ӨДРИЙН СОНИНЫ 2012 ОНЫ АРХИВААС ДАРААХ ЯРИЛЦЛАГЫГ ХҮРГЭЖ БАЙНА. Тэрбээр тухайн үед МҮОНТВ–ийн шууд ярилцлагад орж, таван телевизийн сэтгүүлчийн асуултад хариулж байжээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн баасан гаригийн орой буюу энэ сарын 21-ний өдрийн 21:00 цагт МҮОНТВ–ийн шууд ярилцлагад орж, таван телевизийн сэтгүүлчийн асуултад хариулсан билээ. Энэхүү ярилцлагыг сонины хуудаснаа бүрэн эхээр нь буулгаж, уншигчдадаа хүргэж байна.
–Тэгэхээр өнөөдөр их онцлогтой өдөр байлаа. Арванхоёрдугаар сарын 21-нийг зөвхөн монголчууд төдийгүй дэлхий нийтээрээ хүлээж байсан. Чухам энэ өдрийг та яаж хүлээж байв аа. Үнэндээ таныг энэ өдрөөс зугтаах нь гэдэг цуу яриа гадуур тархсан байлаа?
-21-ний өдрийн талаар дэлхий нийтээрээ ярьж байсан. Янз бүрийн таамаглалууд хөвөрч байлаа. Тийм учраас хүмүүс ч их анхаарал хандуулсан. Тэдний нэг адилаар анхаарал хандуулж байлаа. Сүүл рүүгээ 21-ний өдөр дөхөөд ирэхэд үнэхээр янз бүрийн асуудал гарах вий гэж санаа зовж байсан. Твиттерээр жиргээчидтэй ярьсан л даа. “Шинжлэх ухаанд итгэ. Тайван байцгаа. Өөртөө итгэ, амьдралын туршлагадаа итгээрэй” гэсэн санаануудыг хэлж байлаа. Ер нь бол цуурхал хурдан тардаг. Үнэн бол удаан үлддэг шүү дээ. Тийм учраас цуурхал маш хурдан тарж, хүмүүст айдас болгоомжлол бий болсон байх. Телевизийн сэтгүүлчид надаас ярилцлага авъя гэж хүсдэг. Харин өнөөдөр та нарт ярилцлага өгч таарлаа. 20-ны өдөр ярилцлагад орох урилга авсан л даа. Тэгээд 21-ний өдөр ярилцлагад орвол зүгээр байх гэж бодоод ирсэн. Үнэндээ энэ өдөр 14.00 цагаас эхлээд харанхуй болно гээд байсан ч тийм зүйл болсонгүй шүү дээ.
–Ерөнхийлөгч ярилцлага өгнө гэхээр нь “Заавал 21-нд байхдаа яахав дээ” гэж бодож байлаа. Та дэлхий сүйрэхгүй гэдэгт итгэлтэй байв уу?
-Би дэлхий сүйрнэ
гэдэгт итгээгүй. Ер нь
21-нд гэртээ хүүхдүүдтэйгээ, гэр бүлийнхэнтэйгээ байхад сайхан л
байх болов уу. Хэрэв гэр бүлийнхэн
маань үнэхээр дэлхий сүйрч магадгүй гэж болгоомжилж байгаа бол шүү дээ. Гэхдээ би төрийн тэргүүнийхээ хувьд монгол хүн
бүрийг тайван байлгах үүднээс хажууд нь очоод сууж чадахгүй учраас телевизээр айл бүхэнд оръё гэж үзсэн нь энэ. Тиймээс ард иргэддээ
тайван бай, маргааш болдгоороо болно, шинэ өглөө эхэлнэ гэж хэлье. Харин 2013
онд хүмүүс дэлхийгээ илүү их хайрлаж, амьдралын үнэ цэнийг мэдэрсэн байх болов
уу гэж бодоод байгаа юм. Аливаа зүйл хоёр талтай. 21-ний өдрийн сургаар алс хол яваа хүүхэд нь буцаад ирсэн ч тал байж магадгүй. Удаан уулзаагүй хүмүүс
уулзаж, нэг гэртээ цуглах зэргийн сайн талууд ч гарсан байх. Ямартаа ч хүмүүсийг буруутгах аргагүй.
–Цуурхал их хүчтэй явсан учраас тэр үү, ахмадуудын бие муудахаас эхлээд сөрөг үзэгдлүүд нэлээд гарсан дуулдсан. Үүнээс үүдэж хариуцлага тооцох асуудал ч яригдаж байх шиг байна…
-Цуурхлыг далимдуулаад хулгай ч юм уу, хүний эрх, эрх чөлөөнд халдсан зүйл гарсан бол тэртэй тэргүй хуулийн дагуу арга хэмжээ авах байх. Хууль хяналтынхан ажиллаж байгаа. Би ч тэдэнтэй өнгөрсөн өдрүүдэд уулзсан.
“Хараа хяналттай байгаарай,
хэрэв цахилгаан тасарвал “Өвлийн ачаалал нэмэгдсэнээс болж техникийн саатал гарлаа” гэдэг үүднээс тайлбарлаж, олон нийтийг тайван байлгах арга хэмжээ аваарай” гэж хэлсэн. Онцгой байдлын газруудад ч анхааралтай байхыг захисан. Чоно борооноор гэгчээр 21-ний өдрийг далимдуулж муу хүмүүс буруу юм хийх вий гэдэг үүднээс хаа хаанаа сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байлаа. Ер нь
Захиргааны
хэргийн
хууль, Эрүүгийн хуульд
өөрчлөлт
оруулна.
