– “ОЮУ ТОЛГОЙ” КОМПАНИ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫН ЧУУЛГА УУЛЗАЛТАД
ОРОЛЦОХ БОЛОМЖГҮЙ ГЭЖЭЭ–
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын оргил үед оролцогч нь мянгаар тоологддог байсан “Дисковер Монголиа”-г энэ удаа 300 гаруй хөрөнгө оруулагч зорьж иржээ. Уул уурхайн хамгийн том хөрөнгө оруулагч “рио” өнөө жилийн “Дисковер”-ийг алгасахаар шийдсэн байна. “Оюу толгой” компани хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудал шийдэгдэхгүй эргэлзээ үүсчихээд байсан 2009 онд мөн оролцоогүй юм. Энэ удаа оролцоогүй шалтгаан нь мөн л гэрээтэй холбоотой бололтой. Засаг, рио хоёр гэрээнд өөрчлөлт оруулахаар хэлэлцээр эхлүүлсэн ч өнөө хэр дуусаагүй үргэлжилсээр байгаа. Барууны том хөрөнгө оруулагчдаас “Англо Американ”-ыхан л харагдав. Монгол дахь ерөнхийлөгч нь энэ өдрийн “Хууль эрх зүйн орчин” сэдэвт хуралдааныг даргалсан юм. “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн уул уурхай хариуцсан дэд захирлаар ажиллаж байсан Грэм Хэнкок “Англо Американ”-ы Монгол дахь дэд ерөнхийлөгчөөр томилогдон ажиллаж байгаа билээ. Сонирхуулж хэлэхэд “China
mining” клубээс арав орчим бизнесмэн иржээ.
“Монголиа”-гийн зохион байгуулах хорооны дарга п.Очирбатын өөдрөг үгээр чуулга уулзалт эхлэв. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч “Энэ жилийн чуулга уулзалт маань Welcome
back буюу Эргэж ирээрэй гэсэн уриатай. Хөрөнгө оруулагчид бүр явчихаагүй. Орчныг нь сайжруулж, хөрөнгөө оруулах таатай нөхцөл бий болговол эргэж ирэх нь эргэлзээгүй Монголын төр хөрөнгө оруулалтыг татах алхмаа хийгээд эхэлчихсэн ” гэсэн бол Уул уурхайн сайд д.Ганхуяг “Монголын төр хөрөнгө оруулалтыг дэмжих бодлогоо чанд сахина” гэж амлав. Уул уурхайн сайдын ярианаас “Монгол банкинд алт тушаавал татварыг нь хөнгөлөх шийдвэр гарснаас хойш алт тушаалт огцом нэмэгдлээ. Одоогийн байдлаар 7.2 тонн алт тушаасан. Өнгөрсөн жилийнхээс хоёр гаруй дахин нэмэгдсэн гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт үзүүлэх таван жилийн хугацаанд валютын нөөц 8.5-10 тэрбум ам.долларт хүрэх төсөөлөл гарсан” гэж онцоллоо. Д.Ганхуяг сайд АМГ-ын экс даргын авлигын хэргээс болж цуцлагдсан 106 лицензийн сонгон шалгаруулалтад шударга хандана гэж хөрөнгө оруулагчдад хэллээ.
Чуулганы үдээс өмнөх хуралдааны анхаарал татсан илтгэлийг “MIBG” компанийн гүйцэтгэх захирал А.Билгүүн тавьсан юм. Тэрээр “Сүүлийн хэдхэн жилд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хоёр дахь удаагаа өөрчилье гэлээ. Оюу толгойн гэрээнд гарын үсэг зурсан жил буюу 2009 онд хайгуулд 124 сая ам.доллар зарцуулсан гэх статистик бий. Энэ бол зөвхөн хувийн хөрөнгөөр хийсэн хайгуулын зардал. 2010 онд 173 сая ам.доллар болж нэмэгдсэн байдаг. Оюу толгойд эргэлзээтэй байдал үүсээд эхлэнгүүт гадны хөрөнгийн бирж дээрх бусад хувьцаа дагаад уначихсан. TRQ-гийн хувьцаа гэхэд л зургаа дахин унасан. Гэхдээ ганцхан манай улсад эдийн засаг хүнд байгаа биш л дээ. Манайх шиг уран, газрын тостой казахстан, зэстэй Чили, нүүрстэй Индонезийн эдийн засаг ч сүүлийн хоёр жил дараалан буурсан үзүүлэлттэй гарсан” гэж ярив. Дэлхийн банкнаас алтны үнэ бага зэрэг буурна, бусад эрдсийн үнэ ирэх жилүүдэд дажгүй байна гэсэн судалгаа гарсан гэнэ. MIBG компанийнхан эдийн засгийн өсөлт 2016 он хүртэл удаашралтай байна гэсэн прогноз гаргажээ. Одоо хэрэгжиж буй хайгуулын хоёр, гурван том төсөл амжилттай үргэлжилбэл хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ гэсэн өөдрөг таамаг ч бий аж. “Хууль эрх зүйн орчин” сэдэвт хуралдааны оролцогчдоор “Дисковер Монголиа”-г зохион байгуулагч Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч Н.Алгаа, “Минтер Элисон” хуулийн фирмийн ахлах мэргэжилтэн Сибастиан рошолт, Эдийн засагч н.Эрдэнэбилгүүн, “MBS” хуулийн фирмийн хуульч Б.Цэцэнбилэг нарыг сонгожээ. Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн ерөнхийлөгч “Ашигт малтмалын хуулийн хэрэгжилт” сэдвээр илтгэл бэлджээ. Тэрээр 1996 оны Ашигт малтмалын хуулийг “либериал” гэж үнэлсэн бол 2006 оныхыг “Төрийн оролцоог хуульчилсан. Тусгай зөвшөөрлийн эрхийн хамгаалалт суларсан” гэж дүгнэв.
