Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийн лам, АНУ-ын “Чикаго Радна Шри Санга” төвийн дэд ерөнхийлөгч Р.Алтантитэм Гарчэн Тибүрүл Ринбүүчи багшийн айлдвар “Амидэва бурханы номын аймаг, Гэтлэхүйн мөрийг тодруулахуй” номыг эх хэлнээ орчуулан хэвлүүлж нийтийн хүртээл болголоо. Номын нээлтийн үеэр Р.Алтантитэм ламтай ярилцсан юм.
-Монголд энэхүү номын нээлтээ хийж буй шалтгаан юу байв?
-Та бүхний энэ өдрийн амгаланг айлтгая. Өмнө нь “Амидэва бурханы номын аймаг”-ийг олон бурхад номлочихсон байсан. Ялангуяа эрхэм дээд Гарчэн Ринбүүчи багш маань одоо АНУ-ын Аризона мужийн Чино Валлей гэдэг газарт “Гарчэн буддист институт”-д заларч байгаа. Энэ багш маань 2011, 2012 онд Амидэва бурханы бясалгалын бүтээл, тайлбарыг Сингапурт айлдсан.
Жил болгон уг бүтээлийг хийхэд “Ум ами дива хри” тарнийг дэлхийн даяарх сүсэгтэн олон, лам хуврагууд, энгийн иргэд хамтдаа нэг дүнчүүр буюу 100 сая удаа уншдаг ийм ном юм аа. Тэр хурал, их бүтээлийн номон дээр багш маань айлдвар айлдаад, ийм учиртай шүү, ингэж бясалгаарай гэж тайлбарласан нэг сургаал нь Сингапурт хэвлэгдсэн байсан. Уг ном АНУ болон Монголд хэвлэгдээгүй байсан юм. 2016 онд Амидэва бурханы тарнийг дүнчүүр унших номонд бидний хэсэг монголчууд биеэр оролцох хувь олдсон. Тэнд оролцчихоод “Үнэхээр гайхамшигтай ном байдаг юм байна. Үүнийг элэг нэгт монгол түмэнтэйгээ, монгол хэлтэн гэлтгүй бусад хүмүүстэй хуваалцъя” гэж бодоод энэ номыг орчуулъя гэж шийдсэн. Миний хувьд АНУ-ын “Чикаго Радна Шри Санга” төвийн Дрүпон Ринчэн Дорж Ринбүүчи багшийнхаа шавь нь болоод тэнд буян номын ажил үйл хийдэг.
2021 оны арванхоёрдугаар сарын сүүлээр эх орондоо ирсэн. Маргааш (Тавдугаар сарын 8-нд буцсан) АНУ руу буцах гэж байна. Энд байх хугацаандаа энэ номоо орчуулаад олны хүртээл болгоё гэж бодсон юм.
Энэ номын нээлтийг Америкт хийж боох байсан ч энд Дээрхийн Гэгээн Далай лам багш, Дээрхийн Гэгээн Бригүн Чэцан Ринбүүчи багш, Гарчэн Ринбүүчи багш, Дрүпон Ринчэн Дорж Ринбүүчи багш нарын олон шавь байдаг учир тэдний хүртээл болгохын тулд ямар ч байсан Монголдоо хийе гэж бодсон.
-Америкийг эрх чөлөөний орон гэдэг. Тэнд олон мянган монголчууд суурьшин амьдарч байна. Та тэнд хэд дэх жилдээ амьдарч байна вэ?
-Би АНУ-д 23 дахь жилдээ амьдарч байна. Гэхдээ ирэн очин байдаг. Монголдоо ирж багш нарынхаа сайхан ном, сургаалыг сонсдог. Ялангуяа Дээрхийн гэгээн Далай лам багшийнхаа сургаалыг сонсох гэж Энэтхэгт мөн очиж номын рашаан хүртдэг.
