ӨДРИЙН СОНИНЫ 2015 ОНЫ АРХИВААС ДАРААХ ЯРИЛЦЛАГЫГ ДАХИН НИЙТЭЛЖ БАЙНА.
“Алтай холдинг” компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Баттүшигтэй ярилцлаа.
-Та Харвардын Бизнесийн их сургуулийг төгссөн. Хүмүүсийн хувьд Харвардыг төгсөх нь дэлхийн нэр хүндтэй байгууллагуудад ажилд орох нэг төрлийн шалгуур гэдэг?
-Би хүүхэд байхаасаа л Харвард гэж ярихаар л битүүхэндээ мөрөөддөг байсан л даа. Сиэтлд 2005 онд арван жилээ дүүргэчихээд их сургуулиуд руу товч намтраа явуулж байхдаа Харвардыг нэг дугаарын сонголтоо гэж бодож байлаа. Тэр үедээ Харвардад орж чадаагүй юм. Тэгээд тэрний дараа өөр сургуулиудад намтраа явуулаад, сонголтоо хийсэн нь Чикагогийн их сургууль байсан. Чикагогийн их сургуулиас Нобелийн шагналтнаар 89 хүн төрсөн байдаг. Тэгээд ч энэ сургууль эдийн засгийн чиглэлээрээ хамгийн сайн сургуулиудын нэг байсан болохоор сонгож байлаа. Тэр үедээ Харвардад орж чадаагүй ч мастерт нь суралцах бодол байсан. Тэгээд их сургуулиа төгсчихөөд гадны банкинд ажилласан. Багаасаа л Харвардад сурах хүсэлтэй байсан болохоор тус сургуульд орох материал, товч намтар зэргээ бэлдээд л байсан. Бараг бүтэн жил бэлддэг юм билээ. Харвардад нэг жилд 18-20 мянган хүн элсэхээр хүсэлтээ ирүүлдэг. Тэрнээс 900-г нь сонгодог. Тэр олон мянган хүн чинь бүгд л сайн сурч, сайн ажил хийж байсан хүмүүс байж таараа. Харвардын их сургуульд орон орны ерөнхийлөгчид, бизнесийн салбарын алдартнууд, манлайлагчид суралцаж байсан гэдгээрээ ихэд нэртэй. Тэр үед аз таарсан юм болов уу даа, бас шалгалтаа ч гайгүй өгсөн байх. Ингэж бүх юм бүрэлдсэн. Сургууль руу илгээх захиагаа нэлээд бодсон л доо. Тэгээд “Морган Стэнли”-д миний дарга байсан, Харвардын Бизнесийн их сургуулийг төгссөн хүнээр өөрийнхөө тухай захиаг бичүүлсэн. Тэр нь маш нөлөөтэй байдаг юм билээ. Нэг үгээр бол тодорхойлолт юм. Хүмүүс бодохдоо нэр төртэй хүнээр л өөрийгөө тодорхойлуулчихвал болно гэж бодоод байдаг. Тийм биш. Өөрийн чинь сайн ажиллаж байсныг мэддэг, сайн сурч байсныг мэдэх ёстой хүн байх ёстой. Энэ бүгд нь таараад азаар ч юм уу Харвардаас захиа ирсэн юм, бөөн баяр болсон. Би уг сургуулиас гадна өөр хоёр, гурван сургууль руу хүсэлтээ илгээчихсэн байсан юм.Эхлээд Вартон, дараа нь Колумбиа, хамгийн сүүлд Харвардаас хариу ирсэн. Вартоныг бараг сонгочихсон байсан. Пеннсилванийн Вартон их сургуулийг дэлхийн эдийн засаг, санхүүгийн хамгийн том сургуулиудын нэг гэдгийг багаасаа л мэддэг байсан. Тэгтэл 14 хоногийн дараа Харвардаас захиа ирж нэлээд бодож эргэлзсэн. Тэгээд Харвардыг сонгосон доо.
-Та сургуулиа төгсөөд гадны банкинд ажилласан гэлээ. “Морган Стэнли”-д бил үү?
-Их сургуулиа төгсчихөөд тав, зургаан сарын дараа хөрөнгө оруулалтын “Морган Стэнли” банкинд ажилд орсон. Сургуулиа төгсөнгүүтээ л банкуудад очиж ажил гарах нь уу, дадлага хийж болох нь уу гээд хүмүүстэй нь уулзаад, ярилцлаганд ороод л явдаг байлаа. Тэгсээр байгаад л хагас жил болчихсон юм. Хөрөнгө оруулалтын банкинд ажилд орно гэдэг чинь Харвардад элсэхээс ч илүү ажил болдог юм билээ. Нэлээд удаан ярилцлаганд орж, сургуулийнхаа найзуудаар дамжуулж янз бүрийн банкныхантай танилцаж, “Морган Стэнли”-г сонгосон юм. Амархан ажил биш. “Морган Стэнли”-д өдөрт дунджаар 15 цаг ажилладаг. Өглөө ес, арван цагт ажилдаа очоод шөнийн 12 цагаас нааш харина гэж байхгүй. Тэнд ажиллах нь хувь хүний өөрсдийнх нь сонголт л доо. Ийм ажил хийлгэнэ шүү гэдгийг хэлж байгаа юм чинь, ажиллая гэсэн хүмүүст. Хамгийн өндөр цалин өгдөг ажил гэж болно. Их сургуулиа төгссөн хүмүүсийн хувьд том нэртэй газарт ороод сайн цалин авахыг л бодно ш дээ. Ийм бодлоор олон хүн ордог байх л даа. Гэхдээ тэр ажлаас сурч байгаа юм нь их байсан. Өдөр тутам дэлхийн бизнесийн томоохон компаниудтай ажиллаад, ямар компанид хөрөнгө оруулбал бидэнд ашигтай вэ гэдгийг тооцож санхүүгийн загварыг нь гаргана.Ерөнхийдөө шинжээчийн ажил хийдэг .
-АНУ-ын томоохон эдийн засгийн орчинд ажиллаж байгаад эх орондоо ирэхэд манай эдийн засгийн орчин ямар санагдсан бэ?
-Манай гэр бүлийн компани байдаг болохоор зундаа эх орондоо ирээд жаахан ч гэсэн юм сураад буцчихдаг байсан.
Сиэтлд сурч байхдаа зуны гурван сард Монголд л байдаг байлаа. Гэрийнхнээсээ хол байсан болохоор зун л тэдэнтэйгээ хамт байх боломж гардаг байсан. Тэр үедээ ах нараа юу хийж байгааг нь харж, бизнесийг нь сонирхоод л явж байсан. Тэгэхээр Монголын нөхцөлийг тэр чиглэлээс нь ойлгодог байлаа. Гэхдээ ажил дээр гараад ирэхээр Монголын бизнесийн салбарт ойлгохгүй зүйл гардаг байсан.
Эхэн үедээ хүмүүсээс их асууж лавлаж зөвлөдөг байсан юм. Гэхдээ хүмүүс юмыг сурдаг л юм чинь тодорхой хугацаа өнгөрөнгүүт бүгдийг биш ч гэлээ тодорхой хэмжээгээр сураад эхэлсэн.
-Гадаадад өндөр боловсрол эзэмшээд буцаж ирж байгаа залуус бий. Гэхдээ ихэнхийг нь шингээж тогтоох хөрс байдаггүй учир буцаад гадагшаа явчихдаг.Улсын зардлаар сурсан хүмүүс нь яалт ч үгүй ирж ажилладаг. Гэтэл та Монголдоо иржээ?
