Өнгөрсөн 24 цагийн хугацаанд улсын хэмжээнд коронавируст халдварын 38 тохиолдол шинээр батлагджээ.
Шинээр илэрсэн тохиолдлуудын
Монгол Улсын гавьяат багш, профессор Ц.Содовтой ярилцлаа.
-Япон улсын гадаад хэргийн сайд Ё.Хаяши манай улсад айлчлахдаа хүрэн нүүрснээс устөрөгч гарган авч устөрөгчийн цахилгаан станц байгуулах боломж, нөөц бий гэж хэлсэн.Та үүнийг юу гэж харж байна?
-Үүнийг дэмжиж, энэ холбоог тогтоох нь зөв. Энэ ажил хэрэгжиж устөрөгчөөр ажилладаг (hydrogen generator буюу устөрөгчийн түлшний зайтай машин гэж нэрлэдэг) машин манайд орж ирэх хүртэл бид шуурхай ажиллах ёстой. Үүнийг ажил хэрэг болгочихвол валют олох арга зам нээгдэнэ. Валют олохгүй юм гэхэд монголчууд хямдханаар машинаа ажиллуулна. Энэ чинь орчин үеийн нефть гэсэн үг юм шүү дээ. Хамгийн чухал нь бид нүүрсээ л ашиглах ёстой. Энэ технологийг япончууд маш сайн мэддэг, Хонда, Тоёота, Хьюндай компаниуд нь устөрөгчийн түлшний зайтай автомашиныг үйлдвэрлээд арав гаруй жил болсон ихээхэн туршлагатай тул түүнийг монгол айл өрх авч хэрэглэх боломжтой.
-Одоо яах ёстой вэ?
-Монгол Улс эрчим хүчний асар их нөөцтэй хэрнээ хүний гар харж амьдраад байна. Яг үнэндээ нүүрсээ бараг л үнэгүй өгч байна. Нүүрсийг угаагаад экспортолбол бага зэрэг үнэтэй, шингэн болгоод гаргавал 10 дахин үнэтэй, нүүрсээ хий болгоод гаргавал 30-40 дахин илүү үнэ хүрнэ. Энэ технологийг ашиглах зайлшгүй шаардлага бий. Манай хоёр хөрш үүнийг хийхгүй байгаа. Яагаад гэвэл тэд том гүрэн учраас том юм хэрэгтэй. Хөрөнгө, түүхий эд бага зардлаар цахилгаан гаргана.
-Хүрэн нүүрснээс устөрөгч гаргаж, устөрөгчийн түлшний зайтай машины үйлдвэр байгуулж болох уу?
-Зарчмын хувьд болно, гэхдээ устөрөгчийн түлшний зайг нь худалдаж авах асуудлыг бас тооцох шаардлагатай. Үүнийг техник эдийн засгийн үндэслэлийг ажлын хэсэг байгуулж, нүүрсийг хүчилтөрөгчөөр устөрөгч болгон задлах буюу хэсэгчлэн исэлдүүлэх аргыг хэрэглэх болов уу гэж бодож байна (C24H12 +12O2 à24CO +6H2 урвалаар). Ер нь улс хөгжих, ажил урагшлахын үндэс чанартай боловсон хүчин байдаг. Залуусынхаа боловсролд хөрөнгө зарж, туршлагатай физикчид инженерүүдээ ашиглан Япон улстай хамтарч энэ асуудлыг шийдэх байх.
-Физикийн шинжлэх ухаан хүний амьдралд ямар хэрэгтэй юм бэ?
-Физикийн шинжлэх ухаан бол байгалийн шинжлэх ухааны суурь ухаан. Байгальд болж буй үзэгдлүүд цөм физикийн хуулиар явагддаг, нийгмийн үзэгдэл, сэтгэцийн үзэгдэл гэх мэт олон үзэгдлийг тайлбарладаг өргөн хүрээтэй шинжлэх ухаан. Хэрэглээ ихтэй ухаан учраас ЕБС-ийн аль ч сургуулиадад физикийн хичээлийг үздэг.
-Сая та физикийн ухаан сэтгэцийн үзэгдлийг ч тайлбарладаг гэж хэллээ, жишээлбэл?
-Манайхан “Psychology” гэдгийг сэтгэл зүй гээд орчуулаад хэрэглээд сурчихсан юм. Сэтгэл зүй гэхээр хүний сэтгэлийг судалдаг ухаан болчихож байгаа юм. Гэтэл агуулгын хувьд сэтгэцийн үзэгдэл, үйл явцыг тайлбарладаг. Сэтгэцийн үзэгдэл хүний сэтгэлээс гардаг.
-Манайханд физик хэрэггүй гэсэн хандлага ажиглагдах юм. Уг нь инженерүүд л баялаг бүтээдэг биз дээ?
-Шинжлэх ухааныг хэрэгтэй, хэрэггүй гэж хэлэх нь тухайн хүний мэдлэгийн хүрээ, ертөнцийг үзэх үзэлтэй шууд хамаатай. Хэн нэгэнд хэрэггүй байж болох ч өөр хэн нэгэн болон нийгмийн дэвшил, хөгжилд энэ шинжлэх ухаан жигтэйхэн хэрэгтэй (инээв). Аж үйлдвэрлэлийн III,IV хувьсгал, техник технологийн хөгжил гээд бидний амьдрал, орчин тойрны бүх зүйлийн үндэс нь физикийн шинжлэх ухаан байдаг юм. Инженерүүд бүтээдэг, физикчид онолыг нь тайлбарладаг. Байгалийн шинжлэх ухаан бол хэрэгцээнээс үүсдэг, байгалийг дуурайж бүтээл, бүтээгдэхүүн хийдэг. Жишээлбэл, хамгийн хурдан явъя гэвэл шувууг л дуурайж онгоц бүтээсэн шүү дээ. Тэр дундаа техник технологийн хөгжил бүгд физик, математикийн арга, загварчлалаас хамаардаг.