Хуульч Б.Цэцэнбилэг “Тусгай зөвшөөрлийн эрхийн баталгаа, шүүхийн практик сэдвээр илтгэл тавилаа.Төрөөс гаргасан хууль, шийдвэртэй маргаан Үндсэн хуулийн цэцэд очоод хэрхэн шийдэгдсэнийг бодитой жишээгээр тайлбарласан нь сонирхолтой санагдав. Урт нэртэй хууль батлагдсаны дараа ажлаа үргэлжлүүлж байсан компаниудад эрүү үүсгэсэн нь түүнийхээр хууль зөрчсөн үйлдэл гэнэ. Ашигт малтмалын хуулинд “Нөхөн олговор олготол тухайн орд газарт үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж болно” гэсэн агуулгатай заалт байдаг аж. Төр урт нэртэй хуульд заасан газруудад ажиллаж байсан уул уурхайн компаниудад өнөөдрийг хүртэл нөхөн олговор өгч чадаагүй хэр нь хувийн компанийн өмчид хууль зөрчин халдаж болохгүй гэж Б.Цэцэнбилэг ярив. Хэсэг иргэн төрийн өмчид халдсан энэ үйлдлийг “Өмчлөх эрхийг хуулиар хамгаална”, “Төрөөс хувийн өмчийг дайчлан авсан тохиолдолд нөхөн олговор олгоно” гэсэн Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчсөн хэмээн цэцэд ханджээ. Цэц “засгийн газар Үндсэн хууль зөрчөөгүй” гэсэн дүгнэлт гаргасан юм байна. Б.Цэцэнбилэг илтгэлийнхээ төгсгөлд “Ямар тохиолдолд төрөөс хувийн өмчид халдсан гэж үзэх шалгуур улам бүдгэрсээр байна. Үндсэн хуулийн цэц ийм эрсдэл дагуулсан дүгнэлт гаргачихаад тодорхой тайлбар өгдөггүй. Төрөөс хууль батлах замаар өмчлөх эрх рүү халдах вий гэсэн болгоомжлол төрж байна. Төрийн албан хаагчийн авлигын хэргээс болж цуцлагдсан 106 лицензийн асуудал байна. Нэг шинжээчийн дүгнэлтээр л компанийн өмчид, тусгай зөвшөөрлийн эрхэнд халдсан үйлдэл. Бас нэг жишээ хэлье. ҮАБз-ийн нарийн бичгийн дарга тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болго гэсэн албан бичиг явуулангуут АМГ цуцалчихаж байна. Үүнийг нь ч цэц Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэчихэж байгаа юм. Уг нь бид өмчлөх эрхийг хамгаална гээд Үндсэн хуулиндаа заасан орон. Сүүлийн жилүүдэд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн эрх зүйн байдлыг дордуулсаар ирлээ” хэмээн ярьсан юм.
“Дисковер Монголиа”-гийн үдээс хойшхи хуралдаан нүүрс, алтыг онцлов. Уул уурхайн яамны Түлшний бодлогын газрын дарга л.раднаасүрэн нүүрсийг онцолсон хуралдааны гол илтгэгч байлаа. Монголд 1950 орд, 8150 илэрц байдгаас 300 ордыг нь л ашигладаг юм байна. Хангай, баруун бүс руу хайгуул бараг хийгдээгүй, хийгдвэл орд, илэрцийн хэмжээ нэмэгдэнэ гэж газрын дарга ярив. Нүүрсний геологийн нөөц 175.5 тэрбум тонн аж. Манай улс алт, зэс, нүүрс, жоншны нөөцөөрөө дэлхийд эхний аравт жагсдаг юм байна. Нэг гэгээтэй мэдээ дуулгахад боловсруулсан нүүрсний хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэж байгаа гэнэ. 2011 онд олборлосон нүүрснийхээ 6.8 хувийг боловсруулж байсан бол 2013 онд 32 хувь болтлоо нэмэгджээ. Монгол Улсын нүүрсний экспорт” сэдвээр өрнөсөн хэлэлцүүлэгт нүүрс экспортолдог хувийн компанийн төлөөллүүд иржээ. Харин төрийн өмчийн “Эрдэнэс Таван толгой”-гоос хэн ч ирсэнгүй. Зохион байгуулагчдын зүгээс урилга явуулсан гэнэ. “Хувийн компаниудтайгаа өрсөлдөж үнийг нь буулгаж хэцүү байдалд оруулчихаад ирсэнгүй” гэсэн агуулгатай хатуу үг унагах бизнесмэн ч байв.