-Би эх орондоо буцаж ирсэн. Сингапур, Японд суралцагчдыг анзаарч байхад улсын тэтгэлгээр сурсан оюутнууд нь буцаж ирж 2-5 жил ажиллах гэрээ хийдэг юм билээ. Би гэр бүлийнхээ компанийн зардлаар сурсан болохоор буцаж ирэх ямар нэг гэрээ байгаагүй гэсэн үг л дээ. Ямар нэг гэрээ хийж яваагүй, хувиараа суралцсан хүмүүсийг Монгол руу татна гэдэг нь зөв бодлого. Миний бодлоор монголчууд маань Монголдоо очиж ажиллая гэсэн бодолтой явдаг. Гэхдээ цалин нь Америкт өндөр байхад Монголд ирээд хэрэг байна уу, эсвэл тэнд хэдэн жил ажиллаад сургуульд сурсан мөнгөө олоод ирье гэсэн бодолтой хүмүүс ч байдаг юм билээ. Тэр хүмүүсийг яаж буцаж татах нь эдийн засгийн асуудал. Хөрөнгө оруулалтын тэр банкны цалинг өгч байгаа банк Монголд байвал мэдээж эх орноо л сонгох байх.
-Гадны зарим бизнесмэнүүд Монголын зах зээл, эдийн засгийг жижиг гэж голоод байдаг. Яаж гологдохгүй байх вэ?
-Гадаадуудтай уулзаад явахад намайг монгол гэдгийг мэддэг болохоороо ч тэгдэг юм уу голж байна гэж ярьдаггүй юм, уул нь (инээв). Манай улс газар нутаг томтой, баялаг түүхтэй учраас хүмүүс жижиг гэж боддогүй юм л даа. Хүн ам бага болохоор зарим бизнесийг томсгоход хэцүү. Гэхдээ Монголыг харахад баялгаараа нэлээд дээгүүрт ордог болохоор сонирхогчдын тоо их шүү.
-Монгол Улсаа хөгжүүлэхийн тулд бид юугаа хамгийн түрүүлж барьж авах ёстой вэ?
-Өнгөрсөн жилийн долдугаар сард энэ тухай нэг нийтлэл бичиж байсан юм. Тэр нийтлэлдээ бид уул уурхай биш технологи буюу хүний нөөц, өндөр боловсрол эзэмшсэн залуучуудынхаа хүч чадлаар хөгжих боломжтой гэдгийг онцолсон. Сингапурыг харахад газрын баялаггүй мөртлөө өндөр хөгжчихсөн. Монголоос гадны том том сургуулиудад сурахаар залуус яваад л байна. Тэндээ очоод нэртэй программ хийгээд, технологийн том компанид ажиллаж байна. Тэд Монголдоо ирж тухайн чиглэлээрээ юм хийвэл манайх зөвхөн уул уурхайгаараа биш технологи юм уу янз бүрийн салбараараа хөгжих боломжтой гэж үзэж байгаа юм. Үүн дээр боловсрол маш чухал. Үүнтэй холбоотой “Монголд та хэрэгтэй” төрийн бус байгууллагыг байгуулсан. Би Америкт боловсролын тийм чиглэлийн байгууллагын ТУЗ-д байсан юм. “Америкт та хэрэгтэй” гэдэг байгууллага. Тэрнээс санаа аваад боловсрол, спортоор хөгжүүлэх залуус, оюутнуудад зориулсан байгууллага байгуулсан юм.“Mongolia needs you” буюу “Монголд та хэрэгтэй” байгууллага бол залуучууд, оюутнуудад зөвлөгөө өгөх, түүнчлэн ажилд орох бэлтгэлд нь туслах зорилготой юм. “Монголд та хэрэгтэй” байгууллагын ТУЗ-д Монгол, Америкийн олон идэвхтэй залуучууд байдаг. “America Needs You”-гийн CEO болон NBA-гийн алдартай тоглогч хүртэл байгаа.
