БНФУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, хатагтай Элизабет Барсак УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэлд Францын урлаг, утга зохиолын Шевалье (Хөлөгтбаатар) одонг гардуулсан юм. Уг одон 1957 онд бий болжээ. Энэ шагналыг урлаг, утга зохиолын салбарт өөрийн бүтээл туурвилаар онцгой амжилт гаргасан, Франц улсад болон дэлхий дахины утга зохиол, соёл урлагт хувь нэмрээ оруулж, нийгмээ гийгүүлсэн хүнд олгодог хэмээн Элчин сайд тайлбарласан юм. Шагнал гардуулах үеэрээ Элчин сайд Элизабет Барсак, Ц.Оюунгэрэлийг Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайд байхдаа Францтай хэрхэн хамтарч ажиллаж байсныг, Ерөнхийлөгчийн зөвлөх байх үедээ Цаазаар авах ялыг устгахын төлөө гаргасан хүчин чармайлтыг нь үнэлж, УИХ Эрүүгийн хуулиас цаазаар авах ялыг авч хаясан шийдвэрийг Франц улс, Европын холбоо сайшааж байгааг дуулгалаа. Элчин сайд мөн Ц.Оюунгэрэлийн “Ногоон нүдэн лам” зохиол нь Монголд бестселлер болж, Францад хэвлэгдэх болсныг нь дурдав.
Шагнал гардуулах ёслолын дараа Ц.Оюунгэрэл гишүүнтэй ярилцлаа.
-Баяр хүргэе. Францын “Хөлөгт баатар” одонг эмэгтэй хүн авсан нь өвөрмөц байлаа?
-За. Би ч гэсэн өөртөө итгэхгүй л байна. Хэн тодорхойлоод, яаж яваад шагнал авснаа сайн ойлгоогүй. Гэхдээ ямар ч байсан Францын байгууллагуудтай үр дүнтэй, сэтгэгдэл төрүүлэхүйц хамтарч ажилласан. Түүний маань үр дүн гэж бодоод сууж байна.
-Францын Элчин сайд одон гардуулахдаа нийгмээ гийгүүлсэн хүмүүст олгодог шагнал гэж хэллээ?
-Монголд үйл ажиллагаа явуулж байсан Францын Элчин сайдын яамныхантай сүүлийн найм, есөн жил хамтарч ажилласан юм байна. Тэр үед дандаа хүний эрх, утга зохиол, соёлын чиглэлд яагаад ч юм хамтарч ажиллаж таарсан байна. Тэр чиглэлүүдээр тодорхой үр дүн гарсанд Франц талдаа ч, Монгол талдаа ч баяртай байдаг. Түүний маань илрэл болж байх шиг байна.
-Таны бичсэн “Ногоон нүдэн лам” ном Францад хэвлэгдэнэ гэдэг сонирхолтой байна. Англи хэлээр гарч байгаа юм уу, франц хэлээр хэвлэгдэх юм уу?
-Франц хэл дээр гарна. Франц хэл дээрх дэлхийн зах зээлд гаргах эрхийг худалдаж авах гэрээ хийсэн гэсэн үг. Ном бичсэний дараа гадаадын зах зээлд эрх худалдаалах хэлэлцээр явагддаг юм байна л даа. Тэгээд би Францын “Grasset et Fasquelle” компанитай Франц хэлтэй дэлхийн зах зээлд борлуулах эрхийг гэрээлсэн. Гэрээ хийх явц нэлээд удлаа. Энэ оны тавдугаар сард гэрээний тохироогоо хийгээд, аравдугаар сард номынхоо эхийг батлуулаад, номын эх батлагдсанаар гэрээ үйлчилж эхэлсэн гэсэн үг.
-Францын зах зээлд гарах зам дардан биш байх. Тэр талаар тодруулаач?