-Их, дээд сургуулиудын физикийн ангид арай цөөн оюутантай байна уу даа…
-Энэ нь нэгдүгээрт, манай их, дээд сургуулиуд мэргэжлээ сурталчилж, таниулж чадахгүй байна. Үүргээ биелүүлэхгүй, зөвхөн орж ирснийг нь сургадаг болсон. Хоёрдугаарт, физикийн анги төгсөөд ажлын байр багатай. Уг нь манай ахмад үеийнхэн бидэнд асар сайхан замыг засч өгсөн. Гадны оронд мэргэжил дээшлүүлж, ажиллаад ирэхэд хийх ажлын олдоц ховор. Физикч болохын тулд олон жил зарцуулдаг ч авдаг цалин нь Монголд амьдрахад хүрэлцээтэй биш. Гуравдугаарт, сайн ажилласан, муу ажилласан хоёр багш ижил цалин авдаг. Нийгмийн захиалгыг судалж, сурагчдын мэргэжил сонгох асуудалд төрийн зүгээс бодлогоор анхаарахгүй байгаатай холбоотой. Физикийн багш нараа сайн ашиглаж чадахгүй байна. Хувийн хөрөнгөөрөө байгалийн ухааны лаборатори, кабинет байгуулахад олон жилийн хөдөлмөр, их хэмжээний хөрөнгө хэрэгтэй байдгаас инженер, физикч, биологич, химич бэлтгэдэг хувийн сургууль тун цөөн бий. Тиймээс үүнд улс л зайлшгүй анхаарах ёстой.
-Та олон жилийн туршлагатай багш хүн, физик хүмүүст яг юу өгдгийг тайлбарлаж өгөөч?
-Би 23 насандаа их сургуульд багшилж, түүнээс хойш тасралтгүй 50 гаруй жил багшилж байна. Үүний зэрэгцээ эрдэм шинжилгээний ажлыг хослуулан хийж байгаа. Та бид физикийн аргыг эзэмшсэнээр сэтгэлгээ хөгжинө, сэтгэлгээ нь хөгжсөн хүн аливааг өргөн хүрээтэй хардаг болно. Аливаад нөлөөлөх олон хүчин зүйлийг тооцдог болно. Сурсан аргуудаа амьдралынхаа туршид бүх асуудал, шинэчлэлд ашиглана, тэгэхээр амжилт гардаг. Энэ аргыг эзэмших тийм ч амар биш л дээ (инээв). Оюутан байхад заасан бүхэн амьдралд таарахгүй шүү дээ. Судалж, суралцсанаа амьдралдаа баяжуулаад л ажиллахад тухайн хүнд физик ач тусаа өгнө.
-Хүүхдүүдийг яаж физикт сонирхолтой болгох вэ?
-Ерөнхий боловсролын сургуулиуд физик, хими, биологийн кабинетгүй л бол эдгээр хичээлийн нарийн зүйлсийг сурч, ойлгож чадахгүй. Сургуулиудын сургалтын материаллаг баазыг сайжруулж, хөрөнгө оруулснаар хичээлийн өгөөж дээшилж, сурагчдад сонирхолтой болно. Сүүлийн жилүүдэд энэ чиглэлд огт хөрөнгө оруулсангүй шүү дээ. Би залуудаа улсад маань мөнгө байхгүй гэж боддог байсан. Гэтэл улсад маань мөнгө их байна, буруу газар, буруу хүмүүс идэж уугаад байсан юм билээ, одоо ч гэсэн. Тиймээс хамгийн түрүүнд байгалийн ухааны кабинет, лабораториудыг улсаас сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай. Хоёрдугаарт, эрч хүч нь багтаж ядсан залуу багш нарт багаж хэрэгсэл, ном дутагдах зэрэг асуудлуудыг шийдэх хэрэгтэй. Сайн ажилласан багшийг дэмжих, багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх институтийн хөтөлбөрийг эрс өөрчлөх, сургадаг багш нарын чадварыг ахиулах ёстой. Тэнд хичээл заадаг хүмүүс өөрийнхөө мэддэг юмыг л заагаад байна, гэтэл амьдрал дээр тэнд заадаггүй юмыг мэдэхийг, сурахыг залуус хүсч байна шүү дээ. Гуравдугаарт, залуус хөдөлмөрлөхгүйгээр азаа үзэж гэнэт баяжихыг бодож байна. Ийм зүйл хэзээ ч байдаггүй юм гэдгийг тэдэнд ойлгуулахад сургууль, багш, эцэг эх, нийгэм анхаарч байж л сурч хөдөлмөрлөж сайхан амьдрана биз дээ.
-Та физикийн сэтгүүл эрхлэн гаргадаг. Сэтгүүлийнхээ тухай ярихгүй юу?
-Тийм ээ, “Физикийн боловсрол” хэмээх сэтгүүлийг 1992 оноос хойш Монголын физикийн нийгэмлэг, Улсын физикийн олимпиадыг зохион байгуулах хороо, БШУЯ-ны дэрэгдэх Физикийн сургалт-арга зүйн зөвлөлтэй хамтран 50 дахь дугаараа сая гаргасан.
Байгаль, техник сонирхдог сурагчид физикийн ухааны суурь боловсролтой болох, дүүрэг аймаг, хот, улсын, Азийн, олон улсын физикийн олимпиадад болон элсэлтийн уралдаант шалгалтад бэлтгэхэд нь туслан дэмжих, багш нарыг физикийн шинжлэх ухаан, боловсролд гарч буй шинэ мэдээллээр системтэй хангах, мэргэжлийн ур чадвараа дээшлүүлэх, цаашлаад бүх нийтийн физикийн боловсролд дэмжлэг үзүүлэх нь тус сэтгүүлийн нэг гол зорилго юм.
Сэтгүүлийн ар, өвөр нүүрт физикийн хэмжих багаж хэрэгслийн иж бүрдэл, судалгааны электрон багаж, лабораторийн туршилтын байдал, үүсгэвэрт тоног төхөөрөмжийн схемчлэл, бодисын бүтэцлэг, дэлхий, Монгол орны байгалийн үзэсгэлэнт газрын архитектур, газар зүй орчны нөлөөллийн тухай бодит зургуудыг өнгөтөөр байршуулж, сургалт, сурталчилгаа, өнгө үзэмж, дизайнд өөрчлөлт оруулав. Энэ хугацаанд сэтгүүлийн хүндэтгэлийн буланд Монголын 160 орчим нэрт физикч эрдэмтэд, гавьяатууд, физикийн бүтээлч багш нар (ардын багш О.Отгонсүрэн, Б.Банзрагч, Б.Жадамбаа, Г.Шилагарди, гавьяат багш Н.Содном, М.Насанбуян, Г.Очирбат, Б.Оргой, Т.Дүгэрсүрэн, Д.Дамбасүрэн, Н.Алтангэрэл, Т.Гун-Аажав, Г.Гомбожав, Р.Маабазар, П.Лхагвасүрэн, С.Даваа, Л.Батмөнх, Б.Барамсай, Ж.Галбадрах, Ц.Хандаа, Р.Бавуудорж, Ц.Содов, Х.Цоохүү, Г.Баасанжав, Д.Дамдинжав, М.Шагдарсүрэн, Б.Равжир, С.Жагдал гэх мэт)-ын хөрөг зураг тавигдаж, тэдний судалгааны чиглэл, бүтээл, ажил үйлс, туршлага, шавь сургалт, амжилт, физикийн шинжлэх ухаанаар болон боловсрол судлалаар докторын зэрэг хамгаалсан эрдэмтдийн мэдээллийг нийтэлсэн байна. Дашрамд хэлэхэд, тус сэтгүүлийн 2020 оны №41-ийн 36-43-р талд “Устөрөгчийн генераторыг хэрэглэх нь” гэсэн өгүүлэлд зураг, томьёотойгоор бичсэн байгааг уншвал ойлгоход дөхөмтэйг сануулъя.
