Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг дахь гаалийн газрын байранд ОХУ-ын тусгай албаныхан манай улсын хоёр иргэнд гїйцэтгэх ажиллагаа явуулж, гурван цагийн турш хууль бусаар байцаажээ. Хууль бусаар гэхийн учир нь Буриадын Дотоод явдлын яамны харьяа Эрїїгийн хэргийн мєрдєн байцаах албаны хоёр алба хаагч Монгол Улсын хууль хяналтын байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр манай улсын иргэдээс мэдїїлэг авчээ. Їїнд Алтанбулаг дахь гаалийн газрын удирдлагууд тусалж, байцаалт авах єрєє гаргаж єгсєн байна. Болсон їйл явдлыг нэхэн сурвалжиллаа.
ОХУ-ЫН ХУУЛИЙНХАН МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙГ ЮУНЫ УЧИР БАЙЦААХ БОЛОВ
Алтанбулаг дахь гаалийн газрын зуучлагч ажилтай Г өнгөрсөн наймдугаар сард найзуудтайгаа Улаан-Үдэд амарчээ. Түүний эхнэр Э ч хамт явжээ. Эхнэр нь мөн гаалийн газарт зуучлагчаар ажилладаг юм байна. Улаан-Үдэд тэд Г-ийн эзэмшлийн цагаан өнгийн жийп машинтай аялсан аж. Тэднийг буцсаны дараа ОХУ-ын Буриадын иргэн цагдаагийн байгууллагадаа гомдол гаргажээ. Ингэхдээ амарч явсан монголчуудын нэг өөрт нь хүч хэрэглэсэн тухай гомдол мэдүүлжээ. Уг хэргийн сэжигтэн байж мэдэх хүн нь гадаад улс руу явсан аж. Буриадын Эрүүгийн хэргийн мөрдөн байцаах албаныхан хэргийг шалгахаар манай улсад орж ирсэн бололтой юм. Тэгэхдээ ямар нэгэн зөвшөөрөлгүйгээр Г, Э нараас гурван цагийн турш гэрчийн мэдүүлэг авчээ. Тодруулбал, өнгөрсөн пүрэв гаригт ОХУ-аас ногоон өнгийн “УАЗ-Патриот” маркийн машинтай, Эрүүгийн хэргийн мөрдөн байцаах албаны алба хаагч, дэд хурандаа цолтой Ц, өөр нэг дээд тушаалын офицерын хамт Монгол Улсад ирж, Гаалийн газрын байранд манай улсын иргэдийг дуудаж, шөнө орой болтол байцаажээ.
АЛТАНБУЛАГИЙН ГААЛИЙН УДИРДЛАГУУД ГАДААДЫН ТУСГАЙ АЛБАНЫХАНД ЮУНЫ УЧИР ХӨЛ АЛДАВ
Эх сурвалжийн мэдээлснээр ОХУ-ын тусгай албаныхан манай улсын иргэдээс байцаалт авахад хуулийн ямар нэгэн байгууллагаас зөвшөөрөл аваагүй. Ердөө л Алтанбулаг дахь гаалийн газрын дарга Д.Батбаатартай уулзаж, ажилтнуудаа дуудахыг үүрэгджээ. Тэр дагуу нь Алтанбулаг дахь гаалийн газрын удирдлагууд хөл алдаж, сандраад хоёр зуучлагчаа дуудаж, загнаж зандраад сүйд болжээ. Бүр нэр төр, алдар хүндэд нь халдаж элдвээр доромжилсон тухай ч мэдээлэл байна. Цаашлаад ОХУ-ын тусгай албаныханд байцаалт авах өрөө гаргаж өгсөн аж. Хүний урманд Алтанбулагийн гаалийн газрын удирдлагууд зуучлагчаар ажилладаг, байгууллагынхаа алба хаагчдын эрхийг хамгаалах үүднээс өмгөөлөгч байлцуулах талаар үг ч цухуйлгаагүй аж. Харин ч ажилтнуудаа элдвээр загнаад, тусгайлан бэлтгэсэн өрөөнд түлхэх шахуу оруулсан аж. Бид ОХУ-ын хуулийнханд байцаалт өгсөн Э-тэй утсаар холбогдоход “Бид сэтгэл зүйн хувьд гүн хямралд орсон. Маш их дарамттай байна. Өнгөрсөн хугацаанд олон байгууллагад тайлбар, мэдүүлэг өглөө. Мэдээлэл өгөх үнэхээр боломжгүй байна” гэсэн юм.
