Шадар сайдаар ахлуулсан Баяр наадам зохион байгуулах комисс өнөөдөр хуралджээ.
Хуралдаанаас Үндэсний их баяр наадмын нээлт, хаалтын тоглолтын найруулагчийг сонгожээ.
Энэ удаагийн баяр наадмын найруулагчаар УДЭТ-ын ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатарыг сонгосон байна.
Сүүлийн 80 гаруй жилийн хугацаанд манай орны агаарын дундаж хэм 2.240c-аар нэмэгдэж, ихэнх нутгаар цөлжилт, бэлчээрийн даац олон дахин хэтэрсэн, өвс тэжээл хангалттай бэлтгэж чадахгүй байгаатай холбоотойгоор цаг агаарын гаралтай гамшгийн эрсдэл нэмэгдэж байна. Тухайлбал сүүлийн 70 жилийн хугацаанд 12 удаагийн томоохон зуд тохиолдож 40-50 сая орчим мал хорогджээ.
Тиймээс “Гамшгийн эрсдэлийг бууруулах бодлогын хэрэгжилт” сэдэвт сургалт, семинарыг Онцгой Байдлын Ерөнхий Газраас (ОБЕГ) бусад холбогдох байгууллагатай хамтран энэ сарын 12-13-ны өдрүүдэд зохион байгуулж байна.
ОБЕГ-ын дарга, хошууч генерал Г.Ариунбуян “Цаашид бид хөгжлийн бодлого төлөвлөлтөд гамшгийн эрсдэлийг бууруулах үйл ажиллагааг тооцон эрсдэлийн мэдрэмжтэй төлөвлөлт хийх, тогтвортой хөгжил, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, гамшгийн эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээг орон нутгийн түвшинд хамтатган төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлага үүсэж байна. Бодлого, төлөвлөлт зөв бол үйл ажиллагааны чиглэл, зохион байгуулалт сайн байдаг. Иймд бүх шатны байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоог сайжруулах, оновчтой алсын хараа, эрсдэлийг бууруулах зөв менежментэд суурилсан төлөвлөлт хийх, гамшгийг тэсвэрлэх чадавх, түүнээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд орон нутгийн чадавхыг бэхжүүлэх, гамшгийн эрсдэлийг бууруулах хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, эрсдэлийг хуваалцах механизмыг хөгжүүлэхэд анхаарах шаардлагатай” гэдгийг онцоллоо.
Энэхүү сургалт нь байгаль, эх дэлхийн өөрчлөлтөд дасан зохицох арга хэмжээг эрт авч хэрэгжүүлж, тохиолдож болзошгүй гамшиг, аюулт үзэгдлийн эрсдэлийг бууруулах, малчид, ард иргэдийн гамшгийг тэсвэрлэх чадавхыг нэмэгдүүлэх, цаашлаад гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, тогтвортой хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг орон нутгийн түвшинд хангах, эрсдэлд суурилсан салбар хоорондын хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх зорилготой аж.
Эх сурвалж: ОБЕГ
Бүртгэгдсэн гэмт хэрэг 2022 оны эхний 4 сард 14150 болж, өмнөх оны мөн үеэс 6308 буюу 80.4 хувиар өсчээ.
Хөдөлмөрийн зах зээлийг шинэчлэх зорилгоор 2022 оны тавдугаар сарын 25-нд чуулга уулзалт зохион байгуулахаар болжээ.
Энэ талаар Ажилчдын хөгжлийн нэгдсэн төв, Хөдөлмөрийн биржүүдийн холбоо зэрэг байгууллагууд хамтран өнөөдөр мэдээлэл хийв.
“Ажилчдын хөгжлийн нэгдсэн төв” ТББ-ын захирал Б.Ганзориг “Идэвхтэй ажил хайж байгаа хүний тоо буурсан. Өмнө нь идэвхтэй ажил хайгч 30 мянга гаруй иргэн байсан бол одоо хөдөлмөрийн бирж дээр 13-14 мянган хүн ажил хайж байна.
Монгол Улсад ажил хийх сонирхолтой хүний тоо эрс багассан нь цалинтай холбоотой. Мөн цаг тухайн үедээ цалингаа өгдөггүй асуудал их байна. Иймд Ажилчдын хөгжлийн нэгдсэн холбооноос хөдөлмөрийн зах зээлд реформ хийхийг зорьж байгаа юм.