-Хүмүүс эрх чөлөө рүү тэмүүлэмтгий. Тийм ч болохоор Америк руу явах сонирхол хүмүүст их бий. Гэтэл нөгөө талаас нь харвал эрх чөлөө бол хүний дотоод сэтгэлд байдаг бололтой?
-Тэр үнэн. Америк эрх чөлөөний улс орон гэдэг нь юу гэсэн үг вэ гэхээр хүн үзэл бодлоо илэрхийлэхэд эрх чөлөөтэй. Хүний эрхийг хүндэлдэг. Хүн ямар эрхтэй вэ гэхээр АНУ-ын Үндсэн хуульд эхний 10 эрх бий. Амьд явах эрх, үгээ хэлэх эрх гээд эрхүүдийг хуульчилсны дотор шашин шүтэх эрх гэдэг бол АНУ-д маш төгөлдөр утгаараа байдаг. Ямар ч шашныг, бүгдийг хүндэтгэдэг. Тэр дундаас сүүлийн үед Дээрхийн Гэгээн Далай лам багш болон бусад багш нарын минь адистидын буянаар Бурхан багш, Ловон Бадамжунай бурхан, Мялрайба Богд болон бусад олон дээдсийн айлдан хайрласан судрын болон нууц тарнийн номууд, Буддын шашины гүн ухааны номуудыг судалдаг байгууллагууд, институтууд, Америкийн их, дээд сургуулиудад энэ дээдийн номуудыг маш их судалж байгаа. Висконсины их сургуулийн Ричард Дэвидсон гэж тархи судлаач мундаг эрдэмтэн байна. Стэнфорд, Харвард, Виржиниагийн их сургууль, Калифорнийн Берклигийн их сургууль, Чикагогийн их сургуулиудад ч Төвөд судлал, Буддын шашин судлалын салбарууд байдаг. Их сургуулиуд нь дээдийн номыг судалж байна гэдэг АНУ-ын цаад бодлого нь нийт ард түмнээ маш сайхан соён гэгээрүүлж, ялангуяа энэрэн нигүүлсэхүй сэтгэл, бусдыг хайрлах сэтгэлийг төрүүлэхийн тухайд анхаарч байгаа хэрэг л дээ. АНУ-д, мөн Өмнөд Америкт, Европын улсуудад, Австралид, сүүлийн үед Африкт ч дээдийн ном дэлгэрч байна. Бид, монголчууд үүнээс хоцрох ёсгүй юм. Тийм учраас монголчууд минь тэдэнтэй мөр зэрэгцэж дээдийн ном, багш нарын маань айлдварыг орчин цагийн хэллэгээр, шинжлэх ухаан, технологийн дэвшилттэй байгаа энэ цаг үед судалж явах нь маш их сайхан, адилхан буян хураана.
-Та сая номын нээлтийн үеэр Гарчэн Ринбүүчи багшийнхаа тухай ярилаа. Нугачаант амьдралыг туулж, ихэд хатуужиж, дээдийн номыг судлахад энэ насаа зориулж яваа хувилгаан хүн юм байна?
-Гарчэн Ринбүүчи багш маань нийтдээ найман дүр хувирч төрсөн байдаг. Найм дахь дүрийн хувилгаан нь одоо бидний багш хүн байгаа юм. Багшийн маань эхний дүр нь Мянган хөвгүүнтэй Загарбарьдийн их хааны Сэвжи Мүкү гэдэг нэгэн бодисадва хөвгүүн байсан. Энэ хүү нь тэр хааны хамгийн отгон хүү нь байсан. Тэр хүү 999 ах нартаа бүгдэд нь алтан шүхэр өргөсөн байдаг. Алтан шүхэр өргөснийх нь дараа аав нь “Миний энэ хөвгүүн бол ирээдүйд маш сайхан буянтай хүн болно. Ирээдүйд дээдийн номыг дэлгэрүүлнэ. 1000 дахь бурхан Санжаа Мойба болж, урдах төгс гэгээрлийг олсон 999 ах нарынхаа бүх номыг хожмын олон шавь нартаа заана” гэсэн байдаг. Дараа нь Бурхан багшийн үед ч бодисадва байж, тэрнээс хойш Энэтхэгийн алдарт Хутагт Нагаржунай Богдын шавь Арьяндэвийн Гэгээн байсан. Түүнээс хойш Төвөдийн Тисэрэд Дивзан хааны үед Гар хэмээх нэртэй нэгэн сайд байсан. Мөн Сажава ёсны ч хувилгаан байсан ба хожим Бригүн Гаржүдба ёсны Махамутра дамжлагын егүзэрва Ширээт Хувилгаан дүрээр олон төрөлдөө шашин, амьтны тусыг зохиосон.
Гарчэн Ринбүүчи багш маань 2008 онд Монголд заларч байсан. Багшийн маань шавь нар дэлхий даяар маш их байгаа. Ийм учиртай хүн.
-Цагийн байдал хүндхэн байгаа энэ үед монголчуудыг нэгтгэж буй ганц зүйл нь шашин болчихоод байна. Америкийн монголчууд ч тэндхийн хийддээ цуглаж, нэгддэг биз?
-Америкийн монголчууд хийд, сүм дээр цуглада Ялангуяа монгол угсаатан болох Ажаа Ринбүүчи багш маань тэнд маш гайхамшигтай дээдийн номын рашааныг түгээдэг. Мөн Ажаа Ринбүүчи багш маань монгол түмнийхээ төлөө нийтийг хамарсан их буяны үйлийг бүтээдэг шүү дээ. Жишээлбэл, Эх нялхас дээр цусны хавдартай хүүхдийг эмчлэх төв байгуулсан. Одоо Яармагт ахмадын асрамжийн төв байгуулж байна. Гэх мэтээр дээдэс, хувилгаан, бодисадва хүний хийдэг гол ажил бол хамаг амьтны тусыг бүтээх байдаг. Нэгтгэж буй гол асуудал нь юу вэ гэхээр хамаг амьтны тусыг гэж бодож л байвал тэр хүний дотор бодь сэтгэл төрж байдаг. Тэгэхээр шашин гэдгийн цаад утга юу вэ гэхээр, бодь сэтгэл юм. Бодь сэтгэл байхгүйгээр хэн ч гэгээрч чаддаггүй. Бурхан бүгд бодь сэтгэлээс төрдөг. Бурхан багш ч бодь сэтгэлийг төрүүлсэн учраас, бодь сэтгэлийг олон төрөлдөө дадуулсан учраас бодь сэтгэлийн ачаар бурхан болж гэгээрсэн. Монгол түмний нэгдэл юун дээр оршиж байна гэвэл бусдын сайн сайхны төлөө гэсэн бодол, энэрэн нигүүлсэхүй сэтгэл, бодийн сэтгэл юм. Ийм гурван юман дээр монголчууд нэгдэж байна. Асрал хайр, нигүүлсэнгүй сэтгэл, бодийн сэтгэл юм. Сэтгэлийг ариусгах ёстой. Ариуссан тэр ариун сэтгэлдээ эзэн нь байх ёстой. Ариун сэтгэлдээ эзэн байвал аяндаа нийтээрээ нэгддэг. Жишээ нь, бид энэ хорвоо ертөнцөд бүгдээрээ нэгэн сав ертөнцөд амьдарч байгаа нь юутай холбоотой вэ гэхээр, бидний, нийтийн хийсэн сайн үйлийн үрээр энэ сайн сав ертөнцөд амьдарч байна. Энэ бол нийтийн үйлийн үр. Үүний дүнд бид тэнгэрийг нийтээрээ цэнхэр л гэж хардаг. Уулыг өндөр, цасыг цагаан л гэж хардаг. Энэ бол нийтийн үйлийн үрээр тэгж харж байгаа юм. Харин дотор нь шимийн амьтад болон юмс, үзэгдлийг өөр өөрөөр хардаг. Энэ миний дайсан, тэр миний нөхөр гэж ялгаж хардаг. Энэ нь юунаас болж байна вэ гэвэл тус тусын үйлийн үрээс болж байгаа юм. Урд олон төрлүүдэд дадуулсан нисванисын сэтгэл ч юм уу, муу сэтгэлээс, мөн би ба бусад гэж ялгаж байсан сэтгэлээс болсон. Гэтэл яг үнэндээ “Би, бусад гээч нь эцэстээ нэг юм аа” гэж харвал энэ бол эв нэгдэл болно.
-Та сая нээлтийн үеэр Монголыг “Гүүний сүүгээр цэнгэгчийн орон”, Монголчуудыг “Очирваанийн хувьтай шавь нар” хэмээн тодотгож ярилаа. Энэ цаг үед биднийг ямар сайхан оронд амьдарч буйг нэг ч гэсэн хүн ийн сануулж буй нь сайхан байна аа?
-Монгол гэдэг хамгийн сайхан орон гэдгийн цаад утга юу вэ гэхээр, бусад орноос ямар ч ялгаагүй. Гэхдээ Монгол гэдэг бол бидний өвөг дээдсийн үеэс эхлээд Бурханы шашны дээдийн ном дэлгэрсэн орон. Өвөг дээдэс, бүр дээр үеэсээ Бурхан багшийн сургаалыг дагаж ирсэн. Үе үеийн хаад Бурхан багшийн сургаалыг байнга хүндэлж ирсэн. Тийм эрдэм ном төгөлдөр улс орон учраас одоо ч гэсэн төрийн далбаан дээрээ Алтан Соёмбо залсан байгаа. Соёмбыг Өндөр гэгээн Занабазар зохиосон. Соёмбо өөрөө тодорсон үсэг шүү дээ. Тиймээс бид эв нэгдэлтэй, дээрээс нь нинжин сэтгэлтэй байхад үнэхээрийн гайхамшигтай. Бүгдийг бүтээж, сайхан сэтгэлээр ирээдүйг өөдрөгөөр харах боломжтой.
-Бодь сэтгэлийг яаж төрүүлэх вэ. Зарим хүн бодь сэтгэл гэхээр лам нарт хамаатай мэт андуу ойлгож ч магад. Жирийн нэгэн хүн өглөө босоод юу бодоход бодь сэтгэл үүсгэх боломжтой вэ? -Эхлээд бусдын ач буяныг санаад, нинжин сэтгэл үүсгээд, дараа нь сэтгэлээ асар ариун тунгалаг болгоод буянтай сайн сэдлээр тухайн өдрийн үйлээ эхэлбэл тун сайхан даа. “Амидэва бурханы номын аймаг, Гэтлэхүйн мөрийг тодруулахуй” номонд энэ талаар өгүүлсэн байгаа. Юуг айлдсан бэ гэвэл, амьтан болгонд бодь сэтгэлийн хувь буй ч хэмжээ нь харин өөр өөр байдаг. Жишээ нь, араатан амьтанд хүртэл бодь сэтгэлийн хувь байгаа шүү дээ. Араатан, амьтан бусдын нүдэнд эвгүй, аюултай харагддаг ч тэр амьтан үр төлдөө хайртай байдаг.
-Тийм шүү.
-Бодь сэтгэлийн хувь хүн болгонд байдаг. Тэр хувь нь их байна уу, бага байна уу, дунд байна уу гэдгээс шалтгаалдаг. Тийм учраас бодь сэтгэлийн цаад ухаан юу юм гэхээр нэгдүгээрт, сэтгэлийг ариусгах, тэр ариун сэтгэлдээ өөрөө эзэн нь болох нь хамгийн чухал. Тэр ариун сэтгэлдээ эзэн нь болж байна уу, үгүй юү гэдгээ дандаа санаж байх хэрэгтэй. Тэр санана гэдэг нь санамсар юм. Эдгээр бүгдийг ухаарахын тухайд анханд нь бид үйлийн үрийг сайн ухаарах хэрэгтэй. Бид юу ч хийсэн бай тэр үйлээс үр гардаг. Өнөөдөр энэ номын нээлтэд ирсэн хүмүүс энэ номыг уншиж байна, дара нь уншсанаа үр хүүхэд, аав ээждээ, хэн нэгэнд ярина, эсвэл найз нөхөд, ангийн хамт олон, ажлынхандаа ярьж хэрэгжүүлээд эхэлнэ. Нэг хүнээс бодь сэтгэл эхэлнэ. Тэр хүнээс бодь сэтгэл дамжаад цаашаа нарны цацраг мэт цацардаг. Бодь сэтгэлийн мөн чанар нь их гэрэл гэгээ. Гэрэл гэгээ гэдэг бол бусдыг гэгээрүүлдэг. Бодь сэтгэлийн цаад утга Бурхан. Будда бол бодь сэтгэл.
-Дайн хямралтай энэ цаг үед монголчууд сэтгэлээ хэрхэн залах нь зүйтэй вэ. Та монголчуудад хандаж юу айлдах вэ?
-Хамгийн энгийнээр хэлэхэд, бид адгуус болон бусад амьтдаас ялгаатай нь юу вэ гэхээр саруул оюун ухаантай. Оюун ухаанаар бүгдийг шийдэх боломжтой. Оюун ухаан гэж юуг хэлж байна вэ гэвэл, дээр дурдсан бодь сэтгэл, сайхан сэтгэл. Дээр нь оюун ухаанаа хөгжүүлэхийн тулд ялангуяа нууц тарнийн номуудаас тарнийг сайн уншиж байх хэрэгтэй. Мантра буюу тарни нь өөрөө асар их адистидтэй. Дайн тулаан, энэ элдэв юм бол бас л хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас эхэлж байж л байсан. Одоо ч гэсэн байж л байна, гарч л байна. Энэ мөргөлдөөн бүхний цаад гэм нь юунаас болдог вэ гэхээр “Би” гэдэг бодлоос болж байгаа. Би, би. Би бусдаас ялгаатай, би л бусдаас илүү гэсэн түрэмгий, аминч бодол байгаа л бол тэндээс заавал түрэмгийлэл гардаг. Харин би бусдаас ялгаагүй шүү дээ гэж бодоход бусдыг хайрлах сэтгэл, нинжин сэтгэл төрж эхэлдэг. Тэгэхээр бид бүхнийг өөрсдөөсөө эхлэх хэрэгтэй. Бид өөрсдийнхөө дотоод сэтгэлдээ яг одоо дайтаж байгаа, түрэмгийлэл үйлдэж байгаа улсуудыг өөрийнхөө дотоод сэтгэл, би-д шунасан бодлоосоо ангижирч байх болтугай гэсэн бодлыг төрүүлэх, тэдэнтэй бид нэг шүү дээ, сэтгэлээрээ нэг гэж бодоод “Ум ами дива хри” гэсэн тарнийг уншиж байгаарай. Энэ бол Амидэва бурханы зүрхэн тарни юм. Ум гэдэг нь дээд амгалан. Ами гэдэг нь Амидэва бурхан, дива гэдэг нь Диваажин, хри гэдэг нь бидний билгүүн, ухаан сэтгэл. Энэ тарнийг уншаад үнэн сэтгэлээсээ бясалгавал Амидэва бурханы адистидэд тэдгээр хүмүүс ч багтаж оршино. Тэгэхээр бид өөрсдөөсөө ингэж эхлэхэд бүх юм сайхан болно.
