Монголын ахмад, дунд үеийн эмэгтэйчүүдийн дийлэнх нь мэддэг, таньдаг, хүндэтгэн дээдэлдэг “Монголын эмэгтэйчүүдийн хорооны Сийлэгмаа” гэж нэрлэгдсэн эрхмийн тухай уншигчидтайгаа хуваалцаж байна. Энэ жил Ц.Сийлэгмаа даргын төрсөн нутаг Төв аймгийн Баян сумын 90 жил, насаараа ажил, амьдралаа зориулсан МЭБ–ын 90 жилийн ой, өөрийнх нь 85 настай зэрэгцэж байгаа юм.
Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллагын түүхийн элч болсон үе үеийн бүсгүйчүүдийн хүндтэй хүн, үлгэртэй удирдагч эрхэмсэг хатагтай Сийлэгмаа даргатай ярилцахад ухаан уужирч, сэтгэл цэлмэн үнэн үйл хоёрын эзэн болсон түүний зам нь тодрох шиг санагдсан.
Нутгийнханд зориулсан концерт эхлэх цагаас хоцрохгүйг хичээж яаран явах зуур яг урд маань монгол дээлээ сайхан өмсч сугадан яваа хоёрын зүг хараа тусч хамт яваа дүүдээ “Хар даа, Буурлууд маань ийм сайхан, Нутаг зоноо хүндэтгээд гоёчихсон явааг нь гэж хэлээд дуусаагүй байтал нэгний нь бүс саарахыг харуутаа би гүйцэж очоод: “Уучлаарай бүс чинь…” гээд засах зуур “Өө гялайлаа хүү минь” гэж эргэх нь манай Сийлэгмаа дарга байлаа. Бид мэнд усаа мэдэлцэн хамтдаа орж олон танилуудтайгаа уулзаж авьяаслаг хөвгүүд охидын тоглолтонд баярлан хөөрсөөр цаг ч нэлээд оройтсон байв.
Сийлэгмаа даргын ханьтай танилцаж “Миний нэр Сүх, би аймагтайгаа чацуу” (91 настай гэсэн үг) гээд инээхэд нь эргэлзэх сэтгэл төрсөн юм.Тэд маань тоглолтын явцад гэрэл, дохио дуу чимээнд залхсан шинжгүй. Тоглолт тарахад би “Хамтдаа явъя даа. Та хоёрыг дөхүүлж өгье” гэвэл “Зүгээр хүүхдүүд минь харьцгаа. Бид хоёр нутгийн ахан дүүстэйгээ уулзаад гэртээ харьчихна. Зоволтгүй гэлээ. Энэ өдрөөс хойш сайхан буурлууд шигээ л наслах ёстой юм даа гэсэн бодол надаас холдолгүй хэд хоноод Сийлэгмаа даргатай утсаар холбогдож нэрийнхээ ард “дарга” гэсэн давхар нэртэй явсан замыг нь сонирхон ярилцлаа.
Сумын бага сургууль төгсч багш болсон1944 он.Сийлэгмаа дарга Сумынхаа анхны бага сургуулийг онцсайн дүнтэй төгсөхдөө шагнуулсан баярын бичиг сайшаалын үнэмлэхээ ( цагаан цаасан дээр бичсэн ангийн багш, захирлын гарын үсэг, сургуулийн тэмдэг дарсан) хожим надад нам, төр, олон нийтийнбайгууллагаас хүртээсэн өндөр дээд шагналын анхных гэж хүндэтгэн хадгалсаар байгаа. Би сургуулиа төгсөөд шинэ үсгийн бүлгэмийн багш болохдоо сурагч байсан үед минь хамгийн ойр байсан захирал Батмөнх, ангийн багш Балжир, аж ахуйн эрхлэгч Ажин нарыгаа дуурайл болгосон бөгөөд тэдний сайн сайхан намайг дагуулсныг насан туршдаа мартдаггүй.
