Month: May 2021

Хүн төрөлхтөн түвэгтэй цаг үед амьдарч байна. Шулуухан хэлэхэд, энэ цаг үе муу ёрын байна. Зуун жилд нэг удаа болдог тахал дэлгэрлээ. Аахилж уухилсан хүний нийгэм урагшаа мөлхөж байна. Мэдээж хүний оюун ухаан сөхрөхгүй, үзэж тарна, энэ хугацаанд элдвийн л юм үзэх нь тодорхой. Монголчуудын хувьд ийм он жилүүдийг муу ёрын цаг үе гэж нэрлэдэг. Энэ нь Монголын ард түмний оюун санааны онцлогтой холбоотой. Юу гэхээр сэжиглэдэг, сүжиглэдэг ард түмэн юм. Хамгийн гол нь энэ хандлага монголчууд бидний нийгмийн бүх харилцаанд илэрдэг. Тэр байтугай төрт ёсондоо зөн совингоороо ханддаг. Энэ нь зарим ард түмэнд сонин байж ч магадгүй. Гэхдээ ийм л юм, ийм л хандлагаар хэдэн зуун жилийг туулж өнөөдөрт ирсэн болохоор үгүйсгэх боломжгүй.

Монголын ард түмэн муу ёрын цаг үед улс орныг удирдаж байгаа хүнийг муу ёрын удирдагч гэж үздэг юм шүү дээ. Тэр удирдагчийн үед тийм айхавтар зуд болж, тэгээд байдгаа барж билээ хэмээн ярих малчин захаас аваад бий. Тэр байтугай, тэр намын, тэр даргын үед тэгж холер өвчин дэлгэрч сүйрчих шахсан шүү гээд тэр үеийн төртэйгөө холбон зэвүүцэж суудаг юм. Муухай цаг үед улс орныг удирдаж явсан удирдагч зурагтаар яривал таагүй цаг үеийн, ёртой дурсамжууд нь сэдэрдэг, өнөө даргыг бараг зүхдэг ард түмэн. Их үерийн жил Ерөнхий сайдын орлогч байсан нөгөө тэр гэж ирээд ярих нь анзаарагдамгүй боловч олон зуун хүний амь насыг авч одсон аймшигт үерээр түүнийг санаж байгаа нь зөн совин, сэжиг сүжгийн ард түмэн гэдгийн илэрхийлэл. Энэ зөн өнөөдөр яг хэвээрээ байгаа. Цар тахлын энэ хүнд хэцүү цаг үед улам ч сэдэрч, сэжиглэж, зөнгөө сэрээж байж магадгүй.

Өчигдөрхөн нийгмийн сүлжээнд хаврын хуурайшилт, гал түймрийн талаарх мэдээлэлтэй зэрэгцээд өдгөөгөөс арав гаруй жилийн өмнө, яг өдийд Сэлэнгийн Мандалын ойд нисдэг тэрэгтэй сүйрсэн Онцгой байдлын залуусын гунигт түүх олны дунд сэдрэв. Тэдний дийлэнх нь “Одоо энэ нэг томроод яваа дарга тухайн үед Онцгойн асуудал эрхэлсэн сайд нь байсан биз дээ, муу ёрын хүн, том даргаар томилогдох бүрт нь Монголд муу үйл явдал дагадаг…” гэхчлэн бичээд явчих жишээтэй. Тийм ёрын дурсамж сэрээдэг даргад нийгэм мэдээж таагүй хандана. Ийм л зөн мэдрэмжтэй ард түмэн билээ, монголчууд.