Амьдрал
баян учраас өмнө нь тооцоолж байгаагүй гэнэтийн зүйлүүд тохиолдвол хариуцлагын асуудлыг яаж шийдэхийг эдгээр хуулиудад оруулах хэрэгтэй юм байна.
–Таны 21-ний өдөртэй холбоотой уриалга гаргасныхаа дараа Хөвсгөл рүү явна гэсэн мэдээлэл байсан л даа?
-Ерөнхийлөгчийн хувьд надад тавьсан нэг зорилго бий. Тэр нь бүх аймгаар явах юм.
Хөвсгөл
рүү явна гэж аль ноднингоос төлөвлөсөн.
Тэгээд 21-нээс өмнө явна гээд төлөвлөчихсөн байсан ч
больж, энэ өдрийн дараа явахаар шийдсэн. Тэнд очоод
цаатнуудтай
уулзах бодол бий.
–Орон нутгийн байдалтай танилцаад ирэх байх. Энэ жил өвөлжилт нэлээд хүндхэн байх шиг байна…
-Орон нутгийн байдалтай танилцана. Одоогоор арав гаруй аймагт зудтай байна гэсэн ч цаашлаад 100 гаруй суманд өвөлжилт хүндрэх төлөвтэй байна.
Гэхдээ манай малчид зуд болдгийг мэддэг. Тиймээс урьд өмнөхөөсөө илүү зудад
бэлтгэлтэй
болсон байх. Би салбар чиглэлийн хүмүүстэй уулзаж, Засгийн газрынхантай байнга ярьж байна. Цасанд дарагдсан газрыг яах вэ, яаж бэлчээр гаргах уу ч гэдэг юм уу. Тулгамдсан асуудлын талаар ярихад малчдын бэлтгэл нэлээд сайн байгаа юм билээ. Гэхдээ энэ өвөл хүндэрч магадгүй. Тэгээд ч манай малын тоо толгой 50 саяд хүрчихлээ. Уг нь 30-аад сая толгой малтай байхад л
болдог.
Гэтэл үүнээс давахаар бэлчээрийн даац ч хэтрэх төлөвтэй болоод ирлээ.
–Орон нутгийн бие даасан байдлыг хангах талаар та УИХ–ын чуулганд үг хэлдэг байсан. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Бид одоо сонгож авсан замаа төгс хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Монголын төрийн эрх мэдэл Төрийн ордонд төвлөрчихөөд байна. Үнэндээ ардчилсан иргэний нийгэм бий болгоё гэж байгаа бол эрх мэдлийг иргэддээ өгөх хэрэгтэй. Гэтэл өнөөдөр ийм зүйл алга. Суманд эрх мэдэл байна уу, байхгүй. Сумын Засаг дарга нь боловсон хүчний, төсвийн мэдэлгүй байгаа. Харин одоо төсвийн шинэ хуулиар орон нутагт эрх мэдэл очиж байгаа. Сум хамгийн багадаа 200 гаруй сая төгрөгийн төсөв жилдээ авна. Олон хүн амтай сум бол 700 гаруй сая төгрөг авах юм билээ. Ингээд иргэдээ цуглуулж, сумандаа ямар асуудал шийдэхийг ярилцдаг болно. Улаанбаатар хотод гэхэд хүн явдаггүй газар шал дэмий гүүр барьчихсан тохиолдол байдаг. Яагаад гэхээр дарга нар дангаараа шийддэг учраас тэр. Харин цуглаж ярилцвал үр ашиггүй зүйлд мөнгө зарцуулахгүй, сургууль, цэцэрлэг рүүгээ хөрөнгө оруулалт хийх байх. Тийм учраас иргэд шийдвэрийг нь гаргаж,
ИТХ нь хөрөнгөө хуваарилдаг шийдэл рүү оръё гэж байгаа. Төлөөллийн ардчиллаас шууд ардчилал руу явъя гэсэн нь энэ. Би ингэж боддог. Хүүхэд нь Улаанбаатар хотод сайхан сургууль төгсөөд мэргэжил эзэмшээд иржээ. Ийм олон шинэ боловсон хүчин хөдөөд ажилгүй байгаа. Тэгвэл сумандаа ямар нэг ажлын байр гарвал сонгон шалгаруулалт явуулж, мэдлэг боловсролтойг нь ажилд авч байвал болоо шүү дээ. Ийм чиглэл рүү явъя гээд байгаа юм. Сүүлийн үед энэ Засгийн газар нэг хууль оруулахаараа босоо бүтэц оруулна, сайд нь томилдог болно гэх юм. Энэ бол буруу. Тиймээс ийм асуудлуудыг Төрийн албаны хуульд өөрчлөлт оруулан нэг мөр шийдэх хэрэгтэй.
–Иргэд шууд ардчилалд хэр бэлтгэлтэй байгаа бол?
-Би сая нэг хуралд суулаа.
Тэнд улсууд орон нутгийнхныг “Доод шатныхан” гэж нэрлээд байна лээ. Тэгэхээр нь “Та нар дээд шатныхан юм уу” гэж тэднийг шүүмжилсэн. Үнэн хэрэгтээ орон нутгийнхан бол дээд шатныхан байхгүй юу. Төрийн ордон юм уу, энэ телевизийн байранд төрсөн хүн байхгүй шүү дээ. Монгол хүн бүр орон нутагт л төрсөн байдаг. Тиймээс хүний үндсэн эрх тэнд хэрэгжиж байх ёстой. Монголд хамгийн дээд эрх мэдэл Ерөнхийлөгчид ч, УИХ-д ч байхгүй. Зөвхөн ард түмэнд бий. Дараа нь мэдлэг боловсролтой холбоотой асуудал байна. Хүмүүст эрх мэдлийг нь өгч байж мэдлэгтэй болгоно. Хүмүүс өөрсдөө цуглаж, эхлээд хурлаа хийнэ. Тэндээс алдаа оноо гарна. Тэгж байж шийдлээ олно. Эрхийг нь өгвөл хүмүүс өөрсдийнхөө амьдралаа шийддэг. Олон оронд ингэж шийдээд ирсэн тухай гарын авлага бий. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас
маш олон зүйлийг гаргасан. Бид Иргэний танхим байгуулаад ажиллаж байна.
Цаашдаа
энэ танхим сум, аймаг бүрт бий болох хэрэгтэй. ИТХ-ын нарийн бичгийн дарга нь иргэний танхимыг ажиллуулдаг л хүн болно. Цаашид хуулийг гаргаж ажиллана. Түүнээс биш нэг Ерөнхийлөгч гарч ирээд Иргэний танхим нээдэг.
Дараагийн
Ерөнхийлөгч гарч ирээд болиулдаг байж болохгүй. Бидэнд сайн тогтолцоо хэрэгтэй. Энэ бол миний Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх үедээ ард түмэнд үлдээх өв. Хэдхэн дарга асуудал шийддэг биш, ард түмэн өөрсдөө шийддэг болно.
–Ер нь хариуцлагын тогтолцоог яаж шийдэж байгаа вэ?
-Эрх мэдлийг нь өгөөд ирэхээр хариуцлага нэхдэг улсууд нь ард иргэд. Албан тушаалтнууд бие биеэсээ хариуцлага нэхэж чаддаггүй. Жишээ нь Засгийн
газрын нэг гишүүнийг огцруулна гээд УИХ-д гурав, дөрвөн удаа оруулаад чаддаггүй биз дээ. УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг хийсэн байж магадгүй гэхээр хамгаалсаар байгаад аваад үлддэг. Нөгөө хүн дараа нь сонгуульд нэр дэвшчихсэн явдаг.
Хааяа нэг хүнд үзүүлэн маягаар хариуцлага тооцсон болоод өөр албан тушаал руу дэвшүүлчихдэг. Тэгэхээр ард түмэн өөрсдөө эрх мэдлээ авч, хуралдаад төлөөллөөрөө дамжуулан ажил хийлгэ. Тэгээд чадахгүй бол хариуцлага тооцоод яваг гэсэн юм.
Манай хуулиудад нэг дутагдалтай зүйл байдаг нь хариуцлагын тогтолцоо. Албан тушаалд хүн тавих
заалт хуульд хангалттай байдаг мөртөө хариуцлага тооцох асуудлыг нь орхигдуулчихдаг.
Тийм учраас бүх хуульд хариуцлагын тогтолцоог тусгаж өгье. Дарга нарын эрхийг биш төрийн үүргийг
зааж өгье. Ийм маягаар өөрчлөлт хийх хэрэгтэй байна.
–Та Ерөнхийлөгч болсноосоо хойш хэдэн хууль өргөн барьж, хэд нь батлагдаад байна. Ямар ч байсан шүүхийн тухай багц хууль батлагдлаа…
-Шүүхийн багц хууль дөрөвдүгээр сарын 15-наас хэрэгжээд эхэлнэ. Ямар ч байсан зургаан хууль гарчихлаа. Үүний дараа дахиад арваад хууль бэлтгэж байгаа. Шүүх эрх мэдэл, цагдаагийн тухай гэхэд
18 хуулийг
өөрчлөх
шаардлагатай
байна. Өнгөрсөн жилүүдэд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар бол хүнд урамшуулал өгдөг газар болчихсон байсан. Хууль зүйн яамтайгаа ярихаар бүх өөрчлөлтийг хийчихсэн, ийм хууль хэрэггүй гэдэг байлаа. Ийм маягаар хоёр тийшээ харсан байдалтай явж ирлээ. Харин өнөөдөр шинээр томилогдсон Хууль зүйн сайдтай нэг ойлголт дээр ажиллаж чадаж байгаа.
Өмнө нь хууль хүчний байгууллага зөвхөн эрх мэдэлд үйлчилдэг байсан. Үүнийг өөрчилж иргэнд үйлчилдэг болгох гээд байна. Үүний тулд
хуулиудыг
бүтнээр
нь өөрчлөх хэрэгтэй байна. Манай сонгосон энэ замыг сонирхож Киргизээс хүмүүс ирээд судалж байна. Сая манай Тамгын газрын даргыг тэд урьсаар байгаад аваачсан. Тэгээд Шүүхийн тухай багц хуулийг орос, киргиз хэлээр орчуулж байгаа. Тиймээс бид өөрчлөлтийг сайн хийж чадвал бусдад үлгэр дуурайлал болно. Ард түмний нурууг тэнийлгэж, албан тушаалтнуудын нурууг бөхийлгөдөг ийм хууль эрх зүйн шинэчлэл рүү бид шилжиж байна.
