Month: February 2023

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС…..

У.Шекспирийн “Отелло” эмгэнэлт жүжгийг мэдэхгүй хүн үгүй. Харин энэ жүжгээс сэдэвлэн бүтээсэн “Отелло” хэмээх дуурь бий. ДБЭТ-ын уран бүтээлчид ирэх бямба гаригт уг дуурийг тоглох гэж байна. Италийн сонгодог дуурийн эцэг Ж.Вердийн бичсэн энэ дуурь анх 1887 онд Миланы “Ла Скала” театрт тавигдаж байжээ. “Отелло” дуурийн бичигдсэн түүх нэн сонин. Ж.Верди амьдралдаа 40 дуурь бичсэн хүн. Тэр 1871 онд “Аида” дууриа бичиж тайзнаа тавьсны дараа дуурь бичихээ болихоор шийдсэн гэдэг. Дахин хэзээ ч дуурь бичихгүй, ингээд тэтгэвэртээ суулаа гэж мэдэгдсэн тэрбээр зургаа, долоон жилийн дараа У.Шекспирийн “Отелло”-гоор дуурь бичсэнд Италийн нийгэм бараг тэр аяараа хөдөлгөөнд орж байсан гэдэг билээ. Верди Шекспирийн “улаан” фэн, жүжгийн зохиолуудад нь маш дуртай байсан учир энэ алдарт эмгэнэлийг дууриар илэрхийлэхэд хүргэсэн бололтой. Өмнө нь 1847 онд Ж.Верди У.Шекспирийн “Макбет” жүжгээр дуурь бичих гэсэн боловч тэр оролдлого нь бүтэлгүйтсэн байх юм. Агуу их хөгжмийн зохиолчид “Макбет” “Отелло”-г бодвол илүү хүнд санагдсан гэдэг. У.Шекспирийн жүжгүүд театр урлаг, утга зохиол, урлаг судлалын түүхэнд “Шекспирийн эмгэнэл” хэмээх дэг сургуулийн чанартай сонгодог хэв шинжийг бий болгосонтой нэгэн адил Ж.Верди дууриудаараа дэлхийн хөгжмийн ертөнцөд мөн “Вердийн эмгэнэл” хэмээн нэрлэж болох хэв шинжийг баттайяа тогтоосон хүн билээ. Энэ талаараа У.Шекспир, Ж.Верди хоёр маш адилхан хүмүүс юм. Тэгэхээр тэр хоёрын гайхамшигтай драм, дотоод сэтгэлийн эрч хүч нь “Отелло” дуурьт хэрхэн нэгэн цогц болон үлдсэнийг театр сонирхогчид ирэх бямба гаригийн тоглолтоос ирж үзэж болох нь ээ. Дуурийн төрөлд тэтгэвэртээ гарахаар шийдсэн энэ их хүн чухам яагаад “Отелло”-г барьж авах болсон талаар нэгэн бяцхан адал явдлыг өгүүлье. Ж.Вердийн дотнын анд, хөгжмийн удирдаач Франко гэгч хүн түүнд шинэ дуурь бичих санааг санал болгож л дээ. Тэдний хэсэг нөхөд 1879 оны зун Милан дахь Ж.