Эдийн засаг хүндэрсэнэнэ үед валютын орлого нэмэгдүүлэх нэг гол арга нь нөхөгддөг баялгаа зохистой ашиглах явдал юм. Саяхан цагаан зээрийг хэрхэн замбараагүй ашиглаж байгаа талаар нилээд шуугилдлаа. Ил харагдаж байгаа нь цагаан зээр болохоос манай бүх амьтан, ургамал дээр ийм зүйл явагдаж байгаа. Товчхондоо зохистой ашиглах тогтолцоо бий болгохгүй бол зохисгүй ашиглалт явагдсаар байгаль ч, улс ч, ард иргэд ч хохирсоор байх болно гэсэн үг. ИймээсБОНХАЖ-ын шинэ сайд Д.Оюунхорол ажлаа зохистой ашиглах асуудлаас эхэлнэ гэж маш зөв тодорхойлсон. Тэгвэл зохистой ашиглах тогтолцоог бид байгальтай холбоотой 14 конвенц буюу олон улсын гэрээгээ бүрэн биелүүлдэг болсон тохиолдолд л бий болгож чадах билээ. Ялангуяа Зэрлэг амьтан ба ургамлын аймгийн ховордсон зүйлийг олон улсын хэмжээнд худалдаалах тухай конвенц буюу CITES гэгддэг Засгийн газар хоорондын олон улсын гэрээгээ биелүүлэх явдал юу юунаас чухал болоод байна.
Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Холбооны гишүүдийн 1963 онд гаргасан хурлыншийдвэрийн үр дүнд боловсруулсан CITES-ийн конвенцийн эхийг 1973 оны гуравдугаар сарын 3-нд АНУ-ын Вашингтон хотноо 80 гаруй орны төлөөлөгчид оролцсон хурлаарбаталснаар 1975 оны долдугаар сарын 1-нээс энэхүү конвенцхүчин төгөлдөр хэрэгжиж эхэлсэн. Энэхүү гэрээнд өнөөдөр 180 улс нэгдээд байгаа бөгөөд албан ёсны хэл нь англи, франц, орос, испани хэл юм. Монгол улс 1996 оны нэгдүгээр сарын таванд гишүүнээр элсэх хүсэлтээ гаргажэнэ оныхоо дөрөвдүгээр сарын 4-нөөсАзи тивийн 49-дэх бүрэн эрхэт гишүүн улс болсон.
CITES-ийн үүргийг маш товчоор хэлбэл ургамлын нөөцөө тогтоож тархалт, нягтшилтанд нь сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй ашиглах хэмжээгээ шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тогтоох мөн амьтны сүргийн бүтэц буюу тоо толгойг хөгшин, залуу эр эмээр нь гаргаж тархалт тоо толгойд нь сөрөг нөлөө үзүүлэхгүйгээр ашиглахтоог шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тогтоон CITES-ийн Нарийн бичгийн газраас эдгээр хэмжээгээрээквот авч 179 улсад гаргах эрхээ авах. Энэ үйл ажиллагааныхаа тайланг тогтсон журмын дагуу жил болгон CITES-ийн Нарийн бичгийн газраар дамжуулан ДБХХ /Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Холбоо/-ны дэргэдэх Дэлхийн мониторингийн төвд өгч байх ёстой билээ. Өнөөдөр CITES-аар дамжинжилд нийт 35 000 зүйл амьтан, ургамлын зохистой ашиглалтын дүнд тэрбум, тэрбум долларын наймаа амьтан, ургамал дээр явагдаж байна. Энэ үүрэг өнөөдөр БОНХАЖ-ын яаманд бий. Гэтэл яамныхан өдөр тутмын ажлын ачаалалдаа дарагдаадМонгол улсын олон улсын гэрээний заалтууд байтугай Амьтны тухай хуулийн зарим заалтыг ч огт биелүүлж чаддаггүй. Өөрөөр хэлбэл Байгаль орчныг хамгаалах тухай болон Амьтны тухай хуулийн2.2-т Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө гэсэн заалтыг огт хэрэгжүүлж чаддаггүй гэсэн үг.Ганц жишээ дурдахад орон нутгаас “Тарвага сэргээн нутагшуулах ажил чинь тарвага устгах ажил болж төсвийн мөнгө хий дэмий үрэгдэж байна” гэсэн шүүмжлэл удаа дараа гарах болсон тул бид энэ жил хямд зардалтай, өндөр үр дүнтэй “Тарвага сэргээн нутагшуулах аргачлал” боловсруулж амьдрал дээр амжилттай туршин орон нутгаас албан ёсны санал авахад бүгд бүрэн дэмжсэн.БОНХАЖЯ тарвага сэргээн нутагшуулах аргачлалаа батлаж өгөөгүй атлаа тарвага нутагшуулаад байхаар дээрх шүүмж гаралгүй яахав. Энэ ньАмьтны тухай хуулийн 8 дугаар зүйл “Амьтныг сэргээн нутагшуулах” гэсний 8.2.