Month: February 2024

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Х.Нямбаатар тэргүүтэй албаныхан Таван шар, Толгойт орчмын бүсийн хөгжлийн асуудлаар Сонгинохайрхан дүүргийн төрийн албан хаагчид болон иргэдтэй уулзлаа.

Засгийн газраас 2024 оныг “Бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарласан. Энэ хүрээнд Улаанбаатар хотын бүсчилсэн хөгжлийн форумын урьдчилсан хэлэлцүүлгийг тус дүүргээс эхлүүлсэн юм.

Монгол Улс нэг хүнд ногдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд нэгд ордог. Гэвч газар нутгийн 0.3 хувийг эзлэх Улаанбаатар хотод хүн амын тал хувь нь амьдарч, тэр дундаа хотын төвдөө бүхий л төрийн байгууллага, их, дээд сургуулиуд нь төвлөрсөн нь түгжрэлийн бас нэгэн шалтгаан болж буй.

Энэ үеэр Хотын дарга Х.Нямбаатар:

-Улаанбаатар хотод хүн амын 50 гаруй хувь нь буюу 1.7 сая иргэн амьдарч байна. Үүнийг дагаад түгжрэл, агаар, хөрс, усны бохирдол, төлөвлөлтийн алдаа гээд олон асуудал урган гарсан. Эдгээр асуудлыг бодлогын баримт бичгүүдэд тусган, шийдэхийн тулд Засгийн газар, нийслэлийн удирдлагууд ажиллаж байна. Нийслэл Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хууль батлагдсанаар тулгамдсан олон асуудлыг шийдвэрлэх боломж бүрдсэн. Улаанбаатар хотод 437 мянган өрх байгаагаас 51 хувь нь орон сууцанд, үлдсэн нь гэр хороололд амьдарч байна. Иймээс төвлөрлийг сааруулах, түгжрэлийг бууруулах хүрээнд зургаан дэд төвийг байгуулахаар ажиллаж байгаа. Ингэснээр Улаанбаатар хотын түгжрэл 36, агаарын бохирдол 22 хувиар буурах тооцоо гарсан. Баянхошуу, Сэлбэ дэд төвийн барилга, бүтээн байгуулалтын ажлыг энэ жил эхлүүлэхээр төлөвлөж байна. Мөн дээрх хуулийн хүрээнд газар чөлөөлөлтийн ажлыг гуравдугаар сараас эхлүүлэхээр төлөвлөсөн. Баянхошуу, Сэлбэ дэд төвийн 2500 орчим айлын газрыг чөлөөлж, 18 мянган айлын орон сууц барихаар гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулна. Түүнчлэн Амгалан өртөөнөөс Толгойт өртөө хүртэл 17.7 км метроны ажил эхэлнэ. Францын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд хэрэгжих Дүүжин тээврийн төслийн ажил гуравдугаар сард эхэлж, ирэх жилийн хоёрдугаар улирал гэхэд эхний шугам ашиглалтад орно. Мөн тойрог хурдны замыг хоёр хувилбараар төлөвлөж байгаа. Эдгээр ажлыг ойрын 2-3 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлнэ. БНХАУ-ын нэн хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд зургаан нүхэн байгууламж байгуулахаар төлөвлөснөөс гурав нь энэ онд ашиглалтад орно.

Хот, нийтийн аж ахуйн ажлуудыг дүүрэг рүү шилжүүлсэн нь үр дүнтэй байна. Мөн худалдаа, үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрлийг гуравдугаар сарын 1-нээс дүүрэг рүү шилжүүлэх төлөвлөгөөтэй байгаа. Цаашид дүүргийн зарим чиг үүргийг хороод руу шилжүүлэхээр төлөвлөсөн хэмээлээ.

Үүний дараа Сонгинохайрхан дүүргийн Засаг дарга Н.Алтаншагай дүүргийнхээ нөхцөл байдлыг танилцуулсан.

Тэрбээр “Манай дүүрэг байгуулагдаад 32 жил болж байгаа. 91 мянган өрх, 342 мянган иргэнтэй. Монгол Улсын хүн амын 13 хувь, Улаанбаатарын иргэдийн 23 хувь нь манай дүүрэгт амьдардаг. Мөн 60 мянган түр оршин суугч байгаа мэдээлэл бий. Өөрөөр хэлбэл, 405 мянга орчим иргэнтэй. Дүүргийн нэгдсэн эмнэлгээр өдөрт дунджаар 1320 хүн үйлчлүүлдэг. 68 цэцэрлэгтэй бөгөөд барьж байгаа 12 цэцэрлэг бий. Өнөөдрийн уулзалтад 12 хороо хамрагдаж байна. Тус бүсэд найман сургууль үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд 6900 хүүхдийн хүчин чадалтай ч 15 мянга орчим хүүхэд сурдаг. 18 цэцэрлэгт 5700 орчим хүүхэд хамрагдаж байна. Зургаан сургууль шаардлагатай байгаа” гэлээ.

Дүүргийн хэмжээнд 2020 онд 10 мянган гэрэлтүүлэг байсныг 22 мянга болж нэмэгдүүлж, энэ жил 1000 гэрэлтүүлэг нэмэхээр төлөвлөжээ. Гэрэлтүүлгийг нэмснээр гэмт хэргийн гаралт 20 хувиар буурсан байна. Мөн үерийн далан, суваг, шуудуу 10 км байсныг найман км-ээр нэмжээ. Энэ онд үерийн 3.7 км далан хийнэ. Үерийн эрсдэлтэй 20 бүс байгаагаас 11 нь тус дүүрэгт байдаг. Үерийн 44.9 км далан барих шаардлагатай. Түүнчлэн дөрвөн жилийн хугацаанд гэр хороолол дунд 50 км авто зам тавьжээ. Энэ жил 28 байршилд 17.5 км замын ажлыг эхлүүлэхээр болсон байна.

Улаанбаатар хот 204 хороотой. Үүнээс 189 хороо нь төвийн зургаан дүүрэгт, 15 хороо нь захын гурван дүүрэгт байдаг. Хотын төв орохоос өөр аргагүй байгааг бүсчилсэн хөгжлөөр шийдэх боломжтой. Олон улс үүнийг шийдэхдээ иргэд гэрээсээ 15-30 минутын зайд бүх үйлчилгээг авах боломжийг бүрдүүлсэн байдаг.

Манай засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох хороо нь эрх мэдэлгүй, хорооны Засаг дарга тодорхойлолт гаргаж өгөхөөс хэтэрдэггүй. Иймээс Улаанбаатар хотыг хэрхэн бүсчилж хөгжүүлэх талаар хэлэлцэж, хороодын Засаг дарга нараас саналыг нь сонссон юм.

Хороодын Засаг дарга нар “Сонгинохайрхан дүүргийн нэг хороо дунджаар 10 мянга орчим иргэнтэй. Зарим дүүрэг, сумаас олон хүн амтай хороо олон бий. Анхан шатны нэгжид төсөв хүндрэлтэй байдаг. Асуудлаа өөрсдөө шийддэг болох хэрэгтэй. Одоогийн бүтцээр асуудлыг шийдэхэд хүндрэлтэй байна. Дүүргийн зарим чиг үүргийг хороод руу төсөвтэй нь шилжүүлэх нь зүйтэй. Хүүхэд хамгаалал, гэмт хэргийн ажлууд хороодын Засаг даргад байдаг ч төсөвгүй. Анхан шатны нэгжид эрх мэдлийг өгөх нь зөв. Иймд хороодыг нийлүүлж хөгжүүлбэл оновчтой. Тухайлбал, Сонгинохайрхан дүүргийн хувьд хороодыг нэгтгэн Өнөр, Баянхошуу, Толгойт, Баянхошуу бүс болговол зохимжтой” зэрэг санал хэлж байлаа. Мөн анхан шатны нэгжид боловсон хүчин хангалтгүй байдгийг ч онцолж байв.

65 дугаар сургуулийн захирал Ч.Хишигмаа “Дунд сургуульд багшийн хүрэлцээ хангалтгүй. Тэр дундаа бага ангийн багш олдохгүй, тэтгэвэртээ гарсан багш, мөн оюутнуудыг ажиллуулж байна. Залуу багш нарт нийгмийн асуудал, тэр дундаа орон сууц хүндрэлтэй байдаг” гэсэн юм.

Уулзалтын төгсгөлд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ иргэд гэрээсээ 15-20 минутын зайд бүх үйлчилгээг авах боломжтой байх төлөвлөлт болон хүний нөөцөө татах бодлогоо гаргаж танилцуулахыг нийслэл болон Сонгинохайрхан дүүргийн удирдлагуудад үүрэг болголоо.

Ардчилсан эмэгтэйчүүдийн холбооны дэд тэргүүн, судлаач Х.Номингэрэлтэй ярилцлаа.

-Хотын захиргаанаас нийслэлчүүдийн тулгамдсан асуудал болох түгжрэлтэй тэмцэх, орон сууцжуулах асуудлыг хуульчилсан. Энэ бодлого нь иргэдийн өмчтэй байхаас эхлээд чөлөөт зах зээлийн нийгэмд эдлэх боломжтой эрхүүдийг зөрчиж байгаа үйлдэл гэж шүүмжлүүлж байна. Та хуульч хүний хувьд энэ нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байна вэ?

-Нийслэл Улаанбаатар хоттой холбоотойгоор олон бугширсан асуудал бий. Авто замын түгжрэл, агаарын бохирдол, хот төлөвлөлт зэрэг нийгмийн суурь үйлчилгээний хүртээмж маш муу байгаа. Мэдээж энэ асуудлыг үе үеийн Хотын дарга нар шийдэхээр ажиллаж ирсэн. Хотын дарга Х.Нямбаатарын хувьд манлайлал үзүүлж байгаа нэрээр хууль батлуулж “Бушуу туулай борвиндоо баастай” гэдгийн үлгэр болж хувирлаа. Өөрөөр хэлбэл, нэг хуулин дотор нийслэл хоттой холбоотой олон асуудал шийдэх гэж оролдож байна. Яг л шинэ жилийн чимэглэлтэй мод шиг бүх асуудлыг нэг хуулиар зохицуулах гэж үзсэн. Газар чөлөөлөлт, дахин төлөвлөлт, түгжрэл, машины дугаар гэх мэт бүхий л асуудлыг багтаасан. Гэхдээ яг нарийн харахаар хуулинд тодорхой зохицуулалтыг тусгаж чадаагүй. Журмаар батална гэдэг нэрээр НИТХ, Засаг дарга руу бүх эрхийг шилжүүлж авч байна.

Энэ хуулинд хүний эрхийн олон асуудал хөндөгдөж байгаа. Газар гэхэд л хүний суурь, хамгийн бодит өмч. Цаашлаад бизнес эрхлэх, амьдрах, орлого олох нийгмийн баталгаа болдог өмч. Тиймээс хэрэв хууль батлах байсан бол мэргэжилтнүүдийн дуу хоолойг шингээж, олон нийтээр хэлэлцүүлж, зөвшилцөж байж хийх ёстой байсан. Сонгуультай холбоотойгоор энэ хуулийг яарч баталсан нь хүний эрхийн эрсдэл үүсгэнэ.

-Авто машины улсын бүртгэлийн дугаарын дээд хязгаарыг тогтоох асуудлыг НИТХ-аар хэлэлцэж баталсан. Энэ нь иргэн өмчтэй байх эрх зөрчигдөх эрсдэл үүсэх үү?

-Энэ зохицуулалтыг нэлээд заль хэрэглэж оруулж ирсэн. Шууд машины импортыг хориглочихоогүй. Дугаарын хязгаар тогтоох байдлаар хязгаарлахыг оролдож байна. Хэрэв машин худалдаж авах бол дугаар олгохгүй. Ингээд иргэн өмчөө ашиглах, бизнес эрхлэх зэрэг боломжуудыг шууд хаачихаж байгаа юм. Ийм байдлаар өмчийн эрхийг зөрчинө. Энэ бол гарцаагүй хүний эрхийн хязгаарлалт.

Яахав, хүний эрхийн хязгаарллтын зөв, бурууг хэлэлцэж болно л доо. Хоёрт, бид авлигын хувьд ямар нөхцөл байдалтай улс билээ гэдгээ бодох ёстой. Ямар ч шинэ зохицуулалт хийхдээ ард нь үүсч болох эрсдэлийг заавал тооцоолох хэрэгтэй. Учир нь манай улс бол өргөн хүрээний угжирсэн түвшний авлигатай гэж олон улсын судлаачид дүгнэдэг. Ийм нөхцөл байдалтай улс оронд саяных шиг дугаар олголтыг хязгаарласан зохицуулалт хийчихээр ард нь авлига үүсэх боломжийг үүсгэдэг. Ингэхээр ямар ч сайхан арга хэмжээ үр дүнд хүрнэ гэхэд олон нийт итгэхгүй. Өмнө нь ч манайд авлига, арын хаалга байсаар ирсэн. Гэтэл одоо дахиад л дугаарын наймаа бий болж, хар зах дээр дугаар борлуулагддаг болох нь гэдэг иргэдийн шүүмжлэл үнэн шүү дээ.

Шинэ зохицуулалт хийж болно. Үүсч болох нийгмийн эрсдэлийг тооцох ёстой. Тэгэхээр зөвхөн энэ асуудал гэхэд хүний эрхийн зөрчил үүснэ, мөн дээр нь авлигын шинэ систем бий болох эрсдэлтэй.

-Газар олгохыг хориглочихсон. Нэг үе 0.07 га газрыг иргэн бүр эзэмших эрх нь нээлттэй байлаа. Гэтэл өнөөдрийн залуучууд, үр хүүхдүүд газар эзэмших эрхгүй. Нэг үе нь үнэгүй газартай болж, өөр нэг үе нь төлбөр төлж газар авах нь шударга бус үзэгдэл. Гэвч Хотын захиргаа үүнийг зөв хэмээн тайлбарлаж байна л даа?

