Month: May 2021

Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Эрчим багийн Дэлгэрмөрөн голд аймгийн төвөөс урд зүгт 4 км-т усанд хүний цогцос байна гэсэн дуудлага өчигдөр Онцгой байдлын газарт 8 цаг 56 минутад ирсэн байна.

Дуудлагын дагуу тус аймгийн Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх, аврах салбар, Гал түймэр унтраах, аврах 27 дугаар ангийн алба хаагчид 2 км замыг туулан 9 цаг 9 минутад очсон байна. Дэлгэрмөрөн голын урд эргээс 10 метр, хойд эргээс 50 метр зайтай, 30 см-ийн гүнтэй усанд Мөрөн сумын харьяат 51 настай, эрэгтэй, иргэн Б нас барсан байжээ. Тухайн газарт 1 цаг 6 минут ажиллаж цогцсыг уснаас гарган аймгийн Цагдаагийн газар, Шүүхийн шинжилгээний байгууллагад хүлээлгэн өгчээ.

Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн гадна талбайд коронавируст халдвар илрүүлэх PCR шинжилгээний цэг ажиллаж байна.

Энэхүү цэгт иргэнтэй ямар нэг хавьтал үүсгэхгүйгээр сорьц авах боломжтой. Ингэснээр сорьц авч буй ажилтныг болзошгүй эрсдэлээс хамгаалах ач холбогдолтой юм.

Эрхэм уншигч та бүхэнд энэ удаа нэлээд хуучны гэж хэлж болохуйц номын тухай хүүрнэе. Энэ ном бол 1982 онд хэвлэгдсэн “Зөвлөлтийн зохиолчдын туужис” нэртэй ном юм. Уг эмхэтгэл бүтээлд Чингиз Айтаматовын “Далайн хөвөөний алаг хав толгод”, Валентин Распутины “Мөнгөний эрэлд”, Василий Шукшины “Морин улаагана”, Георгий Марковын “Нөхрийн гэрээс”, “Миний цэрэгт байсан үе”, Альберт Лихановын “Нар хиртсэн нь” зэрэг зургаан тууж багтжээ. Чингиз Айтаматовын “Далайн хөвөөний алаг хав толгод” зохиолыг дунд сургуулийн сурагч байхдаа уншиж байж. Одоо эргээд санахад энэ зохиол надад үнэхээр гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн, бас одоог хүртэл хадгалагдаж үлдэж. Энэ туужийн гол агуулга нь хүн, тэр тусмаа хүүхдээс ямар их сэтгэлийн хат, тэвчээр гардаг вэ гэдгийг ер нь утгаар нь харуулсан гэж болно. “Өглөө наран ургаж хоёр улиангарын төдий өндөрт хөөрөхийн сацуу тэндээс, Алаг хав толгойн булангаас Нивхи ястны хэлээр “Каяк” хэмээх бяцхан гуя онгоц далайд гарав. Завины дээр гурван ангуучин хамт нэгэн бага шиг хөвүүн явав. Арай залуу, арай чийрэг хоёр нь онгоцны дөрвөн сэлүүр барьж, хамгийн хөгшин нэг өвгөн хитэг дээр суугаад модон гаанс яаралгүй сорон завийг жолоодон явав…”. Яг эндээс зохиолын охь шим нь гардаг гэж уншигчийн хувьд боддог. Далайн хав агнахаар гарсан анчид болон анх удаа хөлгүй их далайд гарсан бяцхан хөвүүн эхлээд нэг бяцхаан арал дээр очоод дориун ан автай байх боловч цааш дахин нэг арал дээр очих чин зорилготой. Очих аралдаа хүрэхээр явж байхад нь хөлгүй их далайн мандал дээгүүр хязгаар үл мэдэгдэх зах хязгааргүй манан бүрхэнэ. Тэр их манан дунд зүг чигээ алдсан анчид хязгааргүй олон хоногийн туршид эзгүй далайд хэрэн бэдчинэ. Ам цангахын эрхээр далайн шорвог давстай усыг нь шанагадан уух авч цангаа хэзээ ч үл тайлагдана. Эл аугаа бүтээлд мөн эцгийн үрээ хайрлах хайр ямар агуу вэ гэдгийг үнэхээр сонгодог утгаар нь гаргасан. Бас нэгэнт наслах насаа насалсан, хорвоог үзээд туулчихсан болохоор эцсийн эцэст гал голомтоо залгах нуган үрийнхээ халуун амины төлөө өөрийгөө харамгүй зольж байгаа аав хүний дүрийг ч мөн тод гаргасан. Нээрээ л ингээд бодоход эцсийн амьсгалаа хүн үр хүүхдийнхээ төлөө зориулдаг даа гэсэн бодол эрхгүй төрнө.

