Ховд аймгийн Дарви сумын төвөөс баруун зүгт 27 км зайд 4.9 магнитудын хүчтэй газар хөдөлсөн талаар албаны эх сурвалж мэдээллээ.
Газар хөдлөлт өнөөдөр буюу арванхоёрдугаар сарын 24-ны өглөө 08:48 цагт болсон байна.
Мөн Ховд аймгийн Мөст сумаас Зүүн урд зүгт 12 км зайд 3.6 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 09:05 цагт мэдрэгджээ.
“The Diplomat” сэтгүүлд 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 18-нд хэвлэгдсэн тоймч Мэттью Рочатын “China’s Growing Dominance in Maritime Shipping” нийтлэлийг товчлон нийтэлж байна.
“Далайг эзэмдсэн хүн дэлхийн худалдааг гартаа оруулдаг. Дэлхийн худалдааг гартаа оруулсан хүн эхлээд дэлхийн бүх баячуудыг удалгүй дэлхийг ч удирддаг” гэж тэртээ 1616 онд Хойд Америкийг колончлоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн, Английн төрийн болон цэргийн нэрт зүтгэлтэн, судлаач, тагнуулч, зохиолч, яруу найрагч сэр Уолтер Ролей тунхаглаж байв. Тэгвэл Хятад улс далайн тээврийн салбарт ноёрхож буй нь АНУ болон бусад геополитикийн өрсөлдөгчдийн хувьд эмзэг сэдэв болоод буй нь яах аргагүй анхаарал татах сэдэв мөн юм.
АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден өнгөрсөн сард Лос-Анжелесийн боомтод хэрэгжүүлэх 24/7 тоот төлөвлөгөөгөө зарласан. Өмнө нь “Long Beach” боомтод үүнтэй адил арга хэмжээ авч байсан. Эдгээр хоёр боомтоор АНУ-д нэвтэрч буй чингэлгүүдийн бараг 40 хувь өнгөрдөг. Зул сарын баяраар боомтын үйл ажиллагааг өргөжүүлж, цаашид дэлхийн нийлүүлэлтийн сүлжээний тасалдлыг арилгах зорилготой тавьж буй хэрэг. Мөн далайн эрэг дагуу Сан Дьего хүртэл үргэлжлээд буй чингэлгүүдийн бөөгнөрлийг арилгахаар зорьж буй явдал юм байна. Энэ нь АНУ-ын далайн боомтуудад түгжрэл үүсгээд буй бараа бүтээгдэхүүн энэ улсын инфляцийн өсөлтөд нөлөөлөөд зогсохгүй тээврийн салбарт дахин анхаарал хандуулахад хүргэсэн гэсэн үг.
Дэлхийн өнцөг булан бүрт бараа бүтээгдэхүүний 90 хувь нь зорьсон газартаа хүрэхийн тулд далайг гаталдаг тул уг салбарын ач холбогдлыг дутуу үнэлж болохгүй. Далайн тээвэр нь бүх цаг үеийн туршид эдийн засаг болон цэрэг армийн “гол цэг” байсаар ирсэн. Газарзүйн их нээлтийн эрин үе буюу 18 дугаар зуунаас хойш дэлхийн улс орнууд далайн тээврийн гарцаа найдвартай хамгаалалтад байлгах нь тухайн улс үндэстний нөлөөгөө хадгалах гол эх үүсвэр хэвээр байгаа юм.
АНУ-ын дотоодын ч, гадаадын ч далайн тээвэрт Хятадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байгаа нь геополитикийн өрсөлдөгчдийн санааг зовоож байгаа юм. Хятадын далайн боомтуудын тоо нэмэгдэж буйгаас гадна тус улс далайн тээврийн хэрэгслийн үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлдэг болсон. Дэлхийн далайн тээврийн чингэлгийн 96 хувь, хөлөг онгоцноос эрэг рүү ачаа буулгагч краны 80 хувийг Хятадад үйлдвэрлэдэг. Мөн тус улс нь 2020 онд гэхэд дэлхийн хөлөг онгоцны захиалгын 48 хувийг хүлээж авсан. Цаашилбал, дэлхийн хоёр дахь том худалдааны хөлөг онгоцны флот Хятадад байдаг. АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн тагнуулын албанаас мэдээгээр, Хятад улс байлдааны хөлөг онгоцны тоогоороо АНУ-ыг гүйцэж, дэлхийн хамгийн том тэнгисийн цэргийн флоттой болсон гэнэ. Хятад улс цаашид улам хүчирхэгжиж, дэлхий дахинд нөлөөгөө тэлэх нь ойлгомжтой.
Өнгөрсөн зуунд харьцангуй дотооддоо чиглэсэн бодлогыг баримталдаг байсан Хятад улс эдийн засгийн ашиг сонирхол нь өдгөө хил хязгаараас давж, улам бүр өргөжиж байна. Хятадын далай тэнгисийн худалдааны салбар дахь сүүлийн 10 жилийн ноёрхол нь тэдэнд асар их үр өгөөжөө өгсөн. Энэ нь санамсаргүй нөхцөл байдлын үр дүн биш, болгоомжтой, алсыг харсан стратеги төлөвлөлтийн үр дүн юм.
Хятадын удирдагч Си Зиньпин 2013 онд “Бүс ба зам” санаачилгаа анх танилцуулж байв. Гурван тив, 60 орчим улсыг хамарсан олон их наяд ам.долларын хөрөнгө оруулалттай уг санаачилга нь Хятадыг бүс нутгийн худалдааны замуудын төвлөрсөн цэг болгохын зэрэгцээ улс орнуудын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх зорилготой. Уг санаачилгыг Хятадын эрх баригчид “Шинэ Торгоны зам” гэж нэрийдсэн. “Бүс ба зам” санаачилга нь үндсэн хоёр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй. Эхний хэсэг нь хуурай газарт байгуулах эдийн засгийн бүс юм. Энэ нь далайд гарцгүй төв Азийн орнуудад хурдны зам, төмөр зам, хий дамжуулах хоолой, газрын тос боловсруулах үйлдвэр, цахилгаан станц, уурхай, аж үйлдвэрийн парк барьж өгөх замаар Хятад руу орж гарах бараа бүтээгдэхүүний урсгалыг амар хялбараар шийдэх зорилготой.Хоёр дахь хэсэг нь далайн тээвэрт суурилсан эдийн засгийн бүс юм. Энэ нь Хятад руу орж гарах худалдааны урсгалыг чиглүүлдэг олон боомт, усан замуудад зориулсан бодлого юм. Энэ бүхнээс дүгнэхэд, Хятад улсын далайн тээврийн бодлого Энэтхэг-Номхон далайгаар хязгаарлагдахгүй, бүх дэлхийг чиглэж буй нь тодорхой харагддаг.
Хятад улсад өнөөдрийн байдлаар дэлхийн хамгийн хөл хөдөлгөөн ихтэй 10 боомтын долоо нь байрлаж байна. Мөн дотоодын тээврийн дэд бүтцээс гадна ойролцоогоор 63 оронд 100 гаруй боомтыг хятадууд эзэмшдэг. Хятадын хилийн боомтуудын 80 гаруй хувийг “China Ocean Shipping Company”, “China Merchants Group”, “CK Hutchison Holdings” гэсэн гурван том компани эзэмшдэг аж. “CK Hutchison Holdings” нь Хонконгод төвтэй хувийн хэвшлийн компани бөгөөд нөгөө хоёр нь төрийн эзэмшилд байдаг. Төрөөс далайн тээврийн салбарт 2010-2018 оны хугацаанд нийт 132 тэрбум ам.долларын дэмжлэг үзүүлжээ.
Энэтхэг-Номхон далайн бүсэд Хятадын боомтын өргөтгөл хийгдсэн томоохон жишээ нь Шри Ланка дахь Хамбантота боомтыг 99 жилийн хугацаатай түрээсэлсэн явдал юм. Түүнчлэн Пакистаны Гвадар боомтыг 40 жилийн хугацаатай түрээсэлж, Жибути боомтод 350 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхээр болсон. Жибути боомт нь Адены булан ба Улаан тэнгис хооронд байрладаг Хятадын цэргийн стратегийн гол бааз билээ. Хятадын “Harbor Engineering” компани Египетийн Сохна боомт дээр 2018 онд терминалын барилгын ажил эхлүүлсэн. Энэ боомт нь худалдааны өөр нэг томоохон цэг болох Суэцийн сувгийн ойролцоо байрладаг гээд бод. Харин Европ болон Газар дундын тэнгисийн орнуудын хувьд боомтын үйл ажиллагааных нь аравны нэг хувийг Хятад улс хянадаг гэсэн тооцоолол бий. Эдгээр боомтуудаас дурдвал, Францын “Le Havre”, “Dunkirk”, Бельгийн “Antwerp”, “Bruges”, Италийн “Vado port” зэрэг олон боомтууд орно.
Өмнөд Америкт ч Хятад улс боомт эзэмшиж, далайн тээврийн нөлөөгөө тэлсээр байна. Тухайлбал, Хятадын Харилцаа холбооны барилгын компаниас 2015 онд Куба улсын хоёр дахь том боомт “Santiago de Cuba”-д 120 сая ам.долларын зээл олгосон. Мөн Хятадын “CMG” компани Бразилийн хамгийн том боомт болох “TCP Participaccoes SA”-ийн хувьцааны 90 хувийг 2017 онд худалдаж авсан. Энэ мэтчилэн Хятад улс дэлхийн олон орнуудад далайн тээврийн бодлогоо тэлсээр байна. Хамгийн сонирхолтой нь АНУ ч Хятадаас боомтын хөрөнгө оруулалт авч байсан. Хятадын хоёр аж ахуйн нэгж АНУ-ын таван боомтын хувьцааг эзэмшдэг. Эдгээр таван боомт нь байрлалын хувьд “Houston”, “South Florida”, “Seattle”, “Los Angeles” болон “Long Beach”-д байдаг.