-Сэтгүүлийг зайнаас захиалан унших боломж бий юү?
-Бий, уламжлалт тогтмол булангуудаас гадна хадгалагдаж байгаа бүх дугааруудаа аппликэйшн болгон хэрэглэгчдэд түгээхээр андройд утсан дээр “Play store- оос, IOS буюу iphone дээр “App store”-т “Физикийн боловсрол” гэж хайгаад татаж аваад ашиглах боломж бүрдүүлэхээр ажиллаж байна.
Цэцэрлэгийн газраа булаалгасан 1000 хүүхдийн эцэг эхийн төлөөлөл суулт зарлахаар болжээ. Энэ тухай эцэг эхчүүдийн төлөөлөл мэдээлэл хийв. “Сүхбаатар дүүргийн 9 дүгээр хороонд 3300 орчим 0-5 насны хүүхэд амьдарч байна. Гэтэл өнөөдөр тус хороонд улсын нэг ч цэцэрлэг байдаггүй. Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуулинд заасан хүүхэд сурч боловсрох ёстой гэсэн эрхийг зөрчиж байна. Улсын цэцэрлэг байхгүй учир бусад цэцэрлэг харьяаллын бус гээд авахгүй. Боломжтой нь төлбөртэй цэцэрлэгт өгч, боломжгүй нь ажил хийхгүй гэртээ хүүхдээ асарч байна. Нөгөө талаасаа хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдаагүй учир сургуульд ороход бэлэн бус байна. Цэцэрлэгт явсан, яваагүй хүүхдийн ялгаа маш их байна.
Есдүгээр хорооны удирдлагуудаас асуухад “Цэцэрлэг барих газар байхгүй” гэдэг. Тус хорооны нутаг дэвсгэр 293 дугаар байрны хойно цэцэрлэг, эмнэлэг барина гээд зураг үзүүлж байсан. Гэтэл өнөөдөр тэр жижигхэн цэцэрлэгийн талбайд 130 айлын 16 давхар орон сууц барихаар суурийг нь цутгаж барьж эхэлсэн байна. Цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй хүүхдүүдийн эрхийг ноцтой зөрчиж байна.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ирэх намар бүх хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдана. Сугалаагаар хүүхэд цэцэрлэгт авах асуудал үгүй болно” гэж хэлсэн ч өнөөдөр 3300 орчим хүүхэд цэцэрлэггүй байна. Цэцэрлэг барих газарт орон сууц барих зөвшөөрөл өгч яаж чадаж байна аа.
Бид дүүргээсээ сонгогдсон гишүүдэд албан бичиг өгсөн ч одоогоор хариу ирээгүй” гэлээ.
Хүйтний ам цаашилж, хөхүүрийн ам наашиллаа. Зуны дэлгэр өдрүүдэд хүн бүр зусландаа гарч, агаар салхинд ахиухан гарахыг эрмэлздэг. Тэгвэл зуны халуун үед аль болох татгалзаж байх хоолны талаарх зөвлөгөөг уншигч танд хүргэж байна. Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс хэт халалтын үед хэрэглэхээс татгалзах хүнсний бүтээгдэхүүний жагсаалтыг гаргажээ. Үүнд:
Зайрмаг болон хүйтэн ундаа: Их халууцсан үед хэрэглэхэд халуун хүйтэн харшиж хоолой өвдөх, ханиад хүрэх магадлал ихэсдэг ажээ.
Бялуу, өндөг, хиам: Өвчин үүсгэгчид үржих таатай орчин болж амархан мууддаг байна.
Хуурсан, шарсан зүйл: Ходоодонд маш их ачаалал өгч гэдэс хүнд оргих, гэдэс дүүрэх зэрэг таагүй зүйлсийн эх үүсвэр болдог.
Оройн хоолонд мах ихээр хэрэглэх: Орой биеийн эд эсүүд шим тэжээлээ аваад боловсруулах биш, хадгалах процесс түлхүү явагддаг учраас энэ үйлдлээс татгалзах нь зөв.
Астм болоод харшлын эмгэгтэй хүмүүс хадгалалт удаантай бүтээгдэхүүнээс татгалзах: Муудахаас сэргийлсэн бодис нь хатаасан жимс, хүнсний ногоо, жимсний чанамал, усан үзмийн дарс, шар айраг, жимсний шүүс, сам хорхой зэрэгт ихээр агуулагддаг. Энэ бүхнийг хэрэглэснээр өвчин сэдрэх магадлалтай.
Хүнсний бүтээгдэхүүнийг ил задгай гар дээрээс худалдан авах: Хадгалалтын горим зөрчигдөж, наранд хэт халж чанараа алдсан, өвчин үүсгэгчээр бохирдсон байж болзошгүй тул та бүхэн зуны халуун үед эдгээр бүтээгдэхүүнээс аль болох татгалзахыг хичээгээрэй.
“No War” иргэдийн хөдөлгөөнөөс Засгийн газрыг огцруулах жагсаал хийхээ мэдэгдлээ.
“No war” хөдөлгөөний зүгээс “Үндсэн хуульд зааснаар аливаа нэг жагсаал нь дайн, үймээн самуун, хүчирхийллийн хандлагыг гаргаж болохгүй гэж заасан байдаг. Өчигдөр ОХУ-ын Элчин Сайдын яам болон хэд хэдэн газар хамтран дайныг дэмжсэн жагсаал зохион байгууллаа. Тус жагсаалд тухайн дүүргээс нь зөвшөөрөл олгож, НЗДТГ, БХЯ дэмжсэн. “No war” хөдөлгөөн бол энх тайвны төлөөх хөдөлгөөн гэдгийг сануулж байна.
Иймд “No war” хөдөлгөөний зүгээс энхтайвны мэдрэмжгүй, хүчирхийллийг өөгшүүлсэн засаг огцрох ёстой. Тиймээс өнөөдөр энэ хүрээнд Засгийн газрыг огцруулах жагсаалыг зохион байгуулна. Монгол улсын нэг гэр бүлийн гишүүн болгон Европын болон бусад улсуудад амьдарч ажиллаж байгаа. Эдгээр хүмүүсийг бодох хэрэгтэй. Бид хар жагсаалтад орохгүйн төлөө энэ жагсаалыг хийж байгаа.
