Month: April 2021

Энэ сарын 16-нд буюу баасан гаригт “Дубайн гэрээ”-ний гэгдэх Да.Ганболд, С.Баярцогт, Б.Бямбасайхан, Б.Ариунсан, Б.Бадрал нарыг шүүх хурал болно. Да.Ганболдын өмгөөлөгч Б.Баяраатай ярилцлаа.

–Шүүхийн маргаан жил орчмын хугацаанд үргэлжлэх хооронд шинэ нөхцөл байдлууд үүсч байх шиг байна. Дубайн хэдийг Оюу толгойд ногдох татварыг бууруулж, эдийн засгийн давуу тал үүсгэсэн гэж буруутгадаг. Энэ тал дээр өмгөөлөгчийн зүгээс ямар байр суурьтай байна вэ?

-Бидний үзэж байгаагаар “Оюу толгой” төслийг гацаанаас гаргаж, далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн шийдвэр нь гэмт хэрэг биш болохыг цаг хугацаа улам бүр харуулж байна. Анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарах үед прокурор цагаатгахад ач холбогдолтой хэд хэдэн баримтыг хэрэгт аваагүй байсан. тухайлбал, 2018 оны нэгдүгээр сарын 10-ны өдрийн татварын Шийтгэл ногдуулах хуудсаар 377 тэрбум төгрөгийн татварын төлбөр ногдуулсан байсныг хэрэгт хавсаргаагүй. энэ талаар шинжээчээр оролцсон татварын байгууллага ч мэдэж байсан нь гарцаагүй. Уг татварын акт гарснаас хойш хоёр жил зургаан сарын дараа эрүүгийн шүүх хурал болсон гэхээр мэдэхгүй байх боломжгүй л дээ. тус татварын актаар оюу толгой ХХК-ийн 2013-2015 оны гурван жилийн хугацааны татвар төлөлтийг шалгасан боловч Дубайн төлөвлөгөөнөөс шалтгаалж татвар буурсан гэх нөхцөл үүсээгүй байх жишээний. үүнээс гадна 2016-2018 оны хооронд буюу Дубайн төлөвлөгөө хэрэгжих үеийн гурван жилийн татвар төлөлтийг шалгаад 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 18-ны өдрийн нөхөн ногдуулалтын актаар 650 тэрбум орчим төгрөгийн татварын акт тавьсан. татварын байцаагчид Дубайн төлөвлөгөөг Хувьцаа эзэмшигчдийн дотоод хэлцэл тул татвараас чөлөөлөх эрх зүйн баримт биш гэж үзэн зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр татварын нөхөн төлбөр тавьсан байдаг юм. үндсэн хууль, татварын хууль тогтоомжид зааснаар татварыг зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр ногдуулж, чөлөөлөх үндэслэлтэй. гэтэл таны асуултандаа онцолсончлон б.бямбасайхан, да.ганболд нарыг Оюу толгой компанид ногдох татварыг бууруулж, түүнд эдийн засгийн давуу тал үүсгэсэн гээд яллаад явж байгаа. Яаж ч бодсон ойлгох аргагүй зүйл.

–Дубайн төлөвлөгөө батлагдсанаар эдийн засагт татвар талаас ямар өгөөж өгсөн бэ?

-Хэрэв Дубайн төлөвлөгөө батлагдаж, Оюу толгой төсөл үргэлжлээгүй бол түрүүн дурдсан нэг их наяд төгрөгийн татвар төлөгдөж, нийт иргэддээ 300 мянган төгрөг хуваарилах ямар ч боломжгүй байсан гэдэг нь бодитой үнэн. Учир нь үйл ажиллагаа явагдахгүй бол татвар төлөгдөх боломжгүй. Хөрөнгө оруулагч талаас арбитрт маргаантай байгаа нэг их наядын татвар нь нийт төлөгдсөн татварын 10 хувь нь гэж тайлбарласнаас үзэхэд шууд утгаараа иргэн бүрийн тоогоор гурван сая төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний татвар улсын төсөвт төлөгдсөн гэсэн үг.

–Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан 2020 оны нэгдүгээр сарын 10-ны өдрийн хууль нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай Үндсэн хуулийн Цэцийн 2020 оны 12 дугаар дүгнэлт гарсан. Товчхондоо таны үйлчлүүлэгчийг, ер нь Дубайн хэдийг Үндсэн хууль зөрчсөн хуулиар ялласан гэж харж болох уу?

-Үндсэн хууль зөрчсөн хуулиар иргэдээ ялласан гэж ойлгож харах бүрэн үндэстэй. Өмгөөлөгчийн хувьд Улсын дээд шүүх эдгээр нөхцөл байдлыг анхааран үзнэ гэдэгт итгэлтэй яваа. Миний үйлчлүүлэгч Д.Ганболд хараат бус шударга шүүхэд итгэж суугаа тул Улсын дээд шүүхэд хяналтын журмаар гомдол гаргасан байгаа.

–Таны үйлчлүүлэгч болон бусад яллагдагчийг улс төрийн зорилгоор буруутгасан гэх шүүмжлэл дуулддаг. Саяхан АН–аас үзэл санааны хоригдлууд гээд зарлачихсан. Энэ тал дээр байр сууриа хуваалцаач?

-Улс төрийн зорилгоор яллаж байгаа гэж үзэх ноцтой нөхцөл байдал үүсээд байна. Дубайн төлөвлөгөөг батлахтай холбогдуулан Ерөнхий сайдын 2015 оны дөрвөн удаагийн захирамж гарсан. Эдгээр захирамжийг дөрвөн жилийн дараа буюу 2019 онд нэгэн төрийн бус байгууллагын нэхэмжлэлээр Захиргааны хэргийн шүүхээр илт хууль бус акт гэж тооцсон байдаг. Харамсалтай нь энэ маргаанд Засгийн газар дөрвөн жилийн өмнөх шийдвэрээ идэвхтэй хамгаалаагүй. Ингээд ч зогсоогүй шүүхийн шийдвэрт дээд шатанд гомдол гаргаагүй орхигдуулсан. Засгийн газар шүүхийн маргаанд эхнээс нь дуустал зөвхөн төлөөлөх эрхээс өөр үндэслэл гаргахгүй, нотлох баримт тайлбар өгөхгүйгээр эсэргүүцсэн төдий дүр үзүүлээд илэрхий худлаа ялагдсан гэсэн үг. Тэр ч бүү хэл нэхэмжлэгч төрийн бус байгууллагатай Засгийн газрын шууд харьяа Цагдаагийн байгууллага нь иргэдийн сошиал орчин дахь үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хянах талаар хамтран ажиллах гэрээ байгуулчихсан байх жишээтэй. Энэ захиргааны шүүхийн шийдвэрт үндэслэн эрүүгийн шүүхээс Б.Бямбасайхан, Да.Ганболд нарыг Ерөнхий сайдын илт хууль бус захирамжийг биелүүлсэн гэж үзэн ялласан байдаг. Хэн ч Засгийн газрын шийдвэрийг хожим дөрвөн жилийн дараа шүүхээр хүчингүй болгож, улмаар таван жилийн дараа түүнийг үндэслэж гэмт хэрэгт яллана гэж бодохгүй нь тодорхой шүү дээ.

–Захиргааны шүүхийн энэ шийдвэрийг Б.Бямбасайхан, Да.Ганболд нар шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас дахин хянуулах хүсэлтийг шүүхэд гаргасан. Тэдний хүсэлт юу болсон бэ?

-Хүсэлтийг шийдвэрлэх шүүх хурлыг нэхэмжлэгч төрийн бус байгууллага, хариуцагч Засгийн газрын аль аль нь хийлгэхгүй улдан чангааж шүүх хурлыг хойшлуулсаар долоон сарын нүүр үзлээ. Одоогийн Засгийн газар нь хүртэл өөрийн ялагдсан шүүхийн шийдвэрээ дахин сэргээлгэхгүй гэсэн байр суурьтай оролцож байгаа. Засгийн газар нь өөрөө ийм увайгүй богино зайн явган улс төр хийж, улс төрийн өрсөлдөгчдөө эрүүгийн хэрэгт шүүхээр яллуулахаар улайрч байгаа нь илэрхий байна шүү дээ. Засгийн газар өөрийн захиалсан шүүхийн шийдвэрийнхээ ард нуугдаад байна гэсэн үг. Уг нь төрийн залгамж чанар, улс төрийн соёл гэж байх ёстой баймаар юм.

–Б.Бямбасайхан, Да.Ганболд нарыг ямар үндэслэлээр хоёр шатны шүүхээс гэмт хэрэгт буруутган ял шийтгэснийг уншигчдад эргэн сануулах уу, хоёулаа?

-УИХ-ын Эдийн засгийн идэвхжлийг нэмэгдүүлэх тухай 2014 оны 34 дүгээр, Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах тухай 2015 оны 41 дүгээр тогтоолоор Засгийн газарт “Оюу толгой” төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэх, хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээр хийхийг үүрэг өгсөн. Зүгээр ч үүрэг өгөөгүй, “Оюу толгой” төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөөнд саад учруулсан албан тушаалтанд хуулийн хариуцлага тооцож энэ талаар эргэж УИХ-д зургаан сар тутам тайлагнаж байх хугацаатай үүргийг Засгийн газарт өгсөн. Ингээд Засгийн газрын 2015 оны 20, 21, 27 дугаар хуралдааны тэмдэглэл, Ерөнхий сайдын дөрвөн удаагийн захирамжийн дагуу “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Бямбасайхан, “Эрдэнэс Оюу толгой” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Д.Ганболд нар албан үүргийнхээ дагуу Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөөнд гарын үсэг зураад өнөөдөр гэмт хэрэгт буруутгагдаад явж байгаа. Ажлаа хийх явцдаа хувьдаа хөрөнгө завшсан, хулгай хийсэн, хувийн ашиг сонирхлоо ямар нэгэн байдлаар гүйцэлдүүлсэн бол Эрүүгийн хуулиар ял шийтгэх үндэслэлтэй төдийгүй ял шийтгэл гарцаагүй байх зарчим үйлчилнэ. Гэтэл энэ хүмүүс нэг ч төгрөг завшаагүй, хувийн ашиг сонирхлоо огт гүйцэлдүүлээгүй. УИХ-ын эрх олгосны дагуу Засгийн газрын удаа дараагийн хурлаар нэг бүрчлэн хэлэлцүүлж, Дубайн төлөвлөгөөний төсөл, удирдамжийг баталсан байхад өнөөдөр ял эдлээд сууж байна.

–Ямар хууль зөрчсөн гэж буруутгадаг вэ?

-Засгийн газрын тухай хуулийн холбогдох заалтыг тухайлбал, кабинетын зарчмаар шийдвэрлэх асуудлыг Ерөнхий сайд дангаар шийдвэрлэж эрх хэмжээгээ хэтрүүлсэн гэх үйлдэлд хамаатуулан буруутгадаг. Засгийн газрын тухай хуулийг Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн зөрчих боломжтой, харин иргэд, аж ахуйн нэгж зөрчих боломжгүй. Засгийн газрын шийдвэрийг иргэн, аж ахуйн нэгж биелүүлж хэрэгжүүлэх үүргийг хуулиар хүлээхээс биш зөв бурууг хэлэлцэн шүүх эрх байхгүй. Гэтэл прокуророос Засгийн газрын шийдвэрийг эсэргүүцэх, хэрэгжүүлэхгүй байх, хуулийн байгууллагад мэдээлэх үүргээ хэрэгжүүлээгүй гэж буруутгасан. УИХ, Засгийн газрын бүх түвшинд шийдвэр гарчихаад байхад төрийн өмчит компанийн захирал түүнийг хэрэгжүүлэхгүй, наад шийдвэр чинь зөв буруу, хууль зөрчсөн гэж эсэргүүцэх эрх байхгүй.

–Олон нийтийн дунд Дубайн төлөвлөгөөг батлаад баахан хөрөнгө мөнгө завшсан гэх ойлголт байдаг л даа…?

-Иргэн Б.Бямбасайхан, Да.Ганболд нарын тухайд хувьдаа хөрөнгө завшсан, хулгай хийсэн гэх асуудал яригддаггүй юм. Хуулийн байгууллага хоёр жил гаруй хугацаанд нууцаар мөрдөн шалгах ажиллагаа гүйцэтгэсэн ч ажлаа хийж явсан гэмгүй хүмүүсээс буруу юм илрэхгүй нь тодорхой. Дахиад хэлье, улстөрчдөд холбогдох эрүүгийн хэргүүдэд байшин сав, машин тэрэг, хөрөнгө мөнгө завшсан, хураагдсан гэх асуудал яригдаж байдаг ч иргэн Б.Бямбасайхан, Да.Ганболд нарын хувьд тийм зүйл байдаггүй.

–Да.Ганболд нарт төлөвлөгөөг батлахаас өөр сонголт байгаагүй юу, эсвэл ямар нэг сонголт байхад нүдээ аниад өнгөрөөчихсөн зүйл бий юү?

-Засгийн газраас нэгэнт гарсан шийдвэрийг төлөвлөгөөнд тусгасан байдаг. “Оюу толгой” төслийг гацаанаас гаргах шийдэл дээр бол өөр сонголт байхгүй. Нэгэнт бодитой гарсан “Оюу толгой” төсөлд зарцуулагдсан зардлыг шалгаад зөвшөөрөхгүй гээд яах билээ, нөгөөтэйгүүр өмнө нь гэрээгээр тогтворжуулсан татварын нөхцөлөөсөө буцаан ухарч болохгүй шүү дээ. Монголын төр тэгвэл хөрөнгө оруулагчийнхаа өмнө хүлээсэн үүргээ зөрчинө. УИХ, Засгийн газар, Ерөнхий сайд, Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал, Төлөөлөн удирдах зөвлөл, толгой компанийн шийдвэр бүх түвшинд гарчихаад байхад төрийн өмчит компанийн гүйцэтгэх захирал гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж, ажил үүргээ гүйцэтгэхээс өөр сонголт байхгүй.

–Энэ хэрэгт тухайн үеийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийг шууд буруутгасан байдаг байх аа?

-Хэргийг уншихаар Ч.Сайханбилэгийг шууд буруутгасан байдаг юм. Бусад нь Засгийн газар, Ерөнхий сайдаас өгөгдсөн үүрэг даалгаврыг биелүүлсэн гэх ялтай. Бүр “Засгийн газраас өгөгдсөн үүрэг даалгаврын хүрээнд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн үүрэг даалгаврыг биелүүлсэн” гэж яллах дүгнэлт, шүүхийн шийдвэрт цохон тэмдэглэж байгаад буруутгадаг. Уг нь энэ хэргийн гол зангилаа болсон Ч.Сайханбилэгийн гэм буруугийн асуудлыг эхэлж шийдвэрлэсний дараа үүрэг даалгавар биелүүлсэн хүмүүсийн асуудлыг ярих ёстой. Тухайн үед Ч.Сайханбилэг “Би Дубайн төлөвлөгөөг хар толгойгоороо хариуцна, улс төр нь миний хэрэг. Та нар зүгээр л ажлаа хийцгээ” гэж үүрэгдэж байсан атал өнөөдөр өөрөө эзгүй, харин ажлаа хийсэн нь шоронд сууж байна даа. Ер нь бол Ч.Сайханбилэгийг эзгүйд нь эчнээ яллачихсан.

–Шинжээчдийн асуудал нэлээд шүүмжлэл дагуулдаг. Танд ч хэлэх үг бий байх…?

-Шинжээчид УИХ, Засгийн газар, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр удаа дараа хэлэлцэж баталсан 2009, 2011 оны Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг хууль зөрчсөн гэж дүгнэлт гаргаад үргэлжлүүлээд Дубайн төлөвлөгөө нь хууль бус хэлцлийг үргэлжлүүлсэн гэж үзсэн. Уг нь шинжээч хараат бус хөндлөнгийн бие даасан байх хуулийн шаардлагатай. Гэтэл Засгийн газрыг төлөөлж Сангийн яамыг хохирогчоор тогтоосон атлаа Сангийн яамны харьяа Татварын ерөнхий газрын татварын байцаагчдыг шинжээчээр томилсон байдаг юм. Угтаа бол хохирогч, шинжээч бүгд л Засгийн газрыг төлөөлчихсөн. Татвар хураагчийг татварын шинжээчээр томилсон. Нөгөө талаас хохирсон гэх Сангийн яамны шууд албан тушаалын эрхшээлд байдаг шинжээчид татвар авахгүй гэвэл ажилгүй болно биз дээ. Шинжээч нар Монголын төрийн эрх барих, удирдах дээд байгууллагууд хууль зөрчсөн гээд сүүлдээ шүүхийн эрх хэмжээнд халдаж хууль тайлбарласан дүгнэлт гаргасан нь хараат бусаар ажиллаж чадаагүйн илрэл болов уу. Татварын байцаагчийг шинжээчээр ажиллахыг хуулиар шууд хориглодог. Оюу толгойд татварын хөнгөлөлт үзүүлсэн гэх асуудлаар хариуцсан татварын байцаагчийг шинжээчээр томилоод хохирогч нь танай дарга шүү гэхээр ямар шийдвэр гаргах нь тодорхой л доо. Мөн татварыг зөвхөн татварын байцаагчийн акт, дүгнэлтээр ногдуулахаас шинжээчийн дүгнэлтээр ногдуулах тухай хууль байхгүй.

–Ингэхэд хохирлын асуудлыг шүүх тогтоосон бил үү?

-Шүүхийн хэлэлцүүлгийн явцад хохирол байхгүй болсон. Шинжээч сонирхлын шууд зөрчилтэйн дээр дүгнэлт нь үндэслэл муу гарсан, хууль зөрчсөн байсан. Мөн дээрээс нь хохирогч хохирлоо Оюу толгойгоос нэхэмжилнэ гэдгээ илэрхийлж, улмаар прокурор хохирлыг жич нэхэмжлэх санал гаргасан. Материаллаг бүрэлдэхүүнтэй буюу бодит хохирол шаарддаг гэмт хэргийн тухайд хохирол нотлохгүйгээр ял шийтгэдэггүй хуультай. Гэтэл манай шүүх хохирлоо хожим нэхэмжлээрэй, урьдчилаад ялаа өгчихье гэсэн шийдвэр гаргасан. Засгийн газар Оюу толгойгоос хохирол нэхэмжлэхгүй бол яах вэ, нэхэмжлээд нотлогдохгүй бол яах вэ, хожим нөхөж цагаатгах юм уу гэдэг олон асуулт үлдээсэн. Нэмж хэлэхэд, Оюу толгойг энэ хэрэгт огт оролцуулаагүй. Татварын хөнгөлөлт эдэлсэн гэж байгаа бол энэ хэрэгт шалгах, ядаж иргэний хариуцагчаар оролцуулж давуу байдал олж авсан гэх татварын талаарх байр суурийг нь сонсох ёстой шүү дээ.

– ХҮН АМЫН 30 ХУВЬ НЬ ЯДУУРЛЫН БАЛЧИГТ УНАСАН БАЙХАД ЭРХБАРИГЧИД 100 ЖИЛИЙН ОЙГОО ТЭМДЭГЛЭЖ НЭГНЭЭ ШАГНАЖ, ХӨӨРГӨЖ БАЙНА –

УИХ–ын гишүүн О.Цогтгэрэлтэй ярилцлаа.

–Энэ долоо хоногт чуулган хуралдаагүй, байнгын хороод хуралдахгүй байхаар байна. Ямар шалтгаантай вэ. Ковидын нөхцөл байдал парламентын үйл ажиллагааг доголдуулах хэмжээнд хүртэл хүндэрчихэв үү?

-Эрх баригчид ковидын өмнө, өөрсдийнхөө явуулсан буруу бодлогынхоо үр дагаврын өмнө аль хэдийнэ гараа өргөөд бууж өгснөө ил тод зарласан үйл явдлууд өрнөж байна. бид бүгд санаж байгаачлан гурван сарын өмнө тухайн үеийн Ерөнхий сайд, намын дарга нь бууж өгснөө зарласан. гардаж байлдана, бүсэлж дайрна гэж ердөө хоёр, гурван сарын өмнө амлаж байсан ч эхний асуудалтайгаа тулгарангуут л шалтаглан “фронтоо” хаяад зугтчихсан шүү дээ. алх барьсан хүнд асуудал болгон хадаас болж харагддаг гэж нэг үг байдаг. яг түүн шиг сэлэм бариад дайрахаар асуудлын шалтгаантай нь биш, харагдах хэлбэртэй нь ноцолдож, хариуцсан хүмүүсийг нь л “цавчаад” дуусдгийг бид хангалттай харлаа. тушаал, шийдвэр биелүүлж байсан анхан, дунд шатны олон хүмүүсийг өнгөрсөн жилүүдэд “цавчих” шиг боллоо. бараг гурван жил хагасын турш камер бүрийн өмнө хүн загнаж, уулзалт, хурал болгон дээр хөмсгөө зангидан ширээ алгадаж, “сэлэм” эргүүлж, алга ташуулан уухай хашгируулсан ч нийгэмд бугшаад байсан олон асуудлаас алиныг нь ч эрх баригчид шийдэж чадаагүй. өмнөх Ерөнхий сайдаас одоогийн Ерөнхий сайдад төрөх эмнэлэг, эмнэлгүүд, цэрэг цагдаа, цэцэрлэг сургууль, түлш эрчим хүч гэх мэт салбар бүрийг тойрсон “хур асуудлууд” ямар ч шинэчлэл, ахицгүйгээр бараг улам дордоод өвлөгдөж үлдсэн.

–Цар тахлын нөхцөл байдал улам хүндэрч байна. Төр засгаас хэрэгжүүлж буй ковидын тархалтыг хумьж авах, эдийн засгаа сэргээх үйл ажиллагаанд ямар үнэлэлт дүгнэлт өгөх вэ?

-Аливаа асуудал оношоо олж тогтоож, түүнийг засаж, залруулснаар шийдэгдэнэ. Гэтэл эрх баригч нам аргалж, гал унтрааснаар ирлээ. Сүүлийн хэдэн жилд ямар ч асуудлын оношийг олж, эмчлэх чиглэлийн шинэчлэл, өөрчлөлт огт хийгдсэнгүй. Гал унтраах, нэг удаадаа аргалж өнгөрөөх байдлаар асуудлуудыг намжаасаар ирсэн нь одоо олон газарт бугшсан, асахад бэлэн галтай асуудлууд эрх баригчдыг, иргэдийг хүлээж байна.

Эхнээсээ бугшсан асуудлуудын зарим нь ил болон гарч ирж байна. Вакцинжуулалтын хурдаа нэмнэ гэж амлаж байсан Засгийн газар хоёр, гурван хоногийн дараа ямар ч нөөцгүйгээ мэдэж байх жишээний. МАН 20, 30 жилийн төлөвлөгөө, алсын хараа ярьдаг. Гэтэл үнэндээ хоёр, гурван хоногийн ч төлөвлөгөөгүй суудаг гэдгээ нийтэд зарлачихлаа.

Засгийн газар ковидын нөхцөл байдалд бэлдэж эхлээд, ажиллаад жил гаруйн хугацаа өнгөрлөө. Энэ хооронд, эргэж буцсан шийдвэрүүд, тодорхой төлөвлөгөөгүй, бэлтгэлгүй байгаа нь харагддаг. Хамгийн гол нь өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд хүний эрх, бизнесүүдийн эрх чөлөө маш их зөрчигдлөө.

Өнгөрсөн хавар, зунд дотооддоо цар тахлыг алдаагүй байхад хөл хорио тогтоож, иргэд, бизнесийнхний тамирыг аль эрт барчихсан. Бизнесүүдийг жилийн өмнөөс гадаад орчноос бүх харилцааг нь таслаад, дээрээс нь дотоодын эдийн засгийн урсгалыг нь ч хааж, үүнийг дагаад иргэдийн орлого бүтэн жил хорионд байлаа. Ямар ч тамиргүй, тэнхэлгүй болгож байгаад, бараг эргэж босох эрмэлзэлгүй болсных нь дараа л саяхнаас “амь тариа” хийх гэж оролдож байна.

Хөл хорио нэрийн дор хүний эрхийг уландаа гишгэж байна. Гадаадад гацсан иргэдийн эрх жил хагасын турш зөрчигдөж байгааг та бид хангалттай харлаа. Иргэд төлбөрөө төлөөд эх орондоо ирье гэж бүтэн жилийн турш онцгой комиссынхноос гуйцгааж байна. Угтаа бол иргэдээ татаж авах нөөц бололцоо хангалттай байсан. Өнгөрсөн хавар, зуны турш зочид буудлууд нь хаагдчихсан, МИАТ нислэггүй, сул зогсонги байдалтай байхад иргэддээ сонголт, бизнесийнхэндээ боломж олгоод тусгаарлалтын байруудыг олноор нээгээд аль эрт иргэдээ бүрэн татаад авчих боломж байсан ч огт ашигласангүй. Иргэдээ авчиръя гэхээсээ илүүтэй айдсаар ард түмнийг барьчихья, айдас дээр нь тоглоод УИХ, орон нутгийн сонгуульд ялаад авъя гэсэн бодлого явсан. Одоо үргэлжлүүлээд ковидыг ашиглаж Ерөнхийлөгчийн сонгуульд яаж ялах вэ гэдэг бодлого нь үргэлжилж байна. Тод жишээ бол, сая хэд хоногт МАН 100 жилийн ойгоо өргөн дэлгэр тэмдэглэлээ. Ковидыг хумьж авахад биш, баяраа тэмдэглэхэд л илүү анхаарлаа. Өдөр бүр 100, 100 -гаар нь хүмүүс цуглуулж, 100 жилийнхээ баярын батламж, бэлгийг гардуулж, вирус тарааж байна. Энэ хооронд коронавирусийн тохиолдол нэмэгдэж, өдөрт л 700, 800 шинэ тохиолдол бүртгэгдэж байна. Хүн амын 30 хувь нь ядуурлын балчигт унасан, өвчин тахлын энэ үед эрх баригчид 100 жилийн ойгоо тэмдэглэн нэгнээ хөөргөн байгаа нь зохимжгүй байна. Ерөнхий сайд нь “Энэ хөл хорио сүүлийнх байгаасай” гэж залбираад байгаа юм уу гэлтэй аргаа барсан үг хэлнэ лээ. Ямар ч төлөвлөгөө байхгүй хүний үг л ийм байдаг байх.

–Одоо хэрэгжиж буй эдийн засгаа аврах 10 их наядын хөтөлбөр аж ахуйн нэгжүүдэд дэмжлэг болж чадах эсэхэд юу хэлэх вэ?

-Оройтсон, бас оновчтой байсан уу гэдэг дээр тойрч яримаар санагдаж байна. Засгийн газрын авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүд, 10 их наядын хөтөлбөр ч, өнгөрсөн долоо хоногт иргэдийн данс руу шилжүүлсэн “хөл хорионы төлбөр” ч тэр, вакцинжуулалт, иргэдээ татан авчрах үйл ажиллагаа гээд энэ бүх асуудлын аль алинд нь нэг том дутагдал байгаад байна. Иргэдэд, бизнесүүдэд, хувийн хэвшлийнхэнд огт сонголт олгодоггүй. Яг л өнгөрсөн нийгмийн арга барилаар цор ганц хувилбартай шийдлээр асуудлыг шийдэх гэж үзээд байгаа юм. Тэр шийдлээ төр санал болгоно, төр өөрөө хэрэгжүүлэлтийг нь хийнэ. Бидний, иргэдийн хүсэх, хүсэхгүй энд огт хамаагүй.

Сая иргэн бүрд 300.000 төгрөг өгөхдөө ч бас олон нийт юу хүсч байгааг авч хэлэлцсэнгүй. “Хөл хорионы төлбөрт” тараасан мөнгө 1,2 их наядаар хэмжигдэнэ. Чанартай сайн вакциныг зах зээлийн үнээс нь багадаа гурав дахин өндөр үнээр насанд хүрсэн иргэдийнхээ тоогоор олоод авчих мөнгө. Эртнээс төсөвлөөд, энэ дүнгээр гэрээ хэлцэл хийсэн бол магадгүй олдоц одоогийнхоос арай дээр байж ч болох байлаа.

Дээр ярьсан тусгаарлалтын байранд ч энхүү асуудал адилхан. УОК-ын шилж сонгосон, шилсэн гэхээсээ илүүтэй шахсан, шаардлага хангах, хангахгүй янз бүрийн байранд хүчээр аваачаад 50,000 төгрөгийн ханштайгаар л байрлах ёстой гэсэн цор ганцхан сонголттой. Хэрэв хүсэхгүй бол, зөвшөөрөхгүй бол гэсэн ямар ч эргэлзээ, асуултгүйгээр эцэслэн шийдчихсэн.

Вакцины асуудал ч ялгаагүй. Эмийн компаниуд, бизнесийнхэн, хувийн хэвшлийнхнийг өөрсдийн шугамаар вакцин олж ирэхийг, иргэдийг өөрсдийн хүслээрээ үнийг нь төлөөд вакцинаа хийлгэх сонголтыг нь бас өгсөнгүй. Эрх баригчид ажлыг аргалж л хийж, азанд найддагаас биш, цэгцтэй бодлого байхгүй, чадвартай хүний нөөцгүй нам юм гэдэг нь тодорхой харагдаж байна. Лав л гамшгийн менежмэнтээр мэргэшсэн ганц ч боловсон хүчингүй л харагдаж байна.

–Манай улсад ковидын нөхцөл байдал хүндэрсэнтэй холбоотойгоор урд хөрш хилээ хаачихлаа. Удахгүй хомсдол үүсэх эрсдэл харагдаж байна. Улс орны нөхцөл байдал улам хүндрэх нь?

-Эрх баригчдын хувьд Гашуунсухайтаар гарах машин тоолж, нүүрснээс олсон орлогоо тэгшитгэн хуваарилж, хамгийн хурднаар, хэрхэн ард иргэддээ тараах вэ гэдэг ганцхан бодлоготой болоод удсан. Одоо бүр зэсийн үнэ өндөр байх юм чинь гээд урьдчилгаа татвар аваад тараадаг жишиг рүү явж байна. Урд хөрш хилээ битгий хаагаасай, нүүрс, зэсийн үнэ өсөөсэй гэдэг азанд найдсан бодлого л хэрэгжлээ.

Энэ хэвээрээ аргалаад яваад байвал болно гэж эрх баригчид бодоод байх шиг байгаа юм. Гэтэл төрийн эрх өсч, ордон тойрсон олон байшин, дарга нарт зориулсан конторыг төсвөөс барихын хэрээр ардчилал,иргэний эрх, эрх чөлөөнд аюул учирч байна. Эдийн засаг улам бүр хэврэгшиж, иргэд эрхгүй болж байгааг бүгд л мэдэж байгаа шүү дээ.

Нэгтгээд дүгнэвэл, төрийн шийдвэрүүд мэдэхгүй мөртлөө мэдэмхий, чадахгүй мөртлөө дайрамтгай болоод байгаа. Мэдэх зүйл бага болох тусам мэдэхгүй зүйл багасч мэдэмхий болдог тухай танин мэдэхүйн тойргийн тухай ойлголт байдаг л санаанд орж байна. Яг түүн шиг л асуудлыг дагнан судлаагүй, мэргэшин төрөлжөөгүй хүмүүс салбаруудыг хариуцаж байгаа учраас асуудлуудад танин мэдэхүйн хэмжээнд хандаад мэдэхгүй зүйлгүй мэт бодогдоод байх шиг. Ийм учраас бүх л асуудалд цор ганцхан оновчтой шийдлийг санал болгоод байна уу.

–Ардчилсан нам тогоон доторх асуудлаа ч шийдэж чадахгүй, эрх баригчдыг царайчлан, Улсын дээд шүүхийн шийдвэрийг горьдож сууна гэх шүүмжлэл гарч байна. Намын дотоод асуудал юу болж байна вэ?

-Яах аргагүй үнэн. Гэхдээ асуудлаа ил яриад, шийдлээ хайгаад, хэдэн тал болж үзэлцэж байсан ч сүүлдээ эргээд нэгддэг, нэгдэхээрээ улам хүчтэй болдог нь Ардчилсан намын өөрийнх нь араншин шүү дээ. Ийм л ил тод, дотоод ардчилалтай нам. Өнөөдөр гаднаас нь харахад эвлэхгүй юм шиг харагдаж байгаа боловч талууд хооронд, ялангуяа надаас хамаарах хувийн зөрчил, өс, эвлэж нэгдэхгүй байх том шалтгаан байхгүй.

Дүрмээ дагаад, эрх зүйн чадамжтай үндсэн дүрмийн хороо, дотоод сонгуулийн хорооноос зохион байгуулсан сунгаанд оролцоод л явсан. Анхан, дунд шатнаас сонгогдсон төлөөлөгчдийг оролцуулж намын их хурал хуралдаад, шаардлагатай бүх материалын хамт дээд шүүхэд бүртгэлийн хүсэлтээ хүргүүлсэн. Монгол Улсын шударга шүүх хэн нэгэн бүлэг, намын нөлөөнд автаагүй, хууль журмын хүрээндээ асуудлыг авч үзээд ардчилсан намын гишүүд дэмжигчдийн сонголтыг хүндлээд асуудлыг шударга шийднэ гэдэгт итгээд хүлээж сууна.

–Таны хувьд намын дотоод эв нэгдлийг хангахад ямар алхам хийх вэ. Хоёр талдаа гараад, хоорондоо та нар хүрээд ирээч гэсэн бичгийг сошиалаар шидэлцэж байгаа харагдсан?

-Эв нэгдлийг эрхэмлэсэн уриалга, албан бичиг гэхээсээ илүүтэй өдөөн турхирсан маягийн өнгө аястай уриалга гэсэн бичиг байсныг сошиалаар харсан. Өнөөдрийн байдлаар бичгээр гарт ирсэн зүйл алга. Сошиалаар зөрчилдөх биш ажил хэрэгчээр уулзалдаж, ярилцаж ойлголцох нь АН-д ардчиллаа бүтэн болгоход хэрэгтэй болов уу гэж бодож сууна.

Миний хувьд эвлэрэл, эв нэгдлийн талд байгаа. Санаж байгаа бол УИХ дахь бүлгийн гишүүд бид С.Эрдэнэ даргатай уулзаад ажлын хэсэг байгуулах саналыг тавиад явж байсан шүү дээ. Талцаж, муудсан ах нарын аль нэгнийх нь талд ороод, нөгөөг нь буруутгаад, мушгин хэлэх зүйлс байхгүй ээ. Үйл явдлууд хурдацтай өрнөөд утасны хоёр үзүүр дээр гараад суучихаад л байгаагаас биш С.Эрдэнэ даргатай ч, М.Тулгаттай ч эртнээс харилцаатай, хувийн зөрчил байхгүй.

–АН дотоод асуудлаа цэгцлэхгүй бол Ерөнхийлөгчийн сонгуульд орж чадахгүй эрсдэл харагдаж байна. Нөгөө талаар ямар зарчмаар нэр дэвшигчээ тодруулах вэ. Одоогийн Ерөнхийлөгчийг өрсөлдөгчгүйгээр нэр дэвшүүлэхээр таныг тохирсон гэх яриа явж байна?

-Ардын намын нэг хүнийг дэвшүүлэхээр тушааж гэвэл гишүүд нь ярсхийтэл гараа өргөцгөөж байж магадгүй юм. Харин Ардчилсан нам бол хэн нэгний тушаал, зааврыг дагадаг нам биш. Асуудлаа ил ярьдаг, өрсөлдөөнөөр буцалж байдаг нам. Нөгөө талаас намын хүчин төгөлдөр дүрмээр нэр дэвшигчийг сунгаагаар тодруулах ёстой. Сунгаанд минийхээр бол бүр олон хүн өрсөлдөх байх гэж харж байна. Одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, З.Энхболд, Р.Амаржаргал, Х.Тэмүүжин, З.Нарантуяа, Ц.Оюунгэрэл гээд өрсөлдөх боломжтой, өрсөлдөхөө илэрхийлсэн, өмнө нь хