Month: October 2022

Хошууч генерал Д.Магсаржавтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Батлан хамгаалах салбарын ахмадууд хөгжлийн төвтэй болж байгаа гэж дууллаа?

-Ахмадын болон алба хаагчдын хөгжлийн төвийн барилга маань ирэх 12 дугаар сард ашиглалтад орох төлөвлөгөөтэй байх шиг байна. Энэ бол манай салбарын ахмадуудын хувьд маш олзуурхууштай үйл явдал. Өнөөдөр нийслэл, орон нутгийн ахмадын хөгжлийн төвүүд тэр бүр хүмүүстээ хүрч чадахгүй байгаа. Ийм нөхцөлд салбартаа ахмадын хөгжлийн төвтэй болж байгаа нь тэдний нийгэм, сэтгэл зүй, эрүүл мэндийн хувьд хамгийн том дэмжлэг болж байна. Энэ төвдөө ахмадууд маань биеийн хүчний дасгал сургуулилт хийхээс эхлээд нэгнийхээ хөдөлмөрийн алдрыг тэмдэглэх, дурсамж уулзалт зохион байгуулах зэргээр маш өргөн хүрээнд оролцож, стрессээ тайлах боломжтой. Батлан хамгаалахын салбарт бүртгэлтэй 6000 гаруй ахмад бий. Салбарын сайдын тушаалаар ахмадуудад чиглэсэн, тэдний нийгмийн асуудлыг шийдсэн урт хугацааны бодлого 2020 оноос хэрэгжиж байгааг дуулгах ёстой болов уу.

-Үндсэн сэдэв рүүгээ оръё. Та бидний ярилцаж байгаа энэ цаг үе бол хилийн чанадад дайнтай, сөргөлдөөнтэй хүндхэн нөхцөл байдалтай байна. Ийм цаг үед Монгол Улсын цэрэг арми, зэвсэг техник ямар байна вэ гэдэг асуудал олон нийтийн анхаарлыг татсаар байгаа. Чадварлаг, сүүлийн үеийн зэвсэг техниктэй байх ёстой гэсэн санаа л даа. Энэ хүрээнд та ямар байр суурьтай явдаг вэ?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаа батлан хамгаалах салбар, зэвсэгт хүчний өнөөгийн байдлын талаар мэдээлэл, нэвтрүүлгийг харж байхад цэргийн албан хаагчид боломжиндоо тулгуурлаад зэвсэглэл техникийнхээ боломжийг нэмэгдүүлэх талаар ажиллаж байх шиг харагддаг. Ямархуу хэмжээнд хийж байна, хүртээмж ямар байгаа гэдэг дээр сайн хэлж мэдэхгүй юм. Монгол орны газар зүйн нөхцөл, байгаль цаг агаарын нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэхэд боломжийн шинэчлэлт хийсэн харагдана лээ. Нөгөө талаар валют зарж гаднаас зэвсэг техник худалдан авахад өнөөгийн цаг үе биш байх. Учир нь улс хоорондын зэвсэг техникийн наймаа аль ч бүс нутагт чих дэлдийлгэсэн асуудал болоод байна шүү дээ. Ийм чих дэлдийлгэсэн асуудлын үед тийм үйл ажиллагаа явуулах нь зохимжгүй ч байх. Өнөөдөр манайд тулсан шаардлага хэрэгцээ ч байхгүй болов уу. Тэгээд ч Зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч НҮБ-ын чуулган дээр сая “Энх тайвнаар асуудлыг шийдье” гэдэг уриа дэвшүүлж харагдана лээ. Ер нь зэвсэг техникийн хувьд бэлэн байдлын үүднээс арчилж тордоод, засварлаж үйлчилгээ хийгээд явдаг нь аль ч улсын армид байдаг. Тэр хэмжээнд явагдаж байгаа байх.

-Дайн тулаан гэдэг өмнөх цаг үеэс өөрчлөгдсөн байна. Аль олон цэрэгтэй, том армитай нь ялдаг биш хүн хүч олноор шаардахгүй орчин цагийн зэвсэг техникүүд л тулалддаг болсныг бид харж байна. Энэ үүднээс л танаас асууж байгаа хэрэг?

-Зэвсэг техникийг үе шаттай сайжруулж байх ёстой гэдэг таны саналтай нэг байна. Ганц батлан хамгаалах салбарт ч биш, аливаа салбарт тоног төхөөрөмж, техникээ сайжруулж, шинжлэх ухааны ололт дэвшлийг ашиглаж явах нь ойлгомжтой асуудал. Гэхдээ шинжлэх ухааны ололт дэвшил явагдлаа гэхэд түүнийг хэрэгжүүлэх хүн хэзээ ч орхигдохгүй. Хүний тоо гэвэл өөр хэрэг байх л даа. Хүний чадвар гэвэл бас өөр асуудал болно. Тиймээс цэрэг армийнхан чадварлаг байх ёстой, сүүлийн үеийн шинжлэх ухааны ололт амжилт дээр тулгуурласан байх ёстой гэдэг дээр санал нэгтэй байна. Харин яг одоохондоо энэ цаг үед дэлхий нийтэд хүнд болоод ирлээ, бид зэвсэг техникээ шинэчлэхгүй бол болохгүй гэсэн үйл ажиллагаа явагдах цаг үе нь биш гэдгийг л хэлэх байна.

-Улс орны хэмжээнд тийм байж. Нөгөө талаар ард иргэдэд галт зэвсэг эзэмшүүлэх тухай яригдсаар байдаг. Хөрш оронд дайн тулаантай энэ цаг үед бас л хөндөгдөж байна?

-Үүн дээр би цэргийн хүний биш иргэн хүнийхээ хувьд байр сууриа хэлье. Нэгд, иргэний гар дээр галт зэвсэг, галт хэрэгсэл байх асуудал бас л өнөөдөртөө Монголд цаг үе нь болоогүй болов уу. Энэ бол хүмүүсийн ухамсар, нийгмийн төлөвшлөөс маш их шалтгаална. Үндэсний онцлог бас бий. Ний нуугүй хэлэхэд, өнөөдөр Монголд зам дээр хоёр машин санамсаргүй мөргөлдчихлөө. Тэгтэл монголчуудын нийтлэг зан гарч ирээд би чидээ тулаад барьцалдаж аваад нүдэлцэнэ. Хэрэв тэр хоёрт буу байсан бол буудалцаж ч мэдэх цаг үе байна. Хүний ухамсар, нийгэм төлөвшинө гэдэг том зүйл байдаг. Манайд ардчилал гэдгийг арай л буруугаар явуулчихлаа. Жаахан анархи тал руугаа явчихлаа. Уг нь ардчилал бол маш зөв зүйл. Одоо хэн хүссэнээ хийж болдог нийгэм гэж ойлгочихоод байна. Уг нь аливаа хүн юм хийх эрхтэй байлаа гэхэд тэр хүний эрх бусдын эрхээр хязгаарлагдах ёстой. Миний эрх давамгайлах ёстой гэсэн сэтгэхүй манайд ноёлоод үүргээ умартаад байна.

-Өөрийгөө хамгаалахын тулд галт зэвсэгтэй байх ёстой гэсэн санаа шүү дээ?

-Тэгж ойлгож болохгүй. Хэрэв галт зэвсэг тэр хүмүүст байхгүй бол хэзээ ч хэрэглэгдэхгүй. Хууль нь батлагдаагүй, эрх нь үүсээгүй байхад хэрэглэх боломж, шаардлага гарахгүй. Харин хуулиар тийм эрхийг нь бий болгоод өгчихвөл буудалцаан болно, бие биенээ устгах, амь насанд хүрэх асуудал үүсээд эхэлнэ. Хуульчлаад өгчихвөл бууд л гэсэн үг шүү дээ. Өнөөдөр бид Америкийг харж байна. Тэнд нялх хүүхдүүдийг сургууль дээр нь олон арваар нь хядаж байна шүү дээ. Сэтгэл зүйн хувьд согогтой хүн буу эзэмшиж байна. Эрүүл ч гэсэн огцом ууртай хүн буу эзэмшвэл аюултай. Манайхны ярьдгаар ямаан омогтой хүмүүс уурласан үедээ хүн буудчихаад уур нь гарахаар толгойгоо шаагаад суувал яах юм бэ. Уг нь дээр үед буу, сум, замаг гурвыг тус тусдаа хадгалдаг байлаа. Хөгшчүүд мундаг ухаантай байсан. Замаг байхгүй бол сумаа цохихгүй, сум нь байхгүй бол хоосон замаг буу хоёроор яахав дээ. Одоо үед залуус гэртээ буугаа оруулж ирээд л ханандаа өлгөчихдөг. Түүнийг нь хүүхэд саваагүйтэж оролдож байгаад эрсдэл гарах тохиолдол бий.

-Ер нь манай хилийн цэрэг, арми гэнэтийн нөхцөл байдалд хэр бэлтгэлтэй байдаг юм бол. Хилийн цаана дайнтай байгаа үед манайх руу буу шийдэм болоод ороод ирэх вий гэсэн айдас олон нийтэд байгааг та харж, дуулж л байгаа байх?

-Сошиал дээр бичээд байгааг уншиж л байна. Түүгээр бол Орос хилгүй, дураараа Монгол руу орж ирж байгаа. Монгол хилтэй урчаас л хил дээр тогтоогоод бариад байгаа юм шиг яриад байх юм. Юу юугүй салхинд туугдаж орж ирж байгаа цагаан зээр биш дээ, тийм зүйл гэж хаа байхав. Одоо хүн төрөлхтөн хөгжөөд шал өөр болчихсон. Нэгд, ардын хувьсгалын үеэрх гамин, цагаан орос орж ирж байсан үе биш. Хоёрт, хэрэв орж ирлээ гэхэд манай улс Дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн гишүүн. НҮБ-ын гишүүн улсын хувьд хандах эрх нь байгаа. Өнөөдөр манай хүүхдүүд энхийг сахиулахаар бусад гүрэнд яг л ийм ажиллагаа явуулж байгаа. Түүнтэй адилхан манайд энхийг сахиулагчид орж ирнэ шүү дээ. Хэдэн малчид, тариаланчдаа буу бариулаад явуулах шаардлага арай ч гарахгүй байх. Яахав, бүр муу цаг ирлээ гэхэд дайчилгаа явуулах хуультай. Нөгөө талаар манайх хоёрхон хөрштэй. Тэр утгаараа хоёр хөршийн буяныг ч эдэлж явж байгаа, булайг нь ч үүрч байсан үе түүхэнд бий.

“Lumos” гэрэл зургийн студийн үүсгэн байгуулагч, сошиал медиа маркетингийн мэргэжилтэн Л.Ариунмөрөнтэй ярилцлаа.

-Дэлхий нийтэд сошиал медиа хөгжиж, гар утастай хүн бүр мөнгө олох боломжтой болжээ. Монголд энэ боломж хэр хүртээмжтэй байна вэ?

-Сошиал медиа маш хурдацтай хөгжиж байгаа энэ үед Монгол Улсад ч мөн адил хүн бүхний амьдралд том орон зай эзэлдэг болсон байна. Мэдээлэл авдаг, бусдад хүргэдэг арга зам болжээ. Ямар нэг бизнес эрхэлж, чаддаг зүйлээрээ бусдад үйлчилгээ үзүүлдэг хүмүүс, эсвэл өөрийгөө ойлгомжтойгоор бусдад илэрхийлэн мэдээлэл хүргэж чаддаг, сонирхолтой зураг авдаг, бичлэг хийдэг гээд төрөл бүрийн чадвартай хүмүүс цахим ертөнцийг хэрэгсэл гэж харна. Үүнийг тактик, стратегитэй хэрэглэсний үр дүнд орлогоо нэмэх боломжтой. Дэлхий дахинд аль хэдийнэ сошиал медиагаар орлого олдог болсон бол Монголд дөнгөж үүнийг ойлгож эхэлж байна. Дэлгэрч эхэлж байгаа энэ үед эхлэх нь маш зөв. Учир нь оройтвол олон өрсөлдөгчтэй болно.