Манай хөдөлгөөний зүгээс Украинд гарсан дайнтай холбоотойгоор 11 удаа жагссан. Гэтэл ОХУ-ын ГХЯ-наас нэг ч удаа албан ёсны байр суурь илэрхийлээгүй. Гуравдугаар сарын 24-ний өдөр ОХУ-ын Элчин сайдын яамны албан ёсны хаягуудаар Монгол улсын иргэдийг юу бодох, юу эс бодохыг заасан мэдэгдэл гаргахад хариу нот бичиг явуулсан гэж ГХ-ийн сайд Б.Батцэцэг худал хэлсэн ” гэв.
Лондон хотод Украины ард түмэнд тусламжийн мөнгө цуглуулах зорилгоор явагдсан дуудлага худалдаан дээр Украинаас Английн ерөнхий сайд Борис Жонсон өөрийн биеэр авчирсан Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийн дэлхий нийтэд алдаршаад буй ногоон футболк 90 мянган фунт стерлинг буюу 110 мянган ам. доллараар зарагдав.
Энэхүү дуудлага худалдаан дээр Английн ерөнхий сайд Борис Жонсон өөрийн биеэр оролцож үг хэлсэн бөгөөд Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский өөртэй нь хамт Киевийн гудамжаар явган алхахдаа энэхүү ногоон футболкийг өмсөж байсан гэж хэлсэн байна.
Лондон хотын “Тейт Модерн” үзэсгэлэнгийн танхимд зохион байгуулагдсан уг дуудлага худалдааны өмнө оролцогсдод зориулан Владимир Зеленский цахимаар холбогдон үг хэлжээ. Тэрээр Украинд байнгын тусламж үзүүлж буй англичууад ард түмнийхээ өмнөөс баяр талархал илэрхийлж, Киев хотод өөрийн биеэр айлчилсан Английн ерөнхий сайд Борис Жонсоныг “Зоригт Борис” гэж нэрлэсэн байна.
Г.АМАРСАНАА
Орон сууц худалдан авсны болон оюутны сургалтын төлбөрийн буцаан олголтыг иргэдийн дансанд шилжүүлж эхэлснийг Татварын Ерөнхий Газраас мэдээллээ.
Энэ жил 52,747 иргэнд 50.7 тэрбум төгрөгийг буцаан олгох юм байна.
Тодруулбал орон сууцны буцаан олголтыг 32,270 иргэнд 43.2 тэрбум, оюутны сургалтын төлбөрийн буцаан олголтод 20,477 иргэнд 7.5 тэрбум төгрөг шилжүүлэх аж.
Татварын шинэчилсэн хуулиар 2020 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хойш орон сууц худалдан авсан иргэн 6 сая хүртэлх төгрөгийн эдлэлт авах боломжтой болсон.
Оюутны сургалтын төлбөрийн хувьд төрсөн болон үрчилж авсан хүүхдийн сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт эдлүүлдэг байсан бол татварын шинэ хуулиар дагавар, асран хамгаалагчаар бүртгэгдсэн хүүхдийнхээ төлбөрөөс хөнгөлөлт эдлэх боломжтой болсон юм.
Хотын дарга иргэдээ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдруулахаар өнгө үзэмжгүй хашаа, хайсыг буулгах захирамж гаргасан. Үүний нэг нь Богд хааны ордон музейн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хашааг буулгах ажил. Буулгасан хашааны оронд ургамлан хашлага хийхээс гадна явган хүний замыг өргөтгөн, дугуйн зам хийхээр төлөвлөж, эхнээсээ бодит ажил болж байна. Тодруулбал, Богд хааны ордны гаднах явган болон дугуйн замын хажууд 560 гоёлын бут тарьж байгаа аж.
Богд хааны ордон музей он цагийн уртад хуучирч, гундсан ч сүрдэм уран нарийн хийцээрээ гайхуулна. VIII Богд Жавзандамба хутагт буюу Монголын хамгийн сүүлчийн хааны ордон музейн цогцолбор барилга гэдгээрээ онцлог.
Тохижилтын ажлыг нийслэлийн Авто замын ашиглалт, засварын газраас хариуцан хийж байгаа аж. Нийт 300 метр урттай дугуйн зам шинээр тавих гэнэ.
Улаанбаатар хотод өнөөдөр дархлаажуулалтын суурин 39 цэгт 39 багийн 141 эмч, ажилтан ажиллана.
Та өөрт ойр байрлах аль ч цэгт очиж дархлаажуулалтад хамрагдах боломжтой. Дархлаажуулалтын цэгүүд 09:00-16:00 цаг хүртэл ажиллана.
Улаанбаатар хотоос 600 гаруй километр зайд орших Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг зэс, алтны том уурхай Оюу толгойн ордын зэсийн нөөцийн 80 гаруй хувь нь газрын гүнд оршдог. Газрын гүнд нэвтрэлт бүтээн байгуулалт, тэдгээртэй холбоотой бусад олон ажил энэ ордод өрнөж дэлхийд цөөн байдаг цогц уурхайн үйл ажиллагаа явагдаж байна. Манай сонины сурвалжлах баг Монгол Улсын эдийн засгийг авч яваа Оюу толгойн гүний уурхайд өнжихөөр Өмнөговь аймгийг зорьсон юм.
Газрын гадаргаас доош километр гаруй гүнд орших гүний уурхайд нэвтрэхээр Оюу толгойн ажилчид хамгаалах хувцас хэрэглэлээ бүрэн өмсчээ.Тус гүний уурхайн өдөр тутмын тасралтгүй үйл ажиллагааг тус бүр нь ойролцоогоор 1300 метрийн гүнтэй таван босоо ам хангадаг байна. Үйлчилгээний эхний босоо амыг хамгийн түрүүнд барьжээ. Тус амыг гүний уурхайн барилгын эхэн үед уурхай руу хүн, материал зөөх зориулалтаар ашиглаж байсан бол үйлдвэрлэлийн ам нь гүний уурхайг газрын гадаргатай холбодог гүний уурхайн тулгуур суурь аж. Ажилчид энэхүү босоо амаар гүний уурхай руу орох бөгөөд 150 хүний багтаамж бүхий хоёр тавцантай хоёр өргүүр газрын гүн рүү 2.5 минутад хүргэдэг байна. Гүний уурхайд шаардлагатай бүх тоног төхөөрөмж материалыг үйлдвэрлэлийн амны чулуулгийн өргүүрээр зөөвөрлөнө. Газрын гүнээс газрын гадарга хүртэл явах хоёр өргүүр тус бүр нь 60 тонны даацтай.
Гүний уурхайн газарт бутлууртай холбогдсон үйлдвэрлэлийн амны тээврийн систем нь хүдрийг газрын гадарга руу гаргах нэмэлт гарцын үүргийг ч гүйцэтгэдэг. Энгийнээр хэлэхэд, цахилгаан шатны аварга том хувилбар ч гэж нэрлэж болохоор тус өргүүрт бид суулаа. Алгуурхан доошилсоор нэг мэдэхэд газрын гүнд ирж зогсов. Манай улсад байрны подваль дахь авто зогсоол, Сансарын тунель, Багшийн дээд, Мөнгөн завьяагийн автобусны буудалд байрлах нүхэн гарцнаас өөр газрын гүнд байгуулсан бүтээн байгуулалтын ажил гэхээр зүйл байдаггүй гэвэл дэгсдүүлэл болохгүй. Гэтэл Оюу толгой төслийн инженер,техникийн ажилчид газар доор бүхэл бүтэн хот байгуулчихсан байх нь анх орж байгаа хүнийг дуу алдуулмаар нүсэр бүтээн байгуулалт юм. Газрын гүн гэхээр гэрэл гэгээ муутай харанхуй бүүдгэр орчин байх болов уу гэсэн төсөөлөл минь замхран одов. “Оюу толгой”-нхон газрын хөрснөөс километр гаруй гүнд цахилгаан эрчим хүчний тусламжтайгаар гэрэлт хотыг байгуулжээ. Ажилсаг зөгий гээд нэрлэчихмээр шар хантаазтангууд нарийн зохион байгуулалтын дор өөр өөрийн чиг үүргийн дагуу аварга бүтээн байгуулалтын нэгээхэн хэсэг болж, уул уурхайн салбарын бас нэгэн түүхийг өөр өөрсдийнхөөрөө бичилцэж байна.
ГҮНИЙ УУРХАЙН МАТЕРИАЛ ТЭЭВЭРЛЭХ СИСТЕМИЙН НЭГДҮГЭЭР ҮЕ ШАТЫГ БҮРЭН ДУУСГАЖ АШИГЛАЛТАД ОРУУЛЖЭЭ
Одоогоор гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын төсөл ойролцоогоор 74 хувийн гүйцэтгэлтэй явж байгаа талаар Оюу толгойн Гүний уурхайн барилгын хэлтсийн механик шугам хоолойн мэргэжилтэн Т.Номондэлгэр хэлж байна. Тэрээр бидэнд гүний уурхайн барилгын үйл явцын талаар танилцуулах инженерүүдийн багийн нэг төлөөлөл юм. Тэрээр “Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын үйл явцад дэд бүтэц хамгийн чухал. Тиймээс 2016 оноос хойш бүтээн байгуулалтын ажлууд тасралтгүй үргэлжилснээр өнөөдрийн үр дүнд хүрсэн” гэв. Ийнхүү гүний уурхайн үндсэн ажлууд, тэр дундаа барилга угсралтын ажлын бүтээн байгуулалт цаг минутаар амжилттай урагшилж байна. Энэ оны арванхоёрдугаар сард гүний уурхайн материал тээвэрлэх системийн нэгдүгээр үе шатны барилга угсралтын ажил дуусах талаарх таатай мэдээг тэрээр дуулгасан юм. Өнгөрөгч гуравдугаар сарын 2-ны өдөр гүний уурхайн хамгийн том дэд бүтцийн нэг болох материал тээвэрлэх системийн нэгдүгээр үе шатны ажлыг бүрэн дуусгаж улсын комисст хүлээлгэн өгчээ.
АЗИ ТИВД АНХ УДАА ГҮНИЙ УУРХАЙН ЗОРИУЛАЛТААР ХОЁР БУТЛУУР УГСРАХААР ТӨЛӨВЛӨЖЭЭ
Бидний аялал цааш үргэлжилсээр аварга том бутлуурын системийн хажууд ирэв. Оюу толгойн гүний уурхайн төлөвлөгөө нь олон жилийн геологи, геофизикийн судалгаанд үндэслэгдэн 2005 онд эхэлсэн түүхтэй гэдгийг Гүний уурхайн барилгын хэлтсийн механикийн ахлах инженер Т.Тэнгэс хэлж байв.Оюу толгой компани газрын гүнд дор хаяж 700 метрийн гүнд орших Хюго дамметын хүдрийн биетийг олборлох бөгөөд энэхүү хүдрийн биет нь 2.5 км урт, 300 метрийн өргөнтэй хэмээн судалгаагаар тогтоогджээ. Тус хүдрийн биетийг блокчлон олборлох арга хэмээн нэрлэгддэг бүрэн механикжсан олборлолтын аргыг ашиглан гарган авах юм. Рио Тинто компанийн хувьд блокчлон олборлох аргыг эзэмшсэн дэлхийн цөөн компаниудын нэг. Тийм учраас тус гүний уурхайд ажиллаж байгаа ажилтан нэг бүр мэргэжлийн өндөр ур чадвартай гэдгийг Т.Тэнгэс онцоллоо. Хүдэр буулгуурыг огтлогч болон олборлолтын түвшин хооронд тэсэлснээр хүдэр олборлолтын түвшинд ийнхүү юүлэгддэг байна. Олборлолтын түвшинд ажиллах хутгуурт ачигч, бууж ирсэн хүдрийг тээврийн түвшин рүү хүдэр дамжуулах босоо малталтаар буулгах нь. Тээврийн түвшинд хүдрийг хүнд даацын авто машинд ачиж, гар бөмбөгийн хэмжээтэй болтол нь буталдаг анхдагч бутлуур руу тээвэрлэх аж. Ийнхүү бутлагдсан хүдэр туузан дамжуургаар явсаар газрын гадаргад хүрэх юм байна. Тус туузан дамжуурга нь газрын гадаргуу дээрх одоо ашиглагдаж буй туузан дамжуургатай нийлж, гүний болон ил уурхайгаас олборлосон хүдэр цааш туузан дамжуургаар дамжсаар анхдагч хүдрийн агуулахад очиж, Оюу толгойн баяжуулах үйлдвэрт боловсруулагдах аж. Т.Тэнгэс дэд бүтцийн буюу бутлуурын барилга, тоног төхөөрөмжийг угсрахад гар бие оролцсон хэн бүхнээр бахархаж байна. Оюу толгой төсөл Ази тивд анх удаа гүний уурхайн зориулалтаар хоёр бутлуур угсрахаар төлөвлөсөн бөгөөд эхний бутлуураа ийнхүү амжилттай угсарч дуусгалаа хэмээн онцоллоо.
