Таван толгойнордын Зүүн Цанхид гэрээт олборлогчийн үүрэг гүйцэтгэж буй Австралийн “Макмахон лимитед” компанийн олборлолт түр зогсоод байна.Тус компани өнгөрсөн наймдугаар сарын 14-ний өдрөөс хойш түр зогсолт хийгээд байгаа билээ. “Макмахон” компани түр зогсолтоо хагас сараар сунгахаар болсноо энэ долоо хоногт мэдэгдлээ. Хэлэлцээрийн явцыг хоёр талаас тодруулах гэсэн боловч үр дүн нь хараахан гараагүй учраас мэдээлэл өгөх боломжгүй гэсэн хариу өгсөн юм.
“Макмахон”-ы хувьдАвстралийн гэрээт олборлогч компани. Өөрийн гэсэн орд, уурхайгүй, гэрээгээр олборлолт явуулдаг компани гэсэн үг. Олборлолт нь Австралид голдуу явагддаг. Уул уурхайгаа дэлхийн жишгээр хөгжүүлсэн Австралидаа том олборлогчид тооцогддоггэхээр ямар түвшний компаниболох нь ойлгомжтой. Монголын Таван толгойд гэрээт олборлогчоор орж ирсэн шалтгаан нь ч үүнтэй холбоотой. Туршлагатай, дэлхийн жишигт хүрсэн олборлогч гэдгээр нь “Макмахон”-ыг Таван толгойн гэрээт олборлогчооршалгаруулсан гэж салбарынхан нь онцолдог.Товчхондоо “Эрдэнэс Таван толгой”-г дэлхийн жишигт хүргэсэн уул уурхайн компани болгож хөгжүүлнэ, өөрсдөө машин техникээ оруулж ирээд монголчуудыг олон улсын хэмжээнд ажилладаг болгоно, сургана гэж орж ирж байсан компани. “Рио” “Оюу толгой”-г, “Синтерра гоулд” “Бороо гоулд”-ыг дэлхийн стандартад хүргэсэн шиг маягийн үүрэг хүлээжээ. Хоёр талын байгуулсан гэрээний хүрээнд гэрээг түр зогсоох эрх нь “Эрдэнэс Таван толгой”-д л бий аж. “Эрдэнэс Таван толгой”-н зүгээс гэрээний хэрэгжилтийгхангалтгүй гэж үзээд олборлогч компанитай хэлэлцээр хийж эхэлсэн гэх гаргалгааг сүүлийн үед өрнөж буй үйл явдлаас төвөггүй хийчихэж болно. Таван толгойн уурхайг Оюу толгой, Бороо шиг дэлхийн стандартад хүргээгүй гэсэн дүнг Монголын талаас Австралийн компанид тавьчихаад байгаа бололтой.
“Макмахон”компани анхГерманы “ББМ оперта” компанитай хамт Зүүн Цанхийн олборлогчийнэрхийг авч байсан юм.Монголын талаас тэдэнтэй хамтарсан гэрээнд 2011 оны аравдугаар сарын 13-нд гарын үсэг зурж байж. 2012 оны эхнээс гэрээ хэрэгжиж эхэлжээ. 2013 оны гуравдугаар сард гэрээний эрх үүрэг шилжүүлэх гэрээ гэж зурагдсан байдаг. Эхэндээ гэрээний нөгөө тал нь Австрали, Германы тал байсан бол энэ үеэс хойш гэрээний нөгөө тал нь ганцхан Австрали болсон гэсэн үг. Гэрээнд гарын үсэг зурсан нөгөө тал “Макмахон”биш, “ТТ JVCo” гэдэг компани. Тодруулбал, “Махмахон лимитед”-ийн охин компани. Өөрөөр хэлбэл, “Эрдэнэс Таван толгой”-н гэрээ байгуулсан компани нь “ТТ JVCo” юм байна.
“Эрдэнэс Таван толгой”-той байгуулсангэрээ бүрэн эхээрээ, үг үсгээрээ ил болоогүй чхоёр тал үндсэн таван зүйлийн тохироо хийсэн байдаг. Эхний тохироо нь Таван толгойн Зүүн Цанхид олборлолт хийх. Олборлолт хийх гэрээний хугацаа нь таван жил. Австралийн олборлогч компанийн хувьд олборлолтод шаардагдах санхүүжилтыг өөрсдөө хийнэ гэсэн үүргийг гэрээгээр хүлээсэн нь дараагийн тохироо. Тус компани олборлолтод шаардлагатай санхүүжилтийг олон улсын нэр хүнд бүхий банк, санхүүгийн байгууллагуудаас аль болох хямд өртөгтэйгөөр босгоно гэж амлан орж ирж байж. Энэ мөн л гэрээгээр хүлээсэн үүрэг нь аж. Өмнө дурдсанчлан Монголын “Эрдэнэс Таван толгой” компанийг олон улсын стандартын дагуу бие даан олборлолтын үйл ажиллагаа явуулах чадвартай болгох үүрэг бас бий. Гэрээний ерөнхий агуулгыг базаж хэлбэл нэг иймэрхүү тохироонууд байгаа аж.