Эрүүгийн
хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд өөрчлөлт оруулах гэж байна.
Намрын чуулган завсарлахаас өмнө нэгдүгээр сардаа багтаад төслөө өргөн барих байх. 2004 онд намайг Ерөнхий сайд болоход хамгийн их авлига авдаг газраар Гаалийн газар тодорч, даргаасаа эхлээд асуудал дэгдээж, бөөн юм болж
байлаа.
Харин одоо Ерөнхийлөгч болчихоод гаалийн дарга нартай уулзахад авлига багассан байна. Ингэж үр дүн гарчээ.
Саяхан УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар надтай уулзаад “Үнэхээр үр дүн гарчээ. Миний танил компанийн захирал сая хоёр тендер авсан байна. Тендер авахад нь мөнгө нэхсэн хүн гарсангүй гэнэ.
Ном журмынх нь дагуу шударгаар тендер аваад бөөн баяр болж байна лээ” гэж ярьсан. Бид ийм л өөрчлөлтийг хийх гэж байна.
–Шүүхийн шинэтгэлийг ард түмэн дэмжиж байна гэх. Гэтэл Ерөнхийлөгч шүүх, прокурорыг өөрийн мэдэлдээ байлгаж, далайсан газар бүртээ хүмүүсийг асуудалд оруулаад байна гэдэг шүүмжлэл ч таныг дагах юм. Та ямар тайлбар хэлэх вэ?
-Ерөнхийлөгч бол хүмүүст зовлон учруулаад байгаа зүйлийг шийдэхийн тулд ажиллаж байгаа юм. Ерөнхийлөгч болоод ирсэн хүний гарт бүх хууль, шүүхийн байгууллага орчихдог. Тэр нөхрийг явчихаар дараагийн Ерөнхийлөгчийн гарт бүх зүйл орно.
Тэгэхээр
ард түмэнд ямар ч ашиггүй биз дээ. Бид ард түмний хүсэн хүлээсэн тэр ажлыг хийх ёстой. Энэ зорилго, үнэт зүйлээ ойлгочих юм бол болоо. Ерөнхийлөгчөөр дөрвөн жил болоод явна уу, тэрнээс олон жил байна уу хамаагүй. Хамгийн гол нь илүү шударга нийгмийг үлдээх ёстой. Шаардлагатай хуулиудыг нь баталж, шударга тогтолцоог бий болгох ёстой.
Удирдагч
гэдэг бол үнэлэмжийг бий болгодог байх ёстой. Үнэлэмж гэдэг бол цас бороотой л адил. Цас, бороо орсноор цэцэг, ногоо ургадагтай адил.
Үүний төлөө л ажиллах ёстой.
–Цагдаагийн дарга нарыг хорилоо. Экс Ерөнхийлөгчийг хорих руу ачаад явлаа. Тэднийг хэлмэгдүүлж байна гэдэг шүүмжлэл гарч байна. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байгаа вэ?
-Нэг л зүйлийг хэлье. Хуулийн өмнө бүгд тэгш эрхтэй. Өнөөдөр энэ зүйлүүдийг хүн талаас нь ойлгодог юм уу яадаг юм хүн болгон нэг юм
ярьж байна. Мөн хүн болгон өөрийгөө хамгаалах эрхтэй. Гэхдээ нөгөө талаас хэн ч бай хэрэг хийж,
хуулийн
байгууллагаар шалгуулж байгаа бол хуулийн өмнө ижил тэгш байх ёстой. Ерөнхийлөгч ч ийм үүрэг хүлээдэг. Ерөнхийлөгч хууль хяналтын ажилд хөндлөнгөөс оролцох эрхгүй. Үүнийг хуульд заагаад өгчихсөн.
Түүнээс
биш жирийн хүний хувиар байр сууриа илэрхийлээд сэтгэл зүрх ярьж болно. Гэхдээ би хуулийн дагуу явж байгаа.
–Хууль, шүүхийн салбарын шинэчлэлийг та юу гэж харж байгаа вэ?
-Нэг үеэ бодоход шүүхийн байгууллагаар иргэд ордог болсон. Шүүх бүр вэб сайттай болсон. Шийдвэр бүхэн энэ сайт дээр гардаг болж. Гаргасан
шийдвэрүүдээ
эмхэтгэл
болгон гаргадаг боллоо. Шүүхээр хувь заяагаа шийдүүлж байгаа хүмүүс тэр шийдвэрийг харж, буруу зөвийг нь тунгааж байна.
