Month: October 2022

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2011 ОНЫ АРХИВААС… Кувейт улсаас хийсэн аян замын тэмдэглэлийг дахин нийтэлж байна.

Эмирийн өргөө буюу “Баяан палас”-ын эзний эдлэнд очлоо. Мань хүн
бол хааны удмынхны нэгэн. Эрх мэдэл гэдэг мэдээж хэмжээлшгүй. “Энэхэн дэлхий даях­­наараа…”
гэдэг шиг л. Уг эдлэн Кувейт хотоос зүүн урд зүгт байлаа. Үндсэндээ тухайн орны
иргэдийн мөргөлийн зүг рүү бид бүхэн давхи­сан юм. Аливаа байр сууцны таа­занд зүүн
урд зүг рүү заасан сум байдаг. Юу юм бол доо гэж эхний ганц нэг хоногт гайхдаг л
байлаа. Гэвч мөргөлийн зүг нь юм байна гэдгийг даруй ойлгосон юм. Арабууд өдөрт
таван удаа мөргө­дөг юм билээ. Бөхийн цол дуудаж байгаа юм шиг бүх нийтээрээ уянгалаад
явчихна. Мөргөлийн цаг нь эхэлж байгаа нь тэр. Өдөрт таван удаа мөргөдөг юм гэсэн.
Өнөө Шейхийн чинь эдлэнд үдийн зоог барьчихаад хөдлөх гэж байхад төвөөс ирсэн хэд
хэдэн хүн тусгай өрөөнд, тусгай олбог дээр мөргөж байгаа харагдсан. Мөргөлийн цаг
нь болсон байв уу, эс бөгөөс хурганы мах эх захгүй идсэндээ тэгсэн үү, бүү мэд.
Мөргөлийн тухайд нэг тиймэрхүү. Одоо эдлэн газрын сониноос дуулгая л даа.

Багахан сумын төвийн хэмжээ­ний газар байсан. Үндсэндээ цөлд л
ногоон байгууламж бий болгож, Монгол шиг, Швейцарь шиг тийм нэг тансаг орчныг цогцлоожээ.
Бүхнийг мөнгөөр шийдсэн нь мэдээж. Бүр нэг жижигхээн зүйлээс нь хүртэл алт, мөнгө
ханхлаад байгаа юм. Эдлэнгийн ногооны талбайг усжуулсан байгаа, ус сув­гийн орчин
үеийн техникийг ашиг­ла­сан зэрэг нь яалт ч үгүй л харц булаахаар. Элбэгээ Ерөн­хийлөг­чөөс
түрүүлж хэвлэл мэдээ­лэл болоод ажлын хэсгийнхэн очоод байсан. Бизнесийн багийн­хан
ч ирсэн байв. Кувейт хүүхдэд монгол дээл, жанжин малгай өмсгө­чихсөн монголчуудыг
угтуулсан нь сонин сайхан санагдаж байлаа. Дарга нарыг хадаг сүүтэй угтдаг дээхнэ
үеийн Дүүриймаа гэдэг шиг тэр нэг хөөрхөн банди монгол хувцастай Монгол Улсын төрийн
тэргүүнийг угтсан нь бас л нэгэн дурсамж даа. Тэнд ажиллаж амь­дарч буй ганцхан
монгол өрхийн тэргүүн Б.Ганбаа­тар нисгэгч уг эдлэнд ирчихсэн хүлээж байсан. Ж.Оджаргалтай
л ойр зуур яриад, харсан бүхэнд тун дотно байдаг юм байна гэсэн сэт­гэгд­лийг төрүүлээд
авсан. Оджар­гал түүнд “Би чам руу амжихгүй нь гэсэн мессеж явуулсан даа” гэхэд
нөгөөдөх нь, тийм мес­сеж ирээгүй дээ гээд утсаа шал­гуулж ч байх шиг. Их л дотно
юм билээ.
Шейхийн эдлэнгээс урт цуваа маань хөдлөхөд эхний машин амьтдын
хүрээлэнг зорьсон юм. Урт цуваа гэснээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг Кувейт болоод
Катарт ямархан өндөр хэмжээнд хүлээж авсны нэгэн илэрхийлэл бол төрийн хамгаалалтаас
нь харагдана. Үүнийг сапир Сайраан онцолж хэлж байсан. Ард­чилсан Ерөнхийлөгчийг
Арабын орнууд арай л дэндүү хүндэтгэж байна даа гэж. Ерөнхийлөгчийг айлчлалын хүрээнд
Сайрааны нэр хүнд бага­гүй өссөн байлгүй. Эхэн үедээ мань хүн гэм хийсэн юм шиг
дуу шуу багатай байсан бол Ката­рын Дохад сэтгэл үлэмж хангалуун машид баясгалантай
байгаа нь мэдрэгдсэн. Ц.Элбэгдорж Ерөн­хий­лөгчийн эл удаагийн айлчлал Кувейтэд
байгаа Элчингийн нөх­дөд нэр хүндийн өндөрлөг тогтоо­гоод зогсохгүй олон хүнд итгэл
үзүүлсэн дээ. Тухайлбал, Монго­лын Хөгжлийн банк Кувейтийн сантай хамтралын гэрээ
байгуул­сан. Төрийн тэргүүнийхээ буянаар баян газрын сантай баруун солгой­гүй гар
барилцаад авсандаа Хөгж­лийн банкны Л.Болормаа захирал тун чиг сэтгэл хангалуун
байгаа нь сэт­гүүлч бидэнд илт ажиглагдсан билээ.
Шейхийн эдлэнгийн амины хүрээлэнд тэмээн хяруул, хиймэл цөөрмийн
дэргэдэх саарал шороон дээр хэвтэж буй матар, лам гөрөөс, сойр болоод бөднө шувуу
гээд урьд өмнө олонтаа сонсож байсан ч тэр бүр нүдээр үзээгүй ховор амьтдыг дэргэдээс
нь харлаа. За тэгээд адууных нь “амралтын өрөө”-гөөр орлоо. Өн­дөр хашаан дотор
залуу­хан араб азарга хэдэн тийшээ туйлж байна аа. Тоос манан татуу­лан давхиж булангийн
цементэн хашааг мөр­гөж зогсоод л мөн чиг адгуу байна. Зэргэлдээх хашаанд мань
“эр”-ийн эзэмшил болох хэдэн байдсыг хорьчихож. Тэгээд л сүрийг бадруу­лаад байсан
ажээ. Жинхэнэ араб адууг бид олон харсан. Басхүү араб цусны адууг нэг хэсэг төрийн­хөө
наадамд тор­гон жолоо өргө­хийг ч харсан. Тиймийн учир араб адуу бидэнд тийм ч сонин
биш. Гэвч яг газар дээр нь очоод “ориг”-оор нь үзэхээр арай л өөр юм билээ. Азаргыг
нь тусдаа, хөгшин гүү, хэдэн сарваа, унагануудыг нь бас тусдаа байл­гадаг ажээ.
Харин унааны болоод гоёлын морьд “хаус”-нд л бүрэн хангамжаар дүүрэн байдаг юм билээ.
Тэрхүү эдлэнд бид ганц бөхтэй тэмээ үзсэн. Ерөнхийлөгч бүр хашаан
дотор нь орчихсон, өнөө хэдэн тэмээтэй чинь найзалж бай­гаа харагдсан. Манайхны
зогдроо шидлэх өндөр өндөр шар атнуу­дын дэргэд Арабын ганц бөхтэй тэмээ үнэн жул
санагддаг ч яг дэргэд нь очоод харахаар бас чиг өөр юм билээ шүү. Харин зурагтаар
бол онцгүй ха­рагд­даг юм билээ. Ялангуяа тэмээ­ний уралдаан нь. Эмирийн ордныхоо
буудалд томоо гэгч өрөөнд ганцаар Арабын Шейх шиг л хэв­тэх­дээ зурагтаар тэмээний
урал­даан үзлээ. Гуван гуван давхих тэмээнүүдээ гоё гоё жийптэй Арабын баячууд дагаад,
машины­хаа цонхоор орилолдоод сүйд л болдог юм билээ. Хүйлэн хөх зам­буу­лангийн
салхийг нь хүртэл дагуулаад эргэдэг соёолонгийн эрэмгий давхилыг яг дэргэдээс нь
хардаг бидэнд гуван гуван хурдлах ганц бөхт тэмээний уралдаан лөөлөө л санагдаж
байгаа юм. Уг уралдааны маргааш нь байна уу даа, сонинд нэгэн мэдээлэл гарчээ. Кувейт
бол өдөр тутмын олон хэвлэлтэй, “Араб таймс”-аас аваад хэд хэдэн сонины нэр дуулддаг.