Харин би ямархан шинэ үсгийн багш байснаа санахаар их л сонин байдаг. Миний шавь нар гэж үе тэнгийнхэн, зарим нь надаас ах насны хүүхдүүд байгаа шүү дээ. Улс орны хэрэгцээ шаардлага ийм байсан цаг
Төв аймгийн намын хорооны даргын тушаалаар Авдарбаян сумын Эвлэлийн үүрийн нарийн бичгийн даргын албанд 16 настайдаа томилогдож ажлын гараагаа эхэлснээс хойш алба гүйцэлдүүлж өнөө хүрэхдээ тэр үеийнхээ нийгмийн дэвшил хөгжилд өөрийн оюун ухаан, сэтгэл зүтгэлээ зориулсан.
Эвлэл, эмэгтэйчүүдийн байгууллагад тасралтгүй ажилласан тэртээх он жилүүдийн дурдатгал дурсамж бүхэнд “Дарга” гэсэналбантушаал нэртэй минь хамт. Энэ нь миний сонирхол сонгосон мэргэжилтэй огт холбоогүй тухайн цаг үедээ удирдах байгууллагаас надад өгсөн үүрэг даалгавар, итгэл найдвар байснаар тайлбарлагдана даа гэх даруухан агаад нухацтай үгийг сонсоод ийм л ухаалаг буурлуудын хойч үеийнхэн залгамж нь өнөөгийн залуус шүү дээ гэсэн бодол төрсөн.
Анх залуучуудын дарга болчихоод сумын дарга албаны хүмүүсийн зүгээс өгсөн зааварчилгаа, үүргийг биелүүлж морин дэл дээр баг, сум, айл өрхөөр зай завсаргүй явж байхад ээж аав хоёр минь “Миний охин төрийн ажлыг сайн хийдэг юм шүү! гэж морь сэлгэн хүнс бэлтгэж өгөөд хоцордогсон. Тэд маань бүхий л талаар дэмжиж байсны хүч л дээ гэж яриагаа эхэллээ.
Эмэгтэйчүүдийн байгууллагын холбоотой яриа өрнөсөн үед Сийлэгмаа дарга гэсэн нэр сэтгэлд ойр чихэнд хоногшсон байдаг.
Хүүхнүүд тааралдаад Сийлэгмаа дарга аа! гэхээр нь “Дарга албандаа үлдэж эмээ над дээр ирсэн шүү” гэж хошигноно. Хүндэтгэл гэдэг хүн бүхний хүслээр оногддоггүйзүрх сэтгэлийн илэрхийлэл байдгийн тод жишээ энэ.
Өнөөгийнхөөр бол өсвөр насны охин Сийлэгмаа сумын залуучуудын байгууллагын даргаар томилогдоод ажил үүргээ гүйцэтгэж явах тэр цагт аав, ээж шигээ ахмад хүмүүсийн өмнө үг хэлж үүрэг даалгавар өгөх, санал шүүмжлэлийг нь сонсоно гэдэг яггүй даваа хэдий ч тэдний өмнө мэддэг чаддаг байхын төлөө тэмүүлсэн зүтгэл маань надад ташуур болж байлаа. Нутгийн ард олон, хамтран ажиллагсад, ахмад хүмүүсийн үлгэрлэл, тэдний хичээнгүй байдлаас ихийг сурсан тухайгаа ярилаа.
Тэд яаж нөлөөлж байсны хамгийн энгийн нэгэн дурсамж санаанд нь тод байдаг аж. Мал тооллогоор яваа хүмүүс нэг нь тоог аялгуулан дуудаж, нөгөө нь сампиндаад (ихэнхдээ хятад сампин байх) хонь, ямаа хэдэн тоогоор зөрчихлөө гээд дахин шүүж алдаагаа олж байсан зэрэг зөв шударга ажиллах амьдралын сургуульд суралцсан нь насны минь ажил амьдралын зарчим болж тогтсонгэдгийг сонсоод Үнэн! гэж дотроо талархав.