Үүнээс гадна шүүгчтэй холбоотой олон асуудлыг шийдсэн. Шүүх рүү асуудал очоод буцаад байдаг. Мөрдөн байцаалтад очоод хоёр, гурван жил явдаг. Тэгвэл одоо шүүх дээр очсон л бол шууд шийддэг байя. Шүүх хуралд иргэдийн төлөөлөгч оролцдог шүү дээ. Одоо
иргэдийн
төлөөлөгч
шүүх хуралд суугаад анхан шатны шүүх дээр тухайн хэргийг таслах эрхтэй оролцдог болсон. Шүүгчтэй адилхан ийм том эрхтэй болж байна гэсэн үг. Нөгөө талаас шүүхийн төсвийг бие даалгаж байна. Шүүх төсвөө Сангийн яамаар хянуулдаг байсан. Харин одоо шүүхийн төсөв Засгийн газраар дамжилгүй шууд УИХ-д
орж ирнэ. Аймаг болгон тусдаа шүүгчтэй байдаг.
Тэгвэл одоо хүн амынх нь тоог харгалзаж, аймгуудын дунд нэг шүүгч гаргаж байгаа. Тэгэхээр нэг аймгийн Засаг дарга “Чи манай аймгийн шүүгч шүү” гээд машин, орон сууцаар хахуульддаг зүйл үгүй болно. Энэ тогтолцоог бид үлдээх гээд яваад байна.
–Ерөнхий сайд энэ сарын 27-нд Оюу толгойн ажилтай танилцана. Энэ компани, ордтой холбоотой асуудал одоо ч яригдсаар байна. Энэ тал дээр та ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?
-Намайг Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхад гэрээгээ хурдан байгуулаад ажлаа хурдан эхлээч гэдэг шаардлага тавьдаг байсан. Гэтэл энэ гэрээ Монгол Улсын Үндсэн хуулиас илүү хугацаанд яригдсаны эцэст сая батлагдсан. Гэхдээ Оюу толгойн гэрээ маш их ярих юмтай. Бид ярьж болдоггүй гэрээтэй үйлдвэртэй байсан. Тухайлбал, социализмын үед “Эрдэнэт” үйлдвэр байгуулагдаж байсан. Тэр үед Монголд гурван хувийн ашиг ирж, Зөвлөлтөд 97 хувийн ашиг очдог байлаа.
Монгол Улс “Эрдэнэт” үйлдвэрээс татвар авахгүй 20 жил явсан шүү дээ. Бидний ахмад үе “Эрдэнэт” үйлдвэрт ажиллаж,
Эрдэнэт
хотыг бий болгосон. Тэдний дараагийн үе нь энэ үйлдвэрээс татвар авдаг болоод явж байна. Тэгэхээр 30 жилийн дараа бид “Эрдэнэт” үйлдвэрээс ашиг хүртэж эхэлж байна. Өнөөдөр бүх зүйлийг зөв буруу болгох гээд зүтгэх нь чухал биш.
Улс орны эрх ашигтай холбоотой
зүйлийг
бодож, яримаар байна.
Улс төрийн асуудал гэж бий. Ард түмний амин эрх ашгийн асуудал байна. Сонгууль ч байна. Улстөрчдийн дураараа ярьдаг үзэгдэл ч байна. Ард түмний нэгдсэн эрх ашгийг ярьдаг асуудал бий.
–Ерөнхийдөө гэрээнд өөрчлөлт оруулна гэж ойлгож болох уу?
-Оюу толгой бол Монголын бүтээн байгуулалт. Тийм учраас Оюу толгой дээр ярих зүйл зөндөө бий. Оюу толгойд ханган нийлүүлэлт хийж байгаа компаниуд бий. Тэдэнд Монголын компаниуд зуучилдаг.
Ийм маягаар асар их зардал гарч байна. Ийм байж болохгүй. Тэгж яривал Оюу толгой зарим бүтээгдэхүүнээ Францаас татдаг, махаа Хятадаас авдаг гэж сонссон.
Махаа зөвхөн Монголоос ав л даа. Оюу толгойн хажууд махны хамгийн сайд үйлдвэр байгуулъя. Элс хайргаас эхлээд хэрэгтэй бүх зүйлээ Монголоос ав. Оюу толгойд эдэлж хэрэглэж байгаа бүхнийг Монгол хийг. Бид үүнийг л шаардах ёстой. Усны асуудлыг тодорхой болгох ёстой. Хэдэн жил хаанаас ус аваад яах юм. Монгол Улс хөдөө аж ахуйн орон учраас
Оюу толгой ордын тэр хавьд арьс ширний үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй. Монголд аялал жуулчлал, аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулахад Оюу толгой оролцох ёстой.
–Уучлаарай. Та тэгэх ёстой гээд яриад байна л даа. Хэзээ энэ бүхнийг хэрэгжүүлэх юм бэ?
-Үүнийг ярих шат дамжлагууд зөндөө байгаа. Оюу толгой дээр ярих өөр нэг зүйл бий. Говьд бүтээн байгуулалт явж байна. Гол хөрөнгө оруулагчид нь Лондонд байна. Гэтэл Монголын улстөрчид Улаанбаатарт байна. Ингээд Оюу толгой тойрсон хүмүүс ямар ч хэлхээ холбоогүй ажиллаж байна. Байдлыг газар дээр нь очиж үзээгүй, тэр гэрээг гүйцэд хараагүй хүмүүс цээжний бангаар ярьж байна. Ажилчидтай нь уулзаад учир начрыг нь
үнэнээр
олох ёстой. Оюу толгойг “Эрдэнэс Оюу толгой” гэдэг компани хариуцдаг гэдэг. Гэтэл тэр нь асуудлаа яамны сайддаа танилцуулдаг тогтолцоо бараг алга. Өнөөдөр энэ асуудлыг хэн хариуцах юм. Д.Ганхуяг сайд юм уу, Х.Баттулга юм уу. Д.Ганхуяг сайд хариуцаад Оюу толгой дээр гарч байгаа асуудлыг УИХ, Засгийн газарт шууд танилцуулдаг. Шаардлагатай бол асуудлыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл рүү оруулж ирдэг байх ёстой. Гэтэл ийм зүйл алга. Вакуум үүсчихсэн орчинд гурав, дөрвөн газар тарж суучихаад телевизийн камерын өмнө мэдэгдэл хийгээд байгаа шүү дээ.
