Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Ж.Хунантай ярилцлаа.
-Энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар танай байгууллагаас хүний эрхийн чиглэлээр судалгаа хийсэн үү?
-Энэ оны эхний хагаст Комисс хэд хэдэн судалгаа, шинжилгээ, хяналт шалгалтын ажлыг эхлүүлээд байна. Тухайлбал, Хүний эрхийн хэрэгжилтийг тодорхойлох үзүүлэлт, индекс боловсруулах ажлын хүрээнд харьцуулсан судалгаа, шинжилгээний ажил, “Ахмад настны эрх, хамгаалал”, Төрийн тусгай албан хаагчид болон Төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын хөдөлмөрлөх эрхийн хэрэгжилтийн судалгаа, Их дээд сургуулийн оюутан залуусын бэлгийн болон нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд, эрхийн хэрэгжилтийн судалгаа, Сургуулийн өмнөх, ерөнхий боловсрол, мэргэжлийн болон техникийн боловсролын салбар дахь хүний эрхийн нөхцөл байдлын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ гэх мэт. Үүнээс гадна Ерөнхий боловсролын сургуулийн дотуур байр, Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийж байна.
Эдгээр хяналт шалгалт, судалгааны ажил бүтэн жилийн турш хийгдэх тул үр дүн нь оны эцсээр тодорхой болно. Судалгаа, шинжилгээ, хяналт шалгалтын үр дүнд анхаарал татсан асуудлуудыг 2023 оны ХЭҮК-ын УИХ-д өргөн барьдаг Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын илтгэлд оруулна.
-Улсын баяр наадам дуусч, аймаг сумдын баяр наадмууд үргэлжилж байна. Энэ жилийн морь унаач хүүхдүүдийн мэдээлэл ирсэн үү. Бэртэж гэмтэж, амиа алдсан тохиолдол бий юү?
-Хоёр жил завсарласан наадам энэ жил зарим аймаг, сумын тэгш ойн баяртай давхцан нэлээн өргөн дэлгэр болж байх шиг байна. Унаач хүүхэдтэй холбоотой мэдээ эцэслэн нэгтгэгдээгүй л байна. Улсын баяр наадмын хурдан морины уралдаанд оролцсон хүүхэд амь насаа алдсан тохиолдол гараагүй. Харин сумын наадамд оролцсон нэг хүүхэд мориноосоо унаж амь насаа алдсан мэдээ байна.
-Морь унаач хүүхдийн эрхийг хангах чиглэлээр хэрхэн ажиллаж байна вэ? -ХЭҮК-оос хурдан морь унаач хүүхдийн эрхийн асуудалд онцгой анхаарч хурдан морины уралдаан, сунгаа, үсэргээн зохион байгуулахдаа хүүхдийн аюулгүй байдлыг хангах, хүүхдийн эрх зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн зөвлөмжийг эрх бүхий байгууллагуудад тогтмол хүргүүлж хяналт тавьж байна. Тухайлбал, ХЭҮК-оос 2022 оны хоёрдугаар сарын 9-ний өдөр аймгийн Засаг дарга нарт, 2022 оны тавдугаар сарын 4-ний өдөр Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газрын даргаар дамжуулан орон нутгийн Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хөгжлийн хэлтсийн дарга нарт, сүүлд долдугаар сарын 22-ны өдөр “Их хурд”, бүсийн уралдаан зохион байгуулагдахтай холбогдуулан аймгийн Засаг дарга нарт тус тус зөвлөмж хүргүүлсэн. Мэдээж зөвлөмжөөс гадна Улсын наадам, “Их хурд”, бүсийн хурдан морины уралдаануудад хуваарийн дагуу ажиглалт хийж хяналт тавьж ажилласан.
-Цаг үетэйгээ нийлүүлэн уламжлалыг шинэчлэх тал дээр арга хэмжээ авах уу. Морь уралдах замын стандарттай болох, унаач хүүхдийг хамгаалалтын хувцас, хэрэгслээр бүрэн хангах, олон тооны машин уралдаан дагаж давхихгүй байх гэх мэт юу хийж болох вэ?
