Монголын уул уурхайн Оюу толгой ХХК-д Үндэсний 1000 гаруй ханган нийлүүлэгч компани бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлж байна. Тэдний 200 гаруй нь орон нутгийн бизнес эрхлэгчид юм. Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн төлөөлөл болох “Өлзийт Мөнх Овоо” ХХК-ийн захирал Ш.Туяатай ярилцлаа.
-Та Ханбогдын уугуул уу?
-Би энэ нутгийн бэр. 1979 онд Багшийн сургууль төгсөж ирээд сумын сургуульд бага ангийн багшаар ажилласан юм. Хорин жил багшилж, арав гаруй жил сургуулийн захирлаар ажиллаад 2009 онд гавьяаныхаа амралтанд суусан хүн байгаа юм аа.
-Ханбогдод ирсэн анхны мэдрэмжээсээ хуваалцаач?
-Анх ирэхэд энүүхэн урдаа жижигхэн голтой, найман жилийн бүрэн бус дунд сургуультай. Сум орон нугийн Засаг даргын тамгын газар, ахуй үйлчилгээ, багшаархан соёлын төвтэй, хүн ам нь 2000 ч хүрэхгүй, бүгд нэгнээ таньдаг тийм л сум байлаа. Багш болоод ч тэр үү сурагчдын аав ээж гээд сумын иргэдийн нэр толгойд байлаа шүү дээ(инээв). Гэтэл одоо Ханбогд тэс өөр болсон. Гудамжинд яваа нэгнээ ч танихаа байсан. Айл бүрийн хашаанд халуун хүйтэн усны шугам ороод ирчихсэн. Засмал замтай, айл бүр хувийн унаатай. Урьд бол суманд нэг машин явахад их л сонирхож хардаг байлаа. Арван жилийн сургууль гэхэд л хоёр байна. Гурав дахь сургуулийн сураг ч гарч байна. Дөрвөн цэцэрлэгтэй гээд бод доо. Ийм хөгжилтэй сум байхгүй шүү, Монголд.
-Компани байгуулсан түүх чинь Оюу толгой төсөлтэй холбоотой юу?
-Тэгсэн шүү. Өвгөн бид хоёр амьдралын шаардлагаар хувиараа бизнес хийж үзэж байлаа. Миний хань Г.Буянт гэж хүн бий. Хань маань олон жил сумынхаа ахуй үйлчилгээнд нярав, нягтлан бодогч хийж байгаад гавьяаныхаа амралтанд суухдаа ахуй үйлчилгээнээсээ хоёр оёдлын машин хувьчилж авсан юм. Ингэж л бизнесээ эхэлсэн түүхтэй. Яахав, би олон жил дарга, захирал хийсэн болохоор тэр байх компанийхаа захирал болчихсон (инээв). Гэрийнхээ том өрөөнөөс л оёдлын бизнесээ эхэлсэн. Оёдлын гурван машинтай байлаа. Оюу толгойд сандал, машин, автобус гээд бүх л төрлийн суудлын бүрээс оёж нийлүүлж эхэлсэн түүхтэй. 2010 оноос Оюу толгой компани, компани байгуулах шаардлага тавьсан. Компанийн зүгээс Өмнөговь аймгийн жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, хөгжүүлэх зорилго бүхий багийг 2010 онд байгуулж Өмнөговийн ханган нийлүүлэгчдийг дэмжих хөгжүүлэх, тэр дундаа Ханбогд суманд ажлын байр нэмэгдүүлэх хүрээнд олон санаачилга хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн юм. Компани байгуулснаар үүнд нь хамрагдах боломж бүрдэж 2010 ондоо “Өлзийт мөнх овоо” ХХК-иа байгуулж байлаа. Оюу толгойн дэмжих багтай зэрэгцэж компанийн маань ажил эхэлсэн шүү. Ингэсний ачаар бичил зээлийн хөтөлбөрт хамрагдах сургалтад суралцсан. Нэг ёсондоо Оюу толгой компани бидэнд зааж, бизнесийг маань чиглүүлж, манай компанийг өлгийдөж босгож өгсөн дөө. Оюу толгойн баг хоёр гурван тэрбум төгрөгийн зээлийн сан бүрдүүлж ХАС, ХААН банкаар дамжуулан Өмнөговь аймгийн Ханбогд, Даланзадгад, Манлай, Баян-Овоо гэсэн дөрвөн сумдын бизнес эрхлэгчид, ханган нийлүүлэгчид болон шинээр бизнес эрхлэх хүсэлтэй иргэдэд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр бичил зээл олгож эхэлсэн, 2010 оноос. Энэ хөтөлбөрийн үр дүнд орон нутгийн аж ахуйн нэгжүүд бизнесээ өргөжүүлж Оюу толгой компанид бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт хийж эхэлсэн түүхтэй юм.