Барилгын салбараар жишээлж үзье. Тухайн барилгад захиалагч тал, туслан гүйцэтгэгч, зуучлагч, бригадын дарга гэж явсаар, дундаас нь хөлсийг бууруулсаар байгаад ажлаа хийж буй залууст хамгийн бага үнэлгээ очиж байгаа. Үүнийг залруулахын тулд “Монгол хүч 2050” төслийг эхлүүлж байна.
Улсын хэмжээнд жилд 85 мянган иргэн бүтээн байгуулалтад оролцдог. Барилгын салбар 30 жил хаягдсан бөгөөд Нийгмийн даатгал, Эрүүл мэндийн даатгал төлдөггүй, хөдөлмөрийн мөлжлөгт өртсөн, осолд орсон бол хариуцах эзэн, эмчилгээний зардал даах зүйл ч алга. Тиймээс тавдугаар сарын 25-нд Хөдөлмөрийн зах зээлийн реформ хийх уулзалтыг зохион байгуулна. Сонирхсон хүмүүс бүртгүүлэн, мандат авч оролцохыг хүсье” гэлээ.
Түүнчлэн тэрбээр “Компаниудын 20 хувь нь тодорхой үнэлэмжээр ажилчдаа цалинжуулдаг бол 80 хувь хогийн шаар болсон. Үүнд зөвхөн ажил олгогчдын буруу байгаад байгаа биш, залуус өөрсдөө хаана хандахаа мэдэхгүй, хэнээс ажил авч хийхээ мэдэхгүй төөрөгдөлд орсон байна. Иймд холбоо үүсгэн байгуулж, нэгдэх саналыг дэвшүүлж байна. Ажил олгодог дундын аппликэйшн хийж, ажил олгогчтойгоо шууд харилцдаг болцгооё.
Барилгын салбар цалин хөлсөө өгдөггүй гэдэг ойлголтоос болж, бүтээн байгуулалтад залуус оролцох сонирхолгүй болж байна. Салбарын ажилтнуудын 60 хувь нь 40-60 насны хүмүүс. 18-25 насныхан барилга дээр ажиллахаа больсон. Ажиллах гээд очихоор нь цалин хөлс өгөхгүй байгаагаас итгэл урмыг мохоож байгаа” гэлээ.
Мөн тэрбээр компаниудыг цалингаа цаг тухайд нь өгдөг болохыг шаардаж, “Цалин мөнгөө цагт нь өгөхгүй байгаа компаниудыг хар жагсаалтад оруулж, тендер авдаггүй болтол явна” хэмээв.
Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар Улсын Ерөнхий Прокурорын Газрын нэхэмжлэлтэй О-д холбогдох иргэний хэргийг хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчдийн гаргасан гомдлын дагуу өчигдөр хэлэлцжээ.
Хариуцагч О-г үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн гэмт хэргийг үйлдсэн болохыг Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шийдвэрээр тогтоосон тул төрд учруулсан гэм хорын хохиролд 644,955,000 төгрөгийг гаргуулж, улсын орлого болгуулах тухай нэхэмжлэлийг Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын газар иргэний хэргийн шүүхэд гаргажээ.
Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүх уг хэргийг 2020 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдөр хянан хэлэлцээд Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлийн 497.1 дэх хэсэгт заасан үндэслэл тогтоогдоогүй үндэслэлээр Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын газрын нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн байна.
Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүх хэргийг 2020 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдөр хянан хэлэлцээд Иргэний хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.4.4, 229 дүгээр зүйлийн 229.1 дэх хэсгийг баримтлан нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, хариуцагч О-гоос 644,955,000 төгрөгийг гаргуулж, улсын орлогод оруулахаар анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулжээ.
Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар хэргийг хянан хэлэлцээд давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгчдийн гомдлыг хангахгүй орхиж шийдвэрлэлээ хэмээн Дээд шүүхээс мэдээллээ.
Орон даяар эхэлсэн эрт илрүүлэг шинжилгээний талаар ЭМЯ-ны Эмнэлгийн тусламжийн газрын дарга Ж.Нарангэрэл “Эрт илрүүлэг урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа эхлээд 10 гаруй хонож байна. ЭМЯ энэхүү үйл ажиллагаанд бодлогын хувьд хүн амынхаа ихэнх хувийг энэ үзлэгт хамруулж чадвар эрүүл мэндийн нэгдсэн дататай болохыг хамгийн түрүүний зорилго болгосон.
Нөгөөтээгүүр манай улсад зонхилон тохиолдож байгаа болон нас баралтад нөлөөлж байгаа өвчнүүд дандаа хожуу үе шатандаа эмнэлэгт хандсан байгаа юм. Иймд зургаан төрлийн багц гаргаж, зонхилон тохиолдох өвчнийг эрт илрүүлэх ажлыг зохион байгуулж буй.
