Сирийн
иргэний дайн ба түүний үр дагавар сэдвээр ШУА-ийн Олон улс харилцааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Ц. Алтангэрэлтэй ярилцлаа.
–Өнөөдрийн
байдлаар Сириэс хичнээн сая хүн дүрвээд байна вэ. Тус улсын тухай товчхон мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Арабын Бүгд Найрамдах Сири
Улс нь газар зүйн
байрлалын хувьд баруун талаараа
Ливан, баруун өмнөд талаараа
Израил, өмнөд талаараа Йордан,
зүүн талаараа Ирак, хойд талаараа
Турк гэсэн таван улстай
хиллэдэг геополитикийн ихээхэн анхаарал татсан
бүс нутагт оршдог улс
юм. Сирийн хүн амын 74 хувь
нь Исламын шашны сунна
урсгалыг дагагч, 13 хувь нь шиа
урсгалыг мөрдөгч. Харин арван хувь
нь христ, гуравхан хувь
нь друз шашинтай. Мөн
Еврей нарын жүүдийн шашны
урсгалууд ч бий.Тус
улс 2013 онд 23.85 сая хүн амтай
байсан бол өнөөдрийн байдлаар
тэдгээрийн дөрвөн сая гаруй
нь дүрвэж 6-8 сая хүн орон
гэргүй болоод байна.
Сири улс 1920-1946 оныг хүртэлх хугацаанд
Францын захиргаанд байсан. Улмаар 1946 онд
тусгаар тогтнолоо зарласан боловч 1958 онд Египеттэй нэгдэн
Арабын нэгдсэн Бүгд Найрамдах
улс болсон түүхтэй. Гэвч
энэ улс удаан оршин
тогтнож чадаагүй. Энэ бүс нутаг
нь эртний Асир, Вавилон,
Перс, Грек Ром, Византи,
Араб, Сельжук, Мамлюк, Монголын эзэнт
гүрэн болон Төмөрийн улс
хийгээд Оттоманы эзэнт гүрний мэдэлд
оршиж шашин, улс төр,
түүх, соёл иргэншлийн томоохон
төв болж байсан.
–Ер
нь Сирийн хэдэн сая иргэн дэлхийн ямар ямар улс орнууд руу дүрвээд байна вэ?
-Сирийн иргэд эх орноо
орхин хил залгаа орнууд
болох Турк, Ливан, Йордан,
Ирак зэрэг оронд дүрвэн
гарсан. Мөн мянга мянган
хүн алс
холын Кавказ, Персийн булан,
Хойд Африк, Европ руу
орогнол эрэн зугтаан гарсан
юм. 2015 оны хоёрдугаар сарын
байдлаар зөвхөн Турк улсад
2.1 сая Сирийн дүрвэгсэд орогнох
болсон. Тус улс тэднийг
байрлуулах, хооллох, хувцас олгох зэрэг
бүхий л зардалд зургаан
тэрбум доллар зарцуулсан байна.
2011 оны долдугаар сарын эхээр 15 мянган
сири иргэн Турк улсын
Яладаги, Рейханли, Алтиноозу дүүрэгт майханд орогносон.
Мөн 2011 оны
зургадугаар сарын сүүлээр Ливан
дахь Сири дүрвэгсдийн тоо
10,000-д хүрсэн. Мөн оны
арванхоёрдугаар сар гэхэд нийт
1500 хүн Йорданд дүрвэн гарч
орогнох газраа олсон байгаа
явдал нь Сири улсад
нүүрлэсэн иргэний дайнаас болж
хичнээн сая хүн орох
орон оочих аягагүй болж
толгой хорогдохоор харийн орныг зорин
дүрвэж буй эмгэнэлт үйл
явдал өрнөснийг дээр дурдсан тоо
баримтаас мэдэж авч болно.
Мөн дүрвэгсдийн их нүүдэл цааш
улам газар авч Европ
руу зад тавин цутган
орж байгаа нь олон
улсын хэмжээнд асар том асуудал
үүсгэж байгаа билээ.
–Ингэхэд
Сирийн иргэний дайн үүссэн шалтгаан нь юу байв?
-Тунис, Египет, Ливид өрнөсөн
“Аравын хавар” бослого нь
Сирийн ард түмнийг Ассадын
дэглэмийн эсрэг тэмцэлд босох
урам зоригийг сэргээсэн юм. Өнөөгийн ерөнхийлөгч
Башар аль-Ассад нь
Сири улсыг 30 гаруй жил удирдан
жолоодсон эцэг Хафез Аль
Ассадыг залгамжлан 2000 онд Арабын Бүгд
Найрамдах Сири улсын ерөнхийлөгч
болсон. Тэрээр “Арабын хавар”
бослогыг эсэргүүцэгчдийг цэргийн хүчээр нугачин
дарсан нь тус улсад
иргэний дайны гал авалцахад
хүргэсэн юм. Ингээд Сирийн
иргэний дайн 2011 оны хавар “Арабын
хавар” бослогыг эсэргүүцсэн үйл ажиллагаатай холбогдон
гарсан байдаг. Башар Аль-Ассадын засгийн газрын
эсрэг сөрөг хүчин зэвсэглэн
боссон. Башар аль-Ассадын
засаг захиргаа иргэдийн тайван жагсаал цуглааныг
цэргийн хүч ашиглан дарсан
нь хямрал улам даамжрах
шалтгаан болсон л доо.
Сири улсад өрнөсөн иргэний
дайны улмаас 140 мянган хүн амиа
алдсан тоо баримт бий.Тэдний ихэнх нь
босогчдын гарт үрэгдсэн. Иргэний
дайны улмаас 0-10 насны 11 мянган хүүхэд амиа
алдсан харамсалтай тоо бий.
–Сирийн
дайн яагаад ийм удаан үргэлжилсээр байна вэ?
-Сирийн ард иргэд бүгд
Башир Ассадын дарангуйллаас салж,
өөрсдийнхөөрөө амьдрахыг хүсч байна. Сирийн
хойд хэсэгт өрсөлдөгч хоёр
армийн цэргүүд тулалдаж байна.
Тэд Башир аль-Ассад
гэсэн ганцхан дайсантай боловч
одоо Аль-Кайда бүлэглэлтэй
холбоотой дайчид, босогчдын талынхан
гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдаж
байлдах болсон юм. Нэг
талд нь барууны орнуудын
ар тал болсон цэргүүд
байхад нөгөө хэсэг нь
Лалын шашинт Ирак, Ойрхи
Дорнодын Левант орнуудаас дэмжлэг
авсан Сирийн босогчдын талын
дайчдаас бүрдсэн жижиг бүлэглэл
байгаа юм.
–Зарим
эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар Башар Асадын эцгийн үед гарч байсан бослогыг хайр найргүй нугачин дарсан нь өнөөдрийн иргэний дайн үүссэн гэх юм билээ?
-Дөч гаруй жилийн тэртээ
Сирид яг өнөөдрийнхтэй адил
лалын хэт даврагсад эцэг
Ассадын дэглэмийг эсэргүүцэн бослого дэгдээж зургаан
жил байлдан тэмцэлдсэн. Тэр
үед дэлхийн улс төрийн
байдал өөр, ЗХУ ба
АНУ гэсэн хоёр их
гүрэн дэлхийг хуваан ноёрхлоо
тогтоосон байлаа. Сирийн арми
“Лалын ахан дүүс” нэртэй
бүлэглэлийн гишүүд голлосон бослогыг
нисдэг тэрэг, танк, онгоц,
их буу ашиглан аймшигтай
хэрцгийгээр дарж байхад дэлхий
нийтээрээ дуугүй л өнгөрсөн.
Учир нь Сири улс
ЗХУ-ын нөлөөлөлд хүчтэй
орсон байсан бөгөөд АНУ
тэргүүтэй барууныхан босогчдыг зэр зэвсгээр дэмжих
зэргээр тодорхой арга хэмжээ аваагүй
юм. Хама хотыг Сирийн
арми бүсэлж байгаад хайр
найргүй буудаж 20-40 мянган босогчийг хядаж
устгасан. Ийнхүү эцгийн туршлага
хүүд нөлөөлж 2011 оны бослогыг нухчин
дарна гэсэн санаа нь
эсрэгээр эргэж дөрвөн жил
гаруй үргэлжилсэн иргэний дайны гал
асаахад хүргэж ард түмнээ
гашуун зовлонд нэрвэгдүүлээд сууж
байна.
–Башир
аль-Ассадыг албан тушаалаасаа огцрохыг босогчид шаарддаг. Харин та судлаачийн хувьд нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байгаа вэ?