Вердийн гэрт оройн зоог барьцгааж, зоогийн үеэр Шекспирийн жүжгүүд, “Отелло”-гийнх нь тухай яриа өрнүүлжээ. Мөн дуурийн цомнол бичигч Арриго Бойто энэ жүжгээр маш гоё цомнол бичнэ дээ гэсэншүү яриа болсон юм байх. Энэ нь нэг ёсондоо Европын сонгодог урлагийн тухайн үеийн томоохон сэхээтнүүд Вердиг дуурийн хувьд тэтгэвэрт нь суулгахгүй гэж бэлтгэсэн “хуйвалдаан” байсан аж. Энэ хуйвалдаан тун амжилттай болж хэдхэн өдрийн дотор Арриго Бойто цомнол бичиж Вердид цомнолоо өгсөн аж. Гэвч Верди миний дуурийн карьер “Аида”-г бичсэнээр дууссан” хэмээн зөрүүдэлсээр байжээ. Гэсэн хэдий ч өмнө нь түүнтэй хамтран ажиллаж байснаа бодож, түүнийг гарамгай либретист гэдгийг мэдэх тул ятгалгад нь орж энэ дууриа бичсэн байна. Ж.Верди дууриа анхандаа “Отелло” биш “Яго” гэж нэрлэж байсан сонин баримт бий. Тэрбээр дуурьтаа Ягогийн өнцгөөс хандахыг хүсч байсан ч байж мэдэх юм. Ингээд “Отелло” дуурь бэлэн болжээ. Энэ үед Италийн нийгэмд Вердийг тэтгэвэртээ суусан, дуурь бичихээс татгалзсан гэсэн цуурхал тарсан байснаас ч тэр үү Европын алдар цуутай удирдаачид, дуучид, дуурийн театрын менежерүүдийн дунд “Отелло”-г тайзнаа тавихын төлөөх ширүүн өрсөлдөөн эхэлсэн байна. Харин Вердийн анд нөхөр, удирдаач Франко Миланы Ла Скала театрт уг дуурийг анх тавих эрх олж авсан байдаг. Италийн драматик тенор гэж алдаршсан Франческо гэж дуучин Отеллод, Францын нэрт баритон Виктор Морель Ягод дуулсан гэдэг. Анхны гараанаасаа л “Отелло” дуурь Европ, Америкийн тэргүүлэх театруудыг араасаа дагуулсан юм. Дуурийн гол дүр Дездемон, Отелло, Яго гурав сүүлийн 130 жилийн турш дэлхийд нэрд гарсан дуучдын хоолойны шалгуур болсоор байна. Учир нь энэ дүрүү- дээрээ Верди дуурийн дуучдын өмнө маш өндөр шаардлага тавьсан гэж хөгжим шүүмжлэгчид үздэг юм. Бидний сайн мэдэх Италийн нэрт тенор дуучин Плачидо Доминго 1975 онд Отеллод дуулсан. Өнөөгийн цаг үед түүнийг давж гарах Отелло гарч ирээгүй гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна. Тиймээс ч “Доминго бол орчин үеийн сүүлчийн Отелло” гэж шүүмжлэгчид санал нэгддэг юм. Харин Дездемонд анхны тавилтаас нь хойш дэлхийн топ зэрэглэлийн уянгын сопрано хоолойтнууд дуулсаар иржээ. Ж.Вердийн “Травиата”, “Трубадур”, “Риголето”, “Отелло” гэсэн дөрвөн дуурь нь манай ДБЭТ-ын тайзнаа тасралтгүй тоглогдсоор байна. “Отелло”-г анх тус театрт удирдаач Ч.Жамсранжав, найруулагч Л.Эрдэнэбулган, зураач Ч.Гунгаасүх нар 1989 онд найруулан тавьсан. Харин нэг хэсэг тоглогдохоо больсон ч сүүлд дахин сэргээн тоглосон юм. Ирэх бямба гаригт болох тоглолтод Отеллод гавьяат жүжигчин Б.Дамдинсүрэн, Дездемонд ардын жүжигчин Б.Жавзандулам, Ягод гавьяат жүжигчин А.Дашпэлжээ дуулах юм байна.