-Орчин үеийн уншигчид юу хүсч байна, бид юу хүсч байна гэдгийн хооронд асар их зөрөө байдаг. Тэр зөрүүг ойртуулахад маш их цаг зарцуулсан. Өөрөөр хэлбэл номоо редакторлоход их хугацаа орсон. Номын утга санааг өөрчлөхгүйгээр, зохиолын баатруудыг өөрчлөхгүйгээр, уншигчдын хүсч байгаа хэмжээ, хурдаар нь бичлэгээ өөрчлөх том даалгавартай тулгарсан. Тэр даалгаврыг 2009 оноос хойш хийлээ дээ. Зохиолоо нэлээд хэдэн удаа өөрчилж бичиж байж хэвлэлийн газар маань “Одоо яг уншигдах хурд, бичлэгийн хэлбэр чинь манай уншигчдын өнөөгийн хэрэгцээнд нийцлээ” гэсэн.
-“Ногоон нүдэн лам” анх англи хэлээр бичигдсэн. Англи юм уу, Америкийн зах зээлд гарах байх гэж таамаглаж байлаа. Яагаад Франц болчихов?
-Монголын зохиолчдын бүтээлийг хэвлэх гэсэн францчуудын хүсэл сонирхол нөлөөлсөн. Жишээлбэл, манай Монголын зохиолчдын бүтээлтэй танилцъя гээд биечлэн ирсэн хэвлэлийн компанийн төлөөлөгч нар Францынх байсан. 2010 онд Монголд ажиллаж байсан Францын Элчин сайд Жан Клауд Демон гэдэг хүн Францын хэвлэлийн газрын хүмүүсийг авчраад Монголын арав гаруй зохиолчтой уулзуулж байлаа. 2011 онд бас нэлээд хэдэн хэвлэх газрынхан ирж, Монголын зохиолч нартай гурав хоног аялж, танилцаад ном сонгож байсан. Хоёр дахь удаагийн аяллын дараа Г.Мэнд-Ооёо гуайн ном Францын зах зээлд гарч чадсан. Анхны удаагийн аяллын үр дүн миний номон дээр гарч байгаа гэж ойлгож болно. 2010 онд танилцаж байсан тэр хэвлэлийн газрын төлөөлөгч нар миний номыг сонирхож явсаар, шаардлагаа өндөрсгөсөөр байгаад, өөрсдийнхөө шаардлагад хүрсэн номоо гараас маань гаргаж авсан гэсэн үг. 2010 онд сонирхож байсан номоо тэд 2015 онд хүлээн зөвшөөрсөн.
-Францчуудын хувьд ч монголчууд социализм руу яаж орсон, хэлмэгдүүлэлт гэж юу байсан нь сонин байх л даа?
-Тэдэнд монголчуудын хувь заяа маш сонин байсан. Манай баатруудын хувь заяа бодит хүмүүсийн амьдралаас сэдэвлэсэн нь маш үнэ цэнтэй гэж үзэж байв. Хэдийгээр таны ном үнэ цэнтэй мэдээлэл агуулсан, үнэ цэнтэй түүхийг бичсэн ч манай уншигчдын өнөөгийн шаардлагад нийцэхгүй бол хэвлэж чадахгүй ээ гэсэн. Анхны шаардлага гэхэд 300 хуудаст багтаах байлаа. Тэгэхэд бидний зохиол англи хэл дээр 600 хуудас болсон байв. Бид олон хуудастай номыг зах зээлд түргэн борлуулж чадахгүй. Тийм учраас та үйл явдлаа өөрчлөхгүйгээр үг хэлээ танаад, 300 хуудаст багтаа гэдэг даалгавар өгсөн юм.
-Францын Элчин сайд байсан хүнд анх номоо уншуулсан гэсэн. Яаж тэр хүний анхаарлыг татав?