-Та сагсан бөмбөгчин. Ер нь аливаа спорт хүнийг тэсвэр хатуужилтай, шударга, эмх цэгцтэй болгож төлөвшүүлдэг. Та багаасаа л спортоор явсан болохоор дээрх чанарууд танд сууж эдийн засаг, санхүүгийн салбарт ажиллахад тань эерэгээр нөлөөлсөн байх аа?
-Би жаахан байхаасаа л спортод дуртай, хамаг цагаа л түүнд зарцуулдаг байсан л даа. 11 настайдаа АНУ-д очиход англи хэл мэддэггүй байв. Англи хэлгүй, найзууд байхгүй тийм л байдалтай шинэ хотод очиход сагсан бөмбөгийн ачаар л найзуудтай болж байлаа. “ESL” буюу “Англи хэл хоёр дахь хэл” гэдэг сургууль байдаг юм. Тэр сургуульд анх орж байгаа хүүхдүүд бараг бүгд англиар ярьж чадахгүй. Бэйсбол, бадминтон, сагсан бөмбөг гээд бүхий л спортоор хичээллэнэ. Спортоор дамжуулж л биенээ ойлгож, бага багаар англи хэлээр ярьж сурцгаасан даа. Би одоо ч сагсан бөмбөгөөр хичээллэдэг, долоо хоногтоо хоёр, гурван удаа тоглодог. Би Америкийн их сургуульд байхдаа тоглодог байсан. Ахлах сургуульд байхдаа Сиэтл хотын сургуулиудын шилдэг арван тоглогчийнх нь нэгээр сонгогдож байсан юм. Их сургуульд ороод эхний жилдээ тоглож байгаад “За ямар NBA-д тоглох гэж байгаа биш дээ” гэж бодоод больж байлаа. Өмнө нь өдөр бүр тоглодог байсан бол долоо хоногт хоёр удаа л тоглодог болсон. Хүн чинь нэгэнт л ингээд спорттой холбогдчихоороо түүндээ сэтгэлээ өгч ямар нэг юм хийхсэн гэсэн бодолтой болчихдог юм билээ.
Монголын бадминтоны холбооны ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод сар гаран болж байна. Анх олон улсын тэмцээн зохиогдоход ивээн тэтгэгчээр нь оролцож, тэрнээс хойш энэ спортыг Монголд хөгжүүлье гэсэн мөрөөдөлтэй болсон. Одоогоор монголчууд спортын тавхан төрлөөр л олимпод оролцож байгаа. Бадминтоны спортоор 2020 оны Токиогийн олимпод хоёр тамирчин оролцуулъя гэсэн төлөвлөгөө гаргаад ажилдаа орчихоод байгаа. Хэрвээ хоёр тамирчнаа олимпод оролцуулчихвал том амжилт, хоёрдугаарт Монгол Улс олимпод зургаа дахь төрлөөрөө өрсөлдөх боломж бүрдэнэ гэсэн үг. Энэ их том ажил болно. Монголын бадминтоны залуу тамирчдыг Хятад, Солонгос, Япон руу явуулж шигшээ багийнхантай нь бэлтгэл хийлгэнэ, Монголдоо томоохон талбай байгуулна гэх мэт олон ажил төлөвлөчихсөн байгаа.
-Та улс төр, тэр тусмаа Монголын улс төрийг хэр сонирхдог вэ?
-Сонирхоно оо. Америкт олон жил амьдарсан болохоор тэндхийн улс төрийг бас сонирхдог. Харвардын бизнесийн сургуульд сурч байхдаа улс төрийн чиглэлийн хичээлүүдийг нь сонгож судалдаг байсан юм. Барак Обама Чикагогийн их сургуулийн хуулийн сургуулийн багш байсан. Манай сургуулийнхан ихэнх нь Обамаг дэмждэг юм байна лээ. Намайг хоёрдугаар курст байхад , Мишель Обама манай сургуулийн эрүүл мэндийн сургуулийн сургалтын үйл ажиллагаанд оролцдог байлаа. Ерөнхийлөгчийн гэр бүлийнхэнтэй манай сургууль ер нь ойр байдаг байсан болохоор сургуулиараа дамжаад улс төрийн чиглэлээр олон хичээлийг судалж байсан л даа. Мэдээж Монголын улс төрийг сонирхолгүй яахав. Аав маань улс төрд байгаа. Би Монголын улс төрийн мэдээ, мэдээллийг уншаад л явдаг. Түүнээс биш одоохондоо улс төрд оролцсон юм байхгүй.