Хоёр улсын хоорондын харилцаа улам бүр тогтворгүй болж буй өнөө үед Хятад далайн тээврийн салбарт ноёрхож байгаа нь ирээдүйд илүү ноцтой үр дагавар авчирна гэж АНУ тэргүүтэй улсууд эмээж буй нь аргагүй юм.
Орчуулсан Г.АМАРСАНАА
БНСУ-ын эрх баригчид авлига, албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэргээр 22 жилийн хорих ял эдэлж буй Ерөнхийлөгч асан Пак Гын Хэд өршөөл үзүүлэхээр болжээ. Энэ тухай “Yonhap” агентлаг баасан гарагт мэдээлсэн байна.
Тус агентлагийн мэдээлж буйгаар, өдгөө 69 настай Пак Гын Хэг шинэ жилийн баярыг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх хүмүүсийн жагсаалтад оруулжээ.
Дээрх шийдвэрийг түүний эрүүл мэндийн байдлыг харгалзан хүмүүнлэгийн үүднээс гаргажээ. Пак Гын Хэ 2019 онд мөрний мэс засалд орсон бөгөөд энэ жил мөр, нурууны архаг өвчний улмаас гурван удаа эмнэлэгт хэвтсэн байна.
Жил бүрийн арванхоёрдугаар сарын 25-нд дэлхийн 140 гаруй оронд крисмас буюу бурхны элч хэмээгч Христийн мэндэлсэн өдрийн баярыг албан ёсоор тэмдэглэдэг. Энэ нь манай гаригийн хамгийн олон хүнийг хамардаг, идээ будаа, бэлэг сэлтээр бялхсан, хөгжөөн цэнгүүнээр дүүрэн, хэн хүнгүй нэг нэгэндээ эрүүл энх, сайн сайхныг хүсдэг хамгийн сайхан, сүр дуулиантай, гоёмсог баяр болжээ.
Крисмас нь Английн Christmas гэсэн үгнээс гаралтай. Энэ нь угтаа Христийг хүндэтгэх ёслол гэсэн утгатай товчлол юм. Христийн төрсөн өдрийг тэмдэглэх янз бүрийн, нэн ялангуяа Европын улс үндэстний хоорондоо ялгаатай өвөрмөц зан заншил хадгалагдан үлдсэн ч энэ баяр нийтлэг хоёр бэлгэдэлтэй. Эхнийх нь элбэг дэлбэг, энх тунх амьдралыг бэлгэдэн чимдэг мөнх ногоон гацуур мод. Нөгөө нь цаа буга хөлөглөсөн чаргатай тэргээрээ хүүхдүүдэд хүссэн бэлгийг нь хүргэж өгдөг Санта Клаус өвгөн юм.
Анх крисмасын баяраар гацуурыг Германд христийн шашныг шинэчлэгч Мартин Лютерийн үед чимэглэх болсон гэж үздэг байна. Энэ нь герман овгууд эрт дээр үеэс шинэ жилийн босгон дээр гацуур модыг гэртээ авчраад тахиж мөргөн сайн сайхныг авчрахыг хүсдэг байсантай холбоотой гэнэ. Гацуурын оройд Христийг мэндлэхэд тэнгэрт гэнэт гэрэлтсэн Бетлехемийн од гээчийг зүүж, мөчрүүдэд нь зул тогтоон асаадаг уламжлал ч тэр үеэс улбаатай аж. Улмаар христийн шашинтай Европ даяар крисмасын энэ бэлгэдэл аажмаар түгэн дэлгэрчээ.
Хачирхалтай нь, хамгийн үнэтэй крисмасын гацуурыг лалын шашинтай Арабын нэгдсэн Эмират улсын Абу Даби хотноо 2010 онд босгосон аж. Тэрхүү гацуурын чимэглэл нь 11.5 сая ам.долларын өртөгтэй байжээ. Харин хамгийн өндөр, 110 метр буюу 40 давхар барилгатай дүйцэхүйц крисмасын гацуурыг цас ер ордоггүй Мексикийн нийслэлд 2009 онд босгосон нь мөн л Гиннессийн номд бүртгэгдсэн аж.
Санта Клаус өвгөний хувьд тэрээр IV зуунд амьдарч байсан христийн шашныг номлогч Гэгээн Никлаус гэдэг бодит хүн байжээ. Чинээлэг айлын ганц хүү түүнийг бага байхад эцэг, эх нь тахлаар өөд болоход христийн сүмийн лам нар түүнийг өсгөжээ. Тэрээр өвлөж авсан бүх баялгаа зовж зүдэрсэн хүмүүст харамгүй тарааж, хожим хамба лам болон Гэгээн Никлаус гэж хүндлэгдсэн аж. Түүнийг өөд болоход католик сүмийнхэн Христийг мэндэлсний өдөр дурсгалыг нь хүндэтгэх болж, энэ нь өдгөө ийнхүү Санта Клаус хэмээгдэх болжээ. Харин Санта Клаусыг анх улаан хувцастайгаар “Кока Кола” компани 1930-аад онд ил захидал, сэтгүүлүүд дээрх сурталчилгаандаа дүрсэлсэн нь дэлхий нийтээр түгэн дэлгэрсэн түүхтэй.
Өөр нэг сонирхолтой зүйл гэвэл, крисмасыг христийн шашинтнууд бүгд нэг өдөр тэмдэглэдэггүй. Католик, протестант урсгалынхан арванхоёрдугаар сарын 25-нд, харин ортодокс урсгал түгсэн Орос, Грек, Серб зэрэг зүүн Европын зарим оронд үүнээс олон хоногоор хожуу, нэгдүгээр сарын 7-нд тэмдэглэдэг юм. Энэ нь ортодокс урсгалынхан өнөөг хүртэл хуучны Юлийн цагалбарыг баримталдагтай холбоотой.
Эртний Ромын эзэн хаан Юлий Цезарийн зарлигаар МЭӨ 45 оноос мөрдөх болсон грек одон орончдын зохиосон тэрхүү цагалбарт өндөр жилүүдийг буруу тооцсоны улмаас аажимдаа зургадугаар сарын 22-нд хамгийн урт өдөр, арванхоёрдугаар сарын 22-нд хамгийн урт шөнө таарахаа больж эхэлжээ. Иймээс ч 1582 онд Ромын хамба лам XIII Грегорийн зарлиг гарч, баруун Европ орчин үед дэлхий нийтээр хэрэглэж буй Грегорийн цагалбарт шилжжээ. Харин зүүн Европын ортодокс урсгалын санваартнууд энэ шийдийг дагалгүй Юлийн цагалбарыг баримталсаар өнөөг хүрсэн аж.
Уг нь Христийг Иосеф, Мариа хоёрын хүү болж жилийн хамгийн урт шөнө тохиоход мэндэлсэн гэж үздэг. Тэр нь Юлийн цагалбараар арванхоёрдугаар сарын 25 байсан ч одон орончдын алдаанаас үүдэн одоогийн бидний мөрддөг Грегорийн
цагалбараар 22-нд тохиох болжээ. Гэвч нэгэнт Есүс Христ арванхоёрдугаар сарын 25-нд төрсөн гэж анхны христийн шашинтнуудын ариун ном судруудад тэмдэглэгдэн үлдсэн тул цагалбарыг өөрчилсний дараа ч мөн өдөр тэмдэглэх нь зүйтэй гэж дундад зууны санваартнууд үзсэн аж. Иймээс ч Христийн мэндэлсэн өдөр буюу крисмасын баярыг хамгийн урт шөнөтэй арванхоёрдугаар сарын 22 бус, үүнээс даруй гурав хоногийн дараа тэмдэглэсээр өнөөг хүрчээ.
Тэгэхээр, цагалбарын маапаанаас болж христийн шашинтнууд шүтээнийхээ төрсөн өдрийг буруу өдөр тэмдэглэхэд хүрсэн ч гэж хэлж болохоор.
Угтаа бол тус шашны эртний судруудад бичсэнээр, Израилийн Бетлехем хотын зочид буудлуудад нэг ч сул ор байгаагүй тул Иосеф, Мариа хоёр жилд тохиох хамгийн урт шөнөөр аргагүйн эрхэнд хотоос холгүй орших агуйд хоног төөрүүлэхэд хүрчээ. Эхнэр нь дуншиж эхлэхэд сандарсан Иосеф эх баригч дуудахаар явсан аж. Эх баригч дагуулан агуйд эргэж ирэхэд нүд гялбам гэрэл цацарч, тэр дундаас хүү гарч ирэн эхийнхээ сүүг хөхөж эхэлжээ.
Бурхны элч мэндэлснийг сахиусан тэнгэр тэр хавьд явж байсан малчдад дуулгахад, тэд хамгийн түрүүнд мөргөхөөр ирсэн гэдэг. Мөн дорно зүгээс аян замд гарсан мэргэд Бетлехемийн тэр агуйн дээр тодрон ассан одоор баримжаалан хүрэлцэн ирээд ертөнцийн хаан гэж ихэд хүндлэн алт, мөнгө, үнэт зүйл өргөн барьсан гэжээ.
Харин Буддын шашинтай Монгол ЗХУ-аар дамжин өрнөдийн соёлтой танилцахдаа, Христийн мэндэлсэн өдрийг зул сарын баяр гэж нэрлэжээ. Энэ нь шарын шашныг үндэслэгч Богд Зонховын дүйцэн өдөр буюу зулын 25-тай зүйрлэн хэлсэн гэлтэй. Угаасаа крисмас аргын тооллын арванхоёрдугаар сарын 25-нд болдог бол Богд Зонховын дүйцэн өдөр билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын 25-нд болдог шүү дээ. Аль аль өдөр нь зул өргөдгөөрөө ижилхэн гэж мөн үзсэн биз ээ.
Д.Цэрэндолгор
Өнөөдөр ихэнх нутгаар солигдмол үүлтэй. Хангайн уулархаг нутаг, говийн бүс нутгийн баруун хэсэг, Халх голын хөндийгөөр цас орж, явган шуурга шуурна. Бусад нутгаар цас орохгүй. Салхи баруун аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр баруунаас, бусад нутгаар хойноос секундэд 5-10 метр, говь, тал, хээрийн нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Дархадын хотгор, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Завхан голын эх, Орхон-Туулын бэлчир орчмоор, Идэр, Тэс, Эг, Үүр, Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Онон, Улз, Халх голын хөндий, Дарьгангын тал нутгаар 22-27 хэм, Монгол-Алтайн уулархаг нутаг болон говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр 10-15 хэм, бусад нутгаар 16-21 хэм хүйтэн байна.
Философич С.Молор-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-Философийн академи гэхээр сайхан сонсогдож байна. Философийн академитай улс орон ер нь цөөн дөө. Танай академи хэзээнээс үйл ажиллагаагаа эхлүүлэв. Та хөл хорионы хоёр жилд олон цуврал ном бичиж, үр дүнтэй өнгөрүүлжээ?
-Гоё асуулт тавьж байгаад баярлаж байна. Философи гэдэг салбар, мэргэжил бол хүн төрөлхтний оюуны охь, оюуны хөдөлмөр бөгөөд 3000-аад жилийн түүхтэй гэдэг л дээ. Анх Энэтхэг, Грек, Перс, Хятад гэсэн эртний ард түмнүүдийн дунд хөгжиж эхэлсэн. Хорвоо ертөнцийг асуусан, танин мэдэх гэсэн тийм л замбараатай асуултуудыг асууж, түүндээ ухамсартайгаар, өндөр мэдлэгтэйгээр хариултыг хайсан хүмүүсийг философичид гээд байгаа шүү дээ. Түүнээс биш нэг л их юм мэддэг, урьдчилан хардаг тийм хүмүүс биш. Асуудаг, хардаг, аждаг, хүлээцтэй, тууштай, туйлширдаггүй ийм л нэг сонин бүлэг хүмүүс шүү дээ, философичид чинь. Философичид уулзахаар нэгнээ яриагаараа таньдаг. Ийм л сонирхолтой хүмүүс. Би чинь Германд философиор докторын зэрэг хамгаалсан шүү дээ.
Энэ хүмүүсийг хараад монгол хүн би энэ сайхан мэдлэг, боловсрол, оюуны нөөц, бүтээлүүдийг улс орондоо аваачих юмсан гэж мөрөөдсөн.
Миний мөрөөдөл. Би багаасаа номонд дуртай байсан. Миний хамгийн дуртай, уншдаг байсан зохиолч Антон Чехов. Би Чеховоор хүмүүжсэн. Миний сурган хүмүүжүүлэгч бол Чехов. Түүнээс биш ээж, аав минь, сургуулийн багш ч сурган хүмүүжүүлэгч биш (инээв). Өвөө эмээ ч биш. 16, 17 настайдаа Чеховын номуудыг уншаад нүд нээгдээд л хорвоо, амьдрал өмнө минь, ширээн дээр дэлгэчихсэн юм шиг болж байгаа байхгүй юу. “…Юм гэдэг чинь ийм учиртай юм байна ш дээ”. Би ээж, аавдаа гомдоод уурлаад байх хэрэггүй юм байна, багш нараа голж шилэх хэрэггүй юм байна, нийгмээ харж сэтгэлээр унах хэрэггүй юм байна. Амьдрал гэдэг чинь эрээн бараан, янз бүр байдаг юм байна. Нэг хэсэг нь жаргалтай, нэг хэсэг нь зовлонтой. Энэ дундаас хүн өөрийн хүсэл эрмэлзэл, зүтгэлээрээ сайн сайхан амьдралыг бүтээж, утга учир гэж явдаг юм байна. Түүнээс бэлэн сайхан юм гарт өгөгддөггүй юм байна гэдгийг чинь Чеховоос уншиж мэдэж байгаа байхгүй юу.
-Тэгэхээр Чехов…?
-Чехов философич шүү дээ. Бид нар л роман, уран зохиол гэж нэрлээд байгаа болохоос биш цаана нь том философи явдаг. Тэгээд би тэр хүсэл эрмэлзлээ Монгол Улсдаа авчиръя гээд 2012 оноос Монголдоо олон нийтэд цуврал лекц уншиж эхэлсэн.
-Тэгсэн.
-Ес дэх жилдээ лекц уншиж байна. Хойтон 10 дахь жил нь болно. Есөн жил тууштай явлаа. Лекц уншаад л байлаа, жил бүр уншаад л байлаа. Хүмүүс ч ирээд л, лекц уншаад л…хоёр, гурван жилийн өмнөөс “Лекцийнхээ хажуугаар сертификаттай сургалт явуулъя, философийн хичээл хийдэг, гэрийн даалгавартай болгоё” гээд сургалтаа эхэлсэн. Герман, Америк, Энэтхэг, Японд очно уу, дэлхийн аль ч улс оронд очно уу, философийн ийм академид философидоод, философийн ном бичээд, философийн том том сэдвүүд яриад ийм хүмүүс ингээд сууж байдаг юм. Яахав, Монголын малчин ардууд анх удаа жинхэнэ философич хүнтэй тааралдчихаад жаахан шоконд орсон, цочсон.
-Тэгсээн, тэгсэн?
-Зарим нь бухимдсан, уурласан.
-Уурлуулсан.
-Тийм ээ, уурлуулсан. Зарим хүмүүс баярласан, таашаасан. “За, ашгүй нэг ч гэсэн ийм хүн байна гэдэг чинь” гээд олон хүн баярласан. Одоо ингээд л Философийн академиа аваад л явж байна. Сайхан байна. Өнөө жил гурван анги хичээллэсэн. Нэгийн “А”, нэгийн “Б”, хоёрын “А” анги. Хөл хорионы өмнө байсан ангийнхан маань дэвшин суралцаад хоёрдугаар анги болсон. Сурагчид дажгүй байна. Сурагчид маань ерөнхийдөө 18-45 насныхан. Бүгдийг нь би сурагч гэдэг юм. Нэгийн “А” ангид 40 настай сурагч байж л байна. 25 настай залуу чиг л явж байна. Ингээд л философийн ажлаа хийгээд явж байна даа. Дэлхийн хаана ч байдаг юм.
-Д.Урианхай гуайн “Том зорилгод том шалтгаан дандаа хөндөлсдөг” гэж философич-учирлал гэсэн захидал “Өдрийн сонин”-д нийтлэгдсэн л дээ. Монголчууд Чингисийн үеийг эс тооцвол бусдаас ямагт хараат, ард түмэн минь яагаад ядуу зүдүү амьдарч ирсэн юм бэ гэдэг асуудал хөндөгдөж байна лээ. Монголчууд яагаад оюун санаа болоод эд таваараар ядуу байгаад байдаг юм бол оо…
-Энэ хүн худал хэлсэн байна. Оюун санааны хувьд хэн ч, хэзээ ч ядуу байхгүй. Харин ч ерөнхийдөө бидний амьдрал азтай. Маш их чадварлаг, авьяастай, эртний соёлтой урд хөрш Хятад. Дэлхийн сонгодог урлагийн төлөөлөл, асар их авьяастай, уран зураг, балет, сонгодог хөгжмөөрөө дэлхийд алдартай Орос гэсэн том хөрш ард байна. Энэ хоёрын нөлөөгөөр бид маш их азтай байгаа. Бид өөрсдөө байшин, засмал зам барих шаардлагагүй. Өөрсдөө нефть олборлож, бензин хийх шаардлагагүйгээр амьдарч болоод байгаа юм. Үүндээ бид баярлах хэрэгтэй. Энэ бол том бэлэг, аз шүү. Би Америк ч юмуу, гадаад орон руу нүүгээд ч юмуу, дүрвээд ч юмуу, цагаачлаад яваад байгаа монголчуудыг харахаар харамсдаг. Яагаад вэ гэвэл, манай оронд дайн болоогүй, бөмбөг дэлбэрээгүй. Ямар нэгэн шашин болоод улс төрийн том зөрчлүүд болоогүй. Энэ ертөнцөөс тэр Араб, Африк, Латин Америкийн ертөнцөд болж байгаа үйл явдлыг, тэр ард түмнийг дуурайж болохгүй. Тэр ард түмнүүд бол Америк руу дүрвэх шаардлагатай. Бидэнд тэгэх шаардлага байхгүй. Энд зүгээр л ажлаа хийгээд хувийн компаниа байгуулаад л, ногоо тарьж, салат хийж зараад л, зөгийн балаа хураагаад л амьдарч болно. Бид хангалттай том газартай. Хангалттай том амьдралын эх үүсвэртэй. Гуравхан сая хүн гэдэг бол маш цөөхөн. Бидэн дотроос тийм том том хөгжлийн санаа бодол, том зохиолууд гарах цаг үе нь болоогүй. Бид 1921 онд дөнгөж эсгий гэрээсээ гарч ирсэн малчид, нэг хэсэг нь лам нар, нэг хэсэг нь Манжийн албат байсан. Саяхан л эсгий гэрээс гарч ирсэн бид явсаар байгаад өнөөдөр 100 жилийн дараа арван жилийн сургууль, Их, дээд сургуультай, эмчтэй, эмнэлэгтэй, зохион байгуулалттай, хүүхдийн төрөлтөөрөө дэлхийд дээгүүр орчихдог. Ер нь бидний ерөнхий боловсрол, бичиг үсэг, социализмын ёс суртахуун тэр бүгд бидэнд наалдаж үлдсэн. Өнөөдөр хүртэл явж ирлээ. Ардчилал харин чадаагүй шүү. Социализмыг л баллалаа. Гэвч социализмын сайн сайхан юмс үлдчихсэн. Мэдээж дутагдалтай тал байсан. Бид эсгий гэрээс гарч ирээд олон асуудлыг ойлгоогүй. Философи, улс төр, шинжлэх ухааныг ойлгоогүй. Хэцүү байсан. Дөнгөж эсгий гэрээс гарч ирээд шууд доктор болно гэж байхгүй л дээ. Залуучуудаа костюм пиджак өмсүүлээд Орос руу явуулсан шүү дээ. Өдий зэрэгтэй явж байна гэдэгт Д.Урианхай гэж тэр хүн харин ч баярлаж, талархах ёстой. Залуу үедээ талархах ёстой. Тэдэнд итгэх ёстой. Оюун санааны доройтолд ороогүй. Харин ч хөгшчүүдээсээ бага юм ярьж байгаа залуучууд гомдолтой байдаг. Өвгөчүүд дандаа муу муухай юм ярьдаг. Зуун тулгатны нэвтрүүлэг явлаа шүү дээ.