–Олон нийтийн шүүмжлэлтэй хандаад байгаа зүйл нь Монголын талын хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх асуудал л даа…
-АН-ын дарга байхдаа ярьж байгаад 30-аад хүний дунд санал хураасан. Оюу толгойд Төрийн өмчийн оролцоо хэрэгтэй юу, үгүй гэдэг асуудлаар. Тэгэхэд нэг л хүн төрийн оролцоо хэрэгтэй гэдэг санал өгч байсан юм. Би жишээлбэл 34 хувийг шаардлагагүй гэж үздэг. Өнөөдөр Оюу толгой 100 гутал нийлүүлэхэд 34 гутал нь Монголд өр болно. Арван мянган хуушуур нийлүүлэхэд 3400 хуушуурын үнэ нь Монголд өр болж байна. Энэ ямар хэрэгтэй юм. 34 хувийн цаана Монгол
ямар ашиг олох юм. Ер нь хөрөнгө оруулагч эрсдлээ үүрээд хөрөнгөө оруулчих. Харин олсон ашгаас нь бид хувь авъя. Газрын тос их гаргадаг Норвеги улс хөрөнгө оруулагч компанийнхаа ашгийн 78 хувийг авдаг юм билээ. Оюу толгой хөрөнгө оруулагч компанийн ашгийнх нь 70 хувийг бид татаад авчихъя л даа. УИХ-ын гишүүдээс “34 хувийг та нар өр болгоод байна” гэж ярьдаг. Тэгвэл энэ өрөө яагаад 50 хувь болгох гээд байгаа юм бэ” гэж асуудаг. Төрийн хувийг нэмнэ л гээд байна. Тэр чинь төрийн сайдын хувь л болж үлдэнэ шүү дээ. Сайдын компани Оюу толгойд бизнесээ шахна. Ингээд ашиг
хэдэн дарга нарын халаасанд орно. Татвараа аваад, УИХ-аа хянаад явбал өөр шүү дээ. Ийм л асуудал байгаа юм.
Монгол
34 хувиа нэмэгдүүллээ гэж бодъё. Тэгвэл хөрөнгө оруулагч тал зардлаа нэмээд алдагдлаа шингээчихнэ шүү дээ. 34 хувийг 50 хувь болгох гэхээр биднийг дээрэм хийлээ
гэж байгаа.
Энэ нь Монголын нэрийг хугалахаас цаашгүй байна. Үүний оронд татвараа нэмье гэж ярих хэрэгтэй. Монгол ажилчдынхаа
асуудлыг
тавих хэрэгтэй. Бүтээгдэхүүн нийлүүлдэг асуудлаа ярих хэрэгтэй. Угаасаа анхны хөрөнгө оруулалтаа нөхсөний дараа 34 хувиа 50 болгоно гэж яриад байгаа. Тэгвэл энэ асуудал
тав, зургаан жилийн дараа яригдана. Ийм байхад заавал өнөөдөр улсынхаа нэрийг дээрэмчнээр нь дуудуулж, унагах хэрэг юу байна. Би ингэж боддог. Монголын нэр унаснаас миний яс хугарах ёстой. Тийм биз дээ. Төрийн улсууд ийм хатуу байх ёстой. Бид тавих ёстой асуудлаа хэзээ тавих вэ гэдгээ бодох ёстой. Оюу толгойн асуудлыг тавьсаар байгаад гурван зүйлийг шийдүүлчихсэн биз дээ. Түүн шиг миний ярьсан энэ олон асуудлыг Монголын эрх ашгийн төлөө шийдүүлж болно. Татвар, усны асуудал, ханган нийлүүлэлтийн асуудлыг
яривал тэр хүмүүс Монголын нэр хүндийг унагахгүй. Монголчууд шударга зүйл ярьж байна л гэж хэлнэ.
Бид өөрсдийнхөө юмыг булааж авах гэж байна, төрийн хувийг нэмэх гэж байна гэхээр социализм,
коммунизм руу яваад байгаа юм. Хувь хэмжээгээ нэмье гэж хашгирснаас болоод манайхаас сар бүхэн 120 сая ам.доллар гараад явчихаж байна. Тийм учраас танай телевиз сэтгүүлчдийнхээ цалинг нэмж чадахгүй байгаа юм. 70-хан ажилтантай жижиг компанийн захирал над руу ярьж байна. “50 ажилтнаа хална. Ямар ч хөрөнгө оруулаад явахаа байлаа” гэж байна. Оюу толгойг дагаад орж ирсэн бүх хөрөнгө оруулалтыг хөөгөөд гаргасан учраас ийм асуудал болж байна шүү дээ.