Н.ПАГМА

Замын-Үүдийн гааль дээр иргэдийн ачаа бараа гацсан талаар олон нийтийн сүлжээнд шүүмжилж байна. Гаалийнхан карготой ачаа барааг нэгд нэгэнгүй буулган тоолж шалгаж байна гэх бичлэгийн дагуу тодрууллаа. Эхлээд бид “Карго ачаа бараа мэдээлэл солилцох нэгдсэн групп”-д сэтгэгдлээ илэрхийлсэн иргэн Ю.Дөлгөөнтэй холбогдсон юм.

-Та ямар ажил эрхэлдэг вэ. Яагаад Гаалийн байгууллагад бухимдах болов?

-Би онлайнаар бараа оруулж ирж борлуулдаг хувиараа бизнес эрхлэгч. Миний ачуулсан ачаа Хятад талд нэг хоноод наашаа гарсан. Гэтэл Замын-Үүдийн гаалийн хяналтын бүст 13-14 хонож байна. Яагаад ингэж удаад байгааг тодруулахаар “Дарга нар ирсэн шалгалт хийж байна” гэсэн. Хятад талаас наашаа өдөрт 100 машин гаргаад байхад Замын-Үүдийн гаалийн хяналтын бүсээс өдөрт хоёрхон машин гаргаж байна. Учир нь тэнд ачуулсан каргонуудыг бүх ачааг нь нэгд нэгэнгүй буулгаж тоолоод ачаа бүрд татвар ногдуулж байгаа гэх.

-Ачаа барааны ширхэг бүрд татвар ногдуулна гэсэн үг үү?

-Тэгж л ойлгосон. Бүх ачааг нэгд нэгэнгүй тоолж байна аа гэдэг чинь нэг ширхэг бараанд ч татвар ногдуулахаар тоолж байгаа гэсэн үг биз дээ. Түүнийг нь тооцоод үзтэл нэг машин ачааны татвар 50-60 сая төгрөг болох юм билээ. Тухайн үед Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, АТГ, Б.Жавхлан сайд очсон гэсэн.

Тэгээд каргоны группүүдэд ярьсан яриаг нь үзэхээр бүх зүйл ном журмын дагуу явж байна гэх утгатай зүйл ярьсан байна лээ. Ном журмын дагуу юмаар явахаар ачаа бараа ингэж уддаг юм уу. Хоёрдугаар сарын 1-нд ачуулсан бараа одоог хүртэл ирээгүй байна. Тэр нь дандаа Цагаан сарын бэлэг сэлтний зүйл л байгаа. Одоо ирж амжаагүй байгаа бараа хэзээ ирэх вэ. Ирээд би Цагаан сараас өмнө зар амжих уу. Хүндхэн байдалд ороод байна.

-Та Гааль руу холбогдож тодруулсан уу?

-Асуусан асуусан. Бүх хяналт шалгалт ном журмын дагуу явагдаж байна. Таны бараа ирвэл эргээд холбогдоно, утсаа чагнаад байж байгаарай гэсэн. Хэзээ холбогдоно гэж хүлээх вэ. Каргоныхоо мөнгийг төлөөд оруулж ирсэн байтал бараа бүрд татвар тооцож авна гэж юу гэсэн үг вэ. Одоо бараагаа авахын тулд дахиад хэдэн төгрөг төлөх бол. Тэр мөнгийг нь дийлэх болов уу гээд түмэн асуудал гараад ирлээ. Ер нь ковидын хөл хориогоор хил гааль хаасан гэж далимдуулаад хувиараа бизнес эрхлэгчдийг их хохироож байна. Энэ асуудал зөвхөн өнөөдөр гэнэт үүсчихсэн юм биш. Гурван жил энэ маягаар явж байна. Бид улсдаа төлөх ёстой татвараа төлөөд хувиараа бизнес эрхлээд тодорхой хэмжээний ажлын байр бүрдүүлээд ажил олгогч болоод явж байгаа. Төр засаг биднийг дэмжихгүй юм аа гэхэд ядаж хавчиж шахахгүй, хил гаалийн асуудлаа шийдээд ачаа барааг түргэн шуурхай оруулж гаргадаг болмоор байна. Үнэхээр хэцүү нөхцөл байдалтай гурван жилийн нүүрийг үзлээ. Хил гааль нээгдээд сайхан болох байх гэсэн бүр хүндрүүлж байна. Яагаад хувийн жижигхэн аж ахуйн нэгжүүддээ ийм ээлгүй юм бэ.