Эмир ч өөрөө хувийн сонин теле­виз­тэй юм гэсэн. Цахиагийн Элбэг­дорж Ерөнхийлөгч
Кувейтэд буу­хад эрхэм дээд Эмир нь хүндэтгэн угтаж бид бүхнийг өнөө алдарт Баяан
буудалдаа аваачихуйд зураг­таар нь уг айлчлалын мэдээ шууд цацагдаж байсан. Тэгэхээр
мэдээлэл ерөнхийдөө хурдан түг­дэг нь анзаарагдаж байгаа биз. Нэг зүйлийг онцлох
гээд энэ бүгдийг хачирлалаа л даа. Дээрх тэмээний уралдааны үеэр нэгэн бизнесмэн газар дээр нь Кувейтийн мөнгөөр
хоёр сая динараар худалдан авсан байгаа юм. Хоёр сая динар бол монгол мөнгөөр тооцоод
үзэхээр арван тэрбум төгрөг. Арабын ертөн­цөд хурдан удмын угшил сайтай тэмээ ийнхүү
арван тэрбум хүрч түүхэн амжилт тогтоожээ. Өнгөрсөн жилийн наадмаар “Мон-Уран”-ы
Б.Наранхүү төрийн наа­дамд аман хүзүүдсэн азаргыг до­лоон зуун сая төгрөгөөр худалдан
авч дээд амжилт тогтоосон билээ. Арабад бол морь биш тэмээ, тэмээ тэмээдээ ганц
бөхт тэмээ арван тэрбум л хүрч байна шүү дээ, базарваань.
Өнгөрөгч сарын хорьдоор хоёр монгол оюутан Кувейтийн их сур­гуульд
очсон талаар өмнөх тэмдэг­лэлдээ дурссан. Одоо нэгнийх нь ярианаас хүргэе. Мань
хоёр тө­рийн тэргүүнээ ирснийг дуулаад Эмирийн ордонд ирчихсэн, үүд хавиар нь эргэлдэж
байсан юм. Тэр зуур миний бие таарч яриа өдсөн нь энэ юм. Тэд бол Алтанхүү, Өнер­гүл
нар л даа. Алтанхүү нь яриа хөөрөө муутай “Чи багш байс­наараа сайн ярь” гэж казах
хүүхэн­дээ үүрэг болгосноор Өнергүл бид хоёр Эмирийн ордны уулзалтын өрөөг эзэгнэнхэн
ярилцсан юм аа.
Өнергүлийн аав нь казах юм байна. Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумынх
гэсэн. Бүхий л насаараа цахилгааны инженерээр ажиллаад одоо Улаанбаатар хотноо гэр
бүлийн хамт тэтгэвэртээ суужээ. Өнергүл
“Чингэс хаан” дээд сургуу­лийн олон улсын харилцааны ангийг 2003 онд төгсөөд сур­гууль­даа
багшилсан гэнэ. Кувейт рүү яагаад ирж суралцах болов хэмээн асуухад, оюутан байхдаа
араб хэлийг их сонирхож байсан. Мөн Булангийн орнуудын талаар мэ­дээ­лэл багагүй
авдаг байсан. Ерөөс энэ чиглэлээр мэргэшье л гэж бодсон. Бакалавр, магистрын­хаа
дипломын ажлыг Арабын орнуу­дын түүхээр хамгаалсан гэдгээ илэрхийлээд оюутан цагийнхаа
хүсэл мөрөөдөлд хөтлөгдөн Булан­гийн оронд ирээд буйгаа дуулга­сан. Түүний ангид
25 хүүхэд сурдаг гэнэ. Япон, Сонгос, Чех , Унгар, Итали, Африк гээд орон орны л
оюутнууд суралцдаг аж. Хэл усыг нь сурахад хэр хэцүү вэ гэхүйд, мэдээж түвэгтэй.
Адаглаад л хой­ноос урагш буюу бичгийн хэллэгээр зүүнээс баруун руугаа бичигдэнэ.
Гэхдээ яг сураад ирэхээр маш сонирхолтой. Мэддэг цөөн үгээ ашиглаад хүмүүстэй ойлголцоод
байх боломжтой хэмээн хээвнэг хариулж байлаа.
Оюутны байр нь эмэгтэй эрэг­тэйгээр тусдаа байдаг гэнэ. Банди
нар охидын байраар очих эрх байхгүй. Хичээлийн цагаар л уул­зана гэхээс оройхон
байрны гадаа очоод шүгэлдэх аваас цаг­даа магдаа болох нь холгүй гэсэн. Зоогийн
газар, номын сан, интер­нэт танхим гээд бүх зүйл нь нэг дороо гэж байгаа. Сургуулиас
нь автобус гаргаад өгчихдөг байна. Дэлгүүрээр хэсэх юм уу өөр газруу­даар явъя гэвэл
тусдаа унаа гар­гаад өгчихдөг гэнэ лээ. Төрийн тэргүүний албан уулзалтууд орой хэрд
дуусч өдөржин гүйлдсэн бид түр амраад л дэлгүүр хоршоо болно шүү дээ. Мэдээж цаг
за­ваараа л даа. Араб руу явлаа гэхүйд гэр бүл, найз нөхдөөс аваад захын хүн л алт
захина шүү дээ. Гэтэл начир дээрээ алт нь үнэтэй гэдэг жигтэйхэн. Зүгээр нэг бөгж
авъя гэхэд л таван зуу гаруй доллар. Бууна барина гэсэн ойл­голт байхгүй. Ерөөс
бараа таваа­рынх нь ханш өндөр. Аргагүй дээ, амьжиргааных нь түвшин өндөр болохоор
тэр. Кувейт улсын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээг­дэхүүн тавин мянга гаруй
ам.дол­лар. Тус орны эдийн засгийн гол үндэс суурь нь газрын тосны сал­бар гэдгийг
бүгд мэднэ. Дотоодын нийт бүтээг­дэхүүний ихэнх хувийг, экспортын орлого болоод
төсвийн орлогын ерэн таван хувийг газрын тосны бүтээгдэхүүнээс бүрдүүлдэг. Газ­рын
тос экспортлох хэмжээ­гээрээ Булангийн орнууд дотроо­соо Саудын Араб, Арабын нэгдсэн
Эмират улсын дараа ордог гэж байгаа. Нэг хүнд оногдох баялаг бүтээгдэхүүнээрээ дэлхийд
цээж­ний тавд л жагсдаг шүү дээ.
“Гар аргаар алт олборлодог зүйл байдаг юм болов уу” гэж сонирхож
үзсэн л дээ. Юмыг яаж мэдэхэв гэсэн үүднээс л сонирхож байгаа хэрэг. Гэтэл тийм
зүйл алга аа. Нифтиэ газрын гүнээс тусгай техник технологийн дагуу олбор­лодог,
маш том суурь бааз ажил­ладаг учир тийм зүйл байдаггүй байна. Мөн нефть нь зуун
хувь төрийн өмч байдаг учир боломжгүй ажээ. Газрын тос шавхагдашгүй юу, ер нь хэдэн
жилийн нөөцтэй вэ гэж сапираасаа асуухад, уучлаарай энэ бол Кувейтийн төрийн нууц
аа гээд ам таглачихсан. Тийм л юм байлгүй.