-Иргэн хүний хувьд хөндлөнгөөс харахад манай улс төрийн байдал ямар байна?
-Эдийн засгийн нөхцөл байдал хэцүү байгаа учраас улс төрийн нөхцөл байдлыг хэцүү болгодог юм болов уу. Эдийн засаг нь унахаар мэдээж улс төр рүү нь харах байх. Хятадын эдийн засаг бас унаж байна, дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүн, газрын доорх баялгийн үнэ ханш унаж байна. Уул уурхай хөгжсөн Австрали зэрэг улсуудыг харахад бас л эдийн засаг нь уначихаад байгаа. Гэхдээ миний бодлоор Монгол Улс 25 жилийн өмнө ардчилалыг байгуулсан гэхэд тун амжилттай яваа. АНУ-д ардчилал үүсээд хоёр зуу гаруй жил болоход янз янзын л юм болсон шүү дээ. 200 жил явж байж одооны төрхөө олсон. Гэтэл манай Монгол 1990 оноос хойш ийм их нээлттэй мэдээллийн ертөнцтэй болж, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой болсон болохоор амжилттай явж байна гэж харж байгаа юм.
-Бид эдийн засгийн хямралаас яаж гарах вэ гэхээсээ илүүтэй яавал хүндрэл багатай туулах вэ гэдэг нь чухал болоод байна?
-Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийн зах зээл дээр өндөр байх үед тодорхой хэмжээний хөрөнгийг хадгалаад үнэ нь буусан үед буцааж гаргадаг сан (Sovereign Wealth Fund)-тай байх хэрэгтэй юм шиг байгаа юм. Тийм сантай болчихвол ийм хүнд үед хөрөнгө оруулалт хийдэг ч юм уу ямар нэг байдлаар гаргадаг байх гэсэн санаа л даа.Монгол бусад улсуудын адил эдийн засгийн уналтгүй үед хямралаас сэргийлэх төлөвлөгөө гаргадаг, хэцүү үед гаргадаг сантай болбол зүгээр юм болов уу.
-Залуу хүн мэргэжил эзэмшээд ажил дээр гарч ажиллая гэхээр танил тал хэрэгтэй болно. Эсвэл аль нэг нам дагаж, дарга нарын цүнх барьж гүйн, бялуунаас нь хувь хүртэж амьдралаа дээшлүүлэх хувилбар байдаг?
-Ямар ч хүн ажлаа идэвхтэй сайн хийхгүй бол амжилтад хүрэхэд хэцүү. Том хүнийг таньдаг, түүнтэй ойр байлаа гээд ажлаа л сайн хийж чадахгүй бол хэцүү. Тэр нь ажлын фронт дээр харагдана шүү дээ. Тэгэхээр залуучууд маань заавал нэг хүнийг дагаж эсвэл нам дагаж явахын оронд өөрийнхөө хийж байгаа ажил, хашиж байгаа албаа сайн гүйцэтгэж, сайн ажиллах юм бол бусад бүх хүн таныг “Энэ ажлаа сайн хийдэг” гэж харах болно. Тэрийг би маш олон ажил дээрээс харж, мэдэрсэн. Хэн нэгнийг дагахын оронд хийж байгаа юмаа л сайн хийгээд амжилтад хүрч чадвал хүмүүс анзаарч, түүнийг дагаж янз бүрийн боломж гарч ирнэ. Миний бодлоор хийж байгаа юмаа сайн хийж бас сайн дуусгах ёстой.