-Гаалийн байгууллага цахимжсан гээд байсан. Цахимаар тэр тооллого татварын асуудлаа шийдэж болоогүй юм байх даа?

-Харин цахимжаад их л сайхан боллоо. Иргэдэд хүлээгдэл, чирэгдэл учруулахгүй цахимаар шийднэ л гээд байсан. Замын-Үүдийн гаалийн байр бол үнэхээр сайхан болсон байна лээ. Ажил нь яг урьдын хэвээрээ. Ажлаа сайжруулахгүй юм бол мянга сайхан шил толь болсон байраар яах юм бэ. Улам л хүнд сурталтай болоод байна гэлээ.

ГЕГ: Татвар авах ёстой бараа мөн л бол татвар ногдуулна

Хувиараа бизнес эрхлэгч иргэн ийм хариулт өгсөн юм. Ингээд Гаалийн ерөнхий газрын хэвлэл мэдээллийн ажилтан Э.Сайнзаяатай ярилцлаа.

-Олон нийтийн сүлжээнд яваад байгаа бүх ачаа барааг задалж байна гэх бичлэг ямар учиртай вэ?

-Гаалийн хяналтын байгууллагаас үе үе эрсдэлт бүлгийн ачаа бараанд хяналт шалгалт хийдэг. Тухайн бичлэгт гарч байгаа үйл явдал нь ээлжит нэг шалгалтын үйл явцыг харуулсан байна лээ. Хүмүүсийн бичээд, яриад байгаа шиг бүх ачаа барааг суллаж зөөгөөд тоолоод, буцаж ачих боломж гаалийн байгууллагад байхгүй. Тийм их хүн хүч, нөөц бололцоо ч дутмаг. Тэгэхээр эрсдэлт ачаа байна уу гэдгийг шалгасан ээлжит шалгалт гэж ойлгож болно.

-Ачаа бараа оруулж ирдэг хүмүүс бараа болгоныг тоолж татвар ногдуулах гэж байна гэсэн мэдээлэл байна. Энэ үнэн үү?

-Бид хяналт шалгалтаа хийгээд татвар авах ёстой бараа бол татвар ногдуулна. Түүнээс бүх ачааг буулгаад тоолоод татвар ногдуулна гэдэг нь эндүүрэл. Эрсдэлт бүлгийн ачааг тодруулаад хэдэн хувийн татвар ногдуулах ёстой вэ, тэр хэмжээний татварыг ногдуулна. Түүнээс бараа бүрийг тоолж, татвар ногдуулах хэмжээний хүн хүч, нөөц бололцоо байхгүй гэдгээ түрүүн хэлсэн.

-Гаалийн байгууллага цахимжсан гээд л мэдээллээд байсан. Энэ ажлаа цахимаар хийж болохгүй юу?

-Манай байгууллага цахимжсан. Бүх гаалийн хяналтын бүсийг камержуулаад, байцаагч болгоныг дэлгэцээр хянах, орж ирж буй бараа болгоныг рентгенээр хянах боломжтой. Гэхдээ гэнэтийн шалгалтыг дэлгэцээр хийж болохгүй. Тиймээс ээлжит шалгалтын үйл явц л явагдсан гэж ойлгож болно.

-Байцаагч бүрээ камераар хянадаг болсон гэхээр иргэдийн ачуулж явуулсан ачаа бараа дутсан байна. Гаалийнхан авчихаж, тал юм нь дутуу байна гэх мэт үйлдлүүд байхгүй болох нь ээ?