Гэтэл захгүй далайд, зүг чиггүй манан буданд төөрөгсдийг хүлээгчид бас ямар их энэлэн болоод шаналал дунд элэг эмтрэн хүлээж байгаа билээ. Өдөр шөнө, өглөө оройгүй захгүй тэнгисийн эрэг дээр их түүдгийг өрдөн буй эхнэр, эх хүний хүлээлтийг мэдрэх хэрэгтэй. Ард үлдэгсдийн тэр их хүлээлт, итгэл найдварын гал эцсийн мөч хүртэл сүүмэлзсээр байх ажгуу.

Өмнө өгүүлсэн залуурч өвгөн багахан усаа өөртөө бус залуустаа харамгүй өгч байгаа, бяцхан хүүд итгэл найдварыг чадах хэрээрээ өгч байгаа, анир чимээгүйхэн өөрийгөө их далайд өргөж байгаа гэх мэт олон, олон элэг эмтрэм үйл явдлууд эл бүтээлд гарах билээ. Та бүхэн уншаагүй байгаа бол заавал уншаарай. Эцсийн эцэст итгэлийн гал тэнгисийн эрэг дээр сүүмэлзэн харагдах ажгуу.

Уг түүвэрт байх дараагийн нэг зохиол бол аугаа соён гэгээрүүлэгч В.Шукшины “Морин улаагана” юм. Энэ зохиолоор оросууд кино хийсэн. Бас манайхан ч яг зохиолоор нь маш сайн кино хийж чадсан. Агуулга нь бас л юм бодуулахаар шүү. Орчин цагийн хэлээр бол нэлээд “хүнд гар” шоронгоос алс нутгийн нэгэн бүсгүйтэй захидлаар харилцсаар эцэстээ хайр сэтгэлтэй болж байгаа, хайр сэтгэлээрээ жигүүр хийн мөнөөх бүсгүйдээ очиж хамтдаа сайхан амьдралыг эхлүүлж буй эгэл жирийн бүхний тухай өгүүлнэ. Гэвч гэрэл гэгээ бүхнийг дагаж гайхам сайхан аз жаргал ирдэггүйг эл зохиолоос харах билээ.

Оросын сонгодог зохиолч Н.В.Гоголийн (1809-1852)алдарт “Амигүй албат нар” хэмээх номын талаар бичих гэсэн юм. Уг номын анхны хэвлэл 1959 онд орчуулагч Амарзанаев орчууллаа гэжээ. “Амигүй албат нар” номыг найруулал гэж дурдаад, хамжлагат ёс нуран унаж байгааг ёгтлон харуулжээ гэж байдаг.

Уг номд Оросын багавтар Н хэмээх хотод нэгэн сүйх тэрэг ирж байгаагаар эхэлнэ. Тэр нь Чичиков хэмээх гол баатрын сүйх тэрэг бөлгөө. Тэр тэргэнд гуа сайхан биш боловч тийм ч царайлаг гэмээргүй, махлаг бүдүүн биш боловч тийм ч туранхай гэмээргүй, төдий л өтөлсөн биш боловч арай ч залуу гэгдэхээргүй нэг ноён сууж явав.Ноёныг морилон ирсэнд хотынхон хөл хөөрцөг болцгоосонгүй, зөвхөн зочид буудлын урдаас харсан гуанзны үүдэнд зогсож байсан хоёр орос тариачин энэ тухай хорондоо нэг хоёрхон үг солилцсон боловч энэ нь ноёны тухай биш, харин ноёны сууж яваа сүйх тэрэгний тухай л өөлж ярилцсанаас биш, өөр гойд зүйлгүй өнгөрч билээ. “Энэ сүйх тэрэг Москва орж дөнгөх үү” гэхэд нөгөө нь “дөнгөнө” гэж хариулжээ. “Тэгвэл Казань хот орох гэвэл дөнгөхгүй байх аа, тийм үү” гэж дахин асуухад “Казань хот яасан ч хүрэхгүй” гэж хариулжээ. Ингээд л болоо.