Энэ мэт муу цагийн, муу үйлтэй он жилүүдийг муу ёрын цаг үе гэж үзэж, тэр үед улс орныг удирдаж явсан хүмүүсийг олны өмнө гарахаар жийрхдэг байдал өнөөдөр үргэлжилсээр… Өнөөдөр монголчууд урьд хожид байгаагүй хөл хорионд өдөр хоногуудыг өнгөрөөж, ажил үйлс нь доройтож, амьдрал ахуй нь сульдаж байна. Бүх юмны үнэ нэмэгдэж, зээлэнд баригдаж, ажилгүй, орлогогүй бараан байна. Ийм цаг үе түүхэнд муу ёрын гэх тодотголтой үлдэнэ. Ийм хүнд цаг үед улс орныг удирдаад ч байгаа юм шиг, удирдахгүй хаяж гүйгээд ч байгаа юм шиг улстөрчдийг монголчууд муу ёрын үеийн, муу ёрын удирдагч гэж үзэх нь тодорхой. Тийм болохоор тэднээс их болгоомжилж байгаа. Энэ нь зөнгөө мэдэрч удирдагчаа сонгодог монголчуудын уламжлалт сэтгэлгээ.

Монголчуудын энэ зөн нь бөө, шашинд ямар ч хамаагүй, зүгээр л сэтгэл зүйн давуу тал, онцлог. Тиймдээ ч монголчууд төрт ёсны 2000 жилийн түүхийг бүтээсэн. Эртнээс эдүгээг хүртэлх олон зуунд Монголын ард түмэн зөнгөөрөө төрийн толгойд буруу нэгнийг гаргаж байгаагүй. Гарч ирсэн ч тэднээс зайлж, зайлуулж сурсан, зайлах зөнтэй байж чадсан гэж болно. Энэ цаг үед бол зөн совингоо дагаад сонгуулийн системээр муу удирдагчдаас зайлчих боломжтой. Сонгуулиар магтаад байгаа хэрнээ л “Наадхын чинь үед л Монгол тахлын голомтод сөхөрлөө” гэж хандана. Учир нь тэр хүн олны өмнө гарч ирэхтэй зэрэгцээд ард түмний тархинд цар тахлын хүнд үе, төрийн ажлыг хаяад зугтсан дүрүүд тодорно. Энэ бол муухай дурсамжууд сэргэж байгаа хэрэг. Үүнийг л монголчууд муу ёрын цагийн, муу ёрын удирдагч гэж хэлээд байгаа юм. Хүн гэдэг амьтан хүнд хэцүү үеэ дурсаж санах дургүй. Тэр бүү хэл мартахыг боддог. Мартахыг хүсч явааг нь сэдрээсэн хүнд хэн сайнаар хандах билээ… Өнөөдрийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн логик энэ.

Монголчуудын сэтгэлгээний энэ онцлогийг мэдрэхгүй, мэдэрсэн ч үл тоон доромжлоод байгаа юм шиг үйл явдал энэ өдрүүдэд үргэлжилж байна. “Алсын хараа-2050” гэсэн хөтөлбөр ингэхэд ямар учиртай юм бэ. Маргааш юу болохыг мэдэхгүй байгаа хүн төрөлхтөн, тэр дундаа монголчуудад 2050 оны хөгжлийн бодлого ярих нь, түүнийгээ сурталчлах нь тэднийг дооёолж, тохуурхаж байгаа юм шиг санагдахгүй байна уу. 2030, 2040 оныг алгасах юм уу, өнөөдрийн хүн амын тэн хагас нь наад 2050 оныг чинь үзэх үү. Хамгийн гол нь цар тахалд сөхөрч байгаа энэ үеийнхэнд наад 2050 оны хараа ямар хамаатай, ямар ач холбогдолтой юм. Өнөөдрийн хүмүүст маргаашийн өөхнөөс өнөөдрийн уушги л чухал байна. Өнөөдрийг өлсөлгүй давж, маргааш хүүхдээ яаж сургуульд нь сургах вэ гэдэг л монголчуудад амин чухал болчихоод байна. Тахлыг даван туулсны дараа “Алсын хараа 2030” гэж яривал барав. Тэрнээс маргааш нь тодорхойгүй байгаа ард түмэндээ ийм юм ярих чинь биднийг доромжлоод байгаа юм шиг санагдаад байна аа.

