ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…..
Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарамтай уулзаж хөөрөлдлөө. Тэрээр удахгүй болох “Үлэмжийн чанар” тоглолтынхоо бэлтгэлд ороод тун ч завгүй байлаа. ?
-”Үлэмжийн чанар” тоглолтоо хийх гээд зав муутай байна уу?
-Би 2007 оны арванхоёрдугаар сарын 19-нд “С.Лувсанвандан сан”-гийн гоо зүйн дээд шагналыг ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн ахын зохиол, Б.Баатар найруулагчийн найруулсан “Атга нөж” жүжгийн Чингэс хааны дүрээр авсан юм. Тэр их хүндэтгэлийн хариуд өөрийгөө сорьсон бүтээлийг өргөн барина даа гэж бодсон юм.
Гоо зүйн дээд титэм шагналыг надад өгсөн урмын ташуур, уран бүтээлийн олз омог маань миний “Үлэмжийн чанар” тоглолт байх болно. Энэ сарын 13-ны орой 19 цагт хуучны “Ард” кино театр, одоогийн “Анод” банк байрлаж байгаа байранд “Үлэмжийн чанар” тоглолт маань болох юм. “Ард” кино театрын байранд миний ганц хүний “Од” театр байрладаг. Энд мэргэжлийн бүжгийн багш нартай хамтарч “Star danсe“ клубийг гэргий Нинжбадгар маань ажиллуулж байна. Бүжгийн спорт бол олимпийн хөтөлб өрт орох магадлалтай спорт шүү дээ. Одоогоор энэ театрт кино гарах боломжгүй байгаа. Энэ театртаа тоглолтынхоо бэлтгэлийг хийж байна. -Гэргий чинь урлагийн хүн байх аа?
-Нинжээ драмын жүжигчний мэргэжлээр төгссөн л дөө. Оюутан ахуйдаа ээж болсон. Хань минь “Нэг айлд нэг л жүжигчин байя. Илүү авьяастай нь жүжиглээд явсан нь дээр юм байна” гээд телевизийн найруулагчаар ажилласан. Намайг “Од” хувийн театраа анх байгуулахад захирлаар нь ажилласан даа.
-”Ард” кино театр тэгэхээр урлагийнхаа зориулалтаар ашиглагдаж байгаа юм байна шүү дээ…?
-Зарим хүмүүс “Нэг кино театр устгачихлаа” гэж шуугиан дэгдээж байгаа юм байна лээ. Саяхан “25 дугаар суваг” телевизээр “Ард”-ыг “Анод”-д худалдчихсан” гэж нэг бүсгүй ярьж байхыг сонслоо. Хардсан бодлоо санасан зоргоор гаргаад байгаа тэр нөхдөд “Ард”-ыг урлагийн ариун сүм хэвээрээ байгаа гэдгийг дуулгах ёстой. “Анод”-той хамтарч ажиллаж байгаа нь үнэн. Тэднийх түрээсэлж байгаа. “Анод”-ынхон жаахан хазайгаад дампуураад ирлээ, үүнийг далимдуулаад хүний нэр сүрийг гутааж дараад авъя гэсэн андуурал явж байгаа бол үүнийгээ болгоомжтой яриарай гэж хэлэх байна. “Ард”-д 200-300 хүний суудалтай танхим байдаг. “Үлэмжийн чанар” шинэ цомгийнхоо хүндэтгэлийн тоглолтыг эндээ хийх юм.
-Та “Үлэмжийн чанар” дууг утгын чанадад нь хэр их яргаж ойлгов доо?
-Равжаа хутагт “Үлэмжийн чанар” дуугаа эр хүний мэдрэмжийн хурдаар бүсгүй хүний гоо сайхныг таалан болгоож, бие галбир, ялгуун үзэсгэлэн, нүүрийн буян, нүдний сайхан мэлмэрээ юу л байдаг ертөнцийн хамгийн гоо сайхны дээд мэдрэмжийг агуулж эл дуугаа бүтээжээ.