“Сайн явах санааных” үгийн эзэн болсон Сийлэгмаа охин малчин залуу Бадмаанямбуугийн хамт МХЗЭ-ийн 11 дүгээр их хуралд төлөөлөгчөөр сонгогдож оролцсоны дараа залуу насны ахин дэвших хүсэл тэмүүлэлдээ хөтлөгдөн удирдлагадаа уламжилснаар дэмжигдэн Намын шинэ хүчний дээд сургуульд онц суралцаж төгссөн маань миний насан туршийн боловсролын суурь болон зуунаас зуунд түүх бүтээлцэж явна. Залуу насны дурсамж дүүрэн бидний хэдэн нөхөд уулзахаараа ангийн охид, хөвгүүд гэж хөөрөлдөвч эзгүйрсэн нөхдийнхөө орон зайг үгүйлэн дурсч улс орноо хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэж явсан шударга замаараа бахархан баяр гуниг хөөр зэрэгцдэг юм. Эдний маань дотроос олон хүн нэгээс хоёр дээд сургууль төгссөн боловч НБХДС (Намын боловсон хүчний дээд сургууль)-аа хамгийн ихээр дурсдаг даа хэмээн онцолсон юм.
Сургууль төгссөн боловсон хүчнийг салбарын удирдах байгууллага нь эх орны хэрэгцээтэй газарт томилон ажиллуулдаг байсан тэр л зарчмаар 1953 онд сургуулиа төгсөхөд МАХН (хуучин нэрээр)-ын Төв хороо эмэгтэйчүүдийн хэлтэстээ зааварлагчаар томилов.
Тэр үед МАХН-ны ТХ-ын эмэгтэйчүүдийн хэлтэс, Монголын хөдөлмөрчин эмэгтэйчүүдийн хэлтэс, Монголын хөдөлмөрчин эмэгтэйчүүдийн төв зөвлөл гэсэн хоёр байгууллага нэг аппараттай байсан бөгөөд Сийлэгмаа бүсгүйн ажлын анхны гараа нь нам болон эмэгтэйчүүдийн хоёр дээд байгууллагад нэгэн зэрэг ажиллах азтай хариуцлагатай албан тушаалаар эхэлснээс хойш Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллагын удирдах албыгтасралтгүй 27 жил хариуцлагатай хашсан ажээ.
Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллага үе үеийнхний хөгжил дэвшлийн манлайд хошуучлан нийгмийн харилцааг боловсронгуй болгоход онцгойлон анхаарч ирсэн түүхэн цаг хугацаанд өгсөж уруудаж байсан хэдий ч эх орон ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө тууштай, идэвх санаачилгатай ажилласаар 90 жилийн ойтойгоо золголоо гэж Сийлэгмаа дарга ярьж сууна.
Ажиллаж байх хугацаандаа ажил үүргийн хуваариар хариуцсан ажлаас гадна өөрөө санаачлан хэрэгжүүлсэн цөөнгүй ажилдаа сэтгэл баяртай явдаг тухайбидний яриа үргэлжилсэн юм. Улс орны хэмжээнд сүү цөцгийн тосны төлөвлөгөөг биелүүлээгүй аймгуудад “Улаан туг” аялуулан “Арвин саамын баяр”, “Төлийн баяр”-ыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулж Архангай аймгийн Хангай сум зорилтоо 106 хувиар давуулан биелүүлж хоцрогдлоос гарч амжилт гаргасны төлөө “Арвин саамын баяр” хийж, МЭХ-оос “Дурсгалын туг” мөнгөн бүслүүртэй агар зандан хувин дурсгаж, амжилт бүтээл ундарч байсан жишээтэй.