Наадам, цагаан сар тэргүүт үндэсний баяраараа та хэд маань яаж
баярладаг вэ гэж сонирхлоо. Сапирын хэдэн цэргээс асууж байгаа минь тэр. Монголын
төр ёсны баяраар албан ёсоор амар­даг байна. Тэгээд л яг эх орондоо байгаа юм шиг
ес уламжлалынхаа дагуу тэмдэглэдэг байна. Юун түрүүнд эхлээд Элчин сайддаа золгодог
гэсэн. Сапирындаа яваад ортол зарим үед мөргөлөө хийчих­сэн сууж байдаг гэж байгаа.
Цаг улирлын дулаанд монгол дээлээ өмссөн нөхөд нас зүснийхээ дагуу бие биедээ золгодог
байлгүй. Я.Санжмятав даргын өмнө олон хутагт хувилгаадын нутаг Завхан аймгийг толгойлж
байсан П.Гансүх дарга Кувейтийн Элчингийн гурав­дугаар нарийн бичгийн даргаар оччихсон
юм байна. Гэр бүлийнхээ хамт дээд хэмжээний уулзалтад оролцож байсан. Түүнтэй тав
гур­ван солиход орон хотоо асуухаас илүү Отгонтэнгэрийнхнийгээ л асууж байна лээ.
Нутгаа санаж буй нь бүр нэг илт шүү. Төрсөн ах нь гавьяат болж мань эр өнгөрсөн
зун Арабын тэнгэр дор мөн чиг баяр­ласан дуулдсан. Тэрхүү гавьяат болж Кувейтэд
суугаа дүүгээ баяр­луулсан эрхэм бол Пүрэвжавын Батсайхан. “Долоовор хуруундаа зүүний
сорвитой гээд эхэлдэг…” ханийн тухай дуунаас аваад Зав­ханы С.Батсүх гавьяатын
дуулдаг олны сэтгэлд хоногшсон бүх л дууны шүлгийг тэрлэсэн нэгэн юм. Тэрээр Завхан
аймагтаа хутаг­туудынхаа хөшөөг босгож, Ар халхын алтан мөнгөн тамгатай хутагт хувилгаадынхаа
тухай цув­рал нэвтрүүлэг бэлтгэн Монголын үндэсний олон нийтийн телеви­зээр явуулж
байсан соёлын зүтгэл­тэн билээ. Гагцхүү П.Гансүх дарга бус Элчингийнхэн маань Монгол
Улсын Ерөнхийлөгчөө ихэд сана­сан, Монголынхоо тэсгим өвлийг, цасан бударсан тунгалаг
үдшүү­дийг санагалзаж байгаа нь өөрийн эрхгүй мэдрэгдэж байсан юм аа. Эмирийн ордонг
эзэгнэсэн өдрүү­дийнхээ тэмдэглэлийн сонин сайх­наас хүргэхэд ийм байна. Монгол
Улсын Ерөнхийлөгчийн албан айлчлалын үр дүнгийн талаар Лүндэгийн Пүрэвсүрэн зөвлөхийн
яриагаар хүргэх юм аа. Мөн энэхүү тэмдэглэл олонд хүрэхийн өмнө Ерөнхийлөгчийн айлчлалын
албан мэдээллүүд хэвлэлээр цацагдаж, Монгол Улс, Монгол Улсын Ерөн­хий­лөгчийн нэр
хүнд Арабын тэн­гэр дор хэрхэн өндөр байсныг эрхэм та бүхэн мэдрэхийн дээдээр мэдэрч
буй учир дахин дахин бичиглэхийг эрмэлзсэнгүй. Алба­ны бус энгийн тэмдэглэл хүргэхийг
зорьсон нь энэ ээ. Дараагийн дугаарт Катарын нийслэл Доха­гийн тэнгэр дор уулзюу.
Хүлүг хааны үед эзэлж явсан Эмирийн ордонг Ардчилсан Ерөнхий­лөг­чийн айлчлал дор
нэгэнтээ эзэг­нэлээ.

Үргэлжлэл бий