Нагояагийн их сургуулийн Ерөнхийлөгч М.Хамагүчитай ярилцлаа. Энэ эрхэм өчигдөр “Алтан гадас” одонгоор шагнуулсан юм.
–Та Монголд анх удаа ирж байна уу?
-Зургаа дахь удаагаа ирж байна. Жил бүр ирдэг. Залуус ихтэй, эрч хүч, энергиэр дүүрэн улс учраас зав чөлөө гарвал ирэхсэн гэж боддог шүү. Залуустай харилцанагэдэг бол амьдралаа шинэ, сонирхолтой байлгах том боломж. Тэдэнтэй уулзаж мэдээлэл солилцох миний амьдралын маш чухал хэсэг. Би Азийн улсууд руу очих дуртай. Узбекстан руу л гурван удаа явсан. Түүнээс биш Камбожоос эхлээд Азийн улс орнууд руу тогтмол явдаг. Нагояагийн их сургууль Монголд төлөөлөгчийн газраа нээж байгаа юм. Энэ удаа төлөөлөгчийн газрынхаа нээлтэд ирлээ. Манай сургууль суралцъя, хөгжье гэж хичээж байгаа залуусыг дэмжих бодлоготой ажилладаг. Зөвхөн ганцаараа өчнөөн хүсэл мөрөөдөл өмнөө тавиад амжилтанд хүрэх боломжгүй гэсэн бодлого Японд байдаг юм.
–Энэ жилийн физикийн салбарын Нобелийг танай сургуулийн эрдэмтдэд лед гэрлийг нээснийх нь төлөө хүртээлээ. Нагояагийнэрдэмтэд өмнө нь ч Нобелийн эзэд болж байсан.Цэнхэр гэрлээс өөр ямар бүтээлүүд Нобел авч байв?
-Манай сургуулийн доктор, профессор Ноёори Рёожи 2001 онд химийн салбарт Нобелийн шагнал хүртэж байсан. Харин 2008 онд доктор Масүкава Тошихидэ, Кобаяаши Макото нар физикийн салбарт, доктор Шимомүра Осамү химийн салбарт Нобелийн шагнал хүртсэн юм. Дэлхийг бүрдүүлж буй хоёр төрлийн бичил биетэнбайдаг гэж олон улсын эрдэмтэд үздэг байсан. Манай сургуулийн эрдэмтэнхоёр биш зургаан төрөл байдгийг олж нээсэн. Энэ нээлтийн хувьд дараа нь хийсэнсудалгаануудаар батлагдсан байгаа.Химийн чиглэлээр авсан Нобелийн тухайд гэрэлтдэг уургийг тогтоосон юм. Далайн од гээдгэрэл гаргадаг нэг амьтан байдаг даа. Уургийг ньашиглаж болохыг тогтоосон. Энэ жилийн физикийн салбарын Нобелийг манай сургуулийн профессор Хироши Амано, Исаму Акасаки нар хүртээд байгаа.
–Лед гэрлийн хувьд хүн төрөлхтөнд яг ямар давуу талтай нээлт вэ, миний ойлгосноор цахилгаан хэмнэдгээрээ хэрэгтэй шиг санагдсан…?
-Ер нь бол тийм. Гар утас зэрэг зүйлсэд хэрэглэдэг цэнхэр өнгийн туяаны нээлтийгнээсэн юм. Бидний нэрлэдгээр боллед гэрэл. Манай сургуулийн эрдэмтэд 1990-ээд онд хөх өнгийн лед гэрлийг зохион бүтээсэн юм. Тухайн үед улаан, ногоон лед гэрлүүд бүтээгдчихсэн байсан. Хөх лед бүтээх нь багагүй хугацаа авсан том ажил болсон л доо. Хөх ледийг бүтээснээр улаан ногоон гэрлүүдтэй нэгтгэж цагаан лед бүтээх боломж нээгдсэн. Улаан, ногоон, хөх өнгөнүүд нийлэхээрээ цагаан өнгө гаргадаг. Энэ нээлтийг хийснээр тасалгааны гэрэлтүүлгээсэхлээд гар утасны дэлгэцэнд хүртэл лед гэрлийг ашиглах боломж нээгдсэн.
–Лед гэрлийн эрчим хүч хэмнэдэг гэдгийгарай энгийнээр, процессоор ньтайлбарлах боломжтой юу?
