Зохиолч Санжаагийн Батжаргалтай ярилцлаа.
-“Огул Хаймыш хатан” гэх шинэ романаа уншигчдын гарт хүргэсэнд баяр хүргэе!
-Баярлалаа. Эрхэм уншигчдадаа энэ өдрийн мэнд хүргэе.
-Таны хэд дэх роман болов. “Намрын шөнийн зүүд”, “Их хайрын түүх”, “Хайду хаан”, “Ишүүжин”, “Аргасуу баатар” зэрэг романуудыг тань мэдэх юм байна?
-Их Монгол Улсын гурав дахь хаан Гүюгийн хатан Монгол төрийн жолоог гурван жил залсан Огул Хаймыш хатны тухай энэ роман маань миний долоо дахь роман юм. 2012 онд “Намрын шөнийн зүүд” романаа бичиж хэвлүүлснээс хойш “Хайду хаан”, “Ишүүжин”, “Аргасуу баатар”, “Харийн тэнгэр” гэж цуврал романууд, Их Могол Улсын тав дахь хаан, ертөнцийн долоон гайхамшиг болох Таж Махалыг бүтээсэн монгол угсааны Шах Жахан хааны тухай “Их Хайрын түүх” роман бичиж уншигчдын хүртээл болгосон доо.
-Бас өгүүллэг, туужийн номнууд бий шүү дээ, танд?
-Тийм ээ. 2015 онд “Анхны хайр”, 2018 онд “Хар нүдэн хөвгүүн” гээд өсвөр насныханд зориулсан тууж, өгүүллэгийн түүвэр, 2020 онд “Хөх илдний нууц” өгүүллэгийн түүвэр, мөн “Өвгөдийн ярьсан хууч яриа” эмхэтгэл, “Дотогшоо анирдахуй” дурсамжийн номоо хэвлүүлсэн.
-Та бас хүүхдийн зохиол бичдэг?
-Хүний амьдралын хамгийн адармаатай үе бол шилжилтийн нас байдаг. Урьд нь 14-18 насыг шилжилтийн нас гэж ярьдаг байсан бол одоо бол миний ажигласнаар хөгжлөө дагаад, бас хоол хүнснээс шалтгаалаад ч тэр үү, шилжилтийн нас арай л эрт буюу 13 наснаас эхлээд байх шиг байдаг юм. Хүүхдийн зохиол бичдэг болоод ч тэр үү, ер нь их ажигладаг л даа. Яг энэ насныханд зориулсан уран бүтээл ер нь ховор байгаа. Энэ үед хүүхэд өөрийн бие махбод, сэтгэл санааны хувьд мэдэхгүй олон зүйлтэй учирдаг. Тэр хэрээр зөвлөх туслах хүн хэрэгтэй болдог. Гэтэл манайд гадны орчуулгын хэдэн номноос өөр бариад уншчих ном ховор. Цаг үеэ дагаад бидний хүүхэд наснаас одоо цагийн хүүхдүүдийн ахуй амьдрал, орчин гээд олон зүйл өөр болжээ. Жишээлэхэд найз нөхдийн холбоо хүүхдийн амьдралд илүү түлхүү нөлөөлөх болсон байна. Гэтэл зөвлөдөг, тусалдаг найз нь өөрөө амьдралын ямар ч туршлагагүй адилхан хүүхэд л байдаг. Ийм үед уран зохиолын нөлөө илүү түлхүү байх ёстой. Миний хувьд өсвөр насныханд зориулсан, тэдэнд дэм болчихоор, сургамж болчихоор өгүүллэгүүд бичиж хоёр ном болгож хэвлүүлсэн. Одоо худалдаанд “Хар нүдэн хөвгүүн” л бий. “Анхны хайр” дууссан. Дахиж хэвлүүлж амжаагүй л байна. “Дотогшоо анирдахуй” дурсамжийн номоо ч өсвөр насныхан мэргэжлээ сонгох, өөрийгөө танин мэдэхэд хэрэгтэй болов уу гэсэндээ бичиж хэвлүүлсэн дээ.
-Таныг уг нь инженер мэргэжилтэй гэж дуулсан шүү?
-Би Булган аймгийн уугуул. Техникийн Их Сургуулийг 1991 онд “Хүнсний үйлдвэрийн технологич инженер” мэргэжлээр, Удирдлагын академийг 2001 онд “Бизнес удирдлагын менежер” мэргэжлээр төгссөн. Хүнс судлалын ухааны магистр.
-Өгэдэй хааны ач хөвгүүн Хашины Хайдугийн тухай таны романаас л уншиж “Ийм түүхэн хүн байжээ” гэж бодсон л доо. Түүхэн зохиолын ач холбогдол энэ мэт олон талын өгөөжтэй юм даа?