УИХ стратегийн асуудлаар нэг хууль гаргасан. Санаа нь зөв боловч гаргасан хууль нь буруу. 80 сая ам.доллараас дээш хөрөнгө оруулалтыг
төр хянадаг болчихвол Монголд ямар хөрөнгө оруулагч орж ирэх юм. Дэлхий нийтээрээ наашаа харж байтал өөдөөс нь ус цацчихаж байгаа байхгүй юу. Монгол өөрөө чөмөгжмөөр байна. Бид өөрсдөө тосоо хийдэг болмоор байна. Хажуу талынхаа хоёр айлтай юм ярьдаг болъё. Монголын нэг хүнд Хятадын 4800 хүн ногдож байгаа шүү дээ. Хоёр талын айлын газар нутгийг аваад үзье. Хашааны газар нь хичнээн том гэж бодож байна. Оросынх Монголын газар нутгаас 11 дахин том. Хятадынх 6.1 дахин том хашаатай. Бид өөсдөө далай руу гарсан хаалгагүй. Хаалгаараа гарахаараа хүний нутгаар явдаг. Тиймээс төмөр замын асуудлаа ярья. Эрчим хүч, гэрлийн асуудлаа зохицуулъя.
Хоёр хөрштэйгээ энэ асуудлаа ярих хэрэгтэй байна. Ингэхийн тулд гурав дахь хөршийн бодлогыг оруулж ирэх хэрэгтэй. Магадгүй Оюу толгой гэдэг нэг “охиноо” бид буруу хүнд өгчихсөн байж магадгүй. Тэр охин хүний эхнэр болчихсон бол алдааг засах ямар ч боломжгүй. 17 настай “охиныг” маань анх байсан байдлаар буцаагаад өгөхгүй шүү дээ. Тиймээс дараагийнхаа “охидуудад” анхааралтай хандъя. Нэг зүйлтэйгээ зууралдаад байхаар гадныхан “монголчууд хэлсэндээ
тууштай
байдаггүй
юм байна”
гэнэ. Хэдүүлээ улсынхаа нэрийг ингэж унагааж яах юм бэ. Өнөөдрийн улс төрийн соёлд би дургүй байгаа. Манайхан хэвлэлийнхнийг цуглуулаад мэдэгдэл хийдэг. Нэг л их хэвлэлийн хурал зарласан хүмүүс. Монгол гэдэг айлыг аваад үзье. Гурван сая гаруй хүнтэй.
Тэгээд л архи уусан, хоорондоо зодолдсон хүмүүс. Гэрээсээ гарахаар хэвлэлийн хурал хийхээс өөр ажилгүй болчихлоо шүү дээ.
–Монголд болж байгаа бүх асуудлыг улстөрчид яриад байдаг. Яг асуудлаа мэддэг хүмүүс нь хаана байгаа юм бол?
-Үүнийг бид өөрчлөх хэрэгтэй. Өмнө нь Ерөнхий сайд байхдаа бараг долоо хоног болгон ярилцлага өгч зурагтаар гардаг байсан. Ерөнхийлөгч болоод Цагаан сараар нэг ярилцлага өгсөн. Одоо ингээд ярилцаж байна. Ерөнхийлөгчийн хувьд өдөр бүхэн зурагтаар гараад, бүх асуудал руу ороод байх шаардлагагүй. Засаг төр хийдэг ажлаа, сайд нь хариуцсан зүйлээ хийг. Хүн болгон хариуцсан хариуцсанаа аваад явах хэрэгтэй байна. Реклам шиг өдөр болгон уралдаад зурагтаар гарахаа больё. Ийм л зарчмыг би баримталдаг.
–Оюу толгойн 34 хувь ард түмний биш улстөрчдийн хувь болж харагдаад байгаа юм л даа. Оюу толгойд очиж байгаа зөвлөхүүд нь улстөрчид байдаг. Таван толгойд энэ алдааг яаж давтахгүй байх вэ?
-Чили улсын Уул уурхайн сайд надтай уулзахад нь би
“Бид нэг ийм гэрээ хийсэн. Өөрчилье гэж бодож байгаа”
гэхэд тэр ганцхан зүйл хэлсэн. “Танайх анхны алдаагаа засах гэж битгий оролдоорой. Хоёр дахиасаа зас. Хуулиа сайжруул. Анхны шийдвэрээ засах гэвэл улс орныхоо нэр хүндийг алдана”
гэсэн. Оюу толгойд хөрөнгө оруулж байгаа хүмүүс үйлдвэрээ хаагаад яваг. Оронд нь хэн орж ирэх вэ. Сурснаараа хоёр хөршийнхөн орж ирэх байх. Тэднийгээ л ноолно доо. Богд хааны үеийн Ерөнхий сайд, төрийн тэргүүн нар юу бодож явсныг би уншсан. Улсынхаа тусгаар тогтнолыг зарласны дараагаас манай улсыг дэмжиж өгөөч гэж гадны улсуудтай ярьж байсан юм билээ. Бидний бие даасан байдал эмзэг. Тиймээс үүнийг эдийн засгийн аргаар засах өөрчлөх ёстой.