Тахлын үеийн удирдагчдаас зөнгөөрөө салах процесс нийгмийн сэтгэл зүйд явагдчихсан. Удирдагчид даанч нэг анзаарахгүй, мэдрэхгүй яваа бололтой. Муу ёрын цаг үеийн удирдагчдыг ард түмэн муу ёрын дурсамж сэдрээгсэд гэж үздэг, яг ийм л цаг үедээ Монгол Улс, монгол түмэн явж байна. Ард түмэн зөнгөө л дагана даа…

Б.НЯМАА

УИХ–ын гишүүн Ч.Ундрамтай ярилцлаа.

–Орхонтуул сум, Төв аймгийн Цээл, угтаал, Баянхангай сумдын төвийг тус тус дайрсан авто зам барьж улаанбаатар Арвайхээр чиглэлийн улсын чанартай авто замд холбохоор болжээ. Энэ замын ажил ямар шатанд явж байна. Хэзээ ашиглалтад орно гэж тооцож байгаа вэ?

-Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн сумын төвөөр дайрч гарах Дархан-Эрдэнэт чиглэлийн улсын чанартай авто замын чиглэлийг өөрчлөхөөр болсон. Ингэснээр Орхонтуул сумын Туул гол дээр барьж байгаа төмөр бетон гүүрийг ашиглан Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сумын төв, Төв аймгийн Цээл, Угтаал, Баянхангай сумдын төвийг тус тус дайрч Улаанбаатар Арвайхээр чиглэлийн улсын чанартай авто замд холбогдохоор Баруунбүрэн-Орхонтуул-Цээл-Баянхангай чиглэлийн авто зам барихаар болоод байна. Энэ талаарх саналыг Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтарт тавьж шийдвэрлүүлсэн.

Улмаар Баруунбүрэн-Орхонтуул-Цээл-Баянхангай чиглэлийн 193 км авто замын инженерийн нарийвчилсан зураг төсөв боловсруулахад шаардлагатай 1.150,0 сая төгрөгийг 2022 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2022-2024 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төслийн Зам тээврийн хөгжлийн сайдын багцад тусгуулахаар болсон.

–Зам дагаж хөгжил гэдэг. Эдгээр сумдын хувьд ч давуу тал болж, нөгөө талдаа зам дөтлөх боломж бүрдэх нь ээ.

-Тэгэлгүй яахав. Зам дагаж хөгжил ирнэ гэж үнэн. Улсын чанартай замтай байх нь эдгээр сумдын нэгэн давуу тал болохоос гадна хөгжил дэвшилд хурдацтай нөлөөлөх нь илэрхий. Тус зам ашиглалтад орсноор Сэлэнгэ аймгийн томоохон дөрвөн суурин газар хатуу хучилттай замаар холбогдоно. Энэ нь үр тарианы тээвэрлэлтэд маш чухал ач холбогдолтой байх юм. Мөн Хөвсгөл, Эрдэнэт, Булган аймгууд руу Дарханаар дайрч тойрохгүй, 80 км зам дөтөлнө. Товчхондоо, эдийн засгийн ач холбогдолтойн дээр улсын чанартай замын ачааллыг 30 хувь бууруулна. Тээврийн хэрэгслийн элэгдэл хорогдлыг багасгах, богино хугацаанд хүссэн газартаа ая тухтай зорчих нөхцөл бүрдэнэ.

–Та Ерөнхий сайдын хамтаар Дархан, Сэлэнгэ аймагт ажиллаад иржээ. Засгийн газраас томоохон ямар асуудлуудад анхаарал хандуулахаар болов?

-Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнээр ахлуулсан ажлын хэсэгт орж Сэлэнгэ аймагт ажиллаад ирлээ. Сэлэнгэ аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн үйл ажиллагаа, короновируст халдварт “Ковид-19”-ийн эсрэг дархлаажуулалт хэрхэн явагдаж байгаа талаар танилцаж үүсээд буй хүндрэл бэрхшээл, цаашид авах арга хэмжээний талаар санал солилцсон. Тус эмнэлгийн байранд шаардлагатай их засвар, сантехникийн бүрэн шинэчлэлт хийхэд шаардлагатай 3.7 тэрбум төгрөгийн зураг төсөл гаргаад байгаа юм. Ерөнхий сайдын зүгээс энэ асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэхээ илэрхийлсэн нь олзуурхууштай үйл явдал болсон.

Мөн Ажлын хэсэг Шаамар-Зүүнбүрэн-Цагааннуур-Түшиг чиглэлийн 120.8 км хатуу хучилттай авто замын заслын ажлын явцтай танилцлаа. Тус ажлыг 14 хоногийн дотор эхлүүлэхийг Ерөнхий сайд албаны хүмүүст үүрэг болгосон. Энэхүү зам нь 2022 оны аравдугаар сар гэхэд ашиглалтад орох юм. Ажлын хэсэг Сэлэнгэ аймагт ажиллахдаа “Хүнсний ногооны үйлдвэрлэл ба усалгаатай хөдөө аж ахуй” төслийн хүрээнд Зүүнбүрэн сумын Охиндойн талд 2.760 га талбай бүхий услалтын систем шинээр барихаар төлөвлөж, газрыг хашаалж бэлтгэсэнтэй танилцсан. Охиндойн талын услалтын системийн ажлын зургийн гүйцэтгэл 60 хувьд хүрсэн байна. Ерөнхий сайдын зүгээс Дархан, Сэлэнгэ аймгийг эрчимжсэн хөдөө аж ахуйн бүс нутаг болгохын төлөө бодлогоо чиглүүлж ажиллана гэдгээ энэ үеэр онцолсон.

–Сэлэнгэ аймаг бол тариалалтын бүс нутаг. Цар тахал, эдийн засгийн нөхцөл байдал зэргээс шалтгаалж тариалалтад нөлөөлж байгаа зүйл бий юу. Ер нь нөхцөл байдал ямархуу байдалтай байна вэ?

-Мэдээж дэлхий нийтэд дэгдээд байгаа цар тахал бүхий л улс орнууд төдийгүй Монгол Улсын эдийн засагт сөргөөр нөлөөлж байна. Энэ ч утгаараа Хөдөө аж ахуйн салбарт маш хүндээр тусаж байна. Тиймээс төр засгийн зүгээс тариаланчид руу чиглэсэн тодорхой ажлуудыг хийж байгаа. Тухайлбал, 2021 оны тавдугаар сарын 12-ны Засгийн газрын хуралдаанаар ХАА-г дэмжих санд импортоор нийлүүлсэн үрийн улаан буудайн үнийг 30, тэжээлийн таримал ургамал болон төмсний үр нийлэг хальсан хучлагын үнийг 50, хүнсний ногоо хүлэмжийн таримал үрийг 80 хувиар хөнгөлж олгохоор болсон. Мөн миний болоод газар тариалангийн бүс нутгаас сонгогдсон гишүүдийн санаачлан өргөн барьсан Хөдөө аж ахуйн зориулалттай шинэ трактор, комбайн, машин механизм, усалгаа, хүлэмжийн тоног төхөөрөмж зэргийн Гаалийн болон Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг УИХ баталсан. Энэ нь төрөөс тариаланч бизнес эрхлэгчдэд татварын дарамт учруулахгүй байх, дэмжлэг үзүүлж байгаагийн нэг илрэл юм.

Монгол Улсын Засгийн газраас Коронавируст халдвар, цар тахалтай тэмцэх, иргэдийн эрүүл мэнд, орлогыг хамгаалах, эдийн засгаа сэргээх зорилгоор “Эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн засгаа сэргээх 10 их наядын цогц төлөвлөгөө”-г Засгийн газрын 2021 оны 42 дугаар тогтоолоор 56 арга хэмжээтэйгээр батлан хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ хүрээнд Хөдөө аж ахуйг дэмжих 500 тэрбум төгрөгийн зээл багтсан. Үүнд, хаврын тариалалтад 100 тэрбум, ноолуур бэлтгэлд 200 тэрбум, малчдыг дэмжих 200 тэрбум төгрөгийн зээл багтаж байгаа юм. Энэхүү зээлийг Арилжааны банкуудын эх үүсвэрт тулгуурлан гурван хувийн хүүтэй олгох юм.