Эмэгтэйчүүдийн чөлөөт цагийг зөв боловсон өрнүүлэхэд туслах,гэгээрүүлэн соёлжуулах зорилгоор эмэгтэй шатарчдын анхны тэмцээн явуулж оюуны өндөр чадавхитай олон сайхан хүүхнүүдээр илтгэгчдийг бэлтгэн лекц ухуулга хийж Зөвлөлтийн эмэгтэйчүүдийн байгууллагын туршлагаар “Гэр бүлийн баяр”-ыг Налайх хотод зохион байгуулан нийтэд дэлгэрүүлж эмэгтэйчүүдийн анхан шатны байгууллагын ажлыг жигд сайржуулах зорилгоор “Улсын тэргүүний зөвлөл” шалгаруулах болзол зарлан үе шаттайгаар шалган дүгнэж тэргүүлсэн байрын зөвлөлийн дарга нарыг Ардын хувьсгалын 50 жилийн ойн баяр, Москвагийн олимпод зочноор оролцуулж байсан гээд өөрөө сэдэж бусадтай хамтарч баггүй ажлыг амжуулж зав чөлөөгүй ажиллаж байдагсан. Олон сайхан хүүхнүүд идэвхийлэн ажиллаж байсны нэг нь ДБЭТеатрын улсын тэргүүний эмэгтэйчүүдийг зөвлөлийн дарга, хүүхдийн дуучин В.Долгор 1985 онд МЭ-ийн V их хурлаар “Монгол Улсын гавьяат жүжигчин” цолыг хүртэж байсан юм. “Хүүхнүүдийн дарга” болж тэднийхээ төлөө нэгэн насныхаа ажил амьдралыг зориулна гэдэг их л сайхан үйлс. Та их азтай хүн юмаа. Энэ чиглэлээр мэргэшсэн удирдагч эмэгтэй юм даа гэж намайг хэлэхэд “Эмэгтэй хүн болж төрсний хувьд эмэгтэйчүүдийн дээд байгууллагад багтаж Монголын эмэгтэйчүүд тэдний гэр бүл, үр хүүхдийн сайн сайхан амьдрал, нийгэмд тустай үүргийн төлөө улс орныхоо хөгжлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж явахдаа ажлыг нь ч амжуулж буяныг нь эдэлж ирлээ” гэж төр түмний буяныг хүртсэнээ тодотгож хэллээ.
МЭБ-д ажиллахдаа нэгэн зорилгод чиглэсэн хүүхнүүдтэйгээ эв найртай хамтран зүтгэж явсны дотор их жанжин Д.Сүхбаатарын гэргий С.Янжмаа, төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Удвал нартай хамтран ажиллаж байсан маань их хувь тавилан, нэр төрийн хэрэг гэж бахархаж байдаг юм. Тэд маань ухаанаараа нарлаг өдрийн цэлмэг тэнгэр шиг орчноо цэлмээсэн сайн ч удирдагчид, сайхан ч хүмүүс.
Туулсан зам, уулзаж учирсан сайхан хүмүүс, зорьж хийсэн ажил, зорчиж зочилсон орон улсынхаа тухай МЭБ-ынхаа 80 жилийн ойгоор дурсамжийн номоо толилуулсан нь миний гэхээсээ илүү эмэгтэйчүүдийн байгууллагын түүхэнд тустай бодит үйл явдлын эзний өгүүлсэн баримт болон үнэлэгдэх үнэ цэнэтэй бүтээл. Бидний залуу үед боловсон хүчнийг сонгох, дэвшүүлэх, сургаж дадлагажуулах гээд үе шаттайгаар дарга бэлтгэдэг бодлого хэрэгжиж байж дээ. Намайг эвлэлийн XI их хурал дээр үг хэлсний дараа эвлэлийн ажилтнуудын дунд “Авдарын Сийлэгмаа” (Авдархангай сумын ХЗЭ-ийн үүрийн дарга байсан) гэж нэрлэгдэх болж хөдөө нутгийн залуучуудын даргын ажлын гараанаас удирдах ажилтан болох зам эхэлж, ажил амьдралын замд идэвх зүтгэл, санаачилга, туршлага маань намайг МЭБ-ны хариуцлагатай нарийн бичгийн даргын байранд бат уяж байлаа.