-Энэ оноос инстаграмд рийлс гэх шинэ зүйл нэмэгдлээ. Энэ нь хэрэглэгчдэд том давуу тал үүсч байна гэж та хэлж байсан. Ямар давуу талтай, рийлсийг хэрхэн ашиглах боломжтой вэ?

-2020 оноос “Тик ток” платформ хурдацтайгаар хөгжиж эхэлсэн. 30 секундын бичлэгт суурилсан энэхүү платформ нь богино хугацаанд мэдээллийг сонирхолтойгоор дамжуулах арга зам болсон. Ихэнхдээ бага болон өсвөр насны хүүхдүүд бүжиг даган дуурайж хийдэг байсан бол түүнийгээ дагаад брэндүүд нэгдэх болсон. Брэндүүд нэгдэж сонирхсоны үндсэнд 20-30 насны контент бүтээгчид тик ток ордог боллоо. Иймээс инстаграм хоцрогдож эхэлсэн. Инстаграм нь хүмүүсийн анхаарал хандаад буй зүйлийг ажиглан өөрсдийн цэсийг нэмсэн нь рийлс юм. Мэдээж инстаграм өөрийнхөө шинэ цэсийг олонд танигдуулж, хүртээмжтэй болгож хүмүүсийг татахын тулд “Reels’’ хамгийн түрүүнд хийж буй хүмүүсийг дэмжиж байгаа. Тэдгээр хүмүүст хамгийн түрүүнд олон дагагчтай болох боломж нэмэгдэж байгаа юм. Гэхдээ энэ боломж хэзээ дуусахыг бид мэдэхгүй.

-Монголчууд хувийн сошиал хаягтаа хэр анхаарч байна, ихэвчлэн юун дээр алддаг вэ?

-Монголд цахим ертөнцийг мөнгө олох талаас хэрхэн ашиглах мэдээлэл ховор учраас ихэнхдээ хэрэглэгч талаас ашиглаж байна. Тэр нь хүмүүсийг дагаж мэдээ мэдээлэл үзэх, эсвэл албан ёсны хуудастай бол мөнгө өгөн реклам, фэйсбүүк, инстаграмаас худалдан авч хэрэглэгч талаас ашиглах юм. Харин контент бүтээгч хүмүүс бол маш цөөн. Өөрийн стратегийн дагуу давуу талаа харуулсан контент бүтээн түүнийгээ гоёор хөгжүүлж хүмүүсийн анхаарлыг татсанаар олон дагагч цуглуулж, тэдэнд ямар нэг үйлчилгээ, бүтээгдэхүүн санал болгон мөнгө олдог хүн цөөн байна. Цахим ертөнц нь зах хязгааргүй зүйл учир дэлхийн бүх хүнд хүрч чаддаг. Зөвхөн монгол хүнд зориулж ямар нэгэн контент хийе гэж сэтгэхээсээ илүү тэрийгээ давж харж сэтгэх нь олон байгаасай гэж хүсдэг. Монголдоо л зориулж бүтээвэл дөрвөөс таван саяын үзэлттэй байж чадна. Тэгвэл дэлхийн бүх хүмүүст чиглэсэн зүйл хийвэл олон саяын үзэлттэй болоод түүгээрээ таны цалин, орлого илүү нэмэгдэх боломжтой. Өөр нэг дутагдал нь судалгаа хийхгүйгээр яарч эхэлдэг. Албан ёсны пэйж хаягуудыг хөгжүүлэх нь амархан юм шиг харагдаж байгаа боловч цаанаа маш их ажил ордог.

-Та сошиал медиа маркетингийн зөвлөгөө өгдөг. Танаас хүмүүс ихэвчлэн ямар зөвлөгөөг авч байна?

-Би компани, брэндийн маркетинг үйлчилгээнээс илүү хувь хүний үйлчилгээн дээр анхаарч ажилладаг. Хувь хүний үйлчилгээ үзүүлэх нь сонирхолтой байдаг. Энэ нь нэгдүгээрт, влоггер нөлөөлөгч буюу олон дагагчтай, алхам тутамдаа амьдралаа харуулж, зан чанар харизмаараа олныг татан тэдэнд үйлчилгээ үзүүлдэг, эсвэл брэнд санал болгон брэндүүдтэй хамтарч ажилладаг. Хоёрдугаарт, эксперт буюу амьдралаа харуулахгүй зөвхөн өөрийн мэдлэгийг харуулна. Жишээлбэл эмч, хуульч, багш, салон ажилуулдаг хүмүүс буюу эксперт мэдлэгээ харуулж тэрүүгээрээ олныг татдаг төрөл бий.

