Халхын голын ялалтын 75 жилийн ойг ирэх есдүгээр сард тэмдэглэх юм. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин энэ үеэр манай улсад айлчлах бөгөөд уг арга хэмжээнд оролцохоор болсон билээ. Оросын төрийн тэргүүний хийх айлчлалын талаар ОХУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд И.К.Азизовтой ярилцсаныг сонирхуулъя.
-Ноён Элчин сайдаа таныг саяхан Халхын голд очоод ирсэн гэж сонслоо. Удахгүй болох Халхын голын ялалтын 75 жилийн ой арга хэмжээний бэлтгэл ажил ямар байна?
-Одоогоос арав гаруй хоногийн өмнө би Дорнод аймагт ажиллаад ирсэн. Энэ ажлын айлчлалын хамгийн гол зорилго газар дээр нь очиж хөшөө дурсгал ямар байгааг өөрийн нүдээр харах явдал байлаа. Мөн Халхын гол сумын шинээр байгуулагдаад удаагүй байгаа удирдлага, Дорнод аймгийн Засаг дарга Ганбат, Хэнтий аймгийн удирдлагатай танилцлаа. Би зорилгоо үндсэндээ биелүүлсэн. “Өдрийн сонин”-ы уншигчдад айлдахад хөшөө дурсгалын гадаад байдал тун дажгүй байсан. Зарим нэг нь бүр маш сайхан байсан гэдгийг дурдмаар байна.
Ганц нэг хийх зүйл байгаа. Унасан плитаг нөхөж наах, будгийг нь сэргээх, ургасан ногоо зүлгийг тайрч янзлах зэрэг жижиг сажиг ажлыг хийчих юм бол бүр сайн болно. Аймаг, сумын засаг захиргаа маш их зүйлийг хийж байгаа гэдгийг хэлмээр байна. Халхын голын ялалтад зориулсан музейн дарга Мягмарсүрэнг бүр онцлон дурдъя. Энэ бол маш ихийг сэдэж санаачилдаг хүн бөгөөд олон жилийн өмнө болсон түүхэн үйл явдалтай холбоотой бидний мэддэг болон тэр болгон мэддэггүй зүйлийн талаарх баримтыг цуглуулсаар байна. Музейд одоо засвар хийж байгаа. Түүнийг дэлхийн түүхэн чухал үйл явдлыг цогцоор нь харуулсан музей болгохын тулд нэмэлт хөрөнгө шаардлагатай гэж бодож байна.
-Энэ ой тохиож байгаатай холбогдуулан ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин Монголд айлчлах гэж байгаа. Айлчлалын зорилго зөвхөн баярын арга хэмжээнд оролцохоор хязгаарлагдахгүй байх гэж бодож байна. Үүнээс гадна ямар зорилготой вэ?
-Тиймээ, ОХУ-ын төрийн тэргүүн В.Путин Монголд айлчлахаар төлөвлөж байгаа. Харин товыг би танд хараахан хэлж чадахгүй. Учир нь бид Монголын талтай айлчлалын болон түүний товын талаар албан ёсны мэдэгдэл хийх өдрийг хараахан тохироогүй байгаа.Ийм нөхцөлд дипломатууд бид мэдэгдэл хийдэггүй. Манай Ерөнхийлөгчийн айлчлалХалхын голын ялалтын 75 жилийн ойн баярын арга хэмжээний хүрээнд хийгдэж байгаа. Энэ нь маш их зүйлийн илэрхийлэл юм. Түүнээс гадна энэ бол зөвхөн манай хоёр улсын харилцааны түүх болон өнөөгийн байдлыг эргэн харах гэхээсээ илүү Орос, Монголын түүхэнд болж буй чухал үйл явдал. Үүний хамгийн гол зорилго нь ирээдүйн хамтын ажиллагааны шинэ боломжийг нээх гэсэн оролдлого гэж бодож байна.
Манай хоёр улсын харилцааны 90 гаруй жилийн түүх үүний үндэс суурь нь болж өгөх юм.
-Энэ айлчлалын үеэр манай хоёр улс ямар гэрээ байгуулахаар төлөвлөсөн бэ?
-Айлчлалын үеэр нэлээд хэдэн баримт бичигт гарын үсэг зурахаар төлөвлөсөн байгаа. Үүнд хоёр улсын иргэдийг харилцан зорчих нөхцөлийг нэлээд хөнгөвчлөх асуудал багтсан. Түүнээс гадна хил дамнан үүсдэг онцгой нөхцөл байдлуудын талаарх асуудал байна. Жишээ нь түймэр. Энэ нь манай хоёр улсын хил орчим нутагт маш их хохирол учруулдаг гэдгийг онцлох хэрэгтэй.
Бид энэ чиглэлээр хамтран ажиллах туршлагатай боловч үүндээ хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлж өгөх шаардлагатай. Гарын үсэг зурах өөр баримт бичгүүд ч бий. Би тэр бүхнийг нэгд нэгэнгүй тоочмооргүй байна. Ямар ч байсан одоогоос хэдэн жилийн өмнө байгуулсан стратегийн түншлэлийн ойрын ирээдүйг хоёр тал хэрхэн харж байгаа тухай баримт бичигт гарын үсэг зурахаар бэлдэж байгааг дурдъя.
-Оросын тал энэ айчлалаас ямар үр дүн хүлээж байгаа вэ?
-Энэ айлчлалаас Оросын талын хүлээж байгаа үр дүн Монголын талынхтай адилхан гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх. Аль аль тал нь энэ чухал үйл явдал юуны түрүүн хоёр улсын янз бүрийн салбарын харилцаа холбоо, хамтын ажиллагаа зогсонгидуу байдалд орсныг болиулна гэж найдаж байгаа. Хоёрдугаарт, манай түншлэл улам бүр хөгжиж хоёр талын байгуулсан гэрээ хэрэгжих явдал. Мөн энэ айлчлалаар хамтын ажиллагааны чухал түлхүүр болсон худалдаа, эдийн засгийн харилцааг олон улсын зах зээлийн эдийн засгийн нэгэн чухал хэсэг болгох явдал. Манай хоёр улсын харилцааны бусад чиглэлүүд 1990 он хүртэлх болон түүнээс хойшхи үеийнх шиг болоосой гэж бид хүсч байна.
Ю.ДЭЛГЭРМАА
Гэрэл зургийг Л.ЛХАГВАДОРЖ