Би хийе гэсэн бодолдоо тууштай, эхэлснээ дуусгаж байж санаа амардаг, энэ нь миний араншин гэж хэлсэн юм. Үнэхээр ч Сийлэгмаа даргын санаснаа ажил болгодог чадвар, төлөвлөсөн ажлын гүйцэтгэлийг хянаж хугацаанд нь үр дүнг тооцдог гээд олон арга барил нь эмэгтэйчүүдийн сонгуультнуудыг ажил хариуцах чадвартай болгон сургаж удирдах ажилд дэвшихэд нөлөөлсөнтэй олон хүн санал нийлнэ.Олон жил хамт ажилласан Г.Улаан: Намайг МЭХ-д дэвшин ирэх үед (1970 оны дундуур) Монголын сор болсон олон сайхан хүүхнүүд идэвхийлэн ажил өрнөсөн ихээхэн өрнүүн бүтээлч үе байлаа. Тэднийг хараад бахархаж бас сүрдэж байсан даа. Манай Сийлэгмаа ажил хариуцах чадвараар өндөр, аливаад итгэл найдварын эзэн хүн дээ. Хувийн талаасаанэг л зантай тайван тогтвортой, найрсаг эмэгтэй учраас хүмүүс ч өөртэй нь энгүүн сайхан харилцаатай байдаг гэж ярихыг нь сонсч байсан минь санагдлаа.
Сийлэгмаа даргын ажил хэрэгч эрхэм чанарын нэг нь гадаад дотоодод томилолтоор явсан тэмдэглэлийг чамбай хөтөлдөг нь ямар ч хүний тусган авах онцлох зүйл.
“Эмэгтэйчүүдийн хорооны Сийлэгмаа” дурсамжийн номыг уншаад монгол эмэгтэйн зүс царай, зүрх сэтгэл, үйлс бүтээл, өнгөрүүлсэн замнал, дурсах хүндэтгэлийн бахдам жишээг мэдэрч баярлаж бас талархсан.
Дэлхийн эмэгтэйчүүдийн V их хуралд оролцохдоо (1963 он) сансрын анхны эмэгтэй нисгэгч В.Н.Терешковагийн хүлээн авах ёслолд оролцсон, Олон улсын уулзалт хөдөлгөөн анх үүссэн Дани улсын нийслэл Копенгаген хотноо Мартын 8-ны 50 жилийн ойд Сүхбаатарын Янжмаа тэргүүтэй төлөөлөгчдийн хамт монгол бүсгүйчүүдийнхээ урласан гар урлалын бүтээлээр гайхагдан Баянхонгор аймгийн Даваагийн Сумъяагийн хатгамлыг хурлын тэргүүлэгчдийн байранд байрлуулсныг хараад догдолж байсан, БНХАУ-ын социалист орны эмэгтэйчүүдийн төлөөлөгчдийн дунд хөдөлмөрийн баатар ногоочин Долгор, ажилчин Дулмаа нарын хамт зочлох үеэр Мао Цэо Дунтай гар барин мэндчилж “Бид нөхдөөс ч сурна, дайснаас ч сурна. Цэцэг бүхэн дэлгэрэг, эрдэмтэн бүхэн уралдаг” гэсэн үзэл санаа дэвшүүлж (бүх нийтээрээ хөх цэнхэр цагаан саарал хувцас өмсч байсан)иргэддээ хандан “Манай ард түмэн цэцэг шиг хувцаслах хэрэгтэй” гэж Дэн Сяо Фин-ийн хэлэхийг сонсч байсан тэмдэглэл нь өнөөдөр номын хуудсаар амилж бидэнд сонсогдож байх жишээтэй.