Онцлоход, Засгийн газраас батлан хэрэгжүүлж байгаа төлөвлөгөө нь эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдийг цар тахлын өмнөх түвшинд буюу эдийн засгийн өсөлтийг 5.2 хувиас багагүй түвшинд хүргэн сэргээж, ажлын байрыг дэмжихийн зэрэгцээ инфляц, гадаад валютын албан нөөцийг мөнгөний бодлогын зорилтот түвшинд барих зорилт тавьж байгаа юм.

–Сэлэнгэ аймагт дархлаажуулалт хэдэн хувьтай байгаа вэ?

-Сэлэнгэ аймагт дарх-лаажуулалтад зорилтот бүлгийн нийт иргэдийн 94.2 хувь нь хамрагдаж нэгдүгээр тунгаа хийлгэжээ. Харин хоёрдугаар тундаа 15 мянган хүн хамрагдсан байна. Ирэх сарын 10 гэхэд дархлаажуулалтыг бүрэн хийж дуусгахаар төлөвлөсөн.

–Шүүх, прокурорын ажилчид нийлж хэрэг төлөвлөдөг, түүнийгээ хэрэгжүүлдэг зэрэг асуудлуудыг хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулахад хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих ажлын хэсэг байгуулагдаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Тодорхой үр дүнд хүрсэн үү?

-Улсын Их Хурлаас томилогдсон ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Эдгээр асуудлуудыг судлан холбогдох газарт хандсан. Олон нийтийн сүлжээгээр мэдээлээд байгаа Шүүх, прокурорын ажилчид нийлж хэрэг төлөвлөдөг, түүнийгээ хэрэгжүүлдэг зэрэг асуудлуудыг холбогдох эрх бүхий байгууллага нь шалгаж, гэм буруутай эсэхийг нь тогтоож, шийдвэр гаргах байх.

–Та сүүлийн үед ямар ажлуудад гол анхаарлаа хандуулж байна вэ?

-Холбогдох хууль тогтоомжууд дээр ажиллахын зэрэгцээ тойрог руугаа чиглэсэн хэд хэдэн ажлууд хийж байна. Энэ жил Ардын хувьсгалын 100 жилийн ой, мөн Ардын хувьсгалын өлгий болсон Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын 100 жилийн ой тохиож байгаа. Үүнтэй холбогдуулан Алтанбулаг сумыг Сумын хөгжил хөтөлбөрт хамруулж “Жишиг сум” болгох талаар Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Ц.Нямдоржид хүсэлт гарган нааштай шийдвэрлүүлсэн. Мөн Алтанбулаг сумын музей, түүх соёлын дурсгалт өвийг сэргээн засварлуулахад Соёлын яаманд хүсэлт тавьж нэг зуун сая төгрөгийг батлууллаа. Өөрийн санаачилгаар Сэлэнгэ аймгийн 34 дүгээр сургуулийн Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөх 1081 сурагчид 2021 оны зургадугаар сарын 28-ныг хүртэл ЭЕШ-д бэлтгэх сургалт зохион байгуулж, төлбөрийг “Чинбатын Ундрам хөгжлийн сан”-гаас гаргаж байгаа. Үүний зэрэгцээ сургалтад амжилттай хамрагдаж хамгийн өндөр оноо авсан зургаан сурагчид нэг сая төгрөгийн тэтгэлэг, хамгийн өндөр ЭЕШ-ын дундаж оноо авсан ангийн зургаан багшид зөөврийн компьютер өгч урамшуулна. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгчдөд “Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгал ба Мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох вэ” цахим цуврал зөвлөгөө хүргэж байна. Одоогийн байдлаар гурав дахь цуврал зөвлөгөөгөө хүргээд байна.