-т Мэргэжлийн байгууллага амьтан сэргээн нутагшуулах үйл ажиллагааг төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан аргачлалын дагуу явуулна гэсэн маш тодорхой заалтбайхад л яам ньхуулиа зөрчөөд байдаг гэсэн үг. Хууль ингэж зөрчигдөөд байгаад БОНХАЖЯ-хныг буруутгахад бас хэцүү. Учир нь аргачлалаа боловсруулж, батлуулах мөнгө төсөвт суулгавал сангийн яам хасчихна. ХаринУИХ-ын хэн нэгэн гишүүн орон нутгийн иргэдийн хүсэлтийн дагуу тарвага сэргээн нутагшуулах шийдвэр гаргуулж мөнгий нь төсөвт суулгуулчихдаг. Ингээд нэгэнт төлөвлөгдсөн төсөвт ажлыг яамныхан нүдээ аниад л явуулахаас өөр аргагүй болно. Ямар аргачлал алга гээд ажил тасалдуулсан хэрэгт сайн дураараа уналтай биш. Ийнхүү яамныхан CITES-ийн Нарийн бичгийн газарт сайнаар хэлбэл гэрээнийхээ үүргийг биелүүлдэггүй, муугаар хэлбэл худалч гэсэн нэр зүүдэг. Харин Засгийн газар нь сайнаар хэлбэл хүнд сурталтай, муугаар хэлбэл авилгач нэр зүүдэг. Үүнээс гарах ганц арга нь монголчууд олон улсын гэрээгээ биелүүлдэг болох явдал. Үүний тулд байгальтай холбоотой 14 конвенцийг чиглэл чиглэлээр нь мэргэжлийн холбоодод шилжүүлж өгөх шийдвэрийг УИХ гаргах хэрэгтэй байна. Ингэвэл зөвхөн CITES-аас гэхэд л орон нутагт нөхөрлөлийн гишүүдэд амьтан, ургамлыг эзэмшүүлснээр Монгол улс хүлээсэн үүргийнхээ дагуу амьтан, ургамлаа зохистой ашигладаг болно. Хулгайн ан, хулгайн ургамлын зохисгүй ашиглалт зогсоно.Ингэснээр улсын төсвөөс нэг ч төгрөг гаргахгүйгээр Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийн дагуу олон сая ам.доллар улсын төсөвт төвлөрөх боломжтой болно. Мөн улсын төсвөөс гарах байсан амьтан, ургамал хамгаалах олон тэрбум төгрөгийн төсөв хэмнэгдэнэ. Эх орны байгаль цөлжилтөөс ангижирч эргээд унаган төрхөндөө шилжинэ. Малыг малчид амьтныг байгаль өсгөдөг болохоор малчид завтай болно. Хангалттай орлоготой, бас завтай болсон малчид анх удаа өөрсдөө бие даан гадаадад очиж фермерийн болон амьтан үржүүлэх тэргүүний аж ахуйн туршлагатай танилцах боломж бүрдэнэ. Малчид маань өнгөрсөн зууны бус энэ зууны малчид болно. Хотоос хөдөөг зорих их нүүдэл эхэлнэ. Орон нутагт валютын орлоготой олон мянган ажлын байр бий болно. Бас Хүннү болон Чингисийн цэргүүд, өнөөгийн манай энхийг сахиулагчид бусдаас илүүрхээд байдаг нь ан агнууртай шууд холбоотой зүйл гэдгийг ч мартаж болохгүй. Мөн амьтан, ургамал унаган төрхөндөө орвол аялал жуулчлал гэж том орлого бий. Зөвхөн эрвээхэй үзэх, барих гэж олон мянган сонирхогч жуулчид гаднаас ирнэ.
Олон улсын гэрээнүүдээ мэргэжлийн холбоодоор дамжуулан биелүүлдэг болсноор олон улсын байгууллагаас үйл ажиллагаандаа зориулж авах ёстой олон сая долларыг эх орондоо оруулах боломж монголчуудад нээгдэнэ. Энэ нь мэргэжлийн холбоод конвенцийн Нарийн бичгийн газруудын байнгын хяналтанд ажиллана гэсэн үг. Мөн англи хэлтэй хоёр хуульч байхад л БОНХАЖЯ холбоодын үйл ажиллагааг давхар хянах бүрэн боломжтой болно. Эцэст нь хэлэхэд энэхүү 14 конвенц нь бүгд Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Холбооны дор ажилладаг юм. Манай улс ДБХХ-нд гишүүнээр элсээд хоёр ч сар болоогүй байна. Энэ нь мэргэжлийн холбоод 14 конвенцийг биелүүлээд эхэлбэл БОНХАЖЯ өөрөө ДБХХ-ноос байгалиа зохистой ашиглах, хамгаалах олон зуун сая ам.долларын төслүүд авах эрхтэй болно гэсэн үг. Үнэндээ бидөөрсдийн буруугаас болж олон улсын гэрээгээ биелүүлэхгүй байгаагаас хөгжиж буй улс гэсэн хөнгөлөлтөөр 14 конвенцоосжил болгон авах байсан хэдэн зуун сая ам.доллараа алдаж байгааг ёстой бурхан л мэдэх байх. Харин үүргээ биелүүлдэг болчихвол жилд хэдэн тэрбум доллар авахаа монголчууд өөрсдөө мэддэг болно. Эдийн засаг, эдийн засаг бас конвенц гэхийн учир энэ буюу.
Г.АМАРСАНАА