-Манай байгууллага ачаа барааг задалж шалгах ёстой бол заавал ачааны эзнийг өөрийг нь байлгаж байж задалж шалгадаг. Тэгэхээр тийм асуудал байгаагүй. Нэг хэсэг ачаагаа шалгуулахгүй, миний бүх барааг задлаад шалгаад байна гээд нэг эмэгтэй лайв хийгээд байсан. Тухайн үедээ тэр эмэгтэй өөрөө маш олон хүний барааг өөрийн нэр дээрээ оруулаад ирсэн байсан. Сүүлдээ тэр нь бараг хэрэг үүсээд явсан байх. Өөрийг нь дуудаад ачааг тань шалгах гэсэн юм аа гэхээр ирэхгүй, долоо хоночихоод миний барааг удаалаа гэх мэдээлэл цацсан. Бид эзнийг нь байхгүйд ачаа барааг задалж хяналт шалгалт хийдэггүй.

-Хоёрдугаар сарын 1-нд ачуулсан бараа хятад талд нэг хоноод наашаа гарсан гэх. Гэтэл Замын-Үүдийн гаалийн бүсэд 13-14 хонож байна гэнэ. Яагаад иргэдийн ачаа бараа хилээр орж ирчихээд эзэндээ очихгүй ингэж удаж байгаа юм бол?

-Гаалийн мэдүүлэг бичиг баримтаа хэзээ бүрдүүлж өгсөн, очер дарааллаараа иргэдийн бараа таваар орж ирнэ. Тухайн иргэн хэзээ бичиг баримтаа бүрдүүлээд дараалалд орсон, тэр дарааллаараа л орж ирэх байх.

Хөгжлийн банкны хэргийн 84 яллагдагч, 257 оролцогч, 460 гаруй хавтаст хэргийг шүүх эсэх урьдчилсан хэлэлцүүлэг өчигдөр хоёр дахь өдрөө үргэлжиллээ. Шүүх хурлын процесс болон бусад асуудлаар хуульч, өмгөөлөгч Б.Баяраатай ярилцлаа.

-Маш олон холбогдогч, оролцогчтойгоор Хөгжлийн банкны шүүх хурал олны анхаарлыг нэлээд татаж байна. Шүүх хурлыг хаалттай явуулах шийдвэр гаргасанд шүүмжлэл өрнөөд байна шүү дээ. Үнэхээр хаалттай явуулах үндэслэл байсан уу?

-Хувь хүн, байгууллагын нууцад хамаарах асуудал хэлэлцэгдэх тул хаалттай явуулъя гэсэн хүсэлтийг өмгөөлөгч гаргаж, прокурор хүсэлтийг дэмжсэнийг үндэслэн шүүхээс хаалттай явуулах шийдвэр гаргасан. Хуульчид бүгдээрээ хаалттай явуулах үндэслэл дээр санал нэгдсэн гэсэн үг. Харин нууцад хамаарах нотлох баримтыг хаалттай хэлэлцээд бусад үйл явцыг нээлттэй явуулсан бол хардлага сэрдлэг гарахгүй байсан байх.

-Ядаж л тэр шүү дээ. Нөгөө талаар шүүх хурлын үйл явцын талаар нэлээд маргаантай зүйлүүд яригдаж байна. Оролцогчид шүүх хурлын явцад эрхээ эдэлж чадах эсэх гээд л?

-Зөвхөн хурал эхэлсэн нээлттэй үеийн талаар дурдахад шүүх хурлын процесс анхнаасаа мордохын хазгай болсон л доо. Олон оролцогчтой гэдэг шалтагаар өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах үндсэн эрхийг үндэслэлгүй хязгаарлаж, үг хэлэх боломжийг 10 минутаар хязгаарласан. Урьдчилсан хэлэлцүүлгийн шатанд ингэж хугацааны хязгаарлалт хийх зохицуулалт хуульд байхгүй.

