Month: September 2022

ХХААХҮЯ-ны Бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Ц.Болорчулуунтай ярилцлаа.

-Энэ жил махны экспортод хэдий хэмжээний ямар малын мах гаргахаар төлөвлөж байгаа вэ?

-2021 онд экспортод гаргахаар дулааны аргаар бэлтгэсэн байсан хонь, ямаа мөн хөлдөөсөн адууны мах бий. Нийт 10 мянга орчим тн махыг экспортод гаргана. Мэргэжлийн хяналт болон холбогдох хяналтын байгууллагууд, Гаалийн ерөнхий газар бусад байгууллагуудын хамтарсан шалгалтын ажлын хэсэг яваад эхний ээлжинд 10 гаруй аж ахуйн нэгжийн 6720 тн махыг экспортод гаргах шийдвэр Засгийн газарт танилцуулагдаад экспортоо явуул гэдэг шийдвэр гарсан. Махны экспорт яагаад зогссон гэхээр 2020 онд манай хөдөө аж ахуйн зориулалттай гарч байгаа бүтээгдэхүүний сав баглаа боодол дээрээс коронавирус илэрсэн гэдэг шалтгаанаар бүх экспортыг Хятадын талаас зогсоосон. Саяны шалгалтын дүнгээр импортлогч талын чанар стандартын шаардлагыг хангаж байгаа учраас гаргахаар боллоо. Үүнд холбогдох талууд болох ХХААХҮЯ, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Стандарт хэмжил зүйн газар, Гаалийн ерөнхий газар, Мал эмнэлгийн ерөнхий газар, Махны холбоо мах бэлтгэлийн аж ахуйн нэгжүүдийн оролцоотой ажлын хэсэг байгуулан ажиллаад ачилтаа хийгээд махны экспорт гарч эхлэхэд бэлэн болсон байна.

-2020 оноос хойш мах экспортод гаргаж чадаагүй шүү дээ, энэ хугацаанд ямар боломжоо бид алдав?

-Хуучин бид зөвхөн БНХАУ-тай Эрээний боомтоор гаргадаг байсан. Одоо бол Хятадын талтай Гадаад харилцааны яамаар дамжуулан удаа дараа харьцаж, гэрээ хэлэлцээр хийж байж сая үүд хаалга нээгдэж байна. Энэ хооронд Махны холбоо, Зам, тээвэр хөгжлийн яамтай хамтран өөр газраар Забайкальскаар гаргах судалгааг хийгээд, Тяньжины боомт хүртэл явуулъя гэдэг тохиролцоонд хүрсэн. Яг гаргах гэж байтал Орос, Украины дайны нөхцөл байдал үүсээд энэ асуудал хаагдсан. Ер нь бол бид зүгээр суугаагүй, олон боломжууд, гарцын талаар шийдэл хайж ажилласан.

-Цаашид махны экспортыг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ. Дулааны аргаар боловсруулсан махнаас өөр мах гаргах боломжтой юу?

-Экспорт гэхээр зөвхөн БНХАУ-ыг гэж ойлгож болохгүй. Бусад орнуудтай ч бид харилцдаг. Казахстан, Узбекстан, Киргизистан, Арабын бусад улсууд руу мах тодорхой хэмжээгээр гарч байгаа. Цаашдаа махны экспортыг нэмэгдүүлэх, малыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлуудыг хийхийн тулд бүх боломжит нөхцөлүүдийг дэвшүүлэн ажиллах болно. Тухайлбал, бид жилдээ 20 сая гаруй малыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулдаг. Үүнээс дотоодын хэрэгцээнд 10 сая гаруй тн мах орж байгаа. Цаана нь 8-10 сая толгой малын махыг экспортлох бололцоо бий. Үүнийгээ 100 хувь дайчлан ажиллана. Гадаад харилцаанд биднээс хамааралгүй нөхцөл байдал үүсч байгаа тохиолдол л үүсчихгүй бол махны экспортын тал дээр ямар нэгэн хориг саад байхгүй. Чөлөөтэй гаргах л бодлогыг яам баримталж байна.

-Ирэх өвөл хүнд болно гэж цаг уурчид хэлээд байгаа шүү дээ. Үүнтэй холбоотойгоор ямар нэгэн байдлаар махны үнэ буурах уу. Буурч байгаа юу?