Тавдугаар сарын 1-нээс хойш авсан дата мэдээллийг харахад, манай иргэдэд ходоод, хоол боловсруулах замын өвчнүүд болон хавдрын цөөн тохиолдол илэрч байна. Гэхдээ нэгдсэн дүнг мэдээлэх арай болоогүй. Манай улсад жилд 110-130 орчим хүүхдэд хавдар оношлогддог. Өнөөдрийн байдлаар улс орон даяар 24000 орчим иргэн хавдартай байгаагаас 450 орчим нь хүүхэд. Тухайн хүүхдүүд хавдрын улмаас эмчийн хяналтад, эмчилгээ хийлгэж байгаа статистик мэдээлэл байна.
Үүнд улсын хэмжээнд Эх Хүүхдийн Эрүүл Мэндийн Үндэсний Төв /ЭХЭМҮТ/-ийн цус, хавдрын тасаг голчлон эмчилгээг нь хийх, хянах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлдэг.
Олон нийтийн сүлжээгээр эцэг, эхчүүд хандив тусламж гуйх асуудлыг бид харж байгаа. ЭМЯ бодлогын хэмжээнд хүүхдийн хавдрыг эрт оношлох, эмчилгээг нь зүй зохистой, чанартай болгох чиглэлээр үе шаттай ажил хийдэг.
Тухайлбал, өнгөрсөн жил бид хүүхдэд тохиолдож байгаа хавдруудын дунд ямар төрлийн хавдар илүү байгааг гаргаж ирсэн юм.
Ингэхэд, Монголд зургаан төрлийн хавдар зонхилон тохиолдож байгаа нь ил болсон. Үүний эмчилгээний протоколуудыг хэрхэн сайжруулах чиглэлээр үйл ажиллагааныхаа төлөвлөгөөг гаргаад ажиллаж байгаа. Үүний нэг нь үүдэл эс шилжүүлэн суулгах хагалгаа.
Цусны үүдэл эс шилжүүлэх суулгах өндөр технологийг гуравхан сая хүн амтай, хөгжлийнхөө хувьд ч өнөөдрийн түвшинд байгаа манайх шиг улс оронд шууд нэвтрүүлэхэд төвөгтэй байдаг.
Тухайлбал, энэ хагалгаанд маш өндөр түвшинд бэлтгэгдсэн мэргэжилтэн хэрэгцээтэй болдог. Ийм мэргэжилтнийг олон жилийн хугацаанд бэлдэх шаардлагатай.
Анх манай улсад насанд хүрэгчдэд цусны үүдэл эс шилжүүлэх суулгах эмчилгээний технологи нь 2014 онд нэвтэрсэн. Одоогийн байдлаар 26 хүн гадагшаа явалгүй, Монголдоо энэ эмчилгээг хийлгэсэн. Харин 2021 онд эрүүл мэндийн салбарт хийгдсэн санхүүжилтийн хүрээнд хүүхдэд үүдэл эс шилжүүлэн суулгах асуудалд анхаарч, тухайн тасаг нэгжээ нэмэлт тоног төхөөрөмжөөр тоноглоод ажиллаж байна” хэмээн сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
Ихэр хүүхэд төрүүлсэн эхийн тэтгэмж авах хугацаа 20 хоногоор нэмэгдсэн талаар Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас мэдээллээ.
Тодруулбал, тэтгэмж авах эрх нь үүссэн ихэр хүүхэд төрүүлсэн ээжид тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 12 сарын хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дунджаас 100 хувиар тооцож, дөрвөн сар 20 хоногийн хугацаанд жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж олгодог болжээ.
Эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.
-Хөгжлийн банк тойрсон шуугиан намжаагүй л байна. Сүүлдээ энэ банкийг татан буулгах хэрэгтэй гэсэн байр суурь ч дуулдаад эхэллээ. Солонгос гэх мэт улсын хөгжсөн түүхийг харахаар хөгжлийн том төслүүдээ санхүүжүүлэх ийм банктай байсан нь амжилтынх нь нууц болжээ гэж харагддаг. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна вэ, бидэнд хөгжлийн банк хэрэгтэй юү?