-“Монгол тулгатны 100 эрхэм”.
-Тэнд нэг л их сүрхий өвгөчүүд. Гайхамшигтай, амьдралдаа ямар ч алдаа гаргаагүй, нэг л их төгс өвгөчүүд. Залуучуудад л нэг их онгирч хөөрсөн. Тэгж ерөөсөө болохгүй. Хүн ерөөсөө өөрийнхөө амьдралын унаж явсан, бүтэлгүйтэж явснаа ярих ёстой юм байгаа юм. Ер нь бол амьдрал дандаа сайн сайхан биш шүү. Алдаа их бий. Хүн буруудна. Тэндээ гомдох хэрэггүй. Алдах бүрдээ түүнээсээ санаа, туршлага авах. Үргэлж алдана. Амьдралд маргааш, хойтон юу болохыг хэн мэдэх юм бэ? Коронавирус дэгдэхийн өмнө, нэг жилийн өмнө хэн нэг хүн “Жилийн дараа бүгдийг нь гэрт нь хорино доо” гэсэн бол “Энэ ёстой солиотой” л гэх байх байсан. Амьдрал, хорвоо, ертөнц гэдэг чинь ийм байхгүй юу. Урьдчилан харах маш хэцүү. Залуу хүн дандаа алдана. Тэрийгээ алдаа гэж бодож болохгүй, амьдрал гэж хар. Амьдрал өөрөө алдаа юм чинь. Амьдралыг бид яаж мэдэх юм бэ. Би нэг юмыг энэ ярилцлага дундуураа хэлье.
-Юу?
-Толгойд орж ирлээ. Залуучуудад хэлнэ л дээ. Хэтэрхий их хүлээлттэйгээр хайр дурлал ч юмуу, гэр бүлийг ойлгож амьдрал руу орж ирдэг. Дэндүү муухай өндөр хүлээлттэй орж ирдэг. “Бид хоёр нэг нэгэндээ хайртай боллоо” гэдэг. Гэр бүл болоод хамт сайхан амьдраад л, бүх юм бүтэлтэй, сайхан байшинд ороод л, гоё гоё тавилга тавиад л зурагтынхаа өмнө буйдан дээрээ хоёулаа суугаад л гоё юм уугаад л тоорт идээд л сууна гэж төсөөлдөг.
Уучлаарай. Энэ үйл явдал бол нэг өдөр л болвол болж магадгүй. За нэг долоо хоног л үргэлжилж магадгүй. За, одоо жинхэнэ амьдралын үнэн ирнэ. Бүтэлгүйтнэ. Жилийн дараа нөхөр таалагдахаа больж эхэлнэ. Хоёр жилийн дараа эхнэр өөтэй ч юм шиг харагдаж эхэлнэ. Дургүй хүргэж эхэлнэ. Ийм психологи сэтгэл зүйн маш их юм явагдана. Сэтгэлээр унана. Нөгөө их гоё хүлээлттэй амьдрал руу ороод иртэл тэр нь байхгүй. Тэгж байтал хүүхэдтэй болно. Хүүхэд гаргана гэдэг бол шөнө уйлна шүү дээ. Шөнө уйлахаар нь босох уу, босохгүй юу?
-Босч л таарна даа.
-(Инээв). Ингээд л эхэлнэ ш дээ. Тэгээд байж байтал мөнгө хэрэгтэй болно. Арван жилийн сургуульд оруулах хэрэгтэй болно. Амьдрал гэдэг чинь тийм сайхан юм биш шүү. Төрсөн өдрийн баяр биш шүү. Өдөр болгон тоорт идэхгүй шүү. Гагцхүү энэ ээж аавууд, манай энэ яруу найргууд, манай энэ зохиолууд, манай энэ өвгөчүүд амьдралыг нэг л сайхан жимс, алим шиг юм яриад байгаа байхгүй юу. Хайр дурлалыг жимс, алим шиг яриад байгаа байхгүй юу. Хайр дурлал цагаа тулахаар муу муухай. Үзэн ядалт, хүн ална. Энэ бүгдийг бид ярьж, хэлж анхааруулж байх ёстой. Би 16, 17 настайдаа Чеховыг уншаад амьдралаас юм хүлээхээ больчихсон. Окей! Ийм байдаг юм байна. Маш тооцоотой байх хэрэгтэй юм байна. Өөрийн бодолтой явах хэрэгтэй юм байна. Гаднаас нэг их юм хүлээх хэрэггүй юм байна.
Одооны залуучуудад дахин дахин хэлье, өмнө нь ч хэлж байсан. Амьдралаас битгий их юм хүлээ. Гэр бүл болоод аз жаргалтай амьдрахгүй шүү. Нэл хариуцлага, зовлон, үүрэг ирнэ шүү. Хайр дурлал гэдэг чинь үхэн үхтэлээ нэг нэгнийхээ эзэмшил биш шүү. Нэг нэгнийхээ үхэн үхтэлээ өмч нь биш шүү. Тэр бол сэтгэлийн хөдөлгөөн. Удахгүй тэр сэтгэлийн хөдөлгөөн суларна шүү (инээв).
Нөгөө талд хүнийг хүндэтгэх, халамжлах гэсэн үгс бий. Тэр бол харин чухал. Тэрэнд итгэлтэй суралцаж, тэрийг харин нэг нэгэндээ өгч явах ёстой. Хайр бол шууд халамж гэсэн үг биш шүү.
-Эр эм хүйс биеийн талаасаа нэгэндээ илүү татагдаад байдаг үзэгдэл нийгэмд их болж. Ухамсартайгаар биш араатанлаг гэх үү дээ?
-Нөгөө талдаа биеийн тачаал. Амьтанлаг чанар явж байна шүү дээ. Гэхдээ бид боловсролоор тэрийгээ удирддаг байх ёстой.
-18 нас хүрэв үү, үгүй юү нөхөртэй болж, хүүхэд гаргах ёстой гэдэг “даалгавар” тархинд нь эргэлдээд эхэлдэг. Хорь жаахан гарангуут нь үр хүүхдүүдээсээ “Хүнтэй суу, хүүхэд гарга” гэж нэхээд эхэлдэг. Энэ арай дэндүү адгууслаг байгаа биз?
-Аа ёстой тийм. Адгууслаг. Ерөнхийдөө эртний шинж чанар. Дээр үеийн шинж чанар. Дээр үед тэгэхгүй бол болохгүй байдаг байсан. Нөхөр сүүдэр хэрэгтэй. Эсгий гэрт хоёулаа орохгүй бол болохгүй. Шаардлагаар. Нэг хүүхэн, нэг залуу олж аваад бушуу эсгий гэрт орохгүй бол болдоггүй байсан. Одоо тэгэх шаардлагагүй. Ганц бие хүн ч нэг өрх болоод явах боломжтой.
Ээж аавын хүмүүжүүлээгүй тэр хүүг хэн нэгний охин авч суугаад хүмүүжүүлэх албатай юм уу. Тэрийг хүн болгох албатай юм уу. Айлын эрх охин, амьдрал үзээгүй дураар охиныг эхнэр болгож аваад хүмүүжүүлэх албатай юм уу. Дахин хүмүүжүүлэл явах гээд байна. Хүү, охинтой нь суугаад ээж аавынх нь хийгээгүй юмыг, хүүхдийг нь дахин хүмүүжүүлэх нь байна. Юу гэсэн үг вэ. Хүмүүжүүлэгч юм уу. Айлын эрх, сахилгагүй хүүхдийн хүмүүжүүлэгч юм уу. Гэр оронгүй залууг гэр оронтой болгодог халамжийн байгууллага юм уу. Машингүй охиныг машинаар зөөдөг, машинтай болгодог өглөгийн байгууллага юм уу. Ёстой уучлаарай. Одоо бол 21 дүгээр зуун. Энэ зуун бол өөрөө өөрийгөө авч явсан, бие даасан, хүсэл мөрөөдлөө биелүүлсэн, эрх чөлөөтэй байх тийм цаг үе. Аль хэдийнэ манайд хэрэгжээд эхэлчихсэн. Америкийн 50-иас дээш хувь нь ганц бие хүмүүсийн өрх байна. Герман, Солонгосын 50 хувь. Японд бараг 60 хувьтай. Нэг хүн чинь өрх болчихсон. Тийм болохоор ганц биетнүүдийг өрхийн тоонд авах ёстой.