Ноёнтонг буудалд нь буулгана. Буудал нь Оросын багавтар хотын хаана ч байж л байдаг буудлуудаас юугаараа ч үл ялгагдах буудал байх бөгөөд булан бүрээс нь чавга шиг том хар жоомнууд бүлтэлзэн харж байдаг зочдын тасалгааг хувцасны шүүгээгээр таслан хийсэн аж. Энэ Чичиков яах гэж хотод ирж байгаа вэ гэвэл газрын эздийн нас барчихсан тоонд нь хэвээрээ байдаг албатуудыг хямдхан худалдаж аваад өөрийн албаттай болох. Тэр “амигүй албатуудаа” барьцаалан банкнаас зээл авч баяжих, дээдсийн хүрээнд орон заавал баян айлын охинтой гэрлэх алсын зорилготой ирж байгаа юм.

Уг зохиол уран хошин аясаар бичигдсэн бөгөөд Орос орны хамжлага газрын эзэдийн мунхаг харанхуй байдлыг уран хошиноор элэглэн гаргасан байдаг. Байгалийн зураглал, эздийн хоол хошны тухай бичсэн бичвэрүүд үнэн тансаг бөгөөд бараг л үнэр нь ханхалтал бичжээ. Түүний Собакевич хэмээх газрын эзэнтэй наймаалцсан хэсгээс сонирхуулъя.Хүн худалдаж авна л гэж байгаа хойно заавал нэг ашигтай л байж таараа гэж бат итгэсэн Собакевич түүний үнэ хэлэхийг анан хүлээж байдаг. Уул нь тэр үеийн хуулиараа дараагийн бүртгэл хүртэл нас барсан албат нарыг амьд хэмээн бүртгэж байдаг бөгөөд бүр татвар хүртэл авдаг байна. Тиймээс тэр хоосон нэрийг зарсан нэрээр бүртгэлээс хасуулах нь газрын эзэнд ашигтайгаар барах уу бүүр хэдэн мөнгөөр зарчихвал ашиг ч олоод явчих хэрэг аж.

Чичиков байхгүй албат нэг бүрийг наян мөнгөөр авах санал тавина. Харин Собакевич “Би танаас илүү юм авахгүй. Ширхэг нэг бүрийн нь зуун рубелиэр өгнө” гэж хэлэв.

Чичиков “Зуу гэн ээ” гэж цочин хэлснээ, амаа ангайж би буруу сонсов уу, үгүй бол Собакевичын хүнд хөшүүн хэл нэг гэхийн оронд өөр тоо дуудчихав уу гэж гайхан түүний нүд өөд ширтэн харлаа гээд мань хоёр наймаалцаж эхэлнэ. Собакевич үхсэн зарц нэг бүрээ магтан ийм хүн олдохгүй гэж магтах аж.

Би ямар шаахай худалдах гэж байгаа биш дээ гэж Собакевич хэлэв. Та өөрөө бодоод үз л дээ. Тэд чинь хүн биш шүү дээ гэж Чичиков маргана. Дансанд байгаа албат нараа иймхэн үнээр худалдах тийм тэнэг хүнийг эрэхгүй юү. Дансанд байгаа гэж та дэмий хэлж байна. Таны тэр жинхэнэ албат нар аль хэдийнэ үхэж бодит биеэр үзэж болохгүй хоосон дуу чимээнээс өөр юу ч байхгүй болсон шүү дээ гэлцэн маргалдаж бөөн юм болсон ч хоёр рубель хавьцаа үнэ тохирдог. Ийм маягаар их олон хамжлагын эзэдтэй уулзах бөгөөд 1800- аад оны үеийн орос тосгодын амьдралтай, тэдний амин хувиа хичээсэн түшмэлүүдийн тухай найруулал юм.