-Монголчууд бид бахархан дуурайх агуу түүхтэй ард түмэн. “Аливаа үндэстний мөн чанар хэзээ ч арилдаггүй” гэж нэг агуу хүн хэлсэн байдаг юм. Бид агуу дээдсийн үр удам болохоор тэр хүмүүсийн генийг хадгалж яваа агуу ард түмэн шүү дээ. Өөр хэн ч, ямар ч үндэстэн чадаагүй, чадах ч үгүй түүхийг бидний өвөг дээдэс бүтээсэн. Тэд морин дэл дээр давхиж дэлхийн дайдыг эзэлсэн. Энэ бол зөвхөн бие махбодийн сайнаар давсан хэрэг биш. Тэд агуу сэтгэгч, агуу ухаалаг хүмүүс байсан. Бид ийм агуу өвөг дээдсээрээ бахархаж, тэднээс суралцах ёстой гэж боддог юм.
-Таны түүхэн зохиол бичих болсон шалтгаан?
-Өнөөгийн бидний гишгэж яваа газар шороо агуу өвгөдийн минь тэмцлийн үр дүнд өдий хүртэл хадгалагдаж үлдсэн. Түүхэн зохиол бичиж байгаа гол шалтгаан, гол зорилго минь түүхэнд мартагдах ёсгүй хүмүүс гэж бий. Тэдний тухай, чухам юуны төлөө тэмцэж явсныг нь хойч үеийнхэндээ таниулах юм даа. Хайду хаан бол Монголоо Монголоор нь үлдээх гэж, Хубилай хааныг өмнөд газарт нийслэлээ шилжүүлэн, үзэсгэлэнт Хархорум хотоо эзгүйдүүлж, их гүрнээ Юань гэж нэрлэснийг эсэргүүцэн, мөн зорилго нэгт алтан ургийн ноёдын тэмцлийг оройлон зангидаж явсан агуу хаан байжээ. Үүнийг бид мартах учиргүй юм. Гэтэл энэ тухай аль ч сургуулийн түүхийн хичээлд заадаггүй.
-2012 онд анхны романаа бичсэнээс хойш есөн жилийн дотор долоон роман бичжээ. Нэг түүхэн роман бичихэд ямар хугацаа зарцуулдаг вэ. Жишээ нь та “Аргасуу баатар” романаа хэдий хугацаанд бичиж дуусгасан бэ. Судалгаа, баримт цуглуулах гээд зузаан зузаан судар, номон дунд суудаг байх даа гэж бодож байна шүү?
-Түүхэн зохиол бичихийн тулд юуны өмнө тухайн үеийн түүхийг маш сайн судалсан байх ёстой. Би өөрөө түүхийн мэргэжлийн хүн биш болохоор алдаа мадаг гаргачихгүйн тулд их хичээнгүйлэн судалдаг. Бичих гэж байгаа хүнийхээ түүхийг судлахаас гадна эцэг эх, ах дүүс, эмээ өвөө, анд нөхөд гээд тухайн дүрийнхээ бие хүн болон төлөвшихөд нөлөөлсөн байж болохуйц хүмүүс, мөн тэр үед болсон онцлох үйл явдлууд гээд түүхэн хүнээ тойруулан судлахад их цаг зарцуулдаг даа.
Ер нь түүхэн зохиол бичихэд цаг хугацааны хувьд дөрөвний гурав орчим хувийг судалгаанд зарцуулдаг. Ийнхүү сайн судлаад ирэхэд тухайн бие хүн маань аяндаа төсөөлөгдөөд, дүр амилаад ирдэг. Үүний дараа тухайн үйл явдал болсон газар орны газарзүйн онцлог, уул ус, байгаль цаг уур, ан амьтныг хүртэл судалж сэтгэлдээ нэгэнт бий болгосны дараа үйл явдал аяндаа өрнөж ирдэг дээ.
-Түүхэн роман бичдэг эмэгтэй зохиолч олноор гарч ирсэн нь манай утга, зохиолын хөгжлийн бас нэг явц л даа. Хожмоо энэ үеийг түүхэн зохиолын үе ч гэх юм бил үү. Тийм ээ?
-Магадгүй юм. Ажиглаад байхад түүхэн зохиол бичиж байгаа эмэгтэй зохиолчид түүхэн үнэнээс нэг их гажилгүй бичдэг нь анзаарагддаг. Ихэнх уншигчид түүхэн зохиолуудаас түүхээ мэдэж авдаг болохоор бодит үнэнээс гажуудуулж бичиж болохгүй л дээ.
-Ер нь яагаад түүхэн роман манай уран зохиолын салбарт хүч түрэн орж ирсэн гэж боддог вэ. Хуучнаа санагалзах, уламжлалаа мэдэх, түүхээ мартахгүй байх ёстой гэдэг ч бас цаагуур сүнслэг түвшний сэргэлт гэхээр ч юм байна уу даа гэж ч ярилцдаг?