200, 300 жилийн өмнөх шиг эмэгтэй хүн нэг нөхрийг дагаад тэрний боол, саальчин, малчин болоод л гэрт нь сууж амь зуудаг юм одоо ч монголчуудын толгойд явж байна. Уучлаарай цаг үе өөр болсон. Миний гурван улаан ном бий. “Эрх чөлөө-Эрхэм үг”, “Тэгш эрх-Тэгш боломж”, “Шударга ёс-Шударга нийгэм” гэж. Тэнд бий дээ, энэ талаар.
-Монголчуудын хошуурдаг юм нь улс төр. Даган дуурайдаг хүмүүс нь улстөрчид. Тэд нь Харвард, Оксфордыг төгсөж ирлээ, одоо улсыг чинь хөгжүүлээд өгье гэж хэлсэн, өнөөдөр улс орныг ямар болгов?
-Оскфордод англи хэлийг олигтой ч сураагүй. Юм сурч, мэдсэн бол огт өөр байна. Юм мэддэг, чаддаг хүн чинь уулзаад ярихад л мэдэгдэнэ. Харц, хөдөлгөөн, бичсэн номноос нь дороо мэдэгдэнэ. Тэр хүмүүст чинь мэдэгдэхээр юм байхгүй байна шүү дээ. Харагдахгүй байна шүү дээ. Энд их сургуулиас хуурамч диплом мөнгийг нь төлөөд авчихдаг шиг тэндээс бас тийм диплом худалдаж аваад ирсэн нөхөд байх нь байна шүү дээ. Тэр бол ойлгомжтой. Дэндүү ойлгомжтой. Ямар ч тэнэг хүн “Өө…” гэхээр л болчихсон байна. Монголын нийгмийн амьдралыг хараад байхад монгол хүнд амьдралын сонголт маш цөөхөн. Нэг бол улс төрийн нам бараадаж хоолтой залгаж, хүүхдийнхээ сургуулийн төлбөрийг төлдөг. Нөгөө талд нь мухар сүсэг. Бас нэг талд нь шагнал.
Өглөө гараад л улс төрийн намаас хамааралтай нэг амьдрал. Төрийн банкны гадаа дугуйраад суух, үгүй бол мухар сүсгээ дагах. Ийм амьдралаар амьдарч байна шүү дээ. 55, 65-тай авгай “Би уран зургийн маш их сонирхолтой юм аа. Тийм болохоор би уран зургийн дугуйланд зураг зурдаг шүү дээ” гэдэг юм уу, 45-тай эмэгтэй “Шавраар ваар хийх дуртай юм аа” гээд тэрийгээ хийдэг, дэлгүүр гарч хог цуглуулахын оронд гэртээ тавилгаа өөрөө хийчихдэг, маш их хоббитой байх тухай тийм ойлголт манайд алга. Ямар ч амьдралын сонголт байхгүй. Зурагтынхаа өмнө очоод суучихдаг. Хэрэгтэй, хэрэггүй хог новшийн юм сонсоод, тархи нь дэмий юмаар дүүрээд дүнхүүтээд л. Нэгэнт л дүнхүүрсэн хүн чинь шинэ юм, өөдрөг юм, дээшээ юмыг хүлээж авах ямар ч чадваргүй, хүсэлгүй, мотивацигүй, урамгүй, уначихдаг. Өвөгчүүд ном бичиж, залуучуудад амьдралын туршлагаа ярьж, тэгнэ, ингэ гэхийн оронд чимээгүй байх хэрэгтэй. Өвөгчүүдэд чинь гавьяат мавьяат гээд төрийн цол өгчихдөг юм билээ. Зарим цол, шагналыг мөнгө дагалддаг юм билээ. Жүдогийн Түвшинбаяр чинь хэд гэлээ сар болгон олон саяын бэлэн цалин авдаг гэсэн биз дээ.
-7.5 сая гэсэн байх аа?
-Сая баахан шагналтнууд төрлөө. Эд чинь шагналдаа биш, сар болгон зүгээр мөнгө аваад суух гэж байгаа байхгүй юу. Нийгэмд үлгэр жишээ хүн шагнал авахгүй байна шүү дээ. Ганцхан л нэг нөхөр байсан. Гудамжны нэг цэвэрлэгчид “Алтан гадас” өгсөн. Ядаж найрны мөнгийг нь өгчихгүй. Тэр Хөдөлмөрийн баатруудад найрны мөнгө бэлэн л байж байгаа шүү дээ. Тэр цэвэрлэгчид ямар юмных нь мөнгө байх юм. Аягүй бол хүнээс зээлж найр хийнэ. Гэтэл харин хүмүүс мөнгө цуглуулаад найрыг нь хийж өгсөн. Би ч гэсэн мөнгө шилжүүлсэн шүү дээ. Найрандаа хэрэглэг гэж бодоод (инээв). Хүний нийгэм гэдэг чинь хамтдаа, нэг нэгнийгээ дэмжсэн, нэгнээ халамжилсан, уучилсан, урам өгөх ёстой байхгүй юу. Залуус, 20 хэдтэй залуучууд шагнал, улс төрийн нам, мухар сүсэг гэдэг гурван юмны дунд яахаа мэдэхгүй гацчихаад байна.
-Ийм байхад оюун санааны нэгдмэл байдал гэж ярилтгүй юм биш үү. Монголчууд ер нь юун дээр нэгддэг юм бэ. Биднийг юу нэгтгэдэг юм бэ?
-Биднийг хонь л нэгдүүлдэг шүү дээ. Хонин сүрэг, хонины мах, хонины ноос.
-Иччихлээ.
-(Инээв). Хонины мах, хонины ууц, хорхог, хонины сайхан шөл. Өөр бид чинь үнэт зүйл дээр нэгдэхгүй байгаа юм. Монголчуудын оюун санааны нэгдэл бол хонь. Байгууллагууд хорхог хийж иддэг. Бүх ажилчид нь ирж иддэг. Хорхог тэр байгууллагыг нэгтгэж байна шүү дээ. Зугаалгаар явахаар хонины хорхог хийнэ. Уулзаагүй 40, 50 хүн уулзана. Монголчуудын үнэт зүйл юу гэхээр хонь.
ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ…
Гадаадын орнуудаас ирж байгаа иргэдийг коронавируст /Ковид-19/-ын мутацлагдсан хувилбараас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор түр тусгаарлах байранд гурав хоног тусгаарлахаар шийдэрлэсэн. Ор хоногийн төлбөрийг 0-3 насны хүүхэд үнэ төлбөргүй, 4-12 насны хүүхэд 50 мянга, 13-аас дээш насны иргэд 100 мянган төгрөг байхаар тогтоосон. Өнөөдрийн байдлаар нийслэлийн хэмжээнд 20 тусгаарлах байр, зочид буудалд 1194 өрөө буюу 2191 орыг урьдчилан бэлтгээд байна.
Иргэд УОК-ын Нэгдсэн шуурхай штабын ажлын хэсгийн сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн тусгаарлах байр, зочид буудалд тусгаарлагдах бөгөөд тусгаарлан ажиглах байрны төлбөрөө тухайн байрласан тусгаарлах байр, зочид буудалдаа тушаах юм. Харин иргэд өөрсдийн сонголтоор ИБИС, Туушин, Кемпенский, Новотел зэрэг зочид буудалд тухайн зочид буудлын ханшаар төлбөрөө төлөх боломжтой.
Гадаадаас ирэх иргэдийг дараах тусгаарлах байр, зочид буудалд байрлуулна
Иргэд УОК-ын Нэгдсэн шуурхай штабын ажлын хэсгийн сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн тусгаарлах байр, зочид буудалд тусгаарлагдах бөгөөд тусгаарлан ажиглах байрны төлбөрөө тухайн байрласан тусгаарлах байр, зочид буудалдаа тушаах юм.
Зочид буудлын нэр:
1. Кентавр
2. Сүнжин гранд
3. Амар
4. Ворлд Монголия
5. Тэмүүжин
6. Мөнххустай
7. Лион Товер
8. Оффис
9. Хабу
10. Юниверсал Мед
11. Зүчи
12. Тоёоко Инн Улаанбаатар
13. Альфа
14. Монголика
15. Цэцэнхангай
16. Наранбулаг
17. Тайж
18. Гайде
19. Топаз
20. Парк
Эх сурвалж: УОК-ЫН НЭГДСЭН ШУУРХАЙ ШТАБ
Автобусанд хооллох боломжтой зөөврийн хоолны үйлчилгээг Монголд оруулж ирэхээр хувиараа бизнес эрхэлдэг залуус ажиллаж байсан юм. Гэвч хоол үйлдвэрлэл явуулах зөвшөөрөл олгоогүй учраас энэхүү бизнесээ явуулах боломжгүй болсон талаар нэг хэсэг цахим орчинд шуугьсан. Энэ талаар хувиараа бизнес эрхлэгч С.Даяартай ярилцлаа.
-Анх хэзээ автобусанд зөөврийн хоол хийж иргэдэд үйлчилж байв?
-2012-2013 онд автобусаа бүтээсэн байх аа. Оныг нь тодорхой санахгүй байна. Гадаадад сурч ирээд хувиараа түрээсийн үйлчилгээ явуулж, энд тэндхийн шоу арга хэмжээ, наадмын үйл ажиллагаанд очиж үйлчлэхэд тухайн үедээ энэ чиглэлийн соёл хөгжөөгүй байсан.