-Хөгжлийн банк гэдэг бүтэц зөвхөн Монголд байдаг зүйл биш л дээ. Дэлхий нийтийн хөгжлийн хандлагаас олж ирсэн бидний нэг том ололт. Харамсалтай нь дэлхийн сайн туршлага, сайн жишгийг бид бусад бодлого, амлалтуудын нэгэн адил унагачихлаа. Өөрсдийнхөө мууд унагачихаад ард түмэнд “Хөгжлийн банк гэдэг нь бас нэг хэрэггүй зүйл байна” гэсэн ойлголтыг үлдээх өнгө янз анзаарагдаж байна. Энэ маш буруу хандлага. Хөгжлийн банк хадны мангаа биш, харин ч эдийн засгийг тэлэх том бүтэц. Увайгүй улстөрчид л гол буруутан нь болчихоод байна. Хөгжлийн банкны тухайд 1945 оноос хойш олон улсын түвшинд түгээмэл байгуулагдаж ирсэн төрийн өмчийн санхүүгийн байгууллагын хэлбэр. Дэлхийн банкны нэгэн судалгаанд “Зээл, хөрөнгийн захын бус аргаар хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх Засгийн газрын хамгийн гол хэрэгсэл” гэж тодорхойлсон байдаг. Үүнтэй би санал нэг байна. Хөгжлийн банкийг зөв удирдаж чадсан бол одоо ярьж байгаа олон их наяд төгрөг Монгол Улсын эдийн засагт үр ашгаа өгчих байсан. Үүнээс гадна холбогдох зээлүүдийг төлөх тал дээр асуудал гарахгүй байсан. Гэтэл бид Хөгжлийн банкаа ямар түвшинд хүргэчихээд байгааг нийтээрээ харж байна л даа, өнөөдөр. Одоогийн түвшинд хүртэл “дампууруулчихаад” татан буулгах тухай асуудал байж болохгүй. Үүнийг зөв болгох, гаргасан алдаагаа засах, тэр олон их наяд төгрөгийг олж авах, ийм буруу нөхцөл байдлыг бий болгосон хүмүүст хариуцлага тооцох шаардлагатай. Ингэж чадвал жинхэнэ утгаараа Хөгжлийн банк болох суурь тавигдана.
-Хөгжлийн банкийг яг ямар хэлбэрээр ажиллуулбал эдийн засагт эерэгээр нөлөөлөх бол?
-Хөгжлийн банкийг өөрийн үндсэн агуулгаар нь ажиллуулах гол шийдэл бол ерөөсөө л хууль дээдлэх, хуулийн дагуу ажиллуулах. Энэ банкны өнөөгийн байдлын учир шалтгааныг хэд хэдэн өнцгөөс харж болохоор байна. Хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллаагүй гэсэн шалтгаан бий. За тэгээд үйл ажиллагаан дахь Засгийн газар, улс төрийн хүчтэй нөлөөлөл байна. Удирдах албан тушаалтнуудынх нь хариуцлагагүй байдал ч том шалтгаан болсон. Гэтэл Хөгжлийн банк өөрийн хуультай. Тэр хуулинд нь эдгээр бүх зүйлийг тодорхой заагаад зохицуулчихсан. Тодруулж хэлбэл, улс төрөөс хараат бус байх болон үйл ажиллагааны зарчим, засаглалыг нь тов тодорхой заагаад өгчихсөн. Зээлийг аль төсөлд ямар зарчим баримталж олгох, хэрхэн хянах, ил тод байлгахын тулд яах ёстой гээд олон асуудлыг тусгасан. Гэтэл Хөгжлийн банк үйл ажиллагаандаа эдгээрийг мөрдлөг болгоогүй, хуулийг дээдлээгүй, хуулинд захирагдаагүй. Улстөрчдийн “халаасны” банк болж тэдний эрх ашгийг хэрэгжүүлдэг хөгжлийн эсрэг банк болсон л доо. Үүний гол шалтгаан нь юу вэ гэсэн асуулт тавиад харъя. Зарим улстөрчийн яриад байгаа шиг хууль “буруутан” уу гэвэл үгүй. Үндсэн шалтгаан нь улс төрчид, Хөгжлийн банкны удирдлагад ажиллаж байгаа хүмүүсийн ёс суртахууны доройтол шүү дээ. Тэд улсын эрх ашгийг өөрсдийн эрх ашгаас доогуур үздэг учраас Хөгжлийн банк ингэтлээ доройтсон. Дахиад хэлье, “буруутан” нь хууль биш. Харин ёс суртахуунгүй, боловсрол дорой, үндэстнийхээ эрх ашгийг уландаа гишгэсэн улстөрчид энэ банкинд нөлөөлж, удирдлагыг нь хэрэгжүүлээд яваа учраас хуулийг өөрчлөх, хариуцлагыг чангатгах шаардлага үүсч байна. Өнөөгийн нөхцөлд тэгэхээс өөр арга алга. Түүнээс биш Хөгжлийн банкийг татан буулгаад асуудлыг шийдэхгүй. Харин ч хөгжлөөс ухарсан алхам болж, эцсийн дүндээ улсаараа хохироод дуусна.