-Унаач хүүхдийн асуудлаар Комиссын ажлын хэсгийн илтгэх хуудас, цагдаагийн газар, гэр бүл, хүүхэд залуучуудын газар, аймгийн Засаг даргын Тамгын газраас ирүүлсэн мэдээ, мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийж санал зөвлөмж гаргана. Хичнээн үндэсний уламжлал байсан ч хүүхдийн амь нас хохирох, хүүхэд хүндээр бэртэхийг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй. XXI зуунд хүүхдийн амь насыг эрсдэлд оруулан байж соёл уламжлалаа хадгалдаг улс манайхаас өөр байхгүй л болов уу. Цаг үе өөр болсныг хаа хаанаа ойлгох хэрэгтэй. Шаардлагатай бол морь уралдуулах стандарттай болъё. Сүүлийн эмгэнэлтэй явдлын шалтгаан нь морь нүхэнд бүдэрснээс болсон гэх мэдээ байна. Тиймээс ядаж морь унаж байгаа хүүхдэд эрсдэл үүсгэх бүхий л нөхцөлийг арилгах хэрэгтэй. Сая ажиглалт хийгээд явж байхад мэргэжлийн хяналт, хүүхдийн байгууллагын хяналт тавьж байгаа байдал бас л хангалтгүй байна лээ. Урт түрийгүй гуталтай уралдуулж байна. Явуулын станцтай оруулж байна. Мэргэжлийн хяналтын улсын байцагчаас “ Хүүхдийн анхаарал сарниулах юм биш үү” гэхэд “стандартад хориглоогүй” гэж байх жишээтэй. Түүнчлэн уралдааны үеэр морь үргээж болзошгүй гялгар уут, урт ташуур зэргийг хүүхэд авч уралдсан гэх зөрчлүүд ажиглагдсан. Ер нь томчууд бид өөрсдөө бас дүгнэлт хиймээр л байгаа юм. Сүүлдээ машины уралдаан шиг болж байна ш дээ. Тэгэхээр эдгээрийг шийдэх санал, зөвлөмжийг гаргаж холбогдох шийдвэрүүдийг гаргуулна.
-Сүүлийн үед цэргүүд байнга бэртэж гэмтэж, амь насаа алдах боллоо. Энэ тал дээр ХЭҮК-ыг тэргүүлж байгаа хүний хувьд байр сууриа илэрхийлээч?
-Үнэхээр харамсалтай. Хүний амь нас бол үнэлшгүй зүйл. Тийм учраас цэрэгт байна уу, шоронд байна уу, хүний амь нас хамгаалагдах ёстой. Манай улсад цэргийн захирах , захирагдах ёс , цэргийг ажил хөдөлмөрт сургах нэрийн дор хугацаат цэргийн албан хаагчидтай дүрмийн бус харьцах, тэдний эрх чөлөөнд халддаг явдлыг байх ёстой үзэгдэл мэтээр ойлгож, уламжлагдан ирсэн зохисгүй хандлага байсаар байна. Ер нь наад зах нь техник, технологи эрчимтэй хөгжиж байгаа орчин үед хууль бус тушаал, дүрмийн бус харилцаа, ер нь аливаа хууль бус үйлдэл баримтжуулагдаж илэрнэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Нөгөө талаас бодлогын түвшинд анхаарал хандуулж дорвитой өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Цахим орчин залууст хүчтэй нөлөөлж байна. Залуусын онцлог, хэрэгцээ шаардлага, сэтгэл зүйн боловсролд анхаарах шаадлагатай байна. ХЭҮК-ын 2021 онд хийсэн судалгаанд оролцсон хугацаат цэргийн албан хаагчдын 18.8 хувь, хугацаат цэргийн алба хаасан иргэдийн 45.1 хувь нь цэргийн алба хааж байх үедээ дүрмийн бус харьцаанд өртсөн гэж хариулсан. ХЭҮК цэргийн дүрмийн бус харилцаатай холбоотой асуудлыг 21 дэх илтгэлдээ хөндөж зөвлөмж гаргасан. Түүнийг үндэслэж 2022 оны долдугаар сарын 6-ны өдөр Улсын Их хурал 49 дүгээр тогтоол гаргасан. Уг тогтоолыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.
– Цаашид цэргийн ангиудад хүний эрхийг хангах чиглэлээр ямар ажлууд хийх вэ?
-ХЭҮК БХЯ-тай санамж бичиг байгуулсан. Э н э хүрээнд зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүний хүний эрхийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, хүний эрхэд суурилсан хандлагыг төлөвшүүлэх сургалт, соён гэгээрүүлэх, батлан хамгаалах салбарын хууль тогтоомж хүний эрхийн зарчимд нийцэж байгаа эсэхэд дүн шинжилгээ хийх, боловсронгуй болгох, батлан хамгаалах салбарт иргэний хяналтыг сайжруулах чиглэлээр төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Үр дүнгээ өгнө гэдэгт найдаж байна.
– Хамгийн сүүлд амь насаа алдсан тохиолдол 167 дугаар ангид гарсан. Тухайн ангид танай байгууллагаас 2021 онд хүний эрхийн сургалт хийсэн байна лээ. Гэтэл нэгхэн жилийн дараа цэрэг амиа алдлаа. Энэ мэт олон тохиолдол гарч байна. Танай байгууллагаас ямар арга хэмжээ авах талаар төлөвлөгөө болон ажлын хэсэг гарсан уу?
-167 дугаар ангийн цэрэг амь насаа алдсан асуудлаар Эрүүгийн хэрэг нээн шалгаж байгаа юм билээ. Бидний зүгээс хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд саад болохгүйгээр мэдээллийг нягтлах, холбогдох байгууллага, албан тушаалтнаас баримт , мэдээлэл гаргуулах зэрэг ажлуудыг хийж байгаа. Хэргийг эцэслэн шийдвэрлэсний дараа илүү нарийн дүн шинжилгээ хийнэ.