ГЕОТЕХНИК БОЛ УУЛ УУРХАЙН АМИН СҮНС
Гүний уурхайд ажиллаж байгаа хэн бүхнийг айх айдасгүйгээр, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлаа хангаж ажиллах боломжийг бүрдүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн баг хамт олон бол Оюу толгойн гүний уурхайн геотехникийн багийнхан. Геотехникийн судалгаагаар чулуулгийн физик механикийн шинж чанар болон тогтворжилтыг тэд тодорхойлж, гүний уурхайн ажил алхам алхмаар урагшлахад чухал нөлөө үзүүлдэг. Тэд ил уурхайд ханын тогтвортой байдалд анхаарч, далд уурхайд бэхэлгээний дизайныг тооцоолж гаргадаг. Оюу толгойн гүний уурхайд блоклон олборлох арга ашигладаг. Тэгвэл тухайн чулуулгийг агуйлан нурааж болох эсэхийг геотехникийн судалгаагаар тооцоолж гаргадаг юм. Мөн уурхайн малталтын үйл ажиллагааны явцад хийж буй бэхэлгээндээ чанарын хяналт тогтмол тавьж, ил уурхайн хана болон далд уурхайн малталтын ханын хөдөлгөөнд байнга мониторинг хийдэг байна. Геотехникийн судалгаа хийгдээгүй уурхайд хүн амь насаа алдах, машин техникээ эвдэхээс эхлээд уурхай нь ашиггүй, асар их хэмжээний алдагдал хүлээх ч эрсдэлтэй. Тиймээс геотехник бол уул уурхайн амин сүнс гэдгийг гүний уурхайн геотехникийн ахлах инженер Б.Батбаяр онцоллоо. Геотехникийн багийн тухайд тунелийн малталт, том том байгууламжийн малталтуудыг хийж, хөндийлж ухах дэд бүтцүүдээ өнгөрсөн хугацаанд бэлдсэн аж. Блокчлон олборлох уурхай нь өөрийн гэсэн давуу болон сул талтай учраас технологийн нарийн горимуудыг мөрдөх ёстой байдаг гэнэ. Хэрэв технологийн нарийн горимуудаа мөрдөж, төлөвлөгөөний дагуу явахгүй бол бүх зүйл эрсдэлд орох магадлал өндөр байдаг. Манай уул уурхайд тохиолдож байгаагүй эрсдэл үүсэхийг ч үгүйсгэхгүй. Тиймээс түүнд бэлдэх л ёстой. Гүний уурхайд хэд хэдэн давуу тал бий. Тухайлбал, бэхэлгээний хувьд дэлхийд хаана ч байхгүй сайн бэхэлгээнүүд хийгддэг” гэв. Нэмж хэлэхэд, блокчлон олборлох арга нь ихээхэн хэмжээний анхны хөрөнгө оруулалт шаарддаг ч, аюул осол харьцангуй бага, урт хугацаандаа ашиглалтын зардал багатай хэмээн тооцогддог байна. “Энэ арга хүдрийн биетийн дагуу нэвтрэх, хөндлөн малталтуудаар явагдана. Огтлогч болон дээд огтлогч түвшнээр хүдрийн биетийн доогуур хөндлөн малталт хийж, тэсрэх материал ашиглан чулуулгийг тэсэлснээр хүдэр өөрийн жингээр нурж орж ирэх, ан цав үүсгэдэг” гэж Геотехникийн мэргэжилтэн Д.Баатарзоригт онцоллоо.
Оюу толгойн гүний уурхайн үйлдвэрлэлийн эхний үе шат буюу анхны тэсэлгээг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Рио Тинто группийн гүйцэтгэх захирал Якоб Стаусхольм нар өнгөрөгч нэгдүгээр сард эхлүүлсэн юм. Гүний уурхай ашиглалтад орсноор Монгол Улс дэлхийд тавд эрэмбэлэгдэх өндөр технологийн гүний уурхайтай болж, олон улсын зах зээлд зэсийн томоохон тоглогчдын нэгд тооцогдохоос гадна манай улсын эдийн засаг болон улсын төсөвт оруулах үр өгөөж багадаа гурав дахин нэмэгдэнэ гэж эдийн засагчид онцолдог. Олборлолтын анхны тэсэлгээг Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болон Рио Тинто группийн гүйцэтгэх захирал Якоб Стаусхольм нар хамтарч хийснээс хойш гүний уурхайн геотехникийн багийнхан түүнтэй тэнцэх хэмжээний тэсэлгээг долоо хоногт гурван удаа хийсэн бол түүнээс бага хэмжээтэй тэсэлгээнүүд тодорхой хэмжээнд хийгдэж яваа гэдгийг ахлах инженер Г.Өнөболд онцлов. Тэд сард 10 метр тэсэлгээ хийх төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа аж. Гүний уурхайн геотехникийн багийнхан 100 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй бөгөөд тус багт 5-6 гадаады инженер ажилладаг, үлдсэн нь монгол инженерүүд гэнэ. Монголчууд инженерийн ямар өндөр ур чадвартай болсныг эндээс бэлхнээ харж болохоор байна.
ОЮУ ТОЛГОЙН ГҮНИЙ УУРХАЙ НЬ ИНЖЕНЕРЧЛЭЛИЙН ГАЙХАМШИГ АЖ
Эрүүл мэнд, аюулгүй ажиллагаа, байгаль орчин, уурхайн төлөвлөлт,геотехник, босоо амын ашиглалт,засвар үйлчилгээ, ложистик, техникийн багууд олборлолт болон нэвтрэлтийг багуудад дэмжлэг үзүүлдэг. Эдгээр дэмжлэг үзүүлэх багийнхан уурхайн үр дүнтэй, тасралтгүй ажиллагааг хангах шаардлагатай бүхий л эд анги, сэлбэг хэрэгсэл, материал, тоног төхөөрмжийг нийлүүлэх ажлыг хариуцдаг. Бүх машин механизмуудын үйлчилгээг газрын гүнд байрлах засвар, үйлчилгээний хэд хэдэн цехүүдэд хийдэг аж. Гүний уурхайд ажилладаг ажилчид болоод барилга, байгууламжууд олборлолт явуулах нөхцөлийг хангадаг газрын гүн дэх жижиг хот гэсэн үг. Гүний уурхайн олборлолт болон бүтээн байгуулалтын оргил үед нэг ээлжинд 1000 гаруй ажилтан ажиллаж байна. Гүний уурхайн олборлолт аажмаар нэмэгдэж,цаашид оргил үедээ өдөрт 95 мянган тонн хүдэр олборлох юм. Оюу толгойн гүний уурхай нь инженерчлэлийн гайхамшиг аж. Дэлхийн түвшний энэ уурхай нь Оюу толгойн ирээдүйн олон жилийн баталгаа юм.