Хүмүүс “Үлэмжийн чанар”-ыг янз янзаар л харна. Ямар өнцгөөс харах нь хүн болгоны эрх. Миний олж харснаар хутагтын бичсэн таван бадаг шүлгийг, түүний гоо сайхны эгшиглэнг сүлэлдүүлээд бодохоор харах, сонсох, үнэрлэх, амтлах, хүртэх гэсэн таван мэдрэмжийн дэс дарааллаар зохиожээ. Таван өнгө, таван аялга, пентатоник энэ тэр гээд тав гэсэн агуулгад зөндөө л зүйл багтдаг. Равжаа хутагт “Эмэгтэй хүн бол бурхан юм.
Эх хүн бол хүн төрөлхтний бэлгэ тэмдэг” гэж XIX зуунд хэлсэн байдаг нь бурхдаас давсан бурхан ээж гэсэн л үг юм байна. Тэгж л дуулаад байсан хүн юм байна л даа. Биднийг сургуульд байхад энэ их хүнийг архичин дарсчин, агсам согтуу гээд есөн шидээр нь хэлдэг байсан. Гэтэл Равжаа хутагт байгаль, дэлхий хоёрыг хооронд нь сүлэлдүүлсэн, хүн амьтан хоёрыг ойртуулах гэсэн ийм нинжин сэтгэлт соён гэгээрүүлэгч байжээ. “Өвгөн, шувуу хоёр” дуунд гэхэд халуун орноос Монгол нутагт ирж байгаа шувуу, монгол өвгөн хоёрын дотоод сэтгэлийн хүүрнэлийг гүн ухаанаар өгүүлсэн байдаг. Долоохон настай байхдаа л “Жаварт салхи салхилнам зээ Жалгын ногоо сэргэнэм зээ Жаргалтай суугаад зовлонтой гэвэл Зовлон өөрөө ирэх нь тэр” гээд л “Хурмаст тэнгэр” шүлэгтээ дурдсан байдаг.
-”Үлэмжийн чанар” цомогт ямар бүтээлүүд орсон юм бэ?
-Равжаа хутагтын үг, ая данг нь өөрөө зохиосон “Үлэмжийн чанар” дуу бүтнээрээ, “Хурмаст тэнгэр”, “Аж байдлыг хараад гашуудал төрсөн нь” гээд хоёр шүлэг нь, яруу найрагч Д.Урианхайн гүн ухааны аястай гурван шүлэг орсон байгаа. Урианхай ахын шүлгийг түлхүү оруулдаг нь юу вэ гэвэл хүмүүн бид аливаа зүйлийн утга учир руу гүнзгийрч оролгүй өнгөц амьдардаг юм байна. Тийм учраас оюуны ялзрал, бодол санааны хоосролд орж байна гэсэн бодолд автдаг болсных юм. Л.Балхжавын хөгжим, Б.Лхагвасүрэнгийн шүлэг “Зүүдний гуйлга”, Н.Жанцанноровын хөгжим “Байн байн санаа алдахад минь”, Б.Бямбабаярын хөгжим, Д.Алтангэрэлийн шүлэг “Эрийн сайхан хийморь” зэрэг цараатай том уран бүтээлчдийн есөн дуу, таван шүлэг орсон л доо. Цараатай бүтээл хийх шалгуурыг хамт даван туулсан “Анир” студийн Алтанхуяг, морин хуураа сэтгэлтэйгээ нийлүүлж хөгжимдсөн Бүргэдбаатар болон бусад хөгжимчд өдөө их баярлалаа.
-Миний сонссоноор үзэгчдийн суудлын тоо хязгаартай гэсэн. Тоглолтыг тань хэдэн хүн үзэх боломжтой бол?