“МАк” компанийн дэд ерөнхийлөгч Г.Цогт, “Энержи ресурс”-ийн Г.Энхтүвшин, “Саусгоби сэндс” компанийн ерөнхийлөгч С.Энх-Амгалан нар панелистаар оролцсон энэ хурлыг “Монгол нүүрс” ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Т.Наран даргалсан юм. Модератор “Хятадын зах зээлд нүүрсний нийлүүлэлт хүндэрсэн. Нүүрс нийлүүлдэг компаниуд сүүлийн жилүүдэд хямд үнээр өрсөлдөж байна. “Эрдэнэс Таван толгой” баруун, зүүн Цанхиасаа зэрэг олборлолт хийж байгаа учраас экспорт нэмэгдсэн гэж ярьж байгаа. Харин хувийн хэвшлийн компаниудын хувьд экспортоо нэмж чадаагүй. Хувийн бүх компани алдагдалтай ажиллаж байгаа. Гол зах зээл дээрх хэрэглэгчдээ алдахгүй, дэлхийн зах зээлд бүрдүүлсэн орон зайгаа тавьж өгөхгүй гэж хичээсэндээ л алдагдалтай ч гэсэн нүүрс нийлүүлж байна. Гэхдээ нэг өөдрөг таамаг гарсан байна лээ. Нүүрсний үнийн уналт энэ онд доод цэгтээ хүрээд тогтворжино, алсдаа бага багаар нэмэгдэж магадгүй гэсэн” үгээр хэлэлцүүлгийг эхлүүллээ. Манайх Хятадын коксжих нүүрсний зах зээлд Австралитай өрсөлдөж байгаа гэнэ. Орос, канад, Америк улсууд үнийн уналтаас болоод нийлүүлэлтээ багасгажээ.
Ийм хэцүү үед компаниуд бүсээ чангалж эхэлснээ ярилаа. “МАк” компанийн дэд ерөнхийлөгч Г.Цогт “Манай компани зардлаа бууруулах арга хэмжээ авч байна. Зардлаа илүү сайн буулгахын тулд хамгийн түрүүнд царигийн асуудлыг намрын чуулганаар цаг алдалгүй шийдмээр байна. Сая Хятадын дарга ирж транзит тээвэр дээр нааштай шийд гарлаа. Хятад улс бидэнд далайд хүрэх боломжийг нээж өгч байна. Энэ боломжийг нь алдалгүй ашиглах хэрэгтэй” гэж байлаа. Харин “Энержи ресурс”-ийн төлөөлөл “Манай компани олборлолтын зардлаа 20, ложистикийн зардлаа 30, тээвэрлэлтийн зардлаа 17 хувиар багасгалаа. Дахиад ч бууруулна. Төмөр замтай болчихвол зардал эрс багасна гэдэгтэй санал нэг байна” гэж онцолсон. Төмөр замын асуудлыг цаг алдалгүй шийдэх ёстой гэдэг дээр “Саусгоби сэндс” компанийн ерөнхийлөгч С.Энх-Амгалан ч адил байр суурьтай байв. Тэрээр “Энэ жилийн экспорт төлөвлөсөн хэмжээндээ хүрэхгүй нь тодорхой болсон. Манай компани өмнө нь нүүрсээ 280-300
юаниар зардаг байсан. Одоо 180-190
юаниар зарж байна. Монголын нүүрсний үнэ дөрөвдүгээр сард доод цэгтээ хүрсэн. Тэр үеэс хойш дахиад 20-30 хувиар уначихлаа” гэж ярилаа. “Саусгоби сэндс” олборлолтын зардлаа 40 хувиар бууруулжээ. “Дисковер Монголиа” олон улсын хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалт өнөөдөр өндөрлөнө. Энэ өдрийн хуралдаанаар геологи хайгуул, уурхайн төслийн санхүүжилт, Монголын газрын ховор элемент гэсэн сэдвийг онцлох юм байна. “Азийн зах зээл дэх Монголын өрсөлдөх чадвар”, “Монголын эдийн засгийг эрчимжүүлэх арга хэмжээ” зэрэг сонирхолтой илтгэлүүдийг тавигдах юм билээ. Мөн Монголд хайгуулын том төсөл хэрэгжүүлж буй “Занаду майнз”, “Эрдэнэ ресурс” компаниуд төслөө танилцуулахаар болжээ.
Ц.Баасансүрэн