Мөн зориулалтын бус танхимд хурал хийж байгаагаас шалтгаалан өмгөөлөгчийн зүгээс үйлчлүүлэгчтэйгээ харьцах, зөвлөх боломж нөхцөл бололцоо хязгаарлагдмал байна. Театрын танхимд тусгаарлаад суулгасан учраас тэр бүр үйлчлүүлэгчтэйгээ уулзах гээд хүн босгоод бусдын хөл дээгүүр гишгээд нааш цаашаа яваад байх боломжгүй шүү дээ. Түүнчлэн шүүхэд яллах, цагаатгах талын чиг үүргийг эн тэнцүү хэрэгжүүлж, тэгш эрхтэй оролцох статус бүхий прокурор болон өмгөөлөгчийн нөхцөл байдал ялгавартай байгаа нь ноцтой. Тухайлбал, прокуроруудыг хамгийн урд талын эгнээнд ширээ засч, техник хэрэгсэл, тог цахилгаан ашиглах боломжоор хангачихсан. Гэтэл ихэнх өмгөөлөгчид харанхуй хүйтэн нөхцөлд үзэгчдийн суудал дээр өвлийн гадуур хувцастай, ширээгүй өвдөг дээрээ цаас, бал тавиад сууж байгаа тул өмгөөллийн ажлаа бүрэн хийх нөхцөл бүрдэхгүй байна. Хамгийн ноцтой нь шүүхээс хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг удаа дараа зөрчсөн. Тухайлбал, олон оролцогчтой онцлог хэрэг гэх шалтагаар зарим шийдвэрийг санал хураагаад олонхийн саналаар шийдье, хэргийн оролцогчдын олонхи ирсэн тул хойшлуулах хүсэлт ирүүлсэн цөөнхийн хүсэлтийг хүлээн авахгүй гэх мэтээр улс төрийн зарчмаар шийдвэр гаргаж болохгүй. Зөвхөн хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу шүүх хурал явагдах ёстой.

Шүүгч зөвлөлдөх тасалгаанд зөвлөхгүйгээр урьдчилан шийдвэр гаргаад улмаар энэ тухай өмгөөлөгчдийн шаардлагын хариуд “Заавал хөшигний араар орох юм уу” гэх мэтээр үл тоомсорлож, хавтаст хэргээ үзэхгүйгээр хүсэлтийг шийдвэрлэж байна. Шүүхийн дэг анхнаасаа алдагдсаныг та бүхэн нээлттэй үед нь харсан байх.

-Сонирхолтой юм. Шүүх хурлыг зохион байгуулах танхим олох гэж нэлээд юм болсон шүү дээ. Шүүх хурлыг урлагийн танхимд өрнүүлж байна. Үүнээс үүдэлтэй үр дагавар байна уу?

-Театр бол урлаг, уран сайхны арга хэмжээ зохион байгуулдаг газар болохоос шүүн таслах үйл ажиллагаа явуулдаг газар биш. Тиймээс хоёр дахь өдрөө ч шүүх хурлын албан ёсны уур амьсгал орохгүй байгаа. Үзэгчдийн суудлаас оролцож байгаагаас ч тэр үү урьдчилсан дэглэлттэй ший жүжиг үзэж байгаа мэт сэтгэгдэл эрхгүй төрж байна. Магадгүй шүүгч тайзан дээр ширээ засаад суухаар тэгж санагдаж байгаа байх. Нөгөөтэйгүүр урлагийн тоглолт үздэг танхим учраас хурлын үйл явцын үеэр оролцогчид алга ташчихсан сууж байх жишээтэй. Ямартаа ч цаашид шүүх хурлыг олон өдөр хоногоор урлаг уран сайхны танхимд хийж болохгүй гэсэн сургамжтай үйл явдал болж байх шиг байна. Ер нь манай улсын шүүхийн байгууллага танхим байр савны хүрэлцээ муу байгаагийн улмаас олон улсын хэмжээнд Монгол Улс шүүх эрх мэдлийг хэрхэн доогуур үздэг, хүний эрх, эрх чөлөөний үзүүлэлт ямар түвшинд байгааг илчилсэн шившигтэй нөхцөл байдал үүслээ гэж харагдаж байна. Үе, үеийн УИХ, Засгийн газар, яамд, тухайлбал Хууль зүйн яамаар жишээ авахад өөрийн харьяа агентлагуудад өндөр орднууд барьсанаас биш шүүхийн байр савыг анхаарч байгаагүйн гор өнөөдөр гарч байна шүү дээ. Бусад үед ч шүүх хурлын байр танхим хүрэлцээгүй, талбай багатай улмаас “Хулганы нүхэнд хуралдав” гэх хэлц үг хүртэл үүсчихсэн байдаг нь нууц биш. Гэсэн атлаа “Шүүхийг нүд цавчилгүй харж байна” гэх мэтээр шүүхэд хууль бусаар нөлөөлөх ажлаа төр засгийн зүгээс сайн хийж байна.