-Энерги явсаар байгаад яг гэрлийн шилэн дээр очихоороо бага хэмжээтэй болчихдог байсан. Өөрөөр хэлбэл явах замдаа ихэнх энергиэ алдчихдаг гэсэн үг. Энэ утгаараа их хэмжээний өртөг зардал шаарддаг байсан юм.Харин цэнхэр туяа буюу лед гэрлийг нээснээр энерги явах замдаа ихэнхийгээ зарах шаардлагагүй болсон. Шууд гэрлэндээ очих боломж нээгдсэн.Замын явцад, дамжуулалтад зарцуулах энерги багасчихаж байгаа юм. Тодруулж хэлбэл өнөөг хүртэл хэрэглэж байсан гэрлээс хэд дахин бага зарцуулалттай болсон. Дэлхийн түүхэнд байгаагүй том нээлт. Өнөөг хүртэл цахилгаан станцаас гарч буйэнергийн ихэнх нь замдаа, шаталтандаа явчихдаг байсан бол энэ нээлтийн үндсэн дээр илүү хөгжих боломж гарч ирсэн. Хүн төрөлхтний физик химийн түүхийг үндсээр нь өөрчилсөн нээлт бол лед гэрэл байсан гэж хэлж болно. Өөр нэг жишээ хэлмээр байна. Улаанбаатарын гудамжиндмаш олонприус машин давхиж байна.Эдгээр машинууд гэхэд л нэг ёсондоо лед гэрлийн систем буюу бага энергиэр их юмыг хөдөлгөх зарчмаар хийгдсэн. Приус машиныганх зохион бүтээсэн хүнгэхэд л манай сургуулийн төгсөгч. Лед гэрлийн нууц болон хос хөдөлгүүрийг ашиглаж зохион бүтээсэн юм. Түлш бага хэрэглэдэг гэдэг утгаараа эдийн засгийн ашигтай. Бас байгаль орчинд хөнөөл багатай. Энергийг бүрэн зарцуулах нээлтийг хийсэн нь манай сургуулийн нэг бахархал. “Тоёото”-г үүсгэн байгуулагч ч манай сургуулийнх. Бид нэг үеийн төгсөгчид л дөө. Эдийн засгийнхолбооны ерөнхийнийгэмлэг гэж байдаг юм. Тэргүүн нь мөн л манай сургуулийн төгсөгч. Энэ хүн хүчилтөрөгчийн хоолой гэдэг зүйлийг шинээр бүтээсэн юм.Тэр нь төмрөөс хөнгөн хэрнээ хатуу эд. Машины даац хүнд байвал зарцуулах энерги нь ихэсдэг. Шатахуун их иднэ гэсэн үг.Хөнгөн байх тусмаа зарцуулах энерги нь бага, шатахуун бага хэрэглэнэ. Эндээс үүдээд ярихад манай сургуулийн эрдэмтдийнэдгээр нээлт эргээдтогтвортой хөгжилтэй холбогдоод явчихаж байгаа юм.Энэ бол бидний бахархал.
–Нагояагийн их сургууль Монголд төлөөлөгчийн газраа нээж, хууль зүйн магиструудыг докторын сургалтад хамруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр болж байгаа юм байна. Заавал Японд очихгүйгээр докторт суралцах боломжтой гэл үү?
-Манай сургуулийг төгссөн залуус эрүүл мэнд, хууль зүйн салбарт олноороо ажиллаж байна. Тэдний хувьд нэгэнт тогтсон ажлааорхиод Японд очиж доктор хамгаална гэдэг амаргүй шийдвэр болчихоод байгаа. Эндээ ажиллангаа докторт суралцах боломжийг нь олгох үүднээс хийж байгаа ажил л даа. Энэ жилээс Монголд хэрэгжүүлэх гэж байгаа зайны сургалтЯпоны их, дээд сургуулийн хувьд анхны загвар болж байна.
–Хууль зүйн салбараас гадна өөр чигээр Нагояагийн их сургуулийн докторантурт Монголдоо ажиллангаасуралцах боломж бий юу?
-Өөр ямар чиглэлээр сургаж болохыгсудалж үзэж байж шийдвэр гаргана.
–Уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбартсайн мэргэжилтэнтэй болох эрэлт бидэнд байгаа?
-Манай сургууль төлөөлөгчийн газраа зөвхөн оюутан элсүүлэх зорилгоор нээгээгүй. Тухайн улс оронд зайлшгүй шаардлагатайасуудлуудыг үе шаттайгаар шийдэх зорилгоор энэ ажлыг хэрэгжүүлж байна. Эхний ээлжинд хууль эрх зүйн чигийн асуудлуудыг шийдэх шаардлагатай гэдэг утгаар нь энэ салбарыг сонгосон. Мастер хамгаалсан монгол залуусыгэх оронд нь докторантурт сургавал хууль зүйн салбарт гэхэд л заавал гадныхан биш дэлхийн түвшинд бэлтгэгдсэн монгол залуус ажиллах боломжтой.Ийм бодлогоор хэрэгжүүлж байгаа ажил. Сая таны онцолсон салбарт эрэлт байгааг мэдэж байна. Гэхдээ хэрэгжүүлэхийн тулд судалгаа сайн хийх хэрэгтэй.
–Докторынхоо шалгалтыг ямар шалгуураар авах вэ?
-Нагояагийн их сургуульд суралцаж мастерын зэрэг авсан хүмүүсийг шалгаруулалтад оруулсан. Мэдээж харилцан мэдээлэл солилцох хэмжээний чадварлаг хүмүүс хамрагдсан. Шүүгчээр ажилладаг нэг залуу сая авсан шалгаруулалтанд тэнцлээ. ТВ хурал, мэйл зэргээр Японд байгаа багштайгаа мэдээлэл солилцож хичээллэнэ. Сургалт англиар явагдах учраас англиар дипломын ажлаа бичих чадвартай хүн байх ёстой.
–Хөтөлбөрт хамрагдсан залуусын хувьд ямар давуу талууд байгаа вэ?
-Манайх Азийн долоон оронд докторынхоо хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа. Тэгэхээр долоон орны сүлжээ үүснэ гэсэн үг. Азийн орнуудын залуус харилцан мэдээлэл солилцож сүлжээ байгуулаад дэлхийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах боломж нээгдэж байгаа хэрэг.
–Танай сургууль Монголд төлөөлөгчийн газраа байгуулчихлаа.Азийн бусад орнуудтай яаж хамтарч ажилладаг вэ?
-Узбекстанд оффистой. Камбожи хөдөө аж ахуйн орон учраас хөдөө аж ахуйн чиглэлээр элсэлт авдаг юм. Тэр утгаараа учраас Камбожид хээрийн сайт байгуулсан. Фермер байгуулсан юм.Камбожийн нэг сонирхолтой зүйл нь тэд өөрсдөө сүү үйлдвэрлэдэггүй.Үнээнийхээ сүүг саана гэсэн ойлголт тэндбайдаггүй юм. Энэ мэтээрулс орнуудынхувьд эрэлттэй чиглэлээр боловсон хүчнийг нь бэлдэж өгч хамтардаг. Ямар ч улсын хөдөлгөх хүч нь иргэд нь байдаг шүү дээ.
–Ярилцлагынхаа төгсгөлд сумогийн талаар сонирхмоор байна. Та монгол сумочдоос хэнийх нь барилдааныг үзэх дуртай вэ?
-Хакухогийн барилдааныг сонирхох дуртай. Ёкозүно хүн ямар байх ёстойг үлгэрлэсэнбахархмаар сайхан бөх. Ичиножо байна. Харц нь гайхалтай. Би хэзээ ч ялагдахгүй гэсэн харцтай. Энэбөхөөс их зүйл хүлээж байгаа. Ичиножог харахаар япон хүнд байхгүй дайчин чанар харагддаг. Япончууд тулалддаг ч ялагддаг. Ичиножог морь унадаг байсан гэж сонссон. Хөдөө амьдардаг байсан гэл үү.
–Тиймээ, хөдөө өссөн залуу.
-Тийм байх. Морь унаж өссөн учраас хөл, гар, нуруу сайтай залуу. Тулах эрхтнүүд сайн учраас тэнцвэр сайтай байгаа хэрэг. Япон өмнө нь хөдөө аж ахуйн орон байсан. Би гэхэд л далайн эрэгт ойрон сууринд өссөн хүн л дээ. Манай суурингийнхан завиар ажлаа амжуулдаг байлаа. Завьсэлүүрдэж өссөн хүний булчин хөгжиж, тэнцвэр сайтай болдог. Тийм учраас тухайн үеийн сүмочид тэнцвэр сайтай байсан. Одоо арай л өөр болчихоод байна. Харахад том биетэй хэрнээ тэнцвэр муутай учраас яг тулалдаад ирэхээр уначихдаг.Дэлхий даяараа хотжилт явагдаж байна. Шилжилтийн энэ үед хүмүүсийн мөн чанар, сэтгэл зүй их өөрчлөгдсөн. Залуусын хувьд хотжилтоос улбаалж сэтгэлийн хатгүй,сэтгэл зүйн хувьд ядмаг болсон тал бий. Монголчууд ийм асуудалтай тулгарахгүй гэвэлсуурин нийгэм рүү шилжиж буй энэ үедээ нүүдлийн соёл иргэншил, ахуйгаа гээж болохгүй. Хүний амьдралын хэв маягийг хөгжүүлж өгдөг тэр сэтгэлгээгээ өөрчлөхгүй, хаяхгүй авч ёстой юм болов уу гэж би хувьдаа боддог. Японд ч ялгаагүй, жар далаад оны үед уламжлалаа гээж, хаясан, алдаанаасаа болж өнөөдөр иймсул талууд ажиглагдаж байна. Тийм ч учраас манай сургууль оюутнуудаа барууны улс гэхээс илүү аль болох Ази руу чиглүүлдэг. Азийн соёлыг хар, Азийг үз, Азиас та нар мартагдсан ахуй уламжлалаа мэдэрнэ, тэгж байж илүү гүн сэтгэлгээтэй, сэтгэлийн хаттай дайчин болно гэж захидаг.
Ц.БААСАНСҮРЭН