Эрхэмсэг хатагтай С.Удвалын 90 насны ойн үеэр Сийлэгмаа даргын үг хэлж байхадсуудал зэрэгцэн суусан ахмад сэтгүүлч МУСГЗ Дорждулам “Сайхан үг хэллээ. Сийлэгмаа бол Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллагын анхдагч зүтгэлтнүүдийн нэг төдийгүй ажил хэрэгч сайхан эмэгтэй. С.Удвал дарга ихэд үнэлдэг бас талархан хүндэтгэдэг байсныг нь би ажил төрлийн шугамаар эртний мэдэх болсон юм. Эмэгтэйчүүдийн байгууллагын хамгийн хүндтэй шилдэг эмэгтэйчүүд, удирдагчидтай хамт ажиллаж байсан түүхэн хөгжлийн үе үеийнхний төлөөлөл туршлагатай удирдагч шүү дээ гэж талархан үнэлж байхыг ч сонсч суулаа. Саявтар би гавьяат багш, профессор С.Хандсүрэнтэй уулзах үеэр “Манай сумаас төрсөн томчуудын нэг нь Сийлэгмаа дарга ба түүнийг эмэгтэйчүүдийн байгууллагын удирдагч гэдгээр нь хүүхнүүд ихэд хүндэлдэг юм” гэсэн. Сийлэгмаа даргыг сайн мэдэх цөөн хүмүүстэй ажил төрлийн чиглэлээр түүнтэй холбогдуулсан яриаг эргэн сонссон маань энэ. Хэрэг болгоод хэн нэгэнтэй зориод уулзвал олон сайхан сэтгэгдэл сонсох нь мэдээж билээ. Хэн нэгэнд сэтгэл зүтгэлээрээ, амжилт бүтээлээрээ, алдрын замаараа үнэлэгдэх гэдэг том шагнал. Шагнал бүхэнд дурсамж байдаг. Сийлэгмаа дарга Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, Алтан гадас одонгоор 2 удаа, МЭБ-ын 50 жилийн ойгоор Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнагдсан.
Бид хоёрын яриа аав ээжийнхээ тухай ярианд очлоо. Дарга ярьж байна.
“Аав минь их гүдэсхэн, ажилсаг, түшигтэй, ….нуруутай шударга, жинхэнэ өрхийн тэргүүн. Ээж минь ажилсаг, уран, үг дуу цөөнтэй, олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн урт насалсан буурал байсан.
Би тэтгэвэрт гарснаасаа хойш монгол дээл оёж сураад 50 орчим дээл оёлоо. Хүүхэд залуучуудыг монгол дээлээ сайхан өмсч байхыг зөвлөдөг. Гэрийнхээ бүх хүмүүст оёсон дээлээ өмсгөөд зургаа татуулснаа сонирхуулав.
Хүн гэдэг ертөнц өөрөө өөрийнхөө түүхийг бүтээдэг болохоор итгэл зүтгэл, санаачилга тэмүүллээрээ орчноо гэрэлтүүлж байдаг тэр л тод гэрлийн нэг нь Сийлэгмаа дарга мөнөөс мөн. Одоо тэрээр МЭБ-ын ахмадын зөвлөлийн дарга. Дарга гэдэг нэр хүндийг даруухан бас хүч чадалтай хийж гүйцэтгэсэн сайхан эмэгтэйн тухай цухас өгүүлэхийг зорьсон минь энэ. Насаараа бие биеэ түшиж үр хүүхдээ тойруулан суугаа Сийлэгмаа даргын хань Сүх гуайтай ярихад бас л сайхан. Намайг цай уух зуур “Өвгөн маань сүү, тараг авахаар явсан. Уул нь чамайг ирэхээр өөрийнхөө гарын хуушуур хийж өгнө гээд л байсан энэ хоол манай гэрийн брэндшүү дээ гэж Сийлэгмаа даргыг хэлэхэд нь би дотроо их л баярлаж ийм өндөр насалсан буурлаар хоол хийлгэж иднэ гэдэг буян нь ахадсан хэрэг болох байх даа гэж бодсон. Төдөлгүй хаалга дуугарч зээ охин нь орж ирээд бид хоёрыг ярих зуур өвөөгийнхөө захиалгат хоолыг хийгээд оруулж ирэв. Үдийн хоолонд Сүхээ гуай бид хамтдаа байж ойр зуурын сонин ярьж суухдаа энэ давхарт хүргэнийх нь байдаг, ойрхон амьдарч хүүхдүүд ньсанаснаараа аав ээж хоёрыгоо амар тайван суулгаж хайрыг нь хүртэж халамж анхаарлаа тавьж байгаа нь сайхан санагдлаа. Хэд хоногоос зусландаа гарна гээд хоёр хөгшний хөл хөнгөрсөн харагдана. Сүх ах Хар хорин захаас авчирсан шинэ таргаараа намайг дайлав.
