Монгол
соёлыг дэлхийд түгээх чин хүсэлтэй нэгэн хөдөлмөрч бүсгүйтэй ярилцлаа. Түүнийг
Андрей Түвшинтуяа гэдэг. АНУ-д 13 жил ажиллаж амьдарчээ. Энэ хугацаанд
Монголынхоо өв уламжлалыг гадныханд сурталчлах олон ажлыг санаачилсан байна.
Тэрбээр өнгөрсөн тавдугаар сард Сан-Фрациско хотноо “Монгол Арт“ шоуг анх удаа
амжилттай зохион байгуулж чадсан юм. Эх орондоо цөөхөн хоногийн хугацаатай
ирээд байгаа түүнтэй уулзлаа.
-“Монгол Арт”
шоу гадаадынхны сэтгэлийг маш их хөдөлгөсөн арга хэмжээ болсон гэсэн. Ийм шоу
зохион байгуулах санаа яаж төрсөн тухайгаа эхлээд сонирхуулахгүй юу?
-“Монгол Арт”
шоунд маань АНУ-д амьдардаг монголчууд төдийгүй дипломатууд, гадаадын томоохон
зочид төлөөлөгчид гээд 600 орчим хүн цугларсан ч үнэхээр дэлхий дахинд хүрч
чадсан шүү. Тэнд хүрэлцэн ирсэн зочдод шоу маш их таалагдсан. Ялангуяа
гадаадынхан Монгол орны болоод энэ улсын ард түмний талаар зөв ойлголттой болж,
ихээхэн хүндэлж байна. Америк бол шоу бизнесийн орон. Тиймээс зураачдын уран
бүтээлийг үзэсгэлэн хэлбэрээр гаргахын оронд шоу маягаар Монголын урлагийн
тоглолттой хослуулбал олон хүнд хүрнэ.
Учир нь уран зураг бол зөвхөн зураг сонирхдог хүмүүст л хүрдэг. Тиймээс
зургаан сарын турш бэлдсэн “Монгол Арт” шоугаа АНУ-ын Сан-Франциско хотод
зохион байгуулсан.
-Гол
оролцогчид нь ямар хүмүүс байсан бэ?
-Дэлхийн маш олон
оронд үзэсгэлэнгээ гаргасан Цацаа буюу Зазаа, калиграфчин Амарсанаа хоёр маань
гол баатрууд л даа. Шоу хийхэд нүсэр зардал гарсан. Тэглээ гээд би бууж
өгөөгүй. Хамгийн сайхан нь Америкт амьдардаг монголчууд маань чин сэтгэлээсээ
оролцож байсан. Америк дахь оюутны холбооны залуус, загвар өмсдөг охид
өөрсдийнхөө дээл хувцсыг бэлдээд ирэх жишээний. Мөн “Хөх тэнгэр” хамтлаг
Төмөрчөдөр багштай морин хуурын баг, нугараач охин гээд бүгд л Америкт ажиллаж,
амьдардаг урлагийнхан маань идэвхтэй оролцсон шүү. Бид зохиолдоо тааруулаад хувцас, тайзаа
өөрсдөө зассан. “Жалам хар”-ын ая эхлэхэд зураачид маань зургаа тэр хэмнэлд нь
тааруулан эмоцтойгоор зурж байлаа. Ингээд ая дуусахад манай хоёр зураач ч
зургаа дуусгаж, үнэхээр сэтгэл хөдөлгөж байсан. Тэнд очсон олон хүний омогшил
төрж, уйлж байсан гээч. Дундуур нь этник Зоригоогийн маань хөөмийн эгшиг
холбож, тэр орой үнэхээр гайхалтай, Монгол орныг таниулж чадсан.
-“Монгол Арт”
шоу дэлхийг тойрно гэлүү. Ойрын хугацаанд хаана зохион байгуулахаар төлөвлөж
байна вэ?
-Би Америкт
амьдардаг болохоор ямартай ч тэндээс эхэлсэн. Цаашлаад дэлхийг тойрно. “Монгол
Арт” шоу болсны дараа надад маш олон
захидал ирсэн. Монголчуудын зүгээс “Ийм сайхан арга хэмжээ зохион байгуулсанд
баярлалаа” гэсэн бол гадаадынхан “Монголын талаар мэдээлэл өгч, бидний нүдийг
нээсэнд талархлаа” гэж байсан. Мөн Европын орнуудаас нэлээд захидал ирсэн.
“Хэзээ манай улсад ирэх гэж байна вэ. Бид туслахад бэлэн” гэж байсан л даа.