-Махны нийлүүлэлт нэмэгдээд үнэ тодорхой хэмжээнд буурч байгаа. Өвөлжилт хүндэрнэ гээд зуншлагын нөхцөл байдал хэцүү байсан зарим аймгууд буюу баруун таван аймаг, говийн хоёр аймагт ОБЕГ-ын Гамшгийн эрсдэлийн газраас эрсдэлийн үнэлгээ хийлгэсэн. Үүгээр бол Ховд аймаг маш муу, бусад баруун аймгууд нь муу үнэлгээтэй гарсан. Бид зудын эрсдэл үүсч болзошгүй энэ аймгуудаас хичнээн хэмжээний малын махыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах вэ гэдэг тооцоо судалгааг аваад ажиллаж байна. Мөн 2023 оны дотоодын махны нөөцийг бүрдүүлэх ААН-үүдэд Монголбанкны санхүүжилтээр хөнгөлөлттэй зээл олгож байгаа. Тухайлбал, 2023 оны дотоодын махны нөөцийг бүрдүүлэхэд нийт 35 ААН-ээс хүсэлт ирсэн. Үүний дагуу бид Монголбанктай хамтран арилжааны банкуудаар дамжуулан 130 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрийг шийдэж өгч байна. Энэ нь ирэх хаврын махны нөөц. Тэгэхээр малчдаас гарч байгаа мал, махыг худалдаж авах ажлыг хийж байна гэсэн үг. Нөгөө талдаа экспортын чиглэлээр мах бэлтгэдэг ААН-үүдтэй бас хамтран ажиллаж байгаа. Тэгэхээр бид махныхаа нийлүүлэлтэд тулгуурлан экспортынхоо нөөцийг бүрдүүлэх чиглэлээр хамтарч ажиллаж байна гэж ойлгож болно. Сая гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ хийлгэсэн зудын эрсдэл үүсэх магадлалтай аймгуудын малчдад анхааруулж хэлэхэд, тодорхой хэмжээнд малын махаа эдийн засгийн эргэлтэд эртнээс оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл нөхцөл байдал буруугаар эргэлээ гэхэд мал ихээр хорогдох нөхцөл байдал үүсэх учраас эртхэн борлуулж тодорхой хэмжээний хөрөнгө, мөнгө болгох нь малчдад эдийн засгийн хувьд нааштай асуудал гэж бодож байна.

-Агаарын бохирдлын стандартыг хангасан нүүрсэн янданг хулгайлж байгаа нь байгаль орчин, орчны эрүүл мэндийн эсрэг гэмт үйлдэл-

Хүний төв мэдрэлийн системийг ноцтой гэмтээж, цаашлаад үхэлд хүргэх аюултай хар тугалгатай хорт утаагаар улаанбаатарчууд 24 цаг амьсгалж байна. Энэ аюултай хорыг жилийн дөрвөн улиралд агаарт “нийлүүлж” гол буруутан нийслэлийн авто замын хөдөлгөөнд дийлэнх оролцож байгаа “приус 20” автомашин болчихоод байгаа. Учир нь “приус 20”-ын нүүрсэн янданг хулгайгаар болон санаатайгаар худалдан борлуулж, урагш гаргадаг хулгайн бүлгүүд бий болоод удаж байна. Хариуд нь нийслэлийн замын хөдөлгөөнд нүүрсэн яндангүй, байлаа ч хятад чанаргүй яндан орлуулчихсан приусүүд дүүрэн явдаг болсон. Шүүх яндангүйгээс агаарт хар тугалгатай хорт утаа ялгарсаар байгааг бид хөндөн бичсээр байгаа.

АНУ-ын Нью-Йорк хотод 1990-ээд оны үед нийгэм нь асар их уур бухимдал, стресст орж, дэлхийг цочоосон онц ноцтой гэмт хэргүүд үйлдэгдэж байсан гашуун түүхтэй. Яг л өнөөдрийн манай Монголын нийгэм шиг дүр төрх бий болсон гэдэг. Эрдэмтэд тухайн үед судалгаа хийж, дээрх нөхцөл байдал хар тугалгатай бензиний хэрэглээ өндөр байгаатай холбож үзсэн. Тиймээс хар тугалгатай шатахууны хэрэглээг хориход гэмт хэргийн гаралт буурч, нийгэм эрүүлжиж байсан судалгаа анхаарал татна.

Тэгвэл манай улсад Эрүүл ахуй, хор судлалын лаборатори нийслэлийн хүүхэд багачуудын цусан дахь хар тугалганы хэмжээг судалж үзсэн байдаг. Судалгаагаар бага насны хүүхдийн цусанд хар тугалгын зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс даруй зургаа дахин өндөр гарсан нь ноцтой асуудал юм.

Энэ талаар Эрүүл ахуй, хор судлалын лабораторийн эрхлэгч, анагаах ухааны доктор Д.Нарансүхтэй ярилцлаа.

-Эрүүл ахуй, хор судлалын лаборатори хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын хэмжээг судалсан судалгааны үр дүнг дэлгэрүүлж ярьж өгөхгүй юү?

-Бид 2016 онд анх Улаанбаатар хотын хүүхдүүдийн цусанд хар тугалгыг тодорхойлох туршилт судалгааг хийж ирсэн. Эндээс харахаар агаарын бохирдол ихтэй бүсэд амьдардаг хүүхдийн цусанд хар тугалгын хэмжээ өндөр гарсаар байгаа юм.

Хамгийн өндөр үзүүлэлт нь 28 мкг/дп/. Энэ бол бусад улс орнуудад зөвлөмж болгодог хэмжээнээс зургаа дахин өндөр үзүүлэлт. Дараа нь харьцангуй агаарын бохирдол багатай орон сууцны хорооллын хүүхдүүдэд шинжилгээ хийхэд 7-8 мкг/дп/ гарч байсан. Бас л зөвшөөрөгдөх хэмжэнээс өндөр гарсан. Үүнээс харахад Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол нүүрс, автомашины яндангаас гарч байгаа утаанд хорт металлаас бүрдэж байна дүгннэж болно.