ҮНДСЭН ХУУЛЬТАЙ, ТУСГААР УЛСЫН ИРГЭНИЙГ БАЙЦААХ ЭРХ ГАДНЫХАНД БИЙ ЮУ
Монгол Улс бол Үндсэн хуультай, тусгаар улс. Үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомжоор хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг. Хүний эрхийг хангах олон улсын гэрээ конвенцид нэгдсэн. Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенци манай улсад хууль адил үйлчилдэг билээ.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д “Монгол Улсын иргэнийг харьяатаас хасах, эх орноосоо хөөх, өөр улсад шилжүүлэн өгөхийг хориглоно” гэж заасан байдаг. ОХУ-ын хуулийнхан мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахаар манай улсад ирж, тусгайлан бэлтгэсэн өрөөнд гурван цагийн турш Монгол Улсын хоёр иргэнээс байцаалт авсан. Энэ нь иргэнээ байцаа, шалга гээд гадны улсад хүлээлгэж өгч байгаатай адил аж. Мөн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.13-т ”Монгол Улсын иргэн халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно. Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй. Баривчилсан шалтгаан, үндэслэлийг баривчлагдсан хүн, түүний гэр бүлийнхэн, өмгөөлөгчид нь хуульд заасан хугацаанд мэдэгдэнэ. Иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг хуулиар хамгаална” гэж заасан байдаг. ОХУ-ын эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль манай улсын нутаг дэвсгэр дээр үйлчлэхгүй. Тиймээс манай улсын нутаг дэвсгэр дээр ОХУ-д үйлчилж байгаа хуулийн дагуу, дур мэдэн байцаалт авч, гурван цагийн турш эрх чөлөөг нь хязгаарлах эрх гадныханд байхгүй гэсэн үг.
Эрүүгийн хуулийн 15 дугаар зүйлд “Монгол Улсын иргэнийг эрүүгийн хэрэгт мөрдүүлэх буюу эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр гадаад улсад шилжүүлж өгөхгүй” гэж тодорхой заасан байдаг. Тэгэхээр төрийн байгууллагын хэн нэг албан тушаалтан Монгол Улсын иргэнийг гадаадын тусгай байгууллагад хүлээлгэж өгсөн нь хууль зөрчсөн үйлдэл байж мэдэх аж.
Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн тавдугаар зүйлийн 5.1.1“байцаан шийтгэх ажиллагааг хэрэгжүүлэгч” гэж хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгчийг хэлнэ гээд заачихсан. Өөрөөр хэлбэл, эдгээрээс өөр албан тушаалтан Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт эрүүгийн байцаан шийтгэх үйл ажиллагаа явуулах эрхгүй гэсэн үг. Гэтэл ОХУ-ын хуулийнхан Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт эрүүгийн байцаан шийтгэх үйл ажиллагаа явуулжээ. Мөн хуулийн аравдугаар зүйлийн 10.1 “Энэ хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч гэмт хэрэгт сэрдэн баривчилж болохгүй” гэж заасан. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хэн нэгнийг байцаах бол Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг л мөрдөх учиртай. Өөр улсад мөрдөж байгаа ижил төстэй хууль манай улсын нутаг дэвсгэрт үйлчлэхгүй гэсэн үг.
Тэгэхээр гадаад улсын хуулийн байгууллагад Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр, манай улсын иргэнийг зөвшөөрөлгүй байцаах эрх байхгүй.
ГАДНЫХАНД ЗУУЧИЛЖ, ИРГЭНЭЭ БАРЬЖ ӨГСӨН ТӨРИЙН АЛБАН ХААГЧДАД ЭРҮҮГИЙН ХЭРЭГ ҮҮСГЭХ БОЛОЛТОЙ
ОХУ-ын хуулийнхан Монголд ирээд манай улсын хоёр иргэнээс хэдэн цаг байцаалт авсан нь маш олон хууль зөрчсөн үйлдэл аж. Гадаадын хуулийнхан манай улсын хуулийнхантай хамтран ажиллах тухай хэлэлцээр, гэрээ бий. Гэхдээ албан ёсоор хандаж, харилцан зөвшөөрсний үндсэн дээр хамтарч ажилладаг. Гэтэл ОХУ-ын тусгай байгууллагынхан дур мэдэж, манай улсын иргэнээс байцаалт авсан, үүнд нь гаалийн байгууллагын удирдлагууд тусалж, зуучилсан нь Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдах асуудал аж. Тиймээс уг хэргийг Тагнуулын ерөнхий газар шалгаж эхэлсэн талаар албаны эх сурвалж мэдээллээ. Мөн Цагдаагийн ерөнхий газраас Гадаад хэргийн яамаар дамжуулж Буриадын эрүүгийн хэргийн мөрдөн байцаах албаныханд ханджээ.