-Анх инстаграм хөгжүүлэлтийг хүмүүст хүргэх санаа хэрхэн бий болсон бэ?

-2018 оны сүүлээр найзтайгаа хамтарч студи нээсэн. Олон брэндтэй хамтран ажиллаж, зураг авалт хийж байсан. Зураг авалт бол маш их ажил ордог, модель зурагчнаас гадна арын албаны олон ажилчин хамтран ажиллаж нэг зургийг бүтээдэг. Тэгээд ажиглаж байхад бидэнтэй хамтарсан зарим газрууд авсан зургаа буруу стратегиар цахим орчинд ашигласан харагддаг. Тухайлбал, хэн ч харахгүй үе буюу шөнө дунд нийтлэх ч юм уу. Маш их хөрөнгө, хүч зарцуулж авсан зургаа буруу ашиглаж байгаа нь надад олон зүйл бодогдуулж байсан. Миний хувьд энэ оны нэгдүгээр сард 2600 дагагчтай эхэлж байлаа. Одоо 25 мянга орчим дагагчтай. Тухайлбал, эхний 90 хоногт boost (бүүст) хийлгүй хэт хувийн амьдралаа харуулалгүй, задгай зураг нийтлэхгүй, зөвхөн эксперт мэдлэгээ харуулж, зөв стратегитай зорилтот 10 мянган дагагч цуглуулсан. Үүний хамгийн чухал зүйл нь эхлээд зорилгоо тодорхойлох, урт хугацаанд өдөр бүр цаг гаргаж ажиллах, хувийн амьдралаасаа салгах юм. Өөр нэг чухал зүйл нь дагагчдаа үргэлж хүндэлж, хуулбарлаагүй оригнал контент хүргэх ёстой. Хуулсан контент хийх тусам инстаграм алгоритм үнэлэхээ больж эхэлдэг.

-Цаашид инстаграмаа хэрхэн хөгжүүлэх, хэдэн хүнд хүрэх төлөвлөгөөтэй байна?

-Миний инстаграм хаягны хувьд олон дагагчтай болохоос илүү, үйлчилгээг маань авах сонирхолтой, надаас юм сурах хүсэлтэй өөрийн зорилтот хэрэглэгчдээ цуглуулахыг хүсдэг. Намайг сая хүн дагадаг байлаа гээд 500 мянга нь миний юу яриад байгааг ойлгохгүй, цаашлаад 1000 хүн л надтай харилцахыг хүсдэг, зөвлөгөө авахыг хүсдэг байвал сая дагагч байгаад хэрэггүй. Миний хөгжүүлж байгаа хаяг бол эксперт хаяг учир олон дагагчаас илүү өөрийнхөө зорилтот хэрэглэгчдийг л олохыг хүсдэг.

-Чанартай дагагчтай, борлуулалт хийдэг аккаунтыг хүн бүр бүтээж чадах уу?

-Борлуулалт болон ямар нэг үйлчилгээ үзүүлдэг хүн болгон заавал цахим ертөнцөд бүх юмыг мэддэг, өөрийгөө хөгжүүлдэг байх албагүй. Яагаад гэвэл сошиал медиа маш их цаг авдаг. Өдөрт үр бүтээлтэй 3-4 цагийг авдаг, түүнээс ихийг ч авч магадгүй. Тэгэхээр танд цаана нь ажиллах цаг үлдэж байна уу гэдгийг сайн бодох хэрэгтэй. Зөвхөн борлуулалтаа ихэсгэхийг хүсч буй буюу бага зэргийн тусламж хэрэгтэй байгаа хүмүүс мэргэжлийн үйлчилгээ авах нь амар гэдгийг зөвлөж байна. Учир нь өөр зүйлд санаа зовох шаардлагагүй бүх зүйл нь бэлэн байна. Түүнийгээ стратегийнхээ дагуу хийгээд явахад асуудалгүй.

-Та саяхан “Reel guide­book’’ цахим номоо /E-Book/ гаргасан. Ямар мэдээллүүд багтсан бэ?

-Яг одоо үед “Рийл’’ хийж сурах нь хамгийн чухал байгаа учраас өөрийн номыг гаргасан. Үүнд “Рийл”-ийн анхан шатны мэдлэгүүдийг багтаасан. Ихэнх хүмүүс рийл хийж байгаа боловч яах гэж хийгээд байгаагаа мэддэггүй. Энэ номон дээр тэр алдаануудыг засах зөвлөгөө мэдээллүүд багтсан.

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2014 ОНЫ НИЙТЛЭЛЭЭС ХҮРГЭЖ БАЙНА.

Хааяахан салхилахаас бусад бүх хугацааны турш нийслэлийнхэн хортой хийгээр амьсгалах боллоо. Нийслэлд монголчуудын талаас илүү нь суурин аж төрдөг. Улаанбаатар нь манай гаригийн саятан хотууд дотроос хамгийн их агаарын бохирдолтой нь гэжээ.Тэгвэл энэ хотын нутаг дэвсгэр нь манай өргөн уудам эх орны тун өчүүхэн хэсэг нь. Бидний эргэн тойрон 1,5 сая орчим километр хав дөрвөлжин нутаг түүнийг нөмөрсөн цэв цэнхэр тэнгэр тув тунгалаг агаар хүрээлэн буй нь юутай завшаан. Хорт хийн гамшиг зөвхөн энэ дөрвөн том хайрханы дунд л тунараад байгаа болохоос “22-ын товчоо” өнгөрлөө л бол сэн хийгээд явчихна. Гэр хорооллын айлуудын утааны нийлбэр өвөл холын (хотын) бараа бүдгэртэл манарахаар нь шуугилддаг болохоос жинхэнэ дайжууштай улирал нь зун! Халуунд бактер үржин газарт шингэсэн, жорлонд хуримтлагдсан бүх бохир агаарт дэгдэн босч ирнэ. Хүйтнээр гараашид өвөлжсөн хуучин машинууд хөдөлгөөнд оролцон утаа савсуулан гудмаар давхина. Заваан хөрсөн дээр ургасан лууль шарилж гойд хурдан ургаж хүмүүсийн ургамлын харшил хөдөлж гэрээсээ ч гарч чадахаа болино. Агаар цэвэршүүлэх уушиг болсон улиас хүртэл дайсагнан унгирал нь хийсч хамар ам руу ордог. Зөвхөн нүүрсний утаа л жаахан татардагт хууртагдах хэрэггүй. Байгаль дахь таатай дулаарал нь шинжлэх ухаан технологийн сүүдэртэй талтай хавсран хүн төрөлхтнийг залилан хөнөөж байна. Үүний эсрэг халуун орныхны хувьд нөхөн үржихүйг чөлөөтэй болгож, экваторын бүс хэдэн тэрбум хүн нөөцөлснөөс өөр дорвитой арга олоогүй. Ухаант хүн болгоны тус тусдаа амьд мэнд эрүүл саруул байх зорилго мөрөөдөлд энэ нь ямар ч хамаагүй биз дээ.

Ингээд бодохлоор манай нутаг чинь явж явж хамгийн тогтвортой байгаль орчин болж таарлаа. Хүйтэн гэгддэг ч тэр чигтээ тундр үргэлжлэх биш. Сэр сэр салхитай, бур бур хуртай сэрүүн бумбын диваажин.

