“Та хэвлэлд юу бичихийг хянаж чадахгүй байж болно, харин амаа хянаж чадна” хэмээн ДЭМБ-ын Зүүн бүсийн Эрсдлийн үеийн мэдээлэл харилцаа холбоо хариуцсан зөвлөх Жой Равика Каминейд манай засаг захиргааны ажилтануудад зөвлөж байна. Тэрбээр олныг хамарсан өвчлөл, гамшгийн үед мэдээлэл харилцааны ямар стратеги барих талаар Эрүүл мэндийн яаманд төрийн албан хаагчдад “номын дуу” сонсгосон юм. Энэ үеэрээ Жой Хятадад гарсан H7N9 вирусын халдварыг жишээ болгов. Халдвар гарч эхлэхэд хэвлэлээр шуугисан. Гэхдээ яг ямар өвчин болохыг эцэслэж тогтоогоогүй. Ямар хариу гарсаныг, яагаад хүн нас барж байгаагийн учир шалтгааныг хүмүүс мэдэхийг хүсч байгаа. Иймэрхүү үед юу хийх ёстой вэ. Хүн бүр аливаа мэдээллийг өөр өөрийн өнцгөөр хүлээж авдаг. Эрсдэл гэдгийг мэргэжлийн хүн учруулсан хохирлоор тооцдог байхад жирийн хүмүүс хэр зэрэг айдас төрүүлж байгаагаар нь үнэлдэг. “Хэрэв ханиаднаас болоод халуурч байгаагаа мэдэж байвал та айхгүй. Харин энэ үед үл мэдэгдэх өвчнөөс болж халуурах тохиолдол их байгаа талаар мэдээг сониноос уншвал та айх нь аргагүй” хэмээн Жой зөвлөх эрсдлийг ангилж байна.
Үер усны аюулыг олон нийт байгалийн гамшиг учраас яах ч аргагүй хэмээн харьцангуй хүлээцтэй ханддаг бол “Химийн бодис задраад, хордлого үүссэн гэвэл илүү ууртай хүлээж авдаг” талаар тэр ярив. Учирсан хохирлыг буцааж болох бол хүмүүс тайван хүлээж авна. Жишээлбэл үсийг чинь буруу тайрчихвал “За яахав дээ ургачих юм чинь” гэх бол “Чихийг чинь сэт авчихвал ургуулж болохгүй учраас ноцтой хүлээж авах нь аргагүй”. Өөрөөр хэлбэл гамшгийн үед олон нийт мэдээллийг яаж хүлээж авч байгааг тандах нь чухал гэж Жой онцолж байна лээ. Эрсдлийн үеийн мэдээлэл харилцаа гэдэг нь засаг захиргааны мэргэжилтэнүүд, олон нийт харилцан мэдээлэл солилцсоны дүнд хүмүүс өөрсдийнхөө төлөө ямар нэг арга хэмжээ авах боломжтой болохыг хэлнэ. Мэдээллийг хүмүүс хэрхэн хүлээж авч, ямар хариу урвал үзүүлж байгааг тандаад мэдээгээ олон нийтийн сэтгэл зүйд тохируулан шинэчилж байх хэрэгтэй. Олон нийтийн сэтгэл зүй бүрдэхэд хэвлэл мэдээлэл гол нөлөө үзүүлдэг учраас хэвлэлийнхэнтэй ажиллахаа мартаж болохгүй.
Эрсдлийн үеийн харилцаа холбооны стратеги боловсруулахдаа эрсдэлийн хэмжээ, хүмүүсийн хүлээж авах хандлагыг тооцох учиртай. Эрсдэл бага, хүмүүс ч тоохгүй бол хамтрагч харилцагч байгууллагуудтай мэдээлэл солилцоод өнгөрч болно. Гэтэл эрсдэл их байхад хүмүүс айхаа мэдэхгүй үе ч байдаг гэнэ. Филиппинд ийм юм тохиолджээ. “Далайн шуурга болно, өндөр газраас холдоорой” гэж сэрэмжлүүлсээр байхад хүмүүс байдаг л нэг далайн шуурга биз хэмээн тоохгүй өнгөрчээ. Ийм үед хүмүүсийг айлгаж, сэтгэл хөдлөлийг нь дээд түвшинд аваачихуйц өнгө аясаар ухуулга сурталчилгаа хийх хэрэгтэй юм байна. Дараагийн илүү ноцтой үр дагавараас зайлсхийхийн тулд шүү дээ. Эрсдэл багатай үед хүмүүс уур хилэнтэй хүлээж аваад байвал тайвшруулах аястай стратеги барих учиртай. Яагаад эрсдэл бага байгааг баримтаар нотлон харуулах нь зөв.