-Дээр хэлсэнчлэн манайх аугаа түүхтэй ард түмэн шүү дээ. Өнөө цагт манай түүхийг булаацалдагчид гарч ирж байна. Тэд түүхийг гуйвуулан өөрсдийн өвөг дээдэс мэтээр зохиохоос гадна түүхэн үнэнээс гажуудуулсан ном, кино хийж дэлхий нийтэд тарааж байна. Ийм шударга бус явдлаас бид түүхээ хамгаалах ёстой. Гадныхан манай түүхийг санаатай болоод санамсаргүй гуйвуулж байна. Монгол хаад хатдын түүхийг монгол хүн л үнэн зөвөөр бичнэ гэж боддог. “Огул Хаймыш хатан” роман бичсэн гол шалтгаан маань энэ юм. Огул Хаймыш хатны тухай гадны орны түүхэн судалгааны болоод уран сайхны бүтээлүүдэд үнэнээс хол, гажуудуулсан бүтээл нэлээд байгаа тул их Монгол Улсын төрийн гурван жил гаруй барьсан энэ хатны үнэн түүхийг хойч үедээ заавал үнэнээр нь бичиж үлдээх ёстой хэмээн бодож энэ зохиолыг анх барьж авсан даа. Сүнслэг түвшний сэргэлт гэдэг сонирхолтой асуулт байна. Аливаа юм цаг хугацаатай гэдэг. Яг бидний амьдран буй энэ үед үзэл суртлын хүлээснээс ангижирсан түүхчид, орчуулагчид маань судалгааны бүтээлүүд олныг гаргаж, бид илүү олон эх сурвалжийг харьцуулж унших боломжтой болж байна. Мөн их хаад маань эх түүхээ сэргээн туурвихыг дээд тэнгэрээс таалсан байж ч мэдэх юм.
-Өөрийнхөөрөө, өөрийнхөө ертөнцөд даруухан оршиж, уран бүтээлээ чимээгүй туурвиад явдаг зохиолч олон л доо. Та ч бас тэдний нэг?
-Ер нь унших судлах, бичихээс бусад зүйлд цаг зав зарцуулах нь ховор доо. Үнэнийг хэлэхэд ном зохиолоо сурталчилж, рекламдах талдаа ч тааруухан. Ер нь уншигчид маань өдрөөс өдөрт нэмэгдээд байгаа болохоор зориуд рекламдах шаардлагагүй санагддаг. Бүтээлүүд маань миний өмнөөс ярьчихдаг болохоор гэх үү дээ.
-Сүүлийн хоёр жил цар тахлаас болоод нийгмийн харилцаа хумигдсан ч хүмүүст дотогшоогоо өнгийх боломжийг олгосон болов уу гэж харсан. Ялангуяа энэ урт, урт хөл хорио юм бичдэг, юм боддог хүмүүст шинэ уран бүтээл хийх, төвлөрөх боломжийг олголоо. Магадгүй та энэ хугацаанд “Огул Хаймыш хатан” романаа ч бичсэн байх?
-Тийм ээ, яг хөл хорионы үеэр судалгааныхаа ажлыг хийж таарсан. Анх зохиол эхэлж бичиж байснаа бодоход түүхэн судалгааны номнууд хангалттай цуглуулсан. Тэдэн дундаа л “сэлж” байна.
-Таны үр хүүхэд, ач зээ нараас тань таны авьяасыг өвлөж юм бичиж байгаа сураг дуулдсан шүү. Зээ охин Г.Сүндэрмаа тань “Миний үлгэрүүд” гэж цуврал гаргаж байгаа гэл үү?