Хүмүүс амьдарч буй хотоосоо өөр газар орон ямар талаар бусдаас сонсдог байснаа, зурагтаар хардаг болчихлоо. Ингээд зогсолгүй амталж үнэрлэж барилж шүргэлцдэг ч техник хэрэгсэлтэй болоод авчихав уу. Саяхны гэмээр энэхүү дэвшил ахиц аялал жуулчлалын салбарын чиг хандлагыг өөрчлөхөд хүргээд байна. Бараг шинэ мэдээ юм. Юу гэвэл хүмүүс сонин хачин, үзэсгэлэнт, түүхт дурсгалт газруудыг кино театр хэлбэрийн газар ашиглан эчнээгээр үзчихээд оронд нь өөрт өөр ашиг өгөхүйц бизнес, дэлгүүр хэсэх зорилгоор жуулчлах болов.Цаашлаад боломжийн амьдралтай хэсгийнхний дунд эрүүл мэндийн чиглэлийн жуулчлал моодонд ороод байна. Хотын стресс, агаарын бохирдлоо ойр ойрхон угааж цэвэр агаарт гарч бай гэж эмч зөвлөдөг ч байх. Аялал жуулчлалын бизнесмэнүүд цаг үеэ зөв мэдэрч чиг хандлагаа дор дор нь өөрчилж эхэллээ. Жуулчны баазууд дэргэдээ эмнэлэг диспансер, рашаан сувилал, эмч домч ажиллуулан хамтран ашиг орлогоо хуваалцахаар болов. Үүн дотор “цэвэр агаар” гэсэн шинэ судлагдахуун гарч ирлээ. Энэ нь манай хувьд аялал жуулчлалын салбарт их завшаантай явдал болох нь. Жуулчдыг татахын тулд мангар том хөшөө, диснейлэнд, зоопарк хийж угаасаа хүч хүрэхгүй байсан. Одоо тэгвэл халуун бүлээн орны хөдөө гадаа нь ч үнэртдэггүй сэнгэнэсэн агаар гурав хүрэхгүй сая хүн амтай манай оронд л байхгүй өөр хаана байх юм. Байх байхдаа бүр арц, ганга, агины хачиртай гээч. Азны юм. Агаар алт болж байгаа мэдээ аль эрт л сонсогддог байсан л даа. Гадаадынхан аялах дашрамдаа биш цэвэр агаараар биеэ цэнэглэх дашрамдаа аялахаар расписан нь солигдлоо. Гадаад гэлтгүй манай хотын хүүхэд хөгшид усны шувуудтай уралдан хөдөөлөхийн мөн болцгоов.

“Ар дээр ургасан амуу тариа нь амттай байдаг нь Агаарынх аа хө” гэж ардын дуунд өгүүлдэг. Зүгээр л мөр холбох үг олж ядсан юм болов уу гэхээр үгүй бололтой юм шиг байгаа юм. Монгол орны уул нуруу болгоны ар нь модтой, өвс ус сайтай атал өвөр нь гандмал хад асгатай. Толгодын ар хойд тал сэрүүвтэр сэр сэр салхитай ч өврөөсөө илүү баялаг өвс ургамалтай.

Газар тариалан, хүнсний ногоо эрхлэхэд нар хур хоёр чухал. Тэр талаасаа бол ээвэр газар илүү. Гэтэл ар газар, дэнжийн талбай намар хяруунд бага өртөн арвин ургац өгдөг. Сонирхолтой нь илүү шим тэжээлтэй байдаг гэнэ. Нэг уулын ар өвөрт адилхан хур унаж, нар тусдаг агаад гагцхүү агаарын найрлагаас болж ийм ялгаатайг судалж мэджээ.