Эрсдэл ч өндөр, хүмүүсийн айдас ч өндөр үед яах вэ. Энэ тохиолдолд яг юу болоод байгааг дэлгэрэнгүй тайлбарлаж, хүмүүсийн сэтгэл зовж байгааг мэдэрч байгаагаа илэрхийлэх аж. Юу болоод байгааг бид нар ч, та нар ч мэдэж байна, хамтдаа даван туулъя гэдэг бол ийм л үед хэлэх үг. Харин энхийн цаг буюу эрсдэл бага хүмүүс ч тайван үед хүн амын дунд юу яригдаж байгааг тандаж, хүмүүсийн сэтгэлийг түгшээж болох зүйлсийг илрүүлж, намжаах арга хэмжээ авна.
Мэргэжлийн байгууллага болон олон нийтийн харилцаанд итгэлцэл эрсдэлийн үеийн харилцааны гол суурь гэлээ. “Харин олон нийт засаг захиргааны мэдээлэлд итгэхгүй бол яах вэ” гэж ДЭМБ-ын зөвлөхөөс асуусан юм. Хонгор суманд гарсан мөнгөн усны хордлогын үеэр эрх баригчид “Хонгор хордоогүй” гэж хэчнээн хэлээд хүмүүс итгэж өгөөгүй шүү дээ. “Арьсаа хамгаалах гэж ингэж хэлж байна” гэж олон нийт хүлээж авч байгаа бол яах вэ?
-Энэ бол маш хэцүү, шийдвэрлэхэд амаргүй зүйл. Итгэлцэл гэдэг маш чухал. Итгэлцэл урт хугацааны туршид бий болдог. Итгэл алдарсан үед буцаагаад итгэл олж авах амар биш. Эрсдэлээ бодитой үнэлж чадсан бол мэдээллийг иргэддээ аль болох шуурхай хүргэх хэрэгтэй. Хүмүүс яагаад итгэхгүй байгааг танд. 2012 онд Камбожид бага насны хүүхдийг хамарсан, өндөр нас баралттай нууцлаг өвчин гарсан. Таваас доош насны хүүхдүүд өдөрт хэд хэдээрээ нас барж байлаа. Хэвлэлийнхэн “Камбожийн бага насны хүүхдүүдийг шийтгэсэн нууцлаг шинэ өвчин гарлаа” гэж мэдээлсэн. Эцэг эхчүүд маш их бачимдаж хүлээж авсан. Олон улсын нэр хүнд бүхий мэдээллийн хэрэгслүүд хүртэл газар дээрээс нь сурвалжлахаар очсон юм. Үнэндээ тэр нь бага насны хүүхдэд нийтлэг тохиолддог гар, хөл, амны өвчин байсан. ДЭМБ Камбожид туслахаар очсон. Одоог хүртэл энэ нь хүүхдүүдийн дунд нийтлэг тохиолддог өвчин гэдгийг ойлгуулахаар ажиллаж байгаа” гэв.
Эрсдэлийн үеийн харилцааны талаар буруу ойлголтууд бий. Болж байгаа үйл явдлыг мэдээлчихвэл эмх замбараагүй байдал үүснэ гэсэн болгоомжлол байдаг. Гэтэл мэдээллийг цаг алдалгүй өгч байхад олон нийтэд итгэл төрдөг. Эсрэгээрээ бодит мэдээлэлгүй байх нь олон нийтийн бухимдлын шалтгаан болох нь бий. Дараагийн ташаа ойлголт нь тодорхой гарц олдсоны дараа, бүх юм тодорхой болсны дараа хүмүүст мэдээлэл өгнө гэдэг. Юу хийх, ямар арга хэмжээ авахаа их ч, бага ч мэдэж байсан мэдээлэл өгөх л ёстой.
Анагаах ухааны нарийн ойлголтыг жирийн хүмүүс ойлгохгүй гэсэн хандлага байдаг. Үнэн хэрэгтээ орчин үеийн хүмүүс таниас ч нарийн мэдээллийг судлаад мэдчихсэн байх нь олонтаа. Мэдээллийг буруу түгээсэн жишээнүүд ч бий. Хэт олон мэргэжилтэнээр яриулж, хэт олон төрлийн мэдээлэл өгч хүмүүсийг төөрөгдүүлдэг. Мэдээлэл хоцроход ноцтой байдал үүснэ. Сайн боловсруулсан төлөвлөгөөтэй байх хэрэгтэй. Хүмүүсийн сэтгэл зовнилыг ойлгож байгаа гэдгээ яриандаа илэрхийлж бай. Бид чадна. Туршлагатай мэргэжилтэнүүд ажиллаж байгаа гэдгийг хэлээрэй хэмээн ДЭМБ-ын зөвлөх Жой зөвлөсөн шүү.
Б.Янжмаа