-Энэ хэрэг өөрөө олон оролцогчтой учраас ийм нөхцөлд хуралдахаас аргагүй гэж шүүх байгууллагын зүгээс тайлбарлаад байгаа. Буруутгах аргагүй юм?

Хөгжлийн банкны гэх хэргийг том тоо гүйцээж, сүр оруулах гэж зориуд олон оролцогчтой болгосон гэж би хувьдаа үзэж байгаа. Тухайлбал, эрүүгийн хэргийг зөвхөн субъект болон үйлдлийн хамаарлаар нэгтгэх, тусгаарлах үндэслэлтэй. Гэтэл 2011 оноос хойшхи үе, үеийн хоорондоо хамааралгүй, тэр бүү хэл улс төрийн өөр байр суурьтай Засгийн газраас байгуулагдсан Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ, ажилтнуудыг шууд нэг хэрэгт нэгтгэж шалгасан. Хоорондоо цаг хугацаа, орон зай, үйлдлийн хувьд хамааралгүй үйлдлүүдийг тусгаарлан шалгасан бол хэрэг ингэж томрохгүй. Ядаж л Хөгжлийн банк Чингэлтэй дүүргээс Сүхбаатар дүүрэг рүү нүүсэн гэхээр хэргийн шүүхийн харьяалал өөр байна. Хөгжлийн банкинд хамаатуулан хэрэг хийсэн болон хэлмэгдсэнийг ялгаж салгахгүй бөөнөөр нь яллаад шүүхэд шилжүүлсэн гэж хуульчийн хувьд үзэж байгаа. Гэхдээ нотлох баримтын талаар одоогоор тухайлан ярьж болохгүй. Шүүхийн хэлэлцүүлгийн явцад хар цагаан, зөв буруу, үнэн худал нь ус тос шиг ялгарах биз. Ямартай ч бүгд буруутай, эсвэл буруугүй гэж урьдчилан хэлэх боломжгүй. Гэм бурууг зөвхөн шүүх шийдвэрлэх зарчимтай.

-Шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлгийн онцлогийг тайлбарлаж өгөхгүй юу?

-Урьдчилсан хэлэлцүүлгээс нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцаах, эсвэл шүүхэд шилжүүлж гэм буруутай эсэхийг шийдвэрлэх үндсэн хурал зарлах шийдвэрийн аль нэгийг гаргадаг. Хэргийн үйл баримт болон хаалттай хурлын үйл явцыг олон нийтэд мэдээлэхгүй байх нууцын баталгаа өгсөн тул нарийн ярих боломжгүйг ойлгоорой. Хэргийг нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцааж нотлох баримт цуглуулах үндэслэлтэй талаар өмгөөлөгчдийн зүгээс маш олон үндэслэл гаргаж байгаа. Энэ хэрэг одоогоор шүүхээр шийдвэрлэгдэхэд хэт түүхий, нойтон байна. Үнэхээр хуулиа баримталвал нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцаах үндэслэлтэй.

-Яагаад?

-Шүүгч 500 хавтаст хэрэг буюу багадаа 150.000-аас багагүй хуудас материалыг 15 хоногт уншиж танилцах, судлах ямар ч боломжгүй. Гэтэл урьдчилсан хэлэлцүүлгийг яаран зарлаад өнөөдөр хурлаа хийж байна. Хууль зүйн сайд шүүхийн үйл ажиллагаанд хутгалдсан талаараа ам алдсан нь ёсоор болж Хөгжлийн банкны урьдчилсан хэлэлцүүлгийг Сар шинийн өмнө хийчихлээ. Уг нь ийм хэргийг 30 хоногоор сунгах боломжтой. Энэ 15 хоногийн хугацаанд ажлын цагаар өмгөөлөгч, хэргийн оролцогч нар хавтаст хэрэгтэй танилцаж байсан . Нөгөө талаар шүүгч өөрөө бусад шүүх хуралд оролцож хэрэг шийдвэрлэж байсан гэдгийг тооцоолохоор хэргээ гүйцэд судалж үзэх бодит боломж бүрдэхгүй юм. Шүүх хурал эхлэхэд хурал хойшлуулах хүсэлтийг урьдчилан шийдэж, оролцогч нарт танилцуулж санал авахгүй яаран алхаа тогшиж байгаа зэргээс үзэхэд энэ хэргийг гэм буруугийн шүүх хурал руу шилжүүлэх шинжтэй байна.

-Гол нь энэ бол нэлээд том хэрэг. Олон нийтийн зүгээс гэм буруутай хүмүүст тохирсон ял шийтгэлийг нь цаг хугацаа алдахгүйгээр оноох ёстой гэж шаардаж байна шүү дээ?

-Шүүхээс гэм буруутай нь тогтоогдох хүртэл хэнийг ч урьдчилан гэм буруутайд тооцдоггүй. Хууль засагладаг, ардчилсан, эрх зүйт төртэй улсад бол шүүхийн шийдвэр гарах хүртэл хэн нэгнийг урьдчилан буруутгах эрхгүй. Учир нь шүүхээр цагаатгагдах боломжтой шүү дээ. Харин манай улсад бүх зүйл урвуу хамаарлаар явж байна.

Хөгжлийн банкны гэх хэрэг гурван шат дараалсан шүүлтүүрээр шийдэгдэх шинжтэй. Эхлээд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр олон нийтийн өмнө яллах ажиллагаа хийж, дараа нь парламент дээр улс төрчид шүүж хэлэлцээд эцэст нь албан ёсны шүүхээр энэ бүхнийг ёсчилж баталгаажуулах ажиллагаа хийгдэж байх шиг байна. Урьдчилаад албан бусаар яллах нь шүүхэд нөлөөлж байгаа нэг хэлбэр юм. Мэдээж албан тушаалтны буюу цагаан захтнуудын гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх нь иргэд олон нийтийн өөрөөр хэлбэл та бидний хууль ёсны эрх ашиг гэдэгтэй маргахгүй. Гэхдээ зөвхөн хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу хараат бус мэргэжлийн шүүхээр гэм бурууг эцэслэн шийдвэрлэж, гэмт хэрэг үйлдсэн хэнд ч болов ял завшуулахгүй, ял шийтгэл гарцаагүй байх зарчмын дагуу зохих хуульд заасан хариуцлагыг хүлээлгэх н ь зүйтэй. Нөгөөтэйгүүр гэмтэйг шийтгэхийн зэрэгцээ гэм буруугүй хэнийг ч болов хилсээр ял оноохгүй байх торгон ирэн дээгүүр хүний амьдрал хувь заяаг шийдвэрлэдгээрээ шүүн таслах ажил нь нарийн мэргэжлийн ажилд тооцогддог. Хавтаст хэрэгт ямар баримт байгааг үзээгүй, мэдээлэл багатай хэсэг болох олон нийт, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, улстөрчдийн сэтгэлийн хөөрлөөр хэн нэгний гэм бурууг дэнсэлж хувь заяаг шийдвэрлэдэггүй юм. Хуульчийн хувьд шүүхээс хуулийн үндэслэлтэй шударга шийдвэр гараасай гэсэн хүлээлттэй байна.