Зах зээлд орохоос өмнө одоогийн Төв аймгийн Жаргалант сумаас зүүн тийш 15 орчим километр зайд орших “Ар толгой” хэмээх газар улсаас өнчин хүүхдүүдэд зориулсан зуслан, амралтын газар байгуулсан байдаг. Зүй бусаар наснаасаа эрт бурхан болоочдын үр хүүхдийг урт нас, удаан жаргалтай байхыг бэлгэдэн Артолгойд амралт байгуулсан гэлцдэг. Тэр газар нь яваад очихлоор гоц гойд юу ч байхгүй, модтой уулын ар хаяа төдий. Дараа нь энэ хавьцаа “Нууц товчоо” гэдэг жуулчны бааз байгуулагдсан бөгөөд төд удалгүй тэнд өвөл зунгүй гадна дотны амрагчид, аялагчид дахин дахин очдог газар болчихсон. Дотроо нооль энэ тэртэй их тохилог, мод дүнз, эко болсон олон улсын стандарт бүхий аятайхан тур бааз. Гэхдээ л Тэрэлж, Цонжинболдогийн дэргэд үзэж хараад байх харууц, сонин хачин юмгүй. Тэгээд ч Жаргалантын төмс,тарианы талбай хойноос нь шахаж, урдаас нь давчуу модтой ам тулчихсан жирийн л ажил хийж амьдардаг орчин болохоос дуу алдахаар гол мөрөн мөнх цаст оргил үгүй. “Нууц товчоо”-ны нууц нь юундаа байгаа нь үл мэдэгдэнэ. Лав л “Монголын нууц товчоо”-н дээр гардаг үйл явдал, газар усны нэр томъёо энэ Ар толгой хавьд байдаггүй юмдаг. Энд Чингэс хаан биш харин Хадбаатар төрсөн гэдэг юм билээ. Амгаа зааны аавынх Булганаас Заамар руу отор хийж явах үед хүй цөглөсөн гэж заан дурссан байдаг. Угтаалцайдамын харьяат улсын аварга бөхөд мөн тийм явдал тохиосон нь энэ Ар толгой бөлгөө.

Одоо эргээд санаж анзаарахад энэ жуулчны бааз байгаа ар хөндий нь зун төдий л халдаггүй атлаа өвөлдөө хүйтэн биш, салхи сэвэлзэхээс шуурга болдоггүй, маш олон төрлийн өвс ургамал ургадаг ба мал их таргалдаг, ургац ер алддаггүй. Энд ирж мал аж ахуй, газар тариалан эрхлэгчид, ажиллагсдаас мөн ч олон хүн баатар, гавьяат болсон түүхтэй. Тус баазын туслах аж ахуй нь хажуудаа тул тэндээсээ мах ногоо, гурил будаа усаа хэрэглэх нь наанадаж өөрсдөд нь өртөг багатай, зочдод экологийн цэвэр хүнсний шаардлагыг хангана. Өөрөөр хэлбэл Ар толгойн хөрс, агаарыг талхан дээрээ тавиад хүртдэг гэсэн үг. Хүмүүс салхинд эрүүл агаарт гарна гэчихээд зорьсон газраа очоод гэр байшинд бүгэн өдөржин хөзөр тоглож байгаад буцдаг. “Нууц товчоо”-нд очигсод мөн л тэгж байгаа харагддаг. Гэвч дараа нь өдөржин гадаа агаарт амьсгалсантай ялгаагүй бие хөнгөрсөн тухай энд ирж хурал зөвлөгөөн хийгчид ярьцгаасан юм.

Ар Монгол, Архангай, Артолгой…өөр ар нэртэй ямар газрууд байна. Ар өвөр нь алагласан хангай дэлхийд их ховор тааралддаг шүү. Энүүхэн хойшоо Сибирь болоод явчихлаар ой мод нь Монголын хээр тал шиг ойчин цойчин биш ар өвөргүй битүү ургаад л гоё үзэсгэлэнтэй л дээ. Гэвч тэнд хүйтэн нь хэтэрч, агаар нь ар газартаа ахиу асгардаггүй аж. Дөрвөн улиралтай Монголын цаг агаарын энэ давуу талаа олон улсад сурталдан сонордуулж өгвөл бид уул уурхайгаас дутахгүй ашиг орлого олчихмоор санагдана. Дөрвөн ууланд хашигдсан Улаанбаатарт л проблем хураад байгаа болохоос хотоос гармагц залгаад агаар булингартуулах хэмжээний шигүү хүн ам, үйлдвэр уурхайнууд жагсаастай байх биш.

Эрдэнэсант, Баян-Өндөр сумын зааг дээрх Батхаан уулын ар бүр сонин агаартай. Тэнд амьсгалын замын астма зэрэг өвчнөөсөө салдаг орон нутгийн чанартай сувиллын газар байсансан. Ойрд очоогүй. Одоо хэвээрээ болов уу.

Дэлхий дахин дулаарал, нозооролд автчихсан, янз бүрийн гайхамшгуудыг техник ашиглан гэрээсээ үзсээр байгаад уйдчихсан цаг үе юм байна.