Гэрээний хэрэгжилт, биелэлт бодит байдал дээр хангалтгүй байсан гэсэн мэдээлэл байна. Таван толгойн олборлолтод ашиглах техникийн санхүүжилт хангалттай хэмжээнд хийгдээгүй, ажилчдыг сургаж дадлагажуулах ажил хангалтгүй, үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөний биелэлт, техникийн бэлэн байдал хангалтгүй гэх зэрэг шалтгаан байгаа бололтой. Уурхайн гол ажлыг нугалдаг 220-240 тоннын автосамосвал гэхэд гэрээнд гарын үсэг зурагдсанаас хойших гурав дахь жилийн байдлаар 17 ширхэг байх ёстой аж. Гурав дахь жил нь энэ онд тохиож буй. Гэтэл өнөөдөр Таван толгойд ийм самосвал тавхан ширхэг байгаа гэнэ.
Таван толгойн олборлолтод ашиглаж байгаа нүсэртоног төхөөрөмжүүд дээр ажиллах хүмүүсийг сургадаг зориулалтын техникбайдаг юм байна. Дотор нь ороод суухаар яг л уурхайд ажиллаж байгаа мэт орчинд ордог, тусгай дэлгэцтэй техник бололтой. Ийм техник нийлүүлж, хүмүүсээ сургана гэсэн үүргийг гэрээгээр хүлээсэн хэрнээ нэгийг ч оруулж ирээгүй гэх баримт ч байна. Хөрөнгө оруулалт хийхүүргээ хангалттай хэмжээнд биелүүлээгүй баримт сая дурдсан хоёр жишээгээр тогтохгүй бололтой. Нэмж тодруулахад, “Макмахон” Таван толгойд одоо ашиглаж буй техникүүдээ манай талд хүлээлгэж өгөх юм билээ. Гэрээнд тэгж заасан гэнэ.Олборлолт хийгдэж дуусах үед буюу гэрээ хэрэгжиж эхэлснээс хойш таван жилийн дараа “Эрдэнэс Таван толгой” олборлогч компанийн ашиглаж байсан техникийг компанийн баланст өртгөөр авна гэж тохирчээ. Баланст өртөг гэдгийг энгийнээр хэлбэл элэгдэл, хорогдлыг нь тооцоод авна гэсэн үг. Товчхондоо элэгдэл хорогдол нь таван жилээр явагдаж байгаа учраас таван жилийн дараа гэрээ дуусахад тэглэгдэх гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, олборлогчийн техникийг гэрээний хэрэгжилт дууссаны дараа үнэгүй авч ажиллуулах зарчмын тохиролцоог анххийж байжээ.
Түр зогсолт хийж байжхэлэлцээр эхлүүлсэн шалтгаан энэ хүрээд зогсохгүй.”Макмахон”Өмнөговьд нүүрс олборлож байгаа компаниудаас илүү өндөр зардлаар буюу хоёр дахин өндөр өртгөөр олборлолт явуулдаг гэсэн мэдээлэл өмнө нь гарч байсан. Энэ удаагийн түр зогсолтын голлох шалтгааны нэг нь ч энэ аж. “Монгол нүүрс” ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Т.Наран “Нүүрс өндөр үнэтэй, борлуулалт сайн байх үеийн нөхцөлөөр гэрээ байгуулчихснаас үүдэлтэй. Гэтэлнүүрсний үнэ уначихсан ийм үедалдагдал үүсэх нь тодорхой. Өмнө нь үүссэн өр, авлагын асуудал бий. Ийм шалтгаанаар олборлолтыг нь түр зогсоосон юм. Хэрвээ “Макмахон” оператороор үргэлжлүүлж ажиллаягэвэл аль аль талдаа ашигтай хувилбар сонгоё гэж байгаа. Хэлэлцээрийн гол агуулга нь ердөө энэ. Олборлогч компанийнхувьд үргэлжлүүлж ажиллах сонирхолтой байгаа юм билээ” хэмээн ярилаа. Нүүрсний үнэ “Макмахон”-той гэрээ байгуулж байх үеийнхээс бараг тавин хувиар унасан нь гэрээг эргэж харахаас аргагүй нөхцөлд хүргэсэн бололтой.
“Макмахон” “Эрдэнэс Таван толгой”-гоос яг хичнээн ам.доллар авах талаар тодорхой мэдээлэл алга. “Эрдэнэс Таван толгой”-н зүгээс хичнээн ам.долларын өртэйгөө албан ёсоор мэдэгдсэн удаагүй. “Махмахон”-ы өнгөрсөн наймдугаар сард хийсэнмэдэгдэлд 22 сая ам.доллар авах ёстой гэсэн өгүүлбэр бий.Ямартай ч хэн нь хэдийг өгөх, авах талаар яриа хэлэлцээр хоёр талд үргэлжилж байна.
Таван толгойн Зүүн Цанхийн олборлолт ийм шалтгаанаар түр зогсоод байгаа юм. Харин баруун Цанхи дээр үндэсний компаниуд олборлолтоо үргэлжлүүлж байна.
Ц.СҮРЭН