Тэгээд л хөдөө орон нутагт, эсвэл энд тэндхийн оффисуудын төлбөртэй зогсоолд төлбөрөө төлөөд үйлчилгээгээ явуулъя гэж бодсон. Түүнийг хөгжүүлэхэд нэгдүгээрт, үйлчилгээний соёл хоёрдугаарт, шинэлэг үйлчилгээг иргэдэд мэдрүүлбэл гоё юм болов уу гэж бодоод найздаа санаагаа хэлэхэд дэмжсэн.
Автобус бол бидний өөрсдийн бүтээл л дээ. Бид өөрсдөө зургийг нь гаргаад хийсэн. Хотод буруу талдаа жолооны хүрдтэй автобус явуулахгүй гээд актлагдсан байсан автобусыг авч доторхыг нь бүрэн шинэчилж янзлаад үйлчилгээ явуулахад бэлэн болгосон
-Автобусаа тохижуулж янзлахад хэдэн төгрөгийн төсөв гаргасан бэ?
-Тухайн үеийн зүйлийг яг тодорхой санахгүй байна. Автобусны үнэ өртөг ороод 30 гаруй сая төгрөг болж байсан. Тэр бол зөвхөн автобусаа л тохижуулж янзлахад зориулсан мөнгө. Бусад зардлуудыг нарийн тооцож чадаагүй.
-Тухайн үед юунаас болоод үйл ажиллагаагаа явуулж чадаагүй гацчихсан юм бэ?
-Зөвшөөрөл авах ёстой байсан. Гэхдээ ийм төрлийн үйлчилгээний зөвшөөрөл гэж байгаагүй. Бид өөрсдөө Стандарт хэмжилзүйн газар очиж явуулын үйлчилгээ эрхлэх стандарт батлуулаад болох талаас нь үзсэн. Гол асуудал нь дүүрэг, нийслэл хотод үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл авахаар 2-3 шатлалын түвшинд уулзахад ойлголцох боломж олдоогүй. Бидний зорилго бол нийслэлийн хүн ам ихтэй, оффис барилгуудын гадна зогсоол дээр автобусаа байрлуулаад, зогсоолын төлбөрөө төлөөд, тодорхой цагуудад очиж үйлчилгээгээ үзүүлэх байсан. Хүн энэ үйлчилгээг мэдэхгүй байж болно. Гэтэл тухайн уулзсан хүмүүс ийм юм хийх гэж байгаа гээд хэлэхээр хамгийн эхний хариулт нь “Өө, тийм үү. Ямар үйлчилгээ вэ” гэж огт асуухгүйгээр шууд л “Үгүй, болохгүй” л гэдэг. Бид Онцгой байдлын газраас галынхаа дүгнэлтийг авчихсан. Манайх цайны газрын ангилалтай, архи пиво зардаггүй, ресторан биш.Цайны газраар тохижуулж, дүүргийн мэргэжлийн хяналтын байцаагчид тоогоо бүртгүүлээд, бичиг баримтаа бүрдүүлээд дүүргийн үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэсэгт очихоор тийм ангилал байхгүй гэсэн шалтгаанаар зөвшөөрөөгүй. Гэтэл манай автобусыг яаж тохижуулсан, ямар стандарт шаардлагыг хангасан, хүмүүст хэрхэн үйлчлэх талаар судалж мэдээлэл авахаар ирсэн нэг ч төрийн албаны хүн байхгүй. Улсын байгууллага, үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэлтэс, нийслэл, дүүргийн хэлтсүүдэд бүгдэд нь хандаад ийм зүйл хийсэн гээд автобусныхаа зураг харуулаад тухайн үед бүрдүүлсэн бичиг баримтаа үзүүлээд явахад нэг ч хүн ирж үзээгүй. Нэг ч удаа ирж үзээгүй байж “Болохгүй” гээд байдаг нь үнэхээр сонин.
-Тухайн үедээ зээл авсан байсан уу. Зөвшөөрөхгүй болохоор ямар бэрхшээл тулгарч байв?
-“Олон улсад ийм үйлчилгээ хүлээн зөвшөөрөгдөөд үйл ажиллагаагаа явуулж болоод байна. Монголд яагаад явуулж болдоггүй юм бэ” гэхээр ямар нэгэн буруу шийдвэр гаргачихвал өөрсдөө эргээд асуудалд унаж магадгүй гэсэн айдастай “Үгүй” гэдэг хариултыг өгдөг. Дунд түвшний төрийн албаны удирдагч нар өөрсдөө шийдвэр гаргах чадваргүй юм шиг байна лээ. Тийм айдас их байдаг болохоор зөвшөөрдөггүй байх гэж би хувьдаа дүгнэсэн. Тухайн үедээ хөрөнгө оруулалт нь хийгдчихсэн. Банк бус санхүүгийн байгууллагаас зээл авчихсан байсан. Тэгээд л одоо нэгэнт эхэлчихсэн юм чинь гээд жижиг цайны газраа нээсэн. Тэр хооронд автобус маань хаягдчихсан мөртлөө байж л байгаа.
-Цайны газар нь хэр орлоготой байв. Иргэд их үйлчлүүлж байв уу?
-Ер нь боломжийн үйлчлүүлэгчтэй, зарим нэгэн шинэ санаа туршиж эхэлсэн. Тэр үед CU-ийн салбар Монголд орж ирээгүй байсан. Тэгээд бид савласан хоол хийгээд дэлгүүрт тавьж борлуулъя гэсэн санаа төрж албан ёсны байх шаардлагатай учраас зөвшөөрлөө хөөцөлдсөн. Дахин улсын байгууллагаар орж зөвшөөрөл хүсэхэд бас л ижилхэн хариу өгсөн. Ийм хоол болохгүй. Тийм стандарт ч байхгүй гээд зөвшөөрөөгүй. Болох талаас нь огт ярьдаггүй. Хамгийн гомдмоор байсан нь юу байсан гэхээр нэг дүүргээс зөвшөөрөл хүсэхээр мэргэжилтэн нь “Миний дүү 7-8 жилийн өмнө гадаадад ажиллаж, амьдарч, сурч байгаад ирсэн хүн над дээр ирээд яг наад зөвшөөрлийг чинь хүсээд дийлээгүй. Бүтэхгүй дээ” гэж хэлсэн. Надаас 7-8 жилийн өмнө бас нэгэн залуу бизнес хийхээр явж байхад зөвшөөрөөгүй учраас больчихсон. Ямар ч шалтгаангүй санагддаг. Одоо ч гэсэн төрийн байгууллагуудаар ороход “Үгүй, болохгүй” л гэдэг. Түүнээс “Алив юу хийх гэж байгаа юм. Тийшээ ороод уулзчих” гэдэг ч юмуу болгох талаас нь ер ярьдаггүй. Тэр бол миний хувьд хамгийн том бүтэлгүйтэл байсан.
-Автобусандаа тэгээд үйлчилгээ үзүүлж чадаагүй юу?
-Бид энд тэндхийн арга хэмжээнд л очдог байсан. Монгол шилтгээн дээр болдог шоунууд, Интро, наадам дээр очиж байсан. Нэг наадмаар зөвшөөрөл аваад оръё гэхээр автобусаар үйлчлэх зөвшөөрөл өгөөгүй. Манай автобусыг нэг ч хүн үзээгүй байсан болохоор тухайн үедээ Хүй долоон худаг руу орох гэтэл автобусыг маань оруулаагүй. Тэгэхээр нь зогсоол дээр нэлээд зайтай тавьж, сүүдрэвч шиг юм бариад автобусныхаа тоног төхөөрөмжийг салгаад сүүдрэвч рүүгээ зөөж, тэндээ хоолоо хийж үйлчилсэн. Дуусахад нь буцаагаад л тоног төхөөрөмжөө зөөж автобусандаа суурилуулаад хөдөлж байснаа мартдаггүй юм. Уг нь бол автобустайгаа очоод гаднаа гоё сүүдрэвч засаад хүмүүсээ суулгаад, автобус дотроо хоолоор үйлчлэх байтал тэгж чадаагүй. Хүрч ирээд үзэж сонирхох ч хүн байгаагүй.
-Танайх халуун, хүйтэн усаа яаж шийдсэн бэ?
-Зөөврийн усаар шийдсэн. Автобус нь аяллынх байсан болохоор доорх ачааны хэсэгт нэг талд нь бохир хийх сав, нөгөө талд нь цэвэр усны сав байршуулаад хоолойгоор татаж, халуун хүйтэн ус гоожих бойлуураар шийдсэн.
-Автобусандаа хэдэн хүнд зэрэг үйлчлэх боломжтой вэ?
-Нэг удаа 21-22 хүнд зэрэг үйлчлэх боломжтой. Ажилчид нь багадаа дөрвөн хүн үйлчилнэ. Ачаалал ихтэй үед үйлчлэх хүн нь нэмэгдэнэ.
-Одоо хотын даргын захирамж гараад ийм, ийм үйлчилгээ хийхийг хориглохгүй. Төрөөс дэмжинэ, тусгай зөвшөөрөл гэж байхгүй. Цахимаар бүх үйлчилгээгээ авна гээд байгаа. Хэрэв энэ ажил хэрэг болбол энэхүү хоолны үйлчилгээгээ үзүүлэх үү?
-Ер нь бол хэзээ ч болино гэж бодоогүй. Хөл хорионы үеэр хэсэг зогссон. Одоо ч манай нэг цайны газар ажиллаж байгаа. Тохиромжтой цаг үе нь гарч ирэхийг хүлээж байсан. Боломж бол бий. Дахиж автобус тохижуулаад хийнэ гэж боддог.
-Цаашдын зорилго төлөвлөгөөгөө гаргасан уу?