-Ууган охин С.Буяндэлгэр маань Радио Телевизийн дээд сургуулийг найруулагч-жүжигчний мэргэжлээр төгсөөд ажиллаж байна. Мэргэжлийнхээ дагуу нэлээд хэдэн хүүхдийн кино бичиж, заримыг нь найруулж дэлгэцэнд гаргасан бий. Түүн дунд ноднин жил миний зохиолоор “Гийнгоо” нэртэй уран сайхны кино хийсэн нь Юнивишн, Скаймедиагийн кино санд бий. Охин бол бичихийн хувьд надаас илүү бичнэ. Ялангуяа зохиолынх нь харилцан яриа маш сайн болсон байдаг. Гадна дотны зарим зохиолыг уншиж байхад цөөхөн тохиолдолд яг сүрхий онож хэлсэн үг хэллэг уншихад “хамаг биений шар үс босох” шиг болдог доо. Охины бичсэн зохиолыг уншиж байхад заримдаа яг тийм мэдрэмж төрдөг. Харин албан ажилтай болохоор зохиол бичих цаг завны хувьд хомс байх шиг байдаг юм. Яг суугаад бичвэл надаас илүү зохиолч болно. Зээ охины хувьд бас л сайн бичдэг. Хүүхдийн зохиолыг хүүхдийн нүдээр харж бичих их сонирхолтой байдаг юм билээ. Яг л өөрсдийнх нь насан дээр тохиолдож байгаа үйл явдлуудыг хөөрхөн гаргалгаатай бичсэн нь анзаарагддаг. 2019 онд “Шидэт номын найзууд” хүүхдийн богино өгүүллэгийн уралдаанд оролцоод гуравдугаар байр эзэлчихсэн шүү. Насанд хүрсэн том зохиолчид уралддаг наадам шүү дээ. “Миний үлгэрүүд” номыг 2018 онд хэвлүүлээд, ээжийнх нь нэг номын хамт гуравдугаар сарын 7-ны өдөр “Ээж, эмээ, би” гээд гурван номын нээлт хийсэн. Одоо дахиад хэдэн өгүүллэг биччихсэн байгаа. Хэвлүүлж амжихгүй л байна. Хүүхдийн ном хэвлүүлэхэд зураг хөрөгнөөс өгсүүлээд багагүй ажилтай байдаг болохоор өртөг нь бас өндөр.
-2000 он хүртэлх түүхэн зохиол, түүхэн романуудын гол дүр ихэвчлэн хаад байсан. Ганц гаргаж тавьдаг байсан эмэгтэй дүр нь Мандухай цэцэн хатан л байлаа. Харин сүүлийн жилүүдэд манай эмэгтэй зохиолчид Монголын түүхэнд онцгой хувь нэмэр оруулсан хатдын тухай зоригтой гаргаж ирж байгаа нь жендерийн талаасаа зөв ч юм шиг ээ?
-Монголын түүхэнд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн эмэгтэйчүүд бусад үндэстнийг бодоход харьцангуй олон байдаг. Ороо бусгаа түүхийн нугацаанд хатан ухаанаар төрийг залж явсан болоод ч тэр үү. Эзэн Чингис хаанаас өгсүүлээд бүх хаадын дэргэд ухаант хатад нь, эх нь найдвартай туслагч, үнэнч зөвлөгч нь байсан. Ер нь Монголчууд ээжийгээ маш их хүндэлдэг хайрладаг, насан туршид нь холбоотой байж сургаал, зөвлөгөөг нь сонсож явдаг өвөрмөц уламжлалтай ард түмэн. Эмэгтэй зохиолчид хатдын тухай бичихдээ адилхан бүсгүй хүн болохоор дотоод сэтгэлд нь нэвтэрч, мэдрэх нь илүү байдаг юм болов уу даа.
-Хатдынхаа тухай романыг эмэгтэйчүүд голдуу уншиж байгаа харагддаг. Хатдаас суралцаж, хатдын ухаан, эр зоригийг өөртөө шингээж ч байгаа юм. Гүюгийн хатан Огул Хаймышийн тухай та бичсэнээр тэр түүхэн эмэгтэй энэ үед эргэн ирж, хожмоо ч дурсагдаж “амьд” байж, судлагдсаар, мартагдахгүй байх юм даа?
-Огул Хаймыш хатны тухай академич Чулууны Далай “Огул Хаймыш хатан бол Монгол Улсын эв нэгдлийг эрхэмлэгч хатан байсан” гэж товчхон дүгнэсэн байдаг. Огул Хаймыш хатан хоёр хүүтэй байсан. Их хаан эцгээсээ хойш сууринд нь сууж улс гүрнээ хэн нь ч аваад явчихаар ухаалаг эрэмгий хөвгүүд. Гэвч Огул Хаймыш хатан өөрийн хөвгүүдэд хаан ширээг залгамжлуулахыг хүссэнгүй. Учир нь Өгэдэй хаан өөрийн ач хүү Ширэмүнийг их ор суулгахыг гэрээсэлсний дагуу түүнийг хаан ширээнд суулгахаар зорьж, тэр хөвгүүнийг дэргэдээ авч, нэрийнх нь өмнөөс зарлиг гаргаж, тухайн үеийн алтан ургийн хамгийн хүчирхэг хүн болох Бат хаан, мөн Сорхугтани хатан нарт Ширэмүнийг хаан ширээнд залах их хуралдай зарлахыг хүсч ятгасан захидлууд удаа дараа илгээж байсан авч дэмжлэг авч чадалгүй хүчин мөхөсдөж, өөрөө Ширэмүний эх Хадагачи хатантай хамт цаазаар авхуулсан байдаг. Хаант төрийнхөө эв нэгдлийг өөрийн төрсөн хөвгүүдийн хувь заяанаас дээгүүр тавьж чадсан агуу хатан байсан юм билээ.