Ямартай ч энэ ондоо багтаад Лос-Анжелес, Лас-Вегас хотод шоугаа явуулна гэсэн
зорилготой байгаа.
Эхний удаад бид
Монголынхоо түүх соёлыг орчин үеийн гэрэл чимэглэл хосолсон байдлаар зохион
байгуулсан л даа. Яваа яваандаа сайжруулна. 3D, усан дэлгэц ашиглах санаанууд
бий. Монголынхоо бүхий л авьяастай залуусыг аваад дэлхийг тойрох зорилготой
байгаа.
-Таны энэ
санаачилга гадаадынхныг Монголд очиж үзэх хүслийг бадраах нь ойлгомжтой. Нэг
ёсондоо жуулчдыг татах чухал арга хэмжээ болох байх?
-Шоу маань аль
тавдугаар сард болоод дуусчихсан байхад одоо ч яригдсаар байгаа. Америкт урьд
нь шоу маягаар урлагийн тоглолт болж байгаагүй л дээ. Хамтлаг, дуучид Америкт
очоод тоглолт хийчихээд яваад өгдөг. Тэрийг нь зөвхөн тэнд ажиллаж, амьдарч
байгаа монголчууд л үздэг. Харин “Монгол Арт” шоуг бол гадаадынханд
зориулснаараа онцлогтой. Миний санаачилсан энэ ажил Монголд маань маш их
өгөөжтэй. Наад зах нь тэнд амьдарч байгаа монголчууд гадныхны хүндлэлийг авч
байгаа гэж би дээр хэлсэн дээ. Үүний нэг тод жишээ бол олон монгол хүн
гадаадынхантай гэрлэсэн байдаг. Гэтэл гадаад хүмүүс монголчуудын талаар ойлголт
байдаггүй. “Монгол Арт” шоунд ирсэн хүмүүс бидний түүх соёлыг үзчихээд хүндлэл
маш их авч ирсэн. Манай найз бүсгүй гадаад хүнтэй олон жил хамт амьдарсан. Гэтэл
өнгөрсөн хугацаанд тэр хүн гэрлэх санал огт тавьж байгаагүй. Харин манай шоуг
үзсэнийхээ дараа найз бүсгүйд маань гэрлэх санал тавьсан шүү. Энэ мэтчилэн
гадаадынхан Монголыг маш их сонирхож байгаа юм.
-Төр
засгийнханд энэ арга хэмжээнийхээ талаар танилцуулсан уу. Хэр дэмжиж байх юм?
-Нуулгүй хэлэхэд
манай төр засгийнхан дэмжихээс татгалзсан. Монголынхоо түүх, соёлыг дэлхий
дахинд таниулан сурталчлах арга хэмжээ зохион байгуулах гэж байгаа талаараа
Засгийн газар, УИХ-ын гишүүд, үндэсний үйлдвэрлэгчдэдээ уламжилсан. Харин улс
орны эдийн засаг хямралтай байгаа болохоор төр засгийн зүгээс хамтрах
боломжгүйгээ тайлбарласан л даа. Нэгэнт би шоугаа “June” продакшнтай хамтраад
хийхээр зорьж, тэднийг Америкт ирүүлчихсэн байлаа. Төр засгийнхан, үндэсний
үйлдвэрлэгчдээ хамтран оролцож, бараа бүтээгдэхүүнээ дэлхий дахинд сурталчлах
болов уу гэж гурван сар хүлээсэн. Ингээд нааштай хариу ирээгүй болохоор бид
өөрсдийн нөөц боломжоо ашиглаж зоригтой хөдөлсөн.
-Хэдий
хэмжээний зардал гарсан бэ?
-Шоундаа нийтдээ
40 мянган ам.доллар зарцуулсан. Би баян хүн биш. Тэнд ажиллаж, амьдарч байгаа
жирийн л нэгэн монгол хүн. Тиймээс надаас ийм их мөнгө гарах боломж байгаагүй.
Найз нөхдөөсөө зээлж байж цуглуулсан л даа. Одоо тэдэндээ зөндөө өглөгтэй.
Зардал маш их гарсан ч тасалбараа
үнэрхээгүй, 60 ам.доллараар худалдсан.
Гэхдээ оролцогчдын ихэнх нь урилгатай хүмүүс байсан л даа. АНУ дахь Монгол
Улсын ЭСЯ биднийг ихэд дэмжиж ажилласан.
-Монголд ирээд
дараагийнхаа шоунд оролцуулах уран бүтээлчидтэй уулзаад завгүй байгаа гэсэн.
Ямар ажил амжуулав?
-Эх орондоо ирээд
маш олон зураач, сийлбэрчидтэй танилцлаа. Тэд ямар мундаг юм бэ. Олон оронд
тэмцээн уралдаанд оролцож, шагнал авсан хүмүүсийг зөвхөн урлагийнхан л мэддэг.
Харин энгийн хүмүүс мэдэхгүй байна. Мөн “XIII зуун”-ыг бий болгосон залуустай
уулзлаа. Зураач Ганбаатар, Жаргалан хоёрын хаалттай үзэсгэлэнг сонирхлоо.
Тэдгээр залуусын уран бүтээлийг харахад толгойд маш олон шоуны зохиол бууж
байсан. Зазаа, Амарсанаа хоёртой “Монгол Арт” шоуг хийхдээ Бөртэ чоно, Гоо
Маралаас эхлүүлээд Монгол хэрхэн үүссэн тухай зохиомжтой байсан. Хэрэв хөрөнгө
мөнгө нь байвал Монголд уулзсан уран бүтээлчдийнхээ шоуг ээлжлээд хиймээр байна
л даа.
-Та 13 жилийн
дараа Монголдоо ирж байгаа гэсэн. Америкт яг юу хийж байна?
-Одоогоор “Монгол
Арт” шоугаараа занималдаад байна даа(инээв). Би “Отгонтэнгэр” дээд сургуулийг
Тээврийн эдийн засагч мэргэжлээр суралцаж төгссөн юм. Дараа нь Р.Гүрбазар
багшийн Радио телевизийн дээд сургуулийг
төгссөн. Анхны FM 105-д ажиллаж байлаа. Харин Америкт Невадагийн их сургуульд
сурч байгаад дараа нь бизнесийн чиглэлээр коллежид суралцсан. Уг нь
радиогийнхоо чиглэлээр суралцах хүсэлтэй байсан ч тухайн үед хэлний асуудлаас
болоод эмээсэн. Тэгээд хүмүүст бизнес хэрэгтэй юм чинь гээд коллежид орсон доо.
Нэг хэсэг Окландад хүүхдийн хувцасны дэлгүүр нээгээд ажиллуулдаг байлаа. Гэтэл 2008 онд Америк эдийн засгийн хямралд
өртөж, дэлгүүрээ татан буулгасан. Тэгэхэд ёстой нэг “шатсан” даа. Үлдэгдэл
бараагаа зараад олигтой мөнгө болохгүй байсан. Тэндхийн ядуу хүүхдүүдэд өгч
байхын оронд Монгол руугаа явуулсан нь дээр гэж шийдээд тэр том том хайрцагтай
хувцаснуудыг ээж рүүгээ илгээсэн. Манай ээж хүнд юм өгөх дуртай, тэрнээсээ кайф
авдаг хүн л дээ. Ачаа маань ч яг наадмын өмнөх өдөр Монголд очсон. Ээж маань
хавь ойрынхоо хүүхдүүдэд хувцаснууд тарааж өгөөд бөөн баяр болсон гэсэн. Харин
гоё нь наадмаар баахан адилхан хувцастай хүүхдүүд гүйлдэж байсан гэсэн.
-Ер нь
гадаадад очсон монголчууд нэрээ өөрчилдөг талтай. Харин таныг Андрей Туяа гэж
дууддаг гэсэн байх аа. Өөртөө ийм нэр өгчихөв үү. Эсвэл таны овог юм уу?
-Намайг угаасаа
Андрей Түвшинтуяа гэдэг л дээ. Харин гадаадынхан бүтэн нэрийг минь дуудаж
чаддаггүй юм. Тэгээд л овгоор маань Андрей Туяа гэдэг.
-Ингэхэд таныг
дэлхий дахинд шуугиан тариад байгаа “Грейгийн амьдралын 50 сүүдэр” номын
нэгдүгээр ботийг орчуулсан гэдгээр нь эчнээ танил байлаа. Одоо ямар ном орчуулж
байна даа?
-Би өөрийнхөө
номон дээр олон жил сууж байгаа. Сүүлийн үед “Монгол Арт” шоугаа хийх гээд тун
их завгүй байлаа. Хажуугаар нь Зазаатайгаа хоёр ч хүүхдийн номон дээр ажиллаж байна.
Мөн хоёр, гурван ном орчуулахаар бэлдсэн байгаа.
М.МӨНХЦЭЦЭГ