–Монгол гэдэг бол нэг гэр. Хашаан дотроо зодоонтой байгаа гэж та хэллээ. Аав нь эзгүй байгаа учраас ингээд байгаа юм болов уу?
-Ер нь аавынх нь хийдэг ажил хуулиар хумигдах нь ч юу юм, ямар ч байсан өөрийн гэсэн үүрэгтэй. Гэхдээ бид хийх ёстой зүйлээ хийж л байгаа. Сая жишээ нь бондын мөнгө орж ирлээ. Бод доо, бонд гаргасан нь буруу, он гарсны дараа болох байсан, эсвэл төслөө боловсруулчихаад бонд гаргах байсан,
ийм их өр тавих ёсгүй гэсэн байр сууриудыг хүмүүс илэрхийлж байна.
Нөгөө талаас бондын тухай сайн талаас нь
ярьж байгаа хүмүүс бий. Бид аливааг дандаа сайн
талаас нь ярьсаар байгаад дараа нь үр дүн дээр нь муулдаг байхгүй юу. Тэгэхээр энэ улс оронд аавын үүрэг бол харуулын цэрэг. Би бол харуулын цэрэг л гэж өөрийгөө боддог. Хүний эрхийг зөрччих вий. Энд авлига байх вий, Монголын нэр хүнд уначих вий гэж хэлж суудаг. Бонд оруулж ирээд мөнгийг нь цацаад эхэлсэн бол яах вэ. Бондын мөнгө орж ирэхээс өмнө Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг хуралдуулж, шийдвэрийг ард түмэндээ танилцуулсан. Орж ирсэн мөнгөө нэг төсөлд хийгээд
шатвал яах вэ. Нэг төсөлд хөрөнгө оруулалт хийхдээ төслийн үнэлгээний1/3-ээс илүү мөнгө гаргаж болохгүй. Бонд худалдаж нэг төгрөг гаргасан бол хөрөнгө оруулагчаас хоёр төгрөг авах зарчмаар явах хэрэгтэй.
Уг нь бид бонд
хөөцөлдөлгүй
хөрөнгө
оруулалтын
салбараа
сайжруулсан бол
эрсдэлгүй
байлаа.
Ирэх жилээс нэмээд 3.5 тэрбум ам.долларын бонд гаргах гэж байна. Ингэхээр өр улам нэмэгдэнэ. Ингэж улсаараа, тусгаар тогтнолоороо дэнчин тавьж өр тавьж байснаас хөрөнгө оруулалтын орчинг сайжруулах хэрэгтэй байсан. Гэхдээ бондоос орж ирэх мөнгөө зөв зүйлд зарцуулбал инфляци багасна, эдийн засаг тэлнэ. Гэсэн ч ашигтай зүйлийн шалгуурыг хэн тавих юм, явж явж УИХ шийдэх байх. Энэ чиглэлээр баахан үүрэг өгсөн л дөө. Тиймээс энэ их хурал завсарлахаасаа өмнө хууль гаргах ёстой. Ер нь бонд гаргаагүй улс орон дэлхийд байхгүй байх. Тэгээд ч манай улсын нэр хүнд гайгүй байна. Олон янзаар улс орныхоо нэр хүндийг зарим улстөрчид популизм хийж унагасан. Сая бонд гаргах үеэр ч унагасан. Бондын хүү эхлээд
арай бага байсан ч яг мөнгө нь орж ирэх үеэр өссөн байна лээ.
–Бондыг хавар гаргах байсан гэж ярьж байгаа…
-Хаврын улирал гаргахыг хүлээнэ гэхээр дэлхий дээр байгаа санхүүгийн нөхцөл байдал, Монголын нэр хүнд юу ч болоо билээ. Засаг төрийнх нь байдал яагаа ч билээ. Засагт хамтарч байгаа хоёр намын нэг нь гарлаа гэж дуугарахад л бондын хүүд өөрчлөлт орж байгаа шүү дээ. Өмнө нь монголчууд хэдэн аж ахуйн нэгжээсээ Сангийн яаман дээр мөнгө цуглуулаад түүнийгээ тойрч хэрэлддэг байсан. Тэгвэл өнөөдөр улсынхаа нэр хүндээр дэнчин тавьж өр тавилаа. Тиймээс хариуцлага нэмэгдэж байна. Одоо “Засгаас гарлаа, орлоо, Оюу толгой ийм тийм байна” гэж
ярих тоолонд бондын хүү арван сая ам.доллараар нэмэгдэнэ. Тэгэхээр хариуцлагатай байя. Улстөрчид, хэвлэлийнхэн аль аль нь хариуцлагатай байя. Хэлэх гэж байгаа нэг үгээ бодож хэл. Нэг товч хийж үзээгүй улстөрчид өнөөдөр ганц мэдэгдэл хийгээд 120 сая
төгрөгийн
хөрөнгө
оруулалтыг
хөөгөөд
гаргачихаж
байна шүү дээ. Монголд яагаад инфляци хөөрөгдөөд байгаа юм бэ. Гаднаас орж ирдэг хөрөнгө оруулалт багассаных шүү дээ. Монголчууд хэдэн бор төгрөгөө дотроо эргэлдүүлээд сууж байгаа учраас үнэ хөөрөгдөж байна.
Үргэлжлэл
.jpg)