-Дэлхийн том хотууд руу жижигхэн цайны газар болж гарах хүсэлтэй байгаа. Түүнээс Монголд бидний бизнес хаалттай байна. Бангкок юмуу, Сөүл хот руу гарвал хөрөнгө оруулалт нь ойролцоо тусч байгаа. Зардлаа хурдан нөхнө гэхээсээ илүү бизнесийн таатай орчинтой. Манайхан бантанг үндэсний хоол гээд байдаг. Мах их иддэг л гэдэг болохоос энэ олон жилийн турш бидний иддэг гульяш, тефтель зэрэг хоол монгол хоол л болчихоод байна. Жишээлбэл, будаатай хуурга гэдэг хоол азийн бараг бүх оронд байгаа. Харин түүний орц найрлага л арай өөр болдог. Манайх арай мах ихтэй, солонгос хятадад далайн хүнсний орц ихтэй. Гэхдээ үндсийг нь харахад адилхан будаатай хуурга. Тиймэрхүү жишээгээр бидэнд гадаадад гарахад боломж байгаа болов уу гэж харж байна. Энд тэнд очихоор монгол хоолны газар гэвэл хүмүүс их сонирхдог. Сүүтэй цай чанаад өгөхөд хүн болгон мэдэхгүй. Сүүн дээр давс хийхээр хүмүүс их гайхдаг. Гэхдээ амт нь гоё. Энэ нь өөрөө брэнд юм болов уу л гэж боддог. Тиймээс Монголд гэхээсээ илүү гадаадад гарах бодолтой байна. Ковид бидэнд нэг давуу тал олгосон нь Сөүл, Банкгогийн хамгийн бизнес гудамжинд хэзээ ч жаахан зай гарах боломж байгаагүй. Гэтэл ковидын улмаас зарим газрууд нь дампуураад үйл ажиллагаагаа зогсоосон. Үүнээс үүдээд бидэнд зай гарч, боломж нээгдэж байгаа гэж хараад хил гааль нээгдэхийг хүлээж байна.
-Ковидын үеэр юу хийж байв. Үйлдвэрлэл үйлчилгээ нэг хэсэгтээ л хаалттай байлаа шүү дээ?
-Сүүлийн гурван жил нийтийн тээвэр, авто замын түгжрэлийг бууруулахаар санал шийдэл олохоор явж байна. Өөрийнхөө очиж байсан хэд хэдэн хотын жишээн дээр тулгуурлаад авто замын түгжрэлд олсон шийдлээ нийслэл хотынхонд танилцуулах гээд л яваад байгаа. Үндсэндээ судалгаануудаа хийгээд явж байна. Цайны газрынхаа ажлыг жаахан хойш нь тавьчихсан. Түгжрэлийн асуудлаар жижиг шторк бэлдээд Youtube суваг дээр байршуулчихсан. Иймэрхүү л ажил хийгээд явж байна даа.
ДАШТ-ий хүрэл медальт, Монгол Улсын гавьяат тамирчин Э.Цэндбаатар шигшээ багаас хөөгдсөнийхөө дараа мэргэжлийн тулааныг сонгоод байгаа билээ. Дасгалжуулагч Энхтайваны шавь тэрбээр мэргэжлийн боксын гурав дахь тулаанаа хийхээр ОХУ-ыг зорьсон. Түүний тулаан анхандаа энэ сарын 17-нд товлогдсон. Гэвч хойшлон, өнөөдөр өрсөлдөнө.
Э.Цэндбаатарын өрсөлдөгч нь Аслан Кабисов. Орос эр мэргэжлийн дэвжээнд долоо тулалдахдаа бүгдэд нь ялсан. Үүнээс дөрвийг нь хүнд цолтоор дийлсэн амжилттай. Ялагдал гэдгийг амсаагүй яваа тулаанч.
Э.Цэндбаатар өмнө мэргэжлийн боксын хоёр тулаан хийсэн туршлагатай. Үүнээс нэгийг нь хүнд цохилтоор ялж байсан юм. Манай тамирчин 25, Кабисов 24 настай. 59 кг-д өрсөлдөх тэдний тулаан өнөөдөр Монголын цагаар 21.00 цагт болно.
УИХ-ын гишүүн, АБГББХ-ны дарга Б.БАТТӨМӨР доктор /ScD/
Хиймэл оюун ухаан, технологийн хөгжлийг дагаж цахим орчин дахь гэмт хэрэг, улс төрийн сөргөлдөөн, дээрэм тонуул, хүч хэрэглэх явдал сүүлийн таван жилд их хэмжээгээр нэмэгдсэн гэдгийг энэ чиглэлийн экспертүүд баталж байна. Хиймэл оюун ухаан орчин үед хоёрдмол зориулалтаар буюу энхийн болон цэрэг зэвсгийн зориулалтаар цөмийн зэвсэг, тэсэрч дэлбэрэх бодис болон хакердах зорилгоор ашиглагдаж эхэллээ. Хиймэл оюун ухааныг хүн төрөлхтний эсрэг ашиглавал асар хүчтэй зэвсэг болох ба ийм төрлийн аюултай хүн төрөлхтөн өмнө нь нүүр тулж яваагүй юм
Artificial intelligence AI буюу хиймэл оюун ухааныг хөгжлийн зорилгоор ашиглаж, түүний учруулж болох хор уршгаас сэргийлэхийн тулд эрхзүйн зохицуулалт хийх шаардлага улс орнуудын өмнө тулгарч байна. Хиймэл оюун ухааны тусламжтайгаар хүссэн бүхнээ цахим орчинд хийж болох нөхцөл бүрдээд байна. Хакерийн эсрэг түүнийг ашиглаж болох боловч санхүүгийн луйвар хийхдээ амархан өртөхүйц хохирогчоо сонгоход мөн ашигладаг. Үүнд зөвхөн технологийн автоматжуулалт хэрэгтэй болно.
Фейсбүүктэй адилхан алгоритмийг ашиглан сошиал сүлжээнд вирустэй линк тараах эсвэл вирустэй хавсаргасан материалыг татаж авах замаар хэрэглэгчийн сүлжээг доголдуулна. Тэсрэх бодистой дрон хөөргөх, автомат удирдлагатай нисэх төхөөрөмжийг ашиглан хүний амь насанд хүрэх зэргийг илрүүлэхэд нэн төвөгтэй болно. Уг нь хиймэл оюун ухаан цахим орчны аюулгүй байдлыг хамгаалахад онцгой чухал үүрэгтэй ч түүний учруулах хор хохирол багагүй. Улс төрийн сөргөлдөөнийг өдөөх, үндэстэн ястны хооронд яс хаяхын тулд үндэслэл муутай эсвэл зориуд цуурхал тараасан мэдээллийг цацах тохиолдол түгээмэл байна.
Ялангуяа сонгуулийн үеэр нэр дэвшигчдийг гутаан доромжлоход нийгмийн сүлжээг өргөнөөр ашигладаг болсон байна. Фейсбүүк, твиттерээр дамжуулан бусдыг гутаан доромжлох, улс үндэстний хоорондын итгэлцэл, харилцан хүндлэлийг алга болгох аюул эрсдэл нүүрлэж байгааг ойлгох ёстой. Хуурамч мэдээлэл асар түргэн хугацаанд нийгэмд түгж, бухимдал, дургүйцлийг өдөөж, залруулах боломжгүй болгох нь нийгэм эдийн засаг, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэх аюултай. Олон улсын болон үндэсний хэмжээнд эрх зүйн хэм хэмжээ, хуулийн хүрээнд энэ асуудлыг шийдвэрлэх гарцыг хайх шаардлага урган гарч байна.
Хиймэл оюун ухаан бүх салбарт аппликейшнээр дамжуулан нэвтэрч байна. Эрүүл мэндийн салбарт гэхэд л машинууд хүнийг асар түргэн оношилж, зардлыг хэмнэж байна. Тухайлбал, Японы эрдэмтэд хүний биеийн чухам юу өвдөж байгааг харуулж чадах нано материал ашиглан хийсэн сунамтгай чанартай, микро LED гэрэлбүхий электрон арьс бүтээжээ.
Ингэснээр хүнд өвчтэй хүмүүст олон тооны төхөөрөмж залгаж, хянахын оронд зүгээр л арьсных нь оронд байрлах “дэлгэц”-ээс мэдээлэл авна.
Хиймэл оюун ухааныг бизнест робот төхөөрөмжөөр дамжуулан ашиглаж байна. Хүний хийж чадахгүй олон дахин давтагдах үйлдлийг робот хийж, онгоц, машинаас эхлээд бичил эд ангийг угсарч, асар их зардал хэмнэж байна.
Вебсайтад чатботоор дамжуулан хэрэглэгчид мэдээлэл хүргэж, тэр бүү хэл дуу зохиож, дуулж, уран зураг зурж, загвар зохион бүтээж, бизнесийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлж байна.Боловсролын салбарт мэдлэг чадварыг үнэлэх, сургахад автоматжуулалтыг өргөнөөр ашиглаж, багшгүй сургалтыг зохион байгуулж байна.
Санхүүгийн салбар, үнэт цаасны зах зээл, хөрөнгийн зах зээлд програм хангамж арилжаа наймаа, зээл, төлбөр хийх үндсэн хэрэгсэл болж байна. Хууль эрх зүйн салбарыг автоматжуулснаар мэдээллийн баазад түргэн хугацаанд нэвтэрч, цаг хэмнэх боломжтой болсон байна.
Хиймэл оюун ухаан хүний амьдралыг орвонгоор нь өөрчилж, сайн сайхан амьдралд хүргэх боловч дроныг пуужин болгох, хуурамч бичлэгийг нийгмийн сэтгэл зүйг өөрчлөхөд ашиглах, автомат хакерийн систем үүсгэх зэрэг аюул занал бас байсаар байна.