-Сири улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт
хүчний ерөнхий командлагч, Баат
намын ерөнхий нарийн бичгийн
дарга Башир аль-Ассад
нь 1965 онд төрсөн. Түүний
эцэг Хазеф аль-Ассад
30 жил гаруй Сири улсыг
удирдаж байсан бөгөөд түүнийг
нас барсны дараа хүү
Башир аль-Ассад 2000 онд
Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Тэрээр Сирийн ард
түмэн түүний дэглэмийг эсэргүүцэн
буруушааж, өөрчлөлт шинэчлэлийг авчрахыг шаардсан тайван жагсаал хийсэн
боловч жагсагчдыг зэр зэвсгийн хүчээр
нухчин дарахыг оролдож муйхар
арга хэрэглэсэн нь иргэний дайн
гаргахад хүргэсэн. Сирийн босогчид АНУ
тэргүүтэй барууны орнуудын дэмжлэгтэйгээр
Ерөнхийлөгч Башир аль-Ассадыг
албан тушаалаасаа огцрон хөгжил дэвшлийн
ардчилсан замыг сонгохыг шаардаж
байгаа. Гэвч тэрээр Оросын
тусламж дэмжлэгт дулдуйдан сэнтийнээсээ зүгээр нэг мултраад
уначих бодолгүй байгаа юм. Энэ
тухайгаа ч хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслээр мэдэгдсэн. Хэзээ энэ эрхэм
ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө
суудлаасаа бууна тэр үед
иргэний дайн эцэс болж
түмэн олон түвшин амар
амьдрах байх гэж бодож
байна.
–АНУ,
ОХУ-ын хоорондын таарамжгүй харилцаа Сирийн нөхцөл байдлыг улам хурцатгаж байгаа биз дээ?
-Сири улсад өрнөж буй
иргэний дайн, дүрвэгсдийн асуудал
олон улсын түвшинд яригдаж
шийдэхэд хүнд ярвигтай асуудал
болж хувираад байна. Энэ дайны
гол тоглогчид АНУ, ОХУ юм.
Түүнчлэн 2013 оны зургадугаар сарын
17-19-ний хооронд Умард Ирландад
болсон Их наймын дээд
хэмжээний уулзалтын хэлэлцэх гол асуудал бол
бүхэлдээ Сирийн тухай байлаа.
Өөрөөр хэлбэл, Сирийн асуудлаар
олон улсын бага хурлыг
хуралдуулж тэнд үүсээд байгаа
дайны хурцадмал байдлыг энх тайванжуулах
асуудлыг хэлэлцүүлэх талаар Америк, Оросын
ерөнхийлөгчдийн байр суурь ямар
байгаад дээд хэмжээний уулзалт
гол анхаарлаа
төвлөрүүлж байв.
–Сирийн
асуудалд их гүрнүүд ямар бодлого баримталж байгаа вэ?
-Юуны өмнө бүс нутагт
удахгүй дэгдэж магадгүй болоод
байгаа Ираны эсрэг байлдааны
ажиллагааг эхлүүлэхэд нэгдмэл, хүчирхэг Сири улс Америк
тэргүүтэй барууны орнуудад огт
хэрэггүй. Лалын шашны шиа
урсгалыг дагагчид олноор оршин суудаг,
дээр нь Сирийн эрх
баригчид хэзээнээсээ Америк, Барууны орнууд,
Израилд дургүй болохоор Ираны
эсрэг дайн дэгдвэл хэний
талыг баримтлах нь ойлгомжтой хэмээн
цахим ертөнцөөр мэдээлсэн байгаа. Сири улс
нь Оросоос олон жилийн
турш зэр зэвсэг худалдан
авсаар ирсэн, найрсаг харилцаатай,
сайн түнш. Сирийн одоогийн
Засгийн газрыг унагаад авбал
Оросын зэвсгийн үйлдвэрлэлд нэлээд хүндхэн цохилт
болно. Мөн Сири улс
АНУ ба Барууны орнуудын
нөлөөнд орох учраас ОХУ-ын ашиг сонирхолд
огт нийцэхгүйгээс гадна тус бүс
нутагт хяналт, нөлөөллөө алдах
болно. Хятадын профессор Пан
Зонингийн бичсэнээр “Сирийн хямрал нь
зөвхөн тус улсын дотоодын
асуудал төдий бус дэлхий
дахиныг хамарсан асуудал болоод байна”
гэсэн байгаа.
Тэрээр “АНУ Сири улсын
дотоодын хэрэгт хөндлөнгөөс оролцон
“дэлхийг зохицуулагч цагдаа” дүр эсгэдэг
бол Орос улс Сиритэй
цэрэг, эдийн засгийн асар
их харилцаа холбоотой төдийгүй нийгмийн харилцаанд ихээхэн ойр байдаг
улс юм. Харин Хятад
улс АНУ шиг “дэлхийг
зохицуулагч цагдаа” дүр эсгэдэггүй,
Орос шиг ашиг сонирхол
нөлөөлөл байхгүй” гэж бичсэн байна.
Үнэндээ энэ хоёр улс
НҮБ дээр Америк тэргүүтэй
барууны орнуудын бүх л саналыг
үгүйсгэж, Ерөнхийлөгч Башир Ассадыг зэр
зэвсгээр дэмжиж байгаа юм.
Орос, Хятад хоёр Башир
Ассадыг сайндаа ч дэмжээд
байгаа юм биш. Башир
Ассадын оронд гарч ирсэн
хүн тухайн бүс нутагт
явуулж буй өөрсдийнх нь
бодлогыг дэмжинэ гэсэн магадлал
бага болохоор л дэмжээд байгаа.
Ливийн хувьсгалын үеэр Каддафийг дэмжихгүй
байсаар энэ улсыг нөлөөнөөсөө
алдсан алдаагаа давтахыг хүсэхгүй байгаа.
–Тэгвэл
НҮБ-ын явуулж буй үйл ажиллагааг сонирхуулахгүй юу?
-“Сири улсад өрнөж буй
хямрал, иргэний дайнд нэг
талаас Алавитын Засгийн газрын цэргүүд
болон шиа бүлэглэлийн дайчид,
нөгөө талаас сунни шашны
босогч бүлэглэлүүд хоорондоо эрслэн тэмцэлдэж байгаа.
Энэ дайнд нийт хагас
сая орчим хүний амь
үрэгдсэн байна” гэж НҮБ-аас мэдээлж байна.
Сирийн засгийн газар асар
их аллага хядлага үйлдэж,
хүний эрхийг зөрчиж байгааг
НҮБ болон бусад олон
улсын байгууллагууд буруушаасаар байна. Энэ хямрал
сөргөлдөөний үед химийн зэвсэг олон
удаа хэрэглэсэн мөн эсэргүүцэгчдийг шоронд
хорьж тамлан эрүү шүүлт
тулгаж байна хэмээн буруутгаж
байгаа.
Эцэст нь хэлэхэд улсын
дотоод дахь шашны олон
урсгал хоорондын зөрчилдөөн нь том улсуудын
бодлоготой нийлэхээр ямар байдал үүсдэг
болохыг Сири манай мэтийн
жижиг улсад харагдаж байгаа
юм. Бид тиймээс тархи
угаалтыг маш идэвхтэй явуулж
байгаа шашны
элдэв урсгалыг эртнээс цэгцэлж байхад
илүүдэхгүй. Эвгүйтвэл 20, эсвэл 30 жилийн дараа Монголын
христийн шашинтан, буддист, лалын шашинтан гэж
гурав талцаж байгаад газрын
баялгаа хэн нь захиран
зарцуулах вэ гээд үзэлцээд,
дээр нь Орос, Хятад,
Барууны орнууд хөндлөнгөөс орж
ирж зохицуулдаг “баатрууд” болчих байдал
үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй л юм
.
–Их
Британийн Лордын танхимын лорд, Хөдөлмөрийн намын гишүүн Лорд Менад Дисай Европын холбооны шүдний өвчин болсон дүрвэгсдийн асуудлаар мэдэгдэл хийхдээ тэднийг Монгол руу илгээхийг санал болгосон. Манай улсын хувьд тийм боломж бий юу?
-“Солонгос,
афган хүүхдүүдийг асарсан шигээ Сирийн
өнчин жаалуудыг ч өсгөж өгье”
гэж “Өдрийн сонин” уриалан
бичсэнтэй санал нэг байгаа.
Ер нь олон улсын
анхаарлыг татаж байгаа энэ
зовж зүдэрсэн хүмүүст тусалж халуун
гараа сунгах нь зүйтэй.
Манай улсын Засгийн газрын
зүгээс болон ард түмний
зүгээс орон гэргүй болсон
дүрвэгсдэд тусламжийн халуун гараа сунгахыг
уриалж байна.