-Элчин сайд Демон гуайд анх Францын зохиолчид, хэвлэх газрынхныг Монголд авчрахад Монголд амьдардаг, Францын иргэн Себастьян гэдэг хүн зуучилжээ. Монгол эхнэртэй тэр хүн Францын хэвлэх газрынхан миний номыг сонирхож байгааг Элчин сайдад дуулгасан байсан. Элчин сайд намайг урьж уулзаад “Та нэг ном бичсэн юм байна. Тэр номыг чинь англи хэл дээр уншиж болох уу. Гар бичмэл байна уу” гэсэн. Тэр хүсэлтийн дагуу ганц хувь хэвлэж өгсөн. Уншаад “Энэ ном Францад заавал хэвлэгдэх ёстой юм байна” гэж хэлсэн юм. Анх францын хэвлэлийн газрынхан “Танай түүх маш сонирхолтой. Ганцхан танай бичлэгийн хэлбэр манай орчин үеийн уншигчдын хурдад нийцсэн, адал явдалтай байх хэрэгтэй гэсэн. Хэт нуршуу, олон хуудастай номыг хэвлэх эрсдэл хүлээж чадахгүй. Бидний шаардлагад нийцэтлээ өөрсдийгөө голж чадвал бид шүүгдэж гарсан материалыг чинь Францын уншигчдад дуртайяа толилуулна гэсэн юм. Өөрсдийгөө голох, шүүмжлүүлэх үйл явц нь үнэхээр удаан үргэлжилдэг юм билээ.
-Монгол хүний зохиол Францад хэвлэгдээд ашиг олж чадах болов уу гэж олон хүн сонирхох байх?
-Тухайн хэвлэлийн компани уран зохиол, романы зах зээлд ашиг хийж чадна гэж үзээд гэрээ хийж байгаа л даа. Яруу найраг, түүх баримтат материал, археологи палеонтологи гээд судалгааны материалуудыг бол агуулгын үнэ цэнд нь зориулж хөрөнгө оруулалт хийдэг. Адал явдалт уран зохиолд бол борлуулалтыг тооцож гэрээ хийнэ. Бидэнд хэлж байсан. “Та нарын материал эрдмийн ажил байсан бол, баримтат зохиол байсан бол ашиг харахгүйгээр, эрсдэл тооцохгүйгээр гаргаж болдог. Уран зохиол учраас нэгдүгээрт ашиг харна. Ашигтай байхын тулд уншигчдад шууд таалагдах хэмжээний боловсруулалтыг танаас шаардана. Бидний шаардлагын дагуу номоо өөрчилбөл бидэнтэй ашгаа хуваалцана. Ашгаа хийж чадахгүй бол бид ч, та ч алдагдал хүлээнэ гэсэн. Ном редакторлох, олон жилийн турш ном бичихэд зарцуулсан зардлаа бид өөрсдөө л гаргасан.
-Номын зохиогчийн хувьд ашиг хэр их орж ирэх нь тодорхой биш гэсэн үг үү?
-Тодорхой биш. Ном борлогдож эхэлсний дараа борлуулалтаас л хувь авна.
-Номын хамтран зохиогчийн хувьд таны нөхөр Жефф Францад “Ногоон нүдэн лам” хэвлэгдэх тухай мэдээг яаж хүлээж авсан бэ?
-Жефф бид хоёр анхнаасаа л дэлхийн зах зээлд гаргах мөрөөдөлтэй байсан. Гэхдээ Жефф өөрөө англи хэлний зах зээлд, Америкт гаргачихна гэж бардам бодож байсан байх. (инээв) Гэтэл тэр зах зээлд тийм амархан гарч чадахгүй нь гэдгээ хоёулаа бас мэдэрсэн. Яагаад гэвэл тэр нь Францынхаас дахиад хэд дахин том зах зээл. Тэр зах зээл рүү өөрсдөө номоо барьж очоод нэвтрэх боломж муу. Англи хэл дээрх зах зээл рүү нэвтрэхэд дахиад нэг хаалга нээх хэрэгтэй. Тэр үүдийг нээхэд Францын зах зээл тусална гэж найдаж байна.
-Монгол уншигчдын хувьд “Ногоон нүдэн лам”-ын хоёр дахь дэвтэр хэзээ гарах бол гэж хүлээдэг?
-Намайг сонгуулийн хугацаагаа дуусгаад, амралтын хангалттай цагтай болсон үед л гарна даа. (Инээв).