-Гурван оёдлын машинтай гэрийнхээ нэг өрөөнөөс суудлын бүрээс оёж эхэлсэн компани тань одоо хэрхэн өргөжиж ямар бүтээгдэхүүнүүд оёж үйлдвэрлэж байна вэ?
-Анх суудлын бүрээс оёж байгаад геологийн уут оёсон. Дараа нь бүх төрлийн ажлын хувцсыг тус компанид хэрэгтэй материалуудаар оёдог болсон. Даавуун зөөлөн материалтай өмд, цамц, сүүлдээ куртик хүртэл оёсон доо. Энэ хугацаанд ажлын байраа гурван ч удаа өргөтгөлөө. Эхлээд сендвичэн байр барьсан, дараа нь тоосгон байшин, хамгийн сүүлд энэ том үйлдвэрийн байраа барьсан. Гэр бүлээрээ хүүхдүүдтэйгээ нийлээд оёдлоо эхэлж байсан бол одоо 30 гаруй ажилтантай болж өргөжөөд байна.
-Ажлын хувцас оёх маш нарийн техниктэй байх. Тэр бүхэнд компаниас чиглүүлж өгсөн үү, өөрсдөө сургалт хайж суув уу?
-Бид ажлын хувцас буюу хөдөлмөр хамгааллын хувцас оёх мэдлэггүй байсан. Оюу толгой компани л эсгүүрчин, загвар, оёдол гээд бүх сургалтад хамруулж сургасан юм. Мөн санхүүгийн сургалт зохион байгуулдаг. Байраа томруулах, материал бөөнөөр татах, оёдлын олон загварын машинтай болох гээд бүх л өсөлт дэвшилд санхүүгийн зээл тусламжид хамруулсан шүү. Оюу толгойн нэг онцлог нь хариуцлага, стандартыг нарийн мөрдүүлдэг. Тэр бүхэнд тэнцэхийн тулд бүх шатны сургалтад хамрагдаж суралцсан. Нэг үгээр хэлбэл, А-Я хүртэл энэ компаниар заалгуулж, санхүүгийн дэмжлэг авч орон нутгийн компани гэдгээрээ олон боломжийг эдэлж бизнесээ өдий хүргэлээ дээ, эгч нь. Бас нэг зүйл хэлэхээ мартах нь. Дэлхийн хэмжээний төсөл болохоор тэр байх, байгууллагын соёлд их сайн сургадаг.
-Цар тахлын үеэр танай компанийн ажил зогсох эрсдэлтэй нүүр тулав уу?
-Цар тахал бидэнд ямар ч нөлөө үзүүлээгүй. Ээлжээр, ариутгал хамгаалалтаа бариад үйлдвэрлэлээ огт зогсоогоогүй. Худалдан авагч бэлэн учир санхүүгийн хувьд хүндрэл учраагүй. Хотод болоод хангайн аймгуудын ажил төрөл зогсоод амьдрал их хүнд байхад Оюу толгой тойрсон сумд буюу Өмнөговь аймгийнхан ажилтайгаа байсан даа.
-Одоо ч Оюу толгойгоос дэмжлэг авч байгаа юу?
-Одоо тэр үеийнхээс өөрчлөгдсөн. Дан ганц Ханбогд сумынх гэхгүйгээр Өмнөговь аймгийн үйлдвэрлэл эрхэлж яваа бүх компани өрсөлдөх болсон. Нэг компани дангаар бүх эрхийг авахгүй. Нэг нь өмд, цамц, нөгөө нь куртик, геологийн уут гээд бүгд төрөлжсөн. Говийн бүх сумдыг дэмжих зорилгоор ингэж өөрчлөгдсөн. Өрсөлдөөн ч ихэссэн. Ид үеэ бодвол ажил жаахан багассан шүү.
-Ажил багасахаар орлого багасч таарах байх. Орлогоо нэмэгдүүлэх өөр ямар боломжууд байна вэ?
-Оюу толгойн ид бүтээн байгуулалт багассан учраас нийлүүлэлт тодорхой хэмжээгээр багасах нь ойлгомжтой. Гэхдээ бид боломжийн ажил авсаар байгаа. Оюу толгойтой хамтран ажилладаг туслан гүйцэтгэгчид бидэнд ханддаг. Оюу толгой төслийг дагаад бүтээгдэхүүн маань чанартай байдаг болохоор хотоос хүртэл компаниуд захиалга өгдөг болсон.
-Танай ажилчид бүгд Ханбогдынх уу?
-Хүнээ хэрхэн тогтоох вэ гэдэг том асуудал болсон байна. Манай компанид суманд суурьшсан иргэдээс гадна хань ижлээ дагаж ирээд ажилладаг хүмүүс байдаг. Нөхрөө дагаад ажлын 21 хоног ажиллаад 14 хоног буцдаг хүмүүс ч бий. Орчин цагтайгаа хөл нийлүүлж дасан зохицож явна даа.
П.Энхжаргал