-Та одоо Америкт ямар ажил хийж байна вэ?
-Америкаас Азид ирчихсэн. Америкийн хөрөнгийн биржийн “Ремарк медиа” технологийн хөрөнгө оруулалтын компанийн Азийг хариуцсан төлөөлөгчөөр ажиллаж байна. Монгол, Сингапур, Хонконгийн хооронд л яваад байна. “Reмарк медиа” бол технологийн салбарын хөрөнгө оруулалтын компани. Ер нь бол facebook, instagram-тай төстэй гэх юм уу даа.
-Монголд ирэхээрээ ямар ажил хийдэг юм бэ?
-Монголд ирэхээрээ гэр бүлийн ажилдаа тусалдаг. “Алтай холдинг”-ийн ТУЗ-ийн гишүүн. Бусад компанийнхаа үйл ажиллагаанд туслаад л явж байна.Гаднаас санхүүжилт татах, брэндүүдийг авчрах ажлуудыг хийж байгаа.
-Таныг Харвард төгссөн магистрийн зэрэгтэй бизнесмэн, шинэ зүйлийг эрэлхийлж эх орныхоо ирээдүйн төлөө зүтгэж яваа залуу гэж харахаас гадна ааваар тань илүүтэй хүлээж аваад байдаг. Ерөнхий сайд байсан, нэр нөлөө бүхий улстөрч Сү.Батболдын хүү гэхээр арай өөрөөр хардаг байх. Тэр нь танд мэдрэгддэг үү?
-Тодорхой хэмжээгээр ааваасаа зөвлөгөө аваад л явж байгаа л даа. Яг үнэндээ гадаадын нэр хүндтэй сургуульд суралцсан, гадны том банкуудад ажилд орсон цаг үе минь аавыг Ерөнхий сайд болоогүй байхад болж өнгөрсөн. Тэрийг хүмүүс салгаж ойлгох хэрэгтэй байх л даа. Би 2009 онд төгсөөд намар нь ажилд орж байсан. Дараа нь 2011 онд ч бил үү хэвлэлээр миний тухай янз бүрийн юм бичээд байсан.
-Таван толгойн асуудалтай холбоотойгоор байх аа?
-“Морган Стэнлид” ажиллаж байсан үе. Тэгэхэд би Америкаас товч намтраа өгөөд Лондонд очиж ярилцлага өгөн, тэр банкинд дадлагажигчаар орж байсан юм. Дадлагажигчаар ороод дараа нь жинхэлж байсан юм. Сургууль дээр очоод миний хичээлийг хийгээд өгөх хүн байхгүй шүү дээ. Бүхнийг өөрөө л хийнэ. Харвардын Бизнесийн их сургуульд олон мянган хүүхэд хүсэлтээ ирүүлдэг ч 900-г нь шударгаар сонгодог. Хэрвээ энэ тэрний хүүхэд, тэр тийм нэртэй хүний хүүхэд гээд сургуульдаа авчихвал тухайн хүүхэд нь сурч чадахгүй, сургуулиа төгсч чадахгүй бол Харвардын нэр хүндийг унагана. Тэр сургуулийг төгсөхөд маш их хүч, оюуны чадвар шаарддаг. Тэгэхээр энэ бүхнийг салгаж ойлгож байх хэрэгтэй.
-Таны хэлний мэдлэгийг сонирхъё?
-Мэдээж англи хэлтэй (инээв). Орос хэл уг нь мэддэг байсан юм. Би Орос гуравдугаар сургуульд гуравдугаар анги хүртлээ сурсан. Хятад хэл тодорхой хэмжээгээр судалсан. Харин япон хэлийг арван жилд байхдаа дөрвөн жил үзсэн. Япон, орос хэлээ сайжруулчихвал ярьчихна л даа.