-Энэ тоглолтыг 108 айл ирж үзээсэй гэж урьж байгаа. Равжаа хутагтын бүх бэлгэ тэмдэг нь 108 байж. Галбын гурван говьд 108 хийд байгуулъя гээд наяадыг байгуулж 500 гаруй лам хувраг шавилж байсан байдаг. Энэ хийдүүдэд хүүхдийн номын сан, урлагийн дугуйлан зэрэг ариун дагшин оюуны өргөөнүүдийг бий болгосон. Барьдаг эрхинийх нь тоо 108. Хавь ойрдоо зартай эрдэмтэн хувраг гавж нарын дагзны ясаар хийсэн эрдэнийн чулуун шигтгээтэй эрхи нь байдаг. Мөн 108 тоорой мод тарьсан байдаг.
Энэ тоорой моддыг социализмын хэцүү цагт оросууд хөрөөдөөд дууссан юм билээ. 108 суварга гэж ч ярьдаг. 108 гэдэг хоосон тоо төдий зүйл биш номын их авшиг юм.
-Таныг “Болор суварга бүтээлээ” гэж байсан. Энэ ямар учиртай эд вэ?
-Манай Баабар “Шашныг өмөөрөхүй” нийтлэлдээ “Суварга гэдэг хүмүүний соёлын өв, номын бад, бичиг соёл, судар шастирыг хадгалж байдаг их нандин газар юм. Орчин цагийнхаар бол суварга нь сейф юм” гэж бичсэн байсан. Би оюуны 108 болор суварга хийеэ гэж бодож олсон юм. Болор суварга дотроо дээшээ дэлгэрч байгаа нар ч гэж төсөөлж болохуйц, дэлгээтэй байгаа ном ч гэж ойлгож болохоор болор суварга дотроо уран таталган бичгийн мастер Баттөмөрөөр “Үлэмжийн чанар”-ын таван бадгийг босоо монгол бичгээр бичүүлсэн. Баттөмөр бүр лазераар бичсэн шүү. Орой дээр нь боргил шаргал өнгийн цомгоо болор хавхлагт байрлуулсан байгаа. Оюун санаа, эрдэм ном гэгч хэрэглээний зүйлээс үнэ цэнэтэй юм гэдгийг л би харуулах гэсэн юм. Хүн хичнээн их хөрөнгөтэй байлаа ч толгой ядуу бол амьтны элэг доог болдог юм байна ш дээ. Монголд ч тэр, дэлхийд ч тэр. Индонезийн баячуудын хүүхд үүдийн бүх юм нь бэлэн учраас ямар нэгэн сургууль төгсч чадалгүй таван жил болсон байх жишээтэй. Аав, ээжийн эд баялагт дулдуйдсан тэд бичиг үсэг ч мэдэхгүй хүн алахаас ч сийхгүй адгуус болсон байдаг гэнэ л дээ.
Монголчууд маань тийм болчихг үй байгаасай гэж бодож байна. Оюун санааг дээдэлдэг, эрдэм номын бядтай 108 айлд энэ болор суварга залаастай байх учиртай юм. Бүтэн хоёр жилийн хөдөлмөр шингэсэн энэ тоглолтоо би цагаан сар, эрэгтэйчүүд, эмэгтэйчүүдийн олон баярт ч зориулаагүй юм шүү.
-Ярианаас тань анзаарахад оюуны баялгийг дээдэлбэл эдийн буян аяндаа хурна гэсэн ойлголт төрж байна. Таны төрсөн нутаг Баян-Овоо чинь алтны нинжа нарын хөлд багагүй талхиулж байгаа юм билээ. Энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Байгалийн баялагтаа хүмүүс жаахан ухаантай хандаасай гэж боддог хүн би. Бидэнд хойч үе гэж бий. Эдийн баялагт хэтэрхий дулдуйдвал хүн аяндаа мал болж хувирч байгаа юм. Чи алтны нинжа гэлээ ш дээ. Хоёр нинжагийн нэг нь шороонд дарагдаад үхэж байхад нөгөөх нь мал үхсэний чинээ бодолгүй дайраад байна гэсэн. Энэ яг болсон явдал шүү. Хүн бурхан, буг хоёртойгоо цуг явдаг. Адгууслаг чанар нь ч явж л байгаа. Оюун сэтгэлгээ, эрдмийн бяд байхгүй бол адгууснаас өөрцгүй болж байгаа нь тэр. Эрдмийн цэлмэсэн гэгээн бодолтой хүн лус савдаг руугаа дайрахгүй, нэг нь үхэж байхад алттай шорооны төлөө нүдээ ухахгүй шүү дээ. Баян-Овоо суманд Хөх бүрдний нуур гэж байдаг. Намайг хүүхэд байхад нуурын сайхан зэгсийг хадлангийн бэлтгэл гээд хадчихсан.
Түүнээс хойш тэр их зэгс ургааг үй. Би Хөх бүрдний нуураа “Газрын хөх цэг. Хэзээ ч ширгэхгүй ус” гэж ганц хоёр мөр бичиж байсан удаатай. Хоёр жилийн өмнө нутагтаа очиход нуур өрөмтчихсөн байна лээ. Нуурын замаг хөвөөд өрөмтчих өөр ширгэдэг гэнэ. Яагаад өрөмтөв гэвэл Дөвөнтийн нуруу, Цагаан Цахирын уул нурууг ухсанаас болсон байгаа юм. Үнэхээр хайран санагдаж байсан. Хоёр сая 600-хан мянган хүн амтай Монгол оронд олон газар нутгийг ухаад байх хэрэг байдаг ч юм уу, үгүй ч юм уу, бүү мэд.
Төр зөв шийдвэр гаргаасай билээ. Би нэрт сэтгүүлч Ц.Балдорж агсанд маш их баярладаг юм. Хөвсгөлийн Урандөш уулыг фосфоритын орд ашиглана гээд яг устгах гэж байсан юм. Хэрвээ Балдорж бичээгүй бол тэр уул ч дуусаад, Хөвсгөл нуур ч ширгэчихсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Номын бядтай монгол өвгөдөөрөө би бахархдаг юм. Урандөш, Эрдэнэт, Оюутолгой, Тавантолгой гээд газар нутгаа хүртэл гярхай шинжээд л оноод нэрлэчихсэн байгаа юм. Миний нутгийг ч бас Баян-Овоо гээд нэрлэчихсэн байх жишээний. Хаанаас нь бол хаанаас нь ухахад алт гараад байгаа болохоор учиртай нэрлэсэн байгаа биз. Хэтэрхий шунаад бүх нутгаа ухчихвал эх нутаг минь Африк шиг болчихно.
-Дууны үгийг буруу хэлж, аялга сунжруулдгаас утгын том гажуудал үүсэх нь цөөнгүй. Та үүнд шүүмжлэлтэй хандана биз?
-Бүх зүйлд л зөв хандаад байвал хүнд өөрт нь боломжийн ариун чанар байдаг. Аврал өөрт байдаг, бурхан бол чи өөрөө гэсэн энэрэнгүй гүн ухаан бий. Эрдэнэт хүмүүн төрлийг олсон л бол эрдэмт хүн л байх учиртай. “Үлэмжийн” гэхийг л “үлээмжийн” гээд явчихад л нөгөө сайхан дууны утга агуулга нь алга болчихож байгаа юм. Үг, аялга хоёрын зөв уялдааг хослуулж байж л төгс бүтээл төрүүлнэ. “Эрийн сайхан хийморь” дууг сурснаас хойш 18 жилийн дараа л жинхэнэ утгаар нь дуулж сурч байна. Ингэж бүтээл дээрээ цаг зарсан минь ховор байж. Жаахан авьяастаа дулдуйдаад л дуулчихдаг байсан байна. Би чинь мэргэжлийн дуучин биш шүү дээ. Сургууль номыг нь дүүргээгүй. Би драмын, киноны л жүжигчин хүн. Мэргэжлийн биш дуучин хэрнээ дуунд мэргэжлийн бишээр хандаж болохгүй гэдгийг л ухаарсан хүн. Урлагийн мөн чанар ийм өндөр шалгууртай.
Л.БАТЦЭНГЭЛ