-Банкны IPO-г хойшлуулах асуудлыг УИХ хэлэлцэж байна. Таны хувьд ОУВС-гийн өгсөн зөвлөмж, Монголбанкны байр суурийг хэр зөв шийдэл гэж харж байгаа вэ?
-Банкуудын IPO-г хүчээр хуульчлан тулгаж шийдвэрлэх асуудлыг би анхнаас нь эсэргүүцэж байсан. Аливаа аж ахуйн нэгж хэзээ олон нийтийн компани болох, болохгүйг төр шийддэгүй юм. Гэхдээ энэ бол банкуудыг хүчээр IPO хийх хуулийг гаргаж байх үеийн миний байр суурь. Ер нь бид цаашдаа аливаа үнэ, хүү, инфляци зэрэг учир шалтгаанаас бий болдог үзэгдлүүдийг хүчээр зохицуулж болно гэсэн бодлоо орхих хэрэгтэй. Эдийн засаг эрүүлээр өсөж хөгжих суурь нөхцөлийг бүрдүүлэх нь төрийн үүрэг гэсэн тал руугаа явах нь зөв. Харин өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар байр сууриа хэлье. Аль аль талын санаа бодлыг харгалзсан зөв шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Нэгэнт хууль гарсан учраас биелүүлэх ёстой. Энэ итгэл үнэмшлээр олон талууд ажилласан, зах зээлд хүлээлт бий болчихсон. Энэ хүлээлтийг эвдэх нь олон талын хохиролтой. Наад зах нь гэхэд л хуулийг хойшлуулснаар бий болох шинэ нөхцөл байдлаас үүдэн гарах зардлыг хэн хариуцах вэ гэх мэт асуудал бий. Товчхондоо нэг талаас өөрсдөө хууль гаргаж зах зээлд хүлээлт үүсгэчихсэн, нөгөө талаас хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө шийдвэрээ гаргах учраас хуулиа хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Хуулиа хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ хажуугаар нь бусад арга хэмжээг аваад явах нь зөв байх.
-Засгийн газар төсөв хэмнэх санал оруулсан ч хүссэн хэмжээний үр дүн гарсангүй. Гэхдээ данхгар төсөв батлах дуртай дарга нар олон хямралын дараа хэмнэлт гэж дуугарч эхэлсэн нь бас ч гэж давуу тал гэж харж байна…?
-Зүй нь аль хэдийнээс л хэмнэлт ярих ёстой байсан юм. Гэхдээ одоо ч болтугай ингээд ярьж байгаа нь олзуурхууштай. Гол нь бид хэмнэлт гэдгээ аль аль талдаа зөв ойлгох нь чухал гэдгийг сүүлийн үед өрнөж байгаа үйл явдлаас илүү тод харж байна. Мөн энэ удаагийн төсвийн тодотгол нь төсвийн ерөнхий тоог өөрчлөх бус төсвийн зарлагын бүтцийн өөрчлөлтөд илүү анхаарсан байлаа гэж би хувьдаа бодож байна.
-Төсвийн хэмнэлт дээр гаргасан засгийн саналын тухайд гишүүд өнөө л довны үзлээрээ тойрогтоо хуваарилсан хэрэггүй зардлуудыг тануулах дургүйгээ ил тод илэрхийлнэ лээ. Энэ гажуудлыг яаж засмаар юм бэ дээ?
-Энэ буруу хандлага сүүлдээ бүр байх ёстой юм шиг, жишиг гэмээр болчихлоо л доо. Төсөв бол макро эдийн засгийн хөгжлийн гол бодлогын нэг гэдэг утгаараа улсын макро эдийн засгийн хувьд эерэг үр дүнтэй байх ёстой. Эдийн засаг өсч, ажилгүйдэл ядуурал буурч байх учиртай. Засаглал сайжирч байх хэрэгтэй.