Гүний уурхайн анхдагч бутлуурын бүтээн байгуулалтын дараах байдал
МЭДЭЭЛЭЛ ТЕХНОЛОГИЙН ХЭЛТСЭЭС 10 ГАРУЙ МЭРГЭЖИЛТЭН ДЭЛХИЙН ТОМООХОН УУЛ УУРХАЙН КОМПАНИУДАД АЖИЛЛАХААР ОЛОН УЛСЫГ ЗОРЬЖЭЭ
Орчин үеийн уул уурхай мэдээлэл технологиос ихээхэн хамаарах болсон. Уул уурхайн салбар дижитал буюу цахим уул уурхай руу бага багаар шилжсээр байгаа юм. Уул уурхайд төлөвлөхөөсөө эхлээд компьютерийн томоохон программуудыг ашигладаг. Тэгвэл Оюу толгойн төсөл хэрэгжиж эхлээд гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажлаа эхлүүлэх хүртэл компьютерийн хэдэн зуун программ ашигласаар ирсэн гэдгийг Гүний уурхайн мэдээлэл технологийн хэлтэс мэдээлэл технологитой холбоотой төслүүдийн гүйцэтгэл дээр ажиллаж байгаа Г.Бүрэндэй хэлж байна. Түүний хувьд Оюу толгой компанид 11 дэх жилдээ ажиллаж байгаа туршлагатай мэргэжилтэн. Гүний уурхайд өнжсөн аяллаа Оюу толгойн мэдээлэл технологийн хэлтсээс ийнхүү үргэлжлүүллээ. Оюу толгой компани мэдээлэл технологийн хэлтэстээ ихээхэн анхаарал хандуулдаг. Тус баг хамт олон ил болон гүний уурхайн олон ажлыг хялбаршуулахаас гадна уурхайтай холбоотой бүхий л тооцооллыг хийдэг байна. Оюу толгой компани мэргэшсэн байдлыг өндөр шаарддаг учраас сүүлийн жилүүдэд хийж байгаа ажил нэг бүрээрээ мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийн тоо олширчээ. Дэлхийн жишигт хүрсэн уурхай болоод тийм уурхайн дэд бүтэц дээр ажилласнаар дэлхийн жишигт хүрсэн мэдлэг, ур чадварыг олж авч байдаг. Үүний тод жишээ бол тус Мэдээлэл технологийн хэлтсээс 10 гаруй мэргэжилтэн дэлхийн томоохон уул уурхайн компаниудад ажиллахаар олон улсыг зорьсон явдал аж.
ТЕХНИК ХЭРЭГСЛҮҮД WIFI ТӨХӨӨРӨМЖТЭЙ ХОЛБОГДСОНООР ЭД АНГИ, ХЭВИЙН АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ЭСЭХИЙГ ХЯНАХ БОЛОМЖТОЙ ГЭВ
Гүний уурхайн аюулгүй, найдвартай ажиллагааг хангахын тулд хамгийн түрүүнд интернэт сүлжээ байршуулдаг учраас гүний уурхайн хөндлөн нэвтрэлт хийсэн газруудад шилэн кабель татаж, түүнд сүлжээгээ холбож суурилуулжээ. Үүний үр дүнд цахим радиог нэвтрүүлж чадсан байна. Тус цахим радиог нэвтрүүлснээр ажиллагаа нь найдвартайгаас гадна, олон төрлийн функцийг өөр дээрээ агуулдаг учраас ажилчид өөрсдийн гар утас болон компанийн дотоод сүлжээний утсыг ч холбох боломж бүрдсэн байна. Дараагийн ээлжинд гүний уурхайд компьютерийн сүлжээ холбогдож гэмээнэ цахим сүлжээ бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах боломжтой аж. Хоёрдугаарт, та бидний сайн мэдэх wifi төхөөрөмж буюу утасгүй интернэтийг мөн холбожээ. Ийнхүү олон төрлийн компьютерийн сүлжээг гүний уурхайд нэвтрүүлжээ.
Энэ ажлын үр дүнд гар утас, зөөврийн компьютерүүд интернэтэд бүрэн холбогдохоос гадна гүний уурхайд ажиллаж байгаа том техник хэрэгслүүд wifi төхөөрөмжтэй холбогдсоноор машины эд анги, ажиллагааны үзүүлэлтүүд хэвийн ажиллаж байгаа эсэхийг хянах төхөөрөмжүүд нь ажиллаж эхэлсэн байна. Компьютерийн сүлжээнд холбогдсон болоод холбогдоогүй техник, машин механизмуудын ялгаа асар их аж. Учир нь тухайн техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж гүнд хэрхэн яаж ажиллаж байгааг алсын зайнаас буюу дээрээс хянах боломжтой юм байна.
Гүний уурхайд өрөм, хутгуурт ачигч тээврийн машин зэрэг 350 гаруй нэгж тоног төхөөрөмж, машин, механизм ажиллаж байна. Уулын ажлууд, машин тоног төхөөрөмж,туузан дамжуурга, агааржуулалт, халаалт, цахилгаан болон усан хангамж зэрэг гүний уурхайн бүх үйл ажиллагааг газрын гадаргуу дээр байрлах уг олон дэлгэц бүхий “Чандмань” захиргаа үйлчилгээний төвийн хяналтын өрөөнөөс ийнхүү хянадаг байна. Оюу толгой уурхай ингэж цахим уул уурхай болж хөгжсөнөөр гүний уурхайд ажил гүйцэтгэж байгаа техник хэрэгсэл болоод ажилчид автоматаар системд бүртгэгдэх боломжтой болжээ. Оюу толгой компанийн гүний уурхайн хамгийн гол давуу тал бол үйл ажиллагаагаа цахимд шилжүүлснээр аюулгүй байдлаа улам баталгаажуулсан явдал юм байна.
Дэлхийд үйл ажиллагаа явуулж байгаа гүний уурхайнуудаас Оюу толгой аюулгүй байдлаараа тэргүүлэх байр эзэлдэг. Уг үзүүлэлтэд орохын тулд түлхэц үзүүлсэн гол үзүүлэлт бол цахим уурхайд шилжсэн явдал аж. Уул уурхай үр ашигтай ажиллахаас өмнө аюулгүй ажиллагаа хамгийн түрүүнд тавигддаг. Хүн байтугай машин, техник хэрэгслийн дээгүүр дайрч өнгөрөхөө мэдэхгүй байх магадлал өндөр том техник хэрэгслүүд гүний уурхайд олон тоогоор бий.