Мөн бид хамгийн сүүлд буюу энэ оноос эхлээд анх удаа хар тугалга болон бусад хорт металлыг хүний био сорьцод тодорхойлох лабораторийн шинжилгээг хийж эхэлсэн. Энэ нь хүний шээс, үс, цус зэрэг биологийн дээжинд шинжилгээ хийнэ гэсэн үг. Эцэг, эхчүүд сайн дураараа хүүхдүүдээ авчирч шинжлүүлсэн. 2-14 настай хүүхдүүдэд шинжилгээ хийхэд хар тугалгын хэмжээ 6-8 мкг/дп/ тодорхойлогдсон. Энэ бол АНУ-д мөрддөг хэмжээнээс өндөр. Олон улсад зөвшөөрөгдөх хэмжээг таван мкг/дп/ гэж үздэг.

-Өмнөх судалгаанаас харьцангуй багасчээ?

-Энэ судалгааг харьцангуй дулааны улиралд хийсэн. Тэгэхээр агаарын бохирдол багатай үе гэсэн үг.

АНУ бол таван жил тутамд био мониторингийн шинжилгээгээр нийт хүн амдаа хийдэг. Судалгааны дүнгээс үзэхэд нийт хүн амынх нь цусан дахь хар тугалга 0.95 мкг/дп/ гардаг. Үүнтэй харьцуулахад манай улсад хүүхдийн цусан дахь хар тугалгын хэмжээ хэт өндөр байгаа юм.

Өөр нэг судалгааг сонирхуулмаар байна. Манай лаборатори энэ хавар Увс, Архангай аймгийн хүн амын цусан дахь хорт металлын агууламжийг тодорхойлох судалгааг хийсэн юм. Тэгэхэд Увсын хүн амын дунд дунджаар 7-8 мкг/дп/, Архангайнх зургаа орчим мкг/дп/ байсан. Сүүлийн жилүүдэд аймгийн төвүүд агаарын бохирдол ихтэй болчихсон шүү дээ.

-Хүүхдүүдээс гадна томчуудын цусанд хар тугалга ямар хэмжээнд байгааг судалж үзсэн үү?

-Үзэлгүй яахав. Нэг сонирхолтой дүгнэлт харагдаж байгаа. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн дунд хийсэн судалгаагаар хар тугалгын хэмжээ эрчүүдэд өндөр байна. Тэр дундаа тамхи татдаг эрчүүдэд бүр өндөр гарсан. Энэ нь тамхи болон ажлын онцлогтой холбоотой гэж харагдаж байгаа.

-Нийгмийн стресс бухимдал, ааш зангийн өөрчлөлт хорт бодисуудтай холбоотой байх боломжтой юу. АНУ-ын жишээг мэргэжлийн хүний хувьд та мэддэг л байх?

-Хар тугалга бол гол нь хүний мэдрэл, сэтгэхүйн хөгжилд шууд нөлөөлдөг. Тиймээс хар тугалгын архаг хордлогод орсон хүмүүсийн дунд ууртай уцаартай, түрэмгий зан араншинтай болох байдал ажиглагдаж, гэмт хэрэг гарч байсан тохиолдол АНУ-д бий.

Манай орны хувьд хүн амын цусанд хар тугалгын хэмжээг хангалттай хэжмээнд судалж чадаагүй байгаа учраас шууд дүгнэж хэлэх нь хөнгөн үйлдэл болох байх. Гэхдээ тийм байхыг үгүйсгэхгүй.

-Бид нүүрсэн яндангүй автомашинаас ялгарч байгаа утаа хорт бодистойгоо агаарт цацагдаж байгаа асуудлыг хөндөж байгаа.

-Үүнийг ярихын тулд бензин ярих хэрэгтэй болно. Хуучин манайд А80, А76 бензинүүд хар тугалгын агууламжтай байсан. Сүүлийн үед хар тугалгын агууламжтай бензиний хэрэглээ харьцангуй багассан. АИ92, А95, А98 бензинд хар тугалга агуулгаагүй гэдэг. Гэхдээ өргөн хэрэглээ болсон АИ92 бензинд яг хар тугалга агуулагдаагүй, бага байгаа гэх шинжилгээг бодитой харах хэрэгтэй. Мэргэжлийн хүний хувьд би одоогоор энэ судалгаа, шинжилгээг хараагүй.

Нөгөө талаар нүүрсэн яндан бол машины утаанд байгаа хорт бодисыг шүүж, хоргүй болгож багасгах үүрэгтэй. Машин үйлдвэрлэгчид яагаад үнэтэй материалыг яндандаа хийгээд байна вэ гэхээр олон улсад тавигдаж байгаа байгаль орчны, агаарын чанарын стандарт, дүрэм журмыг биелүүлэх зорилгоор шүү дээ. Гэтэл манайхан түүнийг нь дамлан зарж байна. Энэ бол байгаль орчны эсрэг, орчны эрүүл мэндийн эсрэг гэмт үйлдэл.