Албаны эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар Алтанбулаг дахь Гаалийн газрын удирдлагуудыг гадаад улсын тусгай байгууллагатай ямар шалтгаанаар хамтран ажиллаж, иргэнээ хүлээлгэж өгсөн бэ гэдэг үндэслэлээр шалгаж эхэлжээ. Эрүүгийн хуулийн 79 дүгээр зүйлийн 79.1-д “Монгол Улсын иргэн тус улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдал, батлан хамгаалах хүчин чадалд хохирол учруулах зорилгоор гадаад улсын тагнуулын албанд элссэн, төрийн нууцыг гадаад улс, түүний тагнуулын албанд шилжүүлэн өгсөн, Монгол Улсын эсрэг дайсагнасан үйл ажиллагаа явуулдаг гадаад улсын байгууллагатай хамтран ажилласан, дайны байдалд буюу дайн бүхий байдал зарласан үед дайсны талд шилжин орсон бол арван зургаагаас хорин таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэж заасан байдаг. Төрийн албанд ажилладаг эрх бүхий албан тушаалтнууд ОХУ-ын тусгай байгууллагатай хамтран ажилласан нь эх орноосоо урвасан гэж үзэх үндэслэл болох бололтой. Гэхдээ субьектив санаа зорилго нь ямар байснаас хэргийн мөрдөн байцаалт бас хамаарах бололтой.
ГАДНЫХАН ИРГЭНИЙХЭЭ ТӨЛӨӨ ӨӨР УЛСЫН ХУУЛЬ ЗӨРЧИЖ БАЙХАД МАНАЙХАН …
Монгол Улсын хоёр иргэнийг гадаадын тусгай байгууллагын алба хаагчид хууль бусаар, өмгөөлөгчгүйгээр гурван цагийн турш байцаасан нь Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээний асуудал гэдгийг хуулийнхан ярьж байгаа. Гэтэл УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга өчигдрийн байдлаар мэдээгүй байв.
Гадныхан иргэнийхээ эрх ашгийг хамгаалахын төлөө өөр улсад очиж, хууль зөрчин байж мэдүүлэг авч байхад иргэндээ үйлчлэх үүрэгтэй төрийн алба хаагчид тал засаад хүнээ бариад өгч байгааг юу гэх вэ. Өнгөрсөн оны долдугаар сард Тувад манай улсын иргэнийг зэрлэгээр хөнөөж, машинтай нь шатаасан хэрэг гарсан. Манай сонин “Тувад монгол бүсгүйг хөнөөсөн хэргийн мөрөөр…” цуврал нийтлэл бичиж байсан билээ. ОХУ-ын хуулийнхан хэргийг гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй гээд хаачихсан байгаа. Талийгаачийн ар гэрийнхэн Улсын ерөнхий прокурор, Гадаад хэргийн яам, Кызыльд суугаа Монгол Улсын Ерөнхий консулд хандаад ч тусыг олоогүй. Арга ядахдаа “Өдрийн сонин”-д хандаж ярилцлага өгч байсан билээ. Талийгаачийн ээж манай сонинд ярилцлага өгөхдөө “Монголын төр Тува руу хулгайлагдсан малынхаа араас хөөцөлддөг атлаа хүнээ нэхэхгүй байна” гээд уйлж байсан. Тэрбээр “Ерөнхий прокурорт Наймдугаар сард уулзах хүсэлт тавиад өрөөнд нь ороход “Өдрийн сониноос л ийм хэрэг болсныг мэдлээ. Прокурор томилж өгнө” гэсэн. Аймагт очиход прокурор “Ерөнхий прокурор үүрэг өгсөн. Гэхдээ бид хил гарвал сөрөг тагнуул гэж хардагддаг учраас Тувад очих боломжгүй” гэсэн. Дараа нь Гадаад хэргийн яамны Консулын газрын даргад бичгээр хүсэлт өгсөн. Сарын дотор хариу өгөх үүрэгтэй гэсэн ч өнөөг хүртэл хариу алга. Хариугаа нэхээд очихоор “Цаанаас албан бичиг ирээгүй. Ирэхээр нь та нарт хариу өгнө. Өөр арга байхгүй. Та нар хувийн шугамаар дараа дараачийн арга хэмжээгээ авбал ав” гэдэг. ОХУ-ын хуулийн байгууллага хэргийн мөрдөн байцаалт ямар шатанд байгааг Гадаад хэргийн яаманд өгчихөж болдоггүй юм болов уу гэж бодох юм. Ингээд л бид мухардчихаад байна” гэж ярьсан билээ.
Мөн өнгөрсөн сард Улаан-Үдэд манай улсын иргэд дээрэмдүүлж, нэг нь буудуулсан хэрэг гарсан. Хохирогчид зам дээр зогсч байгаад нутаг нэгтнүүдтэйгээ таарч, цагдаагийн байгууллагад хүргэгдсэн. Ингэхдээ Монгол Улс руу буцаж эмнэлгийн тусламж авмаар байгаагаа хэлэхэд цагдаа нар “ОХУ-ын нутагт гарсан хэрэг учраас заавал энд байцаалт өгөх ёстой” гээд хэдэн өдөр байлгасан. Гэвч сэжигтнүүдийг өнөөг хүртэл олоогүй байгаа.