Цахим сүлжээнд холбосноор дараах давуу талууд бий болжээ. Нэгдүгээрт, компьютерийн сүлжээнд холбогдсон машин техник хэрэгслүүдийн хоорондын зай ойртсон эсэх, хананд ойртож байгаа эсэх, хүний хөдөлгөөн байгаа эсэхийг мэдэж, хэдэн метрийн зайд ойртож байгаагаас шалтгаалан улаан, шар гэрэл асч, тусгай дуут тохио өгдөг байна. Гүний уурхай дахь тоног төхөөрөмжүүд гадаа явж байгаа тоног төхөөрөмжүүд шиг ил тод харагддаггүй, гэрэлтэй гэрэлгүй, янз бүрийн хязгаарлагдмал орчинд ажилладаг учраас автомат дохиоллын систем ажиллаж эхэлснээр аюулгүй ажиллагаанд ихээхэн түлхэц өгөх юм. Эхний ээлжинд хамгийн хүнд машин, механизмуудыг уг сүлжээнд холбож байгаа бол цаашид бүх төрлийн техник хэрэгслийг холбохыг зорьж байгаа гэнэ.
Мөн гүний уурхайд нэвтэрч байгаа хүн бүр хувийн хамгаалах хэрэгслийг биедээ авч ордог бөгөөд тус хамгаалах хэрэгсэлд байршуулсан радио станцын мэдрэгчийн тусламжтайгаар тухайн ажилтан бүрийг хаана явж байгааг тусгай программын тусламжтайгаар мэдэх боломжтой. Ийнхүү уул уурхайд дижитал хөгжил дэвшлийг ашигласнаар ямар нэгэн байдлаар осол аваар, аюултай нөхцөл байдал бүртгэгдсэн тохиолдолд, гүний уурхайн яг хаана байрлаж байгааг шууд тогтоох боломж бүрджээ.
Тиймээс ажилчдыг цаг хугацаа алдалгүй богино хугацаанд аврах боломж бүрдсэн нь хамгийн том дэвшил юм. Энгийн уурхайд осол гарсан тохиолдолд дунджаар дөрвөн цагийн турш бүртгэл явагдаж, хаана ямар хүн байгааг тогтоох боломжтой байдаг бол ийнхүү цахим уурхайд шилжсэнээр 15-30 минутад нөхцөл байдлыг үнэлж, тооцооллыг нь гаргах боломжтой байдаг аж. Энэ бол Оюу толгойн цахим уурхай болсны хамгийн том илрэл гэнэ.
ГҮНИЙ УУРХАЙД ОЛОН ТӨРЛИЙН КАМЕР СУУРИЛУУЛНА
Цаашлаад гүний уурхайг цахимжуулснаар газры гадарга дээрээс кноп дараад тэсэлгээ хийх боломж бүрдсэн байна. Тус үйл ажиллагаанд олон төрлөөр цахим хэрэгслийг ашигладаг аж. Гүний уурхайд тэсэлгээ хийхийн тулд аюулгүй ажиллагаа маш чухал. Өмнө нь зөвхөн тэсэлгээний баг гүний уурхайд нэвтэрч тэсэлгээ хийхэд бэлэн болгоод доор байрлаж байгаа иргэн товчийг нь дарж тэсэлгээг хийж, аюулгүй ажиллагаа бүрэн хангагдсан гэж үзсэн тохиолдолд ажилчдыг дотогш оруулдаг байжээ. Харин гүний уурхай цахимд шилжсэнээс хойш тэсэлгээний үйл ажиллагааг бүрэн автомат ажиллагаанд шилжүүлсэн байна. Мөн тэсэлгээ хийхэд бэлтгэл байдал бүрэн хангагдсан эсэх,ажилчдын аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор тэсэлгээний бүсэд хүн байгаа эсэхийг радио станцаар хянадаг байсан бол одоо цахим үнэмлэхний тусламжтайгаар тухайн бүсэд ямар нэгэн байдлаар хүн байгаа эсэхийг хянадаг болжээ.
Ингээд аюулгүй ажиллагаа бүрэн хангагдсан үед дээрээс кноп дараад тэслэх боломжтой болжээ. Гүний уурхайд олон төрлийн камер суурилуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа бөгөөд эдгээр камеруудыг олон төрлийн зориулалтаар ашиглах гэнэ. Цаашид цахим уул уурхайн хамгийн сүүлийн үеийн чиг хандлагыг Оюу толгой компани хэрэгжүүлэхээр болжээ.
Тухайлбал, хүнд механизмыг хүн удирдах биш, зайнаас удирдах төслийн судалгаа явагдаж байна. Гүний уурхайд ажиллаж байгаа хүнд даацын техник хэрэгслүүдийг операторын тусламжтайгаар удирддаг байсан бол уг шинэчлэлийг нэвтрүүлснээр яг л бодит хүн удирдаж байгаагаас ялгаагүй тоног төхөөрөмжөөр тоноглосноор уурхайн дээрээс, алсын зайнаас, яг л дотор нь хүн сууж байгаа мэт удирдах боломж бүрдэх аж. Гүний уурхайд тодорхой хэмжээний аюул бий.
Хязгаарлагдмал орон зайд олон төрлийн машин техник ажилладаг, шатамхай материал ихтэй. Зэсийн уурхай нүүрсний уурхайг бодвол шатамхай байдал нь бага боловч тоног төхөөрөмжүүд шатах магадлалтай учраас галын аюул гарч болзошгүй. Мөн хорт утааны аюул бий. Энэ нөхцөлд уул уурхайг цахимаар удирдах нь аюулгүй байдлыг 100 хувь хангаж чадах гэнэ. Тиймээс Оюу толгой гүний уурхайн хамт олон энэ чиглэл рүү зорьж байгаа аж.
Дижитал майнингаар дэлхийд тэргүүлэгч гүний уурхайн гүнд өнжсөн гадарга аялал маань энд хүрээд өндөрлөлөө. Оюу толгойн менежмэнтийг гүйцэтгэгч “Рио Тинто” компани Оюу толгойг дэлхийн хамгийн орчин үеийн уурхай болгохын төлөө олон улсын тэргүүн туршлага, орчин үеийн дэвшилтэт техник, технологиор хөрөнгө оруулж байна. Оюу толгой компанийн хамт олон аюул осолгүй ажлын байр бий болгож, хүрээлэн байгаа байгаль орчноо хамгаалах шинэ стандарт тогтоохын төлөө ажиллаж байна.