Макро эдийн засгийн зорилгыг биелүүлэхийн тулд үр ашигтай бүтэцтэй, урсгал болон хөрөнгө оруулалтын зардал нь оновчтой, хэмнэлттэй байх ёстой. Түүнээс төсөв бол хэдэн хүний хувааж аваад иддэг мөнгө биш. Тэр агуулгаар нь харвал Монгол Улсын төсөв тэр чигээрээ зөв бодлого байх ёстой. Өнөө бодлогыг нь боловсруулдаг төрийн тогтолцоо нь зөв байх хэрэгтэй. Сүүлийн жилүүдэд Монголын төсөв томорсон. Түүнийгээ дагаад зарлага нь өссөн. Төсвийн зарлага 17, 18 их наядаар яригдаж эхэллээ. Гурав, дөрөвхөн жилийн дотор хоёр дахин өсчихсөн. Зарлагын ийм өндөр өсөлтийг дагаад нийгэм, эдийн засагт ямар өөрчлөлт бий болов, хөрөнгө оруулалтын зардал нь зөв байв уу, урсгал зардал буюу төрийн бүтэц үр ашигтай байж чадав уу, нийтийн мөнгийг зөв зүйлд зарцуулсан болов уу гэсэн асуулт тавиад харахаар хариу нь их эргэлзээтэй. Төсвийн зарлагын өндөр өсөлтөөс гадна өрийн хэмжээ хэцүүхэн байгаа. Гэтэл нөгөө талд нь боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, иргэдийн амьжиргааны чанар, ажилгүйдэл, ядуурал буурсан уу гэдэг асуудал тавибал тааруухан хариу гарна. Товчхондоо төсөв бодлогын хувьд үр ашиггүй байгааг олж харах хэрэгтэй.
-Гишүүдийн тойрог тойрог руугаа чирдэг хэрэггүй хөрөнгө оруулалтын зардлууд руу эргээд оръё. Тойрог руу хандсан хэрэггүй хэрнээ том хөрөнгө оруулалтуудыг танах хүсэл зориг УИХ, Засгийн газрын аль аль талд дутаад байх шиг?
-2022 оны төсвийг оруулж ирэхдээ Сангийн яамны зүгээс магтууштай нэг том өөрчлөлт хийх гэж оролдсон. Төсвийг бодлогын төсөв болгох гэж оролдсон л доо. Халамжаас хөдөлмөр рүү гэх мэтээр үр ашигтай төсвийн суурь шинэчлэлийг хийх гэж үзсэн. Харамсалтай нь төсөв олон жил буруу явж ирсэн учраас дурын хүнд үр ашиг муутай гэж харагдахуйц хөрөнгө оруулалтын болон урсгал зардлууд байсаар байна л даа. Төсвийн хэмнэлт дээр УИХ-ын гишүүдийн зүгээс хандаж буй хандлагыг шууд буруутгамаар байна. Хот хөдөө гэлтгүй “Манай тойрогт юу ч алга, чиний тойрогт хуваарилсан хөрөнгө их байна” гэсэн утгатай маргаан өрнөсөөр ирсэн л дээ, УИХ-д. Ийм маргаан хийж байгаа гишүүдийг буруу хандлагатай ажиллаж яваа гэж нийгмээрээ ойлгох хэрэгтэй. Төсвийн ард Монгол Улсын нийт иргэдийн эрх ашиг бий. Улсын язгуур эрх ашиг байгаа. Тэр утгаараа хөгжлийн тулгуур ерөнхий бодлогын хувьд зөв төсөв байх ёстой. Түүнээс биш тойрогт зориулсан төсөв гэж байх учиргүй. УИХ-ын гишүүн бол Үндсэн хуульд зааснаар нийт улсынхаа эрх ашгийн төлөө ажиллах үүрэг, тангарагтай. Товчхондоо төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр “Миний тойрог” гэж дуугарч суугаа гишүүн бүр буруу ярьж байна гэсэн үг. Ийм үзэгдэл далд байснаа сүүлийн жилүүдэд ил тод болж зарим УИХ гишүүн бахархалтайгаар зарлах байдалтай болж байна. Ингэж болохгүй гэдгийг уг нь бүгд мэднэ. Энэ нь дээр Хөгжлийн банктай холбоотой хэлсэн нөгөө ёс суртахуун, эрх ашгийн дарааллын алдаатай бодол зэргээс шалтгаалж байгаа хэрэг.
-Сүүлдээ бүр сонгогдсон бүсээрээ нийлж нэгдээд манай тэр асуудлыг шийдэж өгөхгүй бол хуралд суухгүй шүү гэсэн утгатай мэдэгдэл хийж бойкотолдог болсон. Тойрог руу хандсан гишүүдийн ийм амбицыг дарах тодорхой шийдэл санал болгооч гэвэл?
-Хот, хөдөө аль ч тойргийн хувьд хөрөнгө оруулалтын зардал ганцхан шалгууртай байх ёстой. Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, өнөөдрийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд эерэг нөлөөтэй юу, үгүй юү гэсэн шалгуурыг л тавих учиртай. Тэр гишүүний тойрог учраас төсвөөс ийм хөрөнгө оруулалт хийнэ, тэр гишүүний тойрогт бол бага хэмжээний хөрөнгө оруулна гэсэн явцуу шалгуур байж таарахгүй. Энэ асуудлыг Үндсэн хуулийн саяхны өөрчлөлтөөр тодорхой хэмжээнд шийдсэн гэж ярьдаг ч төсвийн дотор өөрчлөлт хийх нөхцөл байдлыг Үндсэн хууль руугаа татчихсан асуудал бий. УИХ-д Засгийн газрын оруулж ирсэн төсвийн орлого, зардлын хэмжээг өөрчлөхгүй, дотор нь өөрчилж болно гэсэн заалт Төсвийн тухай хуульд байсан юм. Харамсалтай нь тэр заалтыг Үндсэн хууль руу аваачаад тавьчихсан. Сүүлийн жилүүдэд УИХ-ын гишүүд тойрог руугаа хөрөнгө оруулалт татдаг, тойрогтоо тодорхой хөрөнгө оруулалтуудыг тусгуулах гэж Засгийн газрын шахдаг байдал хэтэрхий ил, увайгүй болж даамжирчихлаа л даа. Зарим гишүүн бүр “Тойрогтоо хөрөнгө оруулахын төлөө хөөцөлдөж гүйх ёстой, угаасаа гишүүдээс санал авдаг учиртай, тэр эрхийнхээ дагуу би саналаа өгч ийм тийм хөрөнгө оруулалт тойрогтоо авч чадсан” гэсэн утгатай мэдэгдлийг ил зарлаад эхэлчихсэн. Хуулийн дагуу, зарчмын хувьд бол огт байх ёсгүй зүйл шүү дээ. Төсөвт улс төрийн ийм нөлөөлөл хэт ихсэх нь яаж ч бодсон буруу. УИХ-ын гишүүд Засгийн газрын үйл ажиллагааны бие даасан байдалд зүй бусаар халдаж байгаагийн тод илрэл. УИХ бодлогын түвшинд ажиллах ёстой. Монгол Улсын хөгжлийн бодлогод нийцсэн төсөв болсон эсэх дээр л шүүн тунгаах процесс л парламентад өрнөх учиртай. Саяхан нэг гишүүн “Бид бусад улсын парламентын гишүүдээс их ажил хийдэг. Учир нь бид тойрогтоо ажиллах хэрэгтэй болдог” гэж ярина лээ. Улс төрийн тогтолцоо, гишүүдийн чиг үүргээ ойлгож байгаа байдал хэт алдагдсаны нэг жишээ л дээ.
-Төсвийн хөрөнгө оруулалтын орчин ер нь ямархуу вэ?
-Монгол Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын орчин их сайн. Хөрөнгө оруулалт хийх зарчим, шалгуур нь мундаг. Харамсалтай нь хуулиуд, эрх зүйн орчин дахь дүрэм, журмууд нь сайн ч хэрэгжилтийн түвшиндээ их алддаг. Институцийн чадамж нь муу байна гэсэн үг. Ямар нэг хөрөнгө оруулалтын хэрэгтэй эсэхийг батлах, үндэслэлийг нь нарийн тооцож гаргаж ирэх институци бол УИХ дахь хотоос сонгогдсон гишүүд биш. LRT, сумын соёлын төв нэг л зарчмаар шийдэгдэх ёстой. Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын баримт бичигт нийцсэн, зайлшгүй шаардлагатай төсөл мөн эсэхийг л батлах хэрэгтэй. Хөгжлийн бодлого гэснээс хөдөөд орон сууц авбал гэх мэт хот, хөдөөгийн төвлөрлийг механикаар сааруулах гэсэн оролдлого төсвийн тодотголын үеэр анзаарагдаж байсан. Засгийн газрын зүгээс хийж буй зоримог оролдлого мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ хөдөө ажиллаж амьдрах эдийн засгийн хөшүүргийг бий болгож өгөхгүй бол мянгантаа сайн шийдэл шийдвэр гаргаад үр дүнд хүрэх нь юу л бол. Энэ мэт дутуу бодсон үндэслэл муу бодлого шийдвэрүүд бидний сүүлийн жилүүдэд их хойш чангаасан гэдгийг бид мартаж болохгүй.
-Таны ярианаас анзаарахад, эцсийн бүлэгт сонгуулийн тогтолцоогоо өөрчилж байж л төсөв тойрсон асуудлууд шийдэгдэх юм байна даа…?
-Санал нэг байна. Сонгуулийн тогтолцоогоо өөрчлөх хэрэгтэй. Эсвэл УИХ-ын гишүүдийг сонгуулийн бус үеэр тойрогтоо ажиллах, тойрогтоо төлөөллөө ажиллуулах гэсэн ойлголтоос татгалзах ёстой. Сонгогдохын тулд тойрогтоо өөрийгөө харуулах ёстой, сонгогдсоныхоо дараа нийт улсын эрх ашгийн төлөө ажиллах нөхцөлийг л бүрдүүлэх шаардлагатай. Ёс суртахуунаараа, үнэт зүйлээрээ улсынхаа нийтлэг эрх ашгийн төлөө ажиллахыг нь хүлээвэл бүтэхгүйг бид өнгөрсөн жилүүдээс хангалттай харлаа. Тэгэхээр түрүүн хэлсэн хязгаарлалтыг хууль эрх зүйн хүрээнд тавьж, хашиж өгөхөөс өөр арга байхгүй. Үүн дээр нэмээд хэлэхэд, сонгуулийн тогтолцооны тухай асуудал болохоос УИХ-н гишүүдийн тоог нэмэх тухай биш. Сүүлийн үед улс төрийн намуудын зүгээс энэ санааг их цухалзуулж байна. УИХ-н гишүүдийн тоог нэмэх, хасах дээрээ тулбал жинхэнэ нийт ард түмний саналаар шийдэх хэрэгтэй. Харин намууд үүнийг шийднэ гэвэл ард түмний эрхэд хэт халдсан хэрэг болно.
Урин дулааны улиралд түр зуурын усархаг болон олон хоног үргэлжилсэн бороо ороход авто зам, нийтийн эзэмшлийн талбай усанд автаж иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад хүндрэл үүсдэг.
Тэрхүү хүндрэлийг энэ зун давтахгүй байх, урьдчилан сэргийлэх үүднээс НЗДТГ, Нийслэлийн Замын хөгжлийн газрын захиалгаар Геодез, Усны Барилга, Байгууламжийн Газар (ГУББГ) авто зам, талбайн шугам сүлжээний өргөтгөл шинэчлэлийн шугам угсралтын ажлыг эхлүүллээ.
Тухайлбал, Хан-Уул дүүргийн нэгдүгээр хороо Чимэд-Осорын гудамж Эрэлийн байр, Сонгинохайрхан дүүргийн 18 дугаар хорооны 12 дугаар байр орчимд борооны ус зайлуулах шугам угсралтын ажлыг хийж байна.
Мөн Чингэлтэй дүүргийн 12 дугаар хороо 61 дүгээр сургууль орчмын зам, талбайн ус зайлуулах шугамын угсралт, Хан-Уул дүүргийн 3 дугаар хороо Ажилчны гудамжнаас Яармагийн гүүр хүртэлх (Шунхлай ШТС) авто замын ус зайлуулах шугам угсралтын ажлуудыг хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөжээ.
ГУББГ нь 2022 онд авто замын борооны болон хөрсний ус зайлуулах шугамын засвар, нөхөн сэргээлтийн ажлыг таван байршилд, шугам угсралтын ажлыг дөрвөн байршилд тус тус хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөн, төлөвлөгөөний дагуу ажлуудаа хийж байна. Өнгөрсөн онд тус газраас авто замын борооны ус зайлуулах шугам угсралтын ажлын хүрээнд Чингэлтэй дүүргийн Долоон буудал болон Баянбүрдийн тойрог, Баянгол дүүргийн Энхболдын авто зам болон Ард Аюушийн өргөн чөлөө, Хан-Уул дүүргийн Наадамчдын гудамж, Сонгинохайрхан дүүргийн Таван шарын 12 дугаар байр орчим, нийт зургаан байршилд шугам угсралтын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн юм.
Эх сурвалж: Нийслэлийн сургалт, судалгаа, олон нийттэй харилцах газар
Тус цуглааны үеэр МУГЖ Д.Сосорбарамыг үг хэлж байхад дээлтэй залуус түүн рүү гурил цацсан үйл явдал болсон билээ.Тэгвэл уг үйлдлийг Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст шалгаж байгаа бөгөөд тухайн иргэний цацсан зүйл нь гурил эсэхийг шинжээч томилж, тогтоохоор ажиллаж байгаа ч одоогоор хариу нь гараагүй байна.