Хоёулаа Төв аймгийн Баян сумын улс. Бага наснаасаа айл саахалт байж малчин айлын хүүхдүүдийн адил хурга тугал хариулж, аргал ус зөөж дулааны улиралд ихэвчлэн хөл нүцгэн өргөс харгананд хатгуулж зуны сайхан шиврээ бороонд нүцгэн гүйж өссөн хүүхдүүд. Харин Сүх ах багадаа ламын хүрээнд шавилан сууж оюун ухаан задарч бурханы номд суралцаж байсан гэсэн.
Тэрээр багш, ня-бо гэсэн хоёр мэргэжилтэй. Манай аймгийн төв нийслэлд байх үед шинэ үсэг бичгийн анхдугаар курс нээгдэхэд Баян сумаас Цэндийн Намхайдорж бид хоёр суралцаж эхлээд латин үсэг залгаж байгаад дараа нь шинэ үсэгболон шийдвэрлэгдэж шинэ үсгийн эхний бүлгэмийн тайлагдсан бидний 3 хүн 100 төгрөгөөр шагнуулж сумынхаа анхны шинэ үсгийн багш болоод хуучин үсгийн багш нар, сумын дарга удирдах хүмүүст багшнь болсон маань ажлын гараа байсан бөгөөд 6 сар багшлаад 600 төгрөгийн цалин авч гэртээ баяр хөөр дүүрэн харьж байсан маань мартагддаггүй юм.
Бид хоёр багаасаа ижил дасал болж үерхсээр 1952 оны хавар намын сургуулийн дэргэд сангийн гэр барьж өөрсдийн хүчээр айл болно гэсэн бодлоороо хоёулаа ажил хийж гэрээ төвхнүүлээд аав, ээж ахан дүүс маань цугларсан хүнс хоол элбэгтэй, хүн хөл ихтэй сайхан айл болж 60 гаруй жил амьдарч өнөөг хүрлээ.
Нэгэн үе Сийлэгмаа маань МЭХ-д би Улсын хянан шалгах комисст ажиллаж байлаа. Төмөр замын анхны албаны ерөнхий нягтлан байж, Гадаад худалдааны яаманд ажиллаад тэтгэвэрт гарсан.
Хүн бүхэн зөвийг санаж сэдэж явбал бүтэхгүй зүйл гэж үгүй. Аливаа бүтээх үйлд эв нэгдэл хэрэгтэй. Миний бахархал бол Авдарбаяны хурдан морьтой удмын хүн. Манай удмын морь 1938, 39 оны улсын наадмаар төвд 3 түрүү улсад 3 түрүү авч байсан. Хурдны морийг унаж байсан 2 хүүхэд одоо амьд сэрүүн байна. Улсдаа үнэн сэтгэлээр хөдөлмөрлөсөндөө сэтгэл тэнийн үр хүүхдүүд өргөн олныхоо сайн сайхныг үзэж, сонсч сууна гэдэг насны буян юм даа, Аав минь надад “Олонтой яв. Хүнд тус бол” гэсэн үгийг захьсныг би насан туршдаа санаж явдаг даа гэх Сүх гуайн яриа бол хүн бүхний санаад явах аавын үг.
Удамтай, ухаантай Сүхээ, Сийлэгмаа гэдэг хоёр сайхан бууралтай ярилцаж суусан сайхан хугацааг санах бүрдээ уулзсан ерөөлдөө баярлаж айл гэр бүхэнд амар амгалан тэгш дүүрэн байхын жаргалыг бэлгэдэж суулаа.
С.МӨНХДЭЛГЭР
2014 о