-Газар бол хүний суурь, бодит өмч. Иргэдэд газар өмчлөх тухай хууль 20 жил гаруй хэрэгжиж байгаа. Иргэд өргөн хэрэгцээний газартай болох эрхтэй байсан. Гэхдээ яг бодит байдал дээрээ иргэдийн маш бага хувь нь газар эзэмшсэн байдаг. Үлдсэн нь чадаагүй. Одоо тэгтэл тэр багахан хувийнхны газрыг дахин төлөвлөлт нэрээр авахыг оролдож байна. Дахин төлөвлөлт нь өөрөө хүний эрхийн баталгааг хангаагүй нөхцөл байдал. Тийм байдлаар иргэдийн дуртай, дургүй байх эсэхийг үл тоож шууд нэг бүлэг гэж үзээд 65 хувь нь зөвшөөрөхөд л газрыг хурааж авахаар зохицуулж байна. Уг нь газрыг ямар тохиолдолд улс хурааж авах, ямар үед нөхөн төлбөр өгөх тухай асуудал хуулиар зохицуулагдаж ирсэн. Гэвч Үндсэн хуулийн өмчлөх эрхийн баталгааг алдагдуулах замаар шууд чөлөөлөх шинэ харилцааг үүсгэж байна. Үүнийг Хотын захиргаа дураараа хийж болж байна шүү дээ.

-Аливаа нэг тэмдэглэлт үйл явдал, баяраар автомашины дугаарын хязгаарлалт тогтоодог. Хэрэв зөрчвөл торгоно. Үндсэн хуулиа дагавал энэ нь иргэдийн эрхийг ноцтой зөрчсөн үйлдэл гэж олон жил ярилаа. Гэтэл алдаагаа засах биш дугаарын хязгаарлалтыг хугацааг улам ойртуулж зохицуулж байна. Ер нь төр засаг, удирдах түвшний бодлого иргэдээ хязгаарлах юм уу?

-Дугаарын хязгаарлалт анхнаасаа хууль бус зохицуулалт болсон. Одоо болтол янз бүрийн аргаар энэ зохицуулалтыг үргэлжлүүлсээр байна. Төрийн үйл ажиллагаа гэдэг хязгаарлах биш. Зохицуулалт, урамшуулал, эдийн засгийн аргаар, татварын арга зэргээр олон янзаар ажиллах ёстой. Харин манайд бол шууд л болиулах, хорих, хаах гэдэг болсон. Цогц асуудлыг шийдэхийн оронд үр дагавар дээр л тэмцээд байдаг. Тийм ч учраас нийгэмд үл итгэх байдал хавтгайрч байна. Хамгийн аюултай нь буруу хууль гараад байхаар хуулийн нэр хүнд унадаг. Хуульд итгэх итгэл буурна гэдэг замын түгжрэлээсээ ч аюултай. Системээ эвдэх замаар ажиллаад байхаар бүх салбарт хортой.

-Ер нь хот суурин заавал тийм тооны хүн амтай, тэдэн машин унаатай байна гэсэн хатуу тооцоолол байдаггүй. Хүн ам өсч л байдаг, хэрэглээ түүнийг дагаад өргөжиж л байх ёстой. Хот ч тэр хэрээрээ тэлнэ, томорно гэсэн үг. Гэтэл бид иргэдээ орон нутаг суурьшуулна, хэрэглээ, өмчийг нь хязгаарлана гэх нь хэр зохистой юм бэ?

-Дэлхийн ямар ч хот хүн амын тоонд зориулж төлөвлөгддөггүй. Анхны суурин хотууд ч тэгж үүсч хөгжиж ирсэн. Гол нь төвлөрлийг сааруулах замаар хотын хөгжил зөв явах ёстой. Хүмүүс хот руу төвлөрдөг шалтгаан тодорхой. Эрүүл мэнд, боловсролын тэгш хүртээмжтэй байдлыг хүсч ирдэг. Мөн дээр нь бизнесийн боломжийг эрэлхийлдэг. Яахав, төрийн зүгээс саяхнаас хотын төвлөрлийг сааруулах ёстой гэж ярьж байна. Сонгуулийн амлалт уу үгүй гэдгийг хэлж мэдэхгүй. Бодит байдал дээр төвлөрлийг сааруулах зайлшгүй шаардлагатай. Өнөөдөр үүссэн жижиг үр дагавруудтай тэмцсээр байвал суурь өөрчлөлт хэзээ ч үүсэхгүй.