Ийм учраас засгийн газрууд хиймэл оюун ухааныг буруугаар ашиглахаас сэргийлэх бодлого явуулах, судалгаа хийх, бусад орны жишээнээс суралцах шаардлага тулгарч байна.
Хиймэл оюун ухаан, робот анх гарч ирснээсээ эхлэн нийгмийн дунд хурц маргааныг дагуулсан түүхтэй. Тэдгээрийг зохицуулах эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх нь зайлшгүй боловч хэт их зохицуулалт нь инновацийн хөгжлийг хязгаарлаж болзошгүй гэж болгоомжлох нэг хэсэг байна.
Харин үүний эсрэг бодолтнууд хиймэл оюун ухаан болон бөөнөөр устгах чадвартай автомат машины судалгааг хориглох саналтай байдаг. Эрхзүйн зохицуулалтыг хийх оролдлого үндсэндээ хоёр чиглэлийг хамаарсан байдаг. Нэгдүгээрт, хууль эрх зүйн үүднээс хиймэл оюун ухаан болон роботын хэрэглээнд зохицуулалт хийх, тухайлбал, хүлээх хариуцлага, хувийн нууцын хамгаалалт, цахим орчны аюулгүй байдал гэх мэтийг зохицуулах сонирхолтой байна. Харин хоёрдахь чиглэл нь технологид хамаарах ба тухайн технологийг ямар зориулалтаар ашиглахыг зохицуулахад анхаарсан, тухайлбал, жолоочгүй машин, онгоц, дрон, нийгмийн роботууд гэх мэт.
Түүнчлэн роботын ёс зүй болон роботын хуулийг ялгаж салгах хэрэгтэй юм. Үндсэндээ технологийг бүтээхдээ түүнд шингэсэн зүйлс хууль дүрэм зөрчихгүй байхаар бүтээгдэх ёстой юм. Роботын тухай хууль нь хиймэл оюун ухаан болон роботын үйл ажиллагааг нийгэмд нэвтрүүлэхтэй холбогдсон асуудлыг зохицуулдаг. 2017 онд Европарламент Робот технологийн тухай Иргэний хуулийн заалтын тухай тогтоол гаргасан байна.
Хиймэл оюун ухаан болон роботын тухай хууль эрх зүйн баримт бичиг гаргаж мөрдөх нь эдийн засагт төрөөс зохицуулалт хийхтэй нэг адил зохицуулалт юм.
Ихэнх орнуудад хиймэл оюун ухааныг зохицуулахын тулд одоо хүчин төгөлдөр мөрдөж буй хууль тогтоомжуудаа эргэн харж, ерөнхий болон салбарын хуулиудын заалтыг шинэ орчинд нийцүүлэхэд анхаарч байна. Аль ч тохиолдолд бүтээгдэхүүний аюулгүй байдал, ялангуяа цахим орчны аюулгүй байдал, зөрчил гарсан тохиолдолд хүлээх хариуцлага, хэрэглэгчийг хамгаалах, оюуны өмч, хөдөлмөрийн хууль, иргэний хууль, эрүүгийн хууль, даатгал болон татварын хуулийн хүрээнд асуудлыг зохицуулахыг хичээж байна.
Тухайлбал, хиймэл оюун ухаан дуу зохиосон бол оюуны өмчийн хуулийн хүрээнд зохиогчийн эрхийг хэрхэх вэ гэдгийг шийдэх асуудал гарч ирнэ. Ингэхлээр оюун ухаантай машинд зохиогчийн эрхийг олгох уу гэдгийг яаж зохицуулах вэ? Оюуны өмчийн хуулиараа бол зөвхөн хүн л оюун ухааныг өмчлөх эрхтэй. Зарим судлаачид хүнд зориулсан хуулийг машинд хэрэглэж болохгүй гэсэн саналтай байна. Оюун ухаантай машины бүтээлийг тэгвэл яах вэ? Ирээдүйд ухаалаг машин, роботууд хүний хийдэг олон төрлийн ажлыг булааж, ажилгүйчүүдийн эгнээ нэмэгдсээр байх болно гэдгийг судлаачид одооноос анхааруулсаар байна.
Хиймэл оюун ухааны хөгжлийн цар хүрээнээс харахад 2030-аад он гэхэд тээвэр, үйлчилгээ, эрүүл мэнд, боловсрол, байгалийн баялаггүй орнууд, аюулгүй байдал, ажлын байр, ажил эрхлэлт, роботын үйлчилгээ, зугаа цэнгэлийн орчинд хиймэл оюун ухааныг их хэмжээгээр нэвтрүүлж ашиглах юм байна. Хиймэл оюун ухааны оролцоо хувь хүний нууц, инновацийн бодлого, иргэний хариуцлага, эрүүгийн хариуцлага, тусгай зөвшөөрөл олголт, хөдөлмөрийн салбар, татварын салбар болон улс төрд илүү их нэмэгдэнэ.
Ингэснээр тусгай зөвшөөрөл олгох, автоматаар татвар тооцох, сонгуульд санал өгөх зэрэгт эрх зүйн хиймэл оюун ухааныг ашиглах боломжтой учир эдгээрийг зохицуулах эрх зүйн зохицуулалт шаардлагатай.
Инновацийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй хариуцлагын тогтолцоо, үг хэлэх эрх болон патентын хуулийн асуудал хөндөгдөнө.
Технологийн хөгжил урагшилж, робот технологи ажил, амьдралын орчинд өргөнөөр нэвтрэх үед роботын ёс зүйн асуудал чухлаар тавигдаж ирэх юм. Технологийн талаар мэргэшээгүй хуульчид энэ асуудлыг шийдэхэд бэрхшээлтэй тулгарах нь тодорхой. Ямар ч тохиолдолд эрх зүйн зохицуулалт нь инноваци, судалгаа шинжилгээ, хөгжлийн хөрөнгө оруулалт, шинийг зохион бүтээх сэдлийг бууруулахгүй, харин ч эсрэгээр дэмжих ёстойг мартаж болохгүй.
2017 оны байдлаар хиймэл оюун ухаан хүний яриаг ойлгох, оюун ухааны тоглоомоор хүнтэй өрсөлдөж ялах, машин жолоодох, хүргэлтийн үйлчилгээ эрхлэх, цэргийн сургуулилтыг төлөвлөж хэрэгжүүлэх, маш нарийн төвөгтэй мэдээллийг боловсруулах зэрэг чадвартай болоод байна.
Кварц сэтгүүлийн уншигчдын дунд 84 оронд явуулсан санал асуулгаас харахад хүмүүсийн ихэнх нь ойрын 5 жилд роботод ажлаа алдана гэсэн айдастай байна. Ажлаа алдахгүй юмаа гэхэд робот босстой байх магадлал өндөр байгаа тул эрх зүйн зохицуулалт хийж, робот ашиглалтыг хязгаарлах сонирхол их байна. Тесла компанийн захирал Элон Маскийн үзэж байгаагаар хиймэл оюун ухааны хөгжил дэлхийн 3 дугаар дайныг өдөөх магадлалтай гэнэ.
Шиновейшн Венчурес пүүсийн Кай-Фу Ли хиймэл оюун ухаан ойрын арван жилд нийт ажлын байрны 50 хувийг авна гэж төсөөлж байгаа аж.
Ингэхдээ гол төлөв дунд болон доод түвшний ажлыг булааж авах учир үүнийг зохицуулах ажлыг одооноос хийх хэрэгтэй байгаа ажээ.
АНУ-д ажлын байрны 47 хувийг робот гүйцэтгэх дүр зураг харагдаж байгаа юм байна. Гол төлөв дахин давтагддаг, угсрах, зар сурталчилгаа хийх, зөвлөгөө өгөх, хоол хийх зэрэг ажлууд юуны өмнө алга болно.
Татварын тооцоо хийх ажил бүрэн автоматчлагдаад байна. Түүнчлэн хуулийн зөвлөгөө өгөх ажил бүрэн компьютержинэ. Ингэснээр татварын байцаагч, хуулийн зөвлөх, банкны теллер, орчуулагч зэрэг ажил алга болох магадлал өндөр байна. Машин дэлхийн 100 гаруй хэл рүү шууд хүний дуу хоолойгоор орчуулдаг болж байна.Ойрын 20 жилдээ роботод булаагдахгүй ажлын нэгдүгээрт жинхэнэ бүтээлч чанар шаардах ажлууд, тухайлбал уран зураач, жүжигчин, эрдэмтэн, бизнесийн шинэ стратегич зэрэг хүний оюун ухааны царыг сорьсон ажлуудорж байна.
Хоёрдугаарт,олон хүмүүстэй харьцаж, тухайн нөхцөлд зохицож ажиллах ажлууд, тухайлбал, асрагч, сувилагч, бизнес эрхлэгч гэх мэт зайлшгүй олон хүнтэй харьцаж хийдэг ажлууд хэвээр үлдэх ажээ. Гуравдугаарт, мэргэжлийн онцгой ур чадвар, төсөөлж болохгүй нөхцөлд ажилладаг хүмүүс ажилтайгаа үлдэх магадлал байна, тухайлбал сантехникч, гал сөнөөгч, аврагч гэх мэт яаралтай, гэнэтийн ослын үед дуудагддаг хүмүүсийн чадварыг ямар ч робот орлож чадахгүй ажээ.
Автоматжуулалт өргөнөөр нэвтэрсэн бусад бүх салбарт хүний хийдэг ажлыг ажлыг робот орлох магадлал өндөр байна. Ингэснээр 2023 оноос эхлээд ажилгүй болсон хүмүүсийг өөр газруудад дахин байршуулах хөтөлбөрийг өргөнөөр хэрэгжүүлж эхлэх ажээ.
Д.ТУЯА