнийг бол үгүйсгэхгүй. Гэхдээ номын худалдааны орчинд шүүмжлэлтэй хандмаар зүйлүүд ч бас нэлээд байна. Тухайлбал, зарим номын дэлгүүрүүд хэдхэн цөөхөн зохиолчдын номыг борлуулах тал дээр голлон анхаараад бусдынх нь номыг дагавар, дайвар бүтээгдэхүүн шиг үздэг хандлага илт анзаарагдаж байна. Зүгээр л зарим нэг номын дэлгүүрүүдээр ороод үзээрэй. Цөөн хэдхэн зохиолчдын номонд л хамгийн ашигтай хүний нүдэнд тусах байрлалд бүтэн бүтэн тавиурууд зориулсан хэрнээ олонхи зохиолчдын номыг хооронд нь шавааруулаад хэний ном хаана байгаа нь ч мэдэгдэхийн аргагүй овоолон болгоод тавьчихсан байгаа. Мэдээж тэр номууд нь сайн зарагддаг учраас ашиг орлогоо бодоод тэгж их ач холбогдол өгдөг байх л даа. Уг нь бол ашиг орлогоо бодсон ч ном хэмээх тэр оюуны таваарыг нийтэд түгээхээ бодсон ч тэр лангуун дээр тавьсан ном бүхэнд л тэгшдүүхэн шиг хандмаар байгаа юм. Шинэ ном ч гэдэг юм уу, онцлох ном ч гэдэг юм уу тийм ялгаамж байж болох л байх. Гэтэл жишээ нь шинэ ном гээд нөгөө онцолдог хэдийнхээ хуучин номыг шинэ номын сагсанд хийгээд байж болохгүй л дээ. Энэ бүхэнд дэлгүүрийн эздээс илүүтэйгээр номын борлуултын менежер, худалдагч гээд гол хүмүүс нь номын үнэ цэнийг ойлгохгүй бохь, тамхи зардаг ТҮЦ-ийн худалдагч шиг сэтгэхүйгээр хандаад байхаар номын худалдааны орчинд зөв хандлага бий болохгүй л дээ. Түүнээс гадна сүүлийн үед бас ном өөрөө уншдаггүй, номын үнэ цэнэ мэддэггүй, тэр тусмаа уран зохиолын тухай ойлголтгүй хүмүүс номын тухай нэвтрүүлэг, тэр тусмаа уран зохиолын номын тухай нэвтрүүлэг их хийдэг болж. Энэ бол бас маш их хортой зүйл.
-Одоо хоёулаа яриагаа МЗЭ-ийн үйл ажиллагаатай холбоотой зүйлүүдээр өрнүүлье. МЗЭ-ээс ямар ажлууд зохион байгуулж байна. Нэг л чимээгүй янзтай байх шиг байх юм. Тэр тусмаа өөрийн чинь хувьд?
-Манай зарим нэг ахмад зохиолчид хэлдэг юм. Өнөөгийн МЗЭ-ийн удирдлагууд социализмын үеийн дарга нар шиг ажиллаж чадахгүй байна гэж. Тэр үед МЗЭ-ийн удирдлагууд төрөөс цалин авдаг, зохион байгуулж буй бүх арга хэмжээ нь төрөөс санхүүждэг байсан. Тэр байтугай МЗЭ-д ажилладаг хүн болгон төрөөс цалинждаг байсан. Амралт, томилолтынх нь мөнгө төгрөг ч төрөөс олгогддог байсан. Одоо бол МЗЭ-ийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд төрөөс сохор зоосны ч дэмжлэг үзүүлдэггүй. Тэгэхлээр хоёр өөр нийгмийн системийн зохиолчдын байгууллагын үйл ажиллагааг адилтган үзэх ямар ч шаардлага байхгүй гэсэн үг. Дээр нь бас нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд зарим нэг хүмүүс МЗЭ-ээс ахмад зохиолчдынхоо насны ойг тэмдэглэн бэлэг сэлт тарааж, хүн амьтан хооллож ундлахгүй байна гэж ихэд дургүйцэж ханддаг. МЗЭ төрөөс санхүүждэг байхдаа зохиолчдынхоо насны ойд зориулан ихэвчлэн сонин сэтгүүлийнхээ хуудсанд мэдээлэл тавих, мэндчилгээ өгөх байдлаар л хөнгөхөн тэмдэглээд өнгөрөөдөг байсан. Төсөвтэй байхдаа шүү. Харин төсөвгүй болсноосоо хойш л идээ ундаа, найр наадам хийх гэж хөл хөөрцөг болсон юм билээ. Энэ бол буруу хандлага. МЗЭ бол 90-ээд жилийн түүхтэй. Хорь дугаар зууны бүх л шилдэг зохиолчдыг эгнээндээ багтаасан байгууллага. Тэр олон шилдгүүдийнхээ тоогоор найр наадам хийгээд байх хөрөнгө чинээ, нөөц бололцоо угаасаа байхгүй. Нөгөө талаас насны ой тэмдэглэнэ гэж найр наадам зохион байгуулж амьтан хүн идэж уулган, хятад бал дэвтэр, цүнх тараах нь эрүүл биш зүйл. Ийм байдлаар хандах юм бол МЗЭ-ийн үндсэн үүрэг шал өөр зүйл болж хувирна. Бид МЗЭ-ийг орчин үеийн зохиолчдын байгууллага болгохсон гэж хичээж чармайж байгаа. Зарим нэг зүйлийг тоймлон хэлэхэд 2015 онд МЗЭ маань Ази, Африкийн зохиолчдын байгууллагын гишүүн байгууллага болсон. Энэ бол том амжилт. Үүний үр дүнд Вьетнам, Колумб, Эквадор зэрэг орнуудад болсон томоохон арга хэмжээнүүдэд манай гишүүд оролцлоо. Уг нь есөн арга хэмжээ байсан гуравт нь оролцлоо. Хөрөнгө мөнгө, хэлний чадвар гээд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд бас байна. Мөнгө төгрөгөө гаргаад, хэл усныхаа асуудлыг өөрөө шийдэх хүмүүст бүх арга хэмжээ нээлттэй байдаг. Цаашдаа манай зохиолчид илүү өргөн хүрээтэй оролцдог болох байх гэж найдаж байгаа. Мөн бүх гишүүдийнхээ намтрын товчоон, бүтээлийн товчоон, үндэсний уран зохиолын орчин дахь бүхий л мэдээллийг хамруулсан вэбсайт хийсэн. Нүсэр бүтэцтэй сайт байгаа. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд нийтдээ 10 гаруй аймгийн 20 гаруй мянган уншигч, уран зохиол сонирхогчид, хүүхэд залуучуудтай манай гишүүд уулзалт хийсэн байгаа. Гол нь бид хоёр мод тарьчихаад, арван шуудай нүүрс тараачихаад, гурван хайс будчихаад нийгэмд өөрсдийгөө сурталдан ухуулдаг тийм хүмүүс шиг байхыг хүсэхгүй байна.
-Удахгүй “Алтан-Өд” болно. Дараа нь “Болор цом”, “Утгын чимэг” болох байх. Уламжлалт энэхүү арга хэмжээнүүдэд зохион байгуулалтын ч юм уу бусад өөрчлөлтүүд хийгдэх үү?
-Уламжлалт арга хэмжээнүүдээ ямар ч байсан таслахгүй. Гэхдээ өөрчлөх, сайжруулах, уншигчдын таашаалд нийцэхгүй болчихоод байгаа тэр зүйлүүдийг нь шинэчлэн сайжруулах тал дээр анхаарлаа хандуулж байгаа. “Болор цом” наадмыг одоо болж байгаа уламжлалаар нь хийх үү, 1990 оноос өмнө зохион байгуулж байсан тэр хэлбэрийг нь сэргээж хийх үү, эсвэл бүр яруу найргийн уншлага болгох уу гэх зэргээр янз бүрийн хувилбаруудыг бид хайж байна. Зарим нэг хүн бүр хаачихвал яасан юм гэдэг л юм. Аливаа юмыг хаах, дуусгах амархан. Харин эхлүүлэх, байгаа юмаа сайжруулах гэдэг бол их хэцүү зүйл.
-Та хар залуугаасаа ахмад зохиолчидтой ч гэдэг юм уу, ер нь янз бүрийн хүмүүстэй их зөрчилдөж тэмцэлдэж ирсэн хүн. МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга болсноосоо хойш их л төвийг сахидаг болсон юм шиг санагдаад байгаа?
– Бүхэл бүтэн байгууллага хамт олны бодлогын зангилаан дээр сууж байгаа хүн хэт өөрийнхөөрөө байж болохгүй. Тэр байтугай өөрийнхөө эсрэг бодолтой хүнийг ч дайсан мэт үзэж болохгүй. Энэ албанд сонгогдсоноосоо хойш би олон зүйлийг шинээр таньж мэдсэн, бас цөөнгүй зүйлд суралцсан. Хамгийн чухал сурсан зүйл маань хүлээц л юм даа. Тиймээс өнгөрсөн хоёр жилд илүү их дотогшоогоо байж хөгшин, залуу гэлтгүй, алдартай алдаргүй гэлтгүй олон зохиолчдын сайн, муу үгийг зүгээр л хүлээцтэйгээр сонсож ирсэн. Үүний үр дүнд надад нэлээн тодорхой, нэгдмэл ойлголт бий болсон. За яахав зарим нэг хүн чи хэтэрхий төвийг сахиад байгаа юм биш үү гэдэг л юм. Тийм ч байх. Гэхдээ энэ байгууллагын бодлогыг төвийг сахиж л барих ёстой. МЗЭ бол дан авьяастнуудын нэгдэл ч биш, дан алдартнуудын хүрээлэн ч биш зөвхөн уран зохиол хэмээгч зүйлд дурласан янз бүрийн бодолтой хүмүүсийн сайн дурын нэгдэл юм. Тиймээс нэг хэсгийг тасалж хөөгөөд, нөгөө хэсгийг нь өөд өргөөд байх тийм бодлого яав ч таарахгүй. Нийтлэг эрх ашигт нь нийцсэн тийм л бодлого хэрэгтэй байдаг юм. Хувь хүнийхээ хувьд би идэр залуу насандаа итгэл үнэмшлийнхээ төлөө хэлэх гэсэн үгээ хэнээс айхгүй хэлдэг л байсан. Тэр бол миний араншин, эд эсний минь нэг хэсэг юм. Тийм болохоор итгэл үнэмшлээ хамгаалахын төлөө зогсох шаардлага гарвал одоо ч гэсэн надад хэнтэй ч зөрчилдөх, тэмцэлдэх зориг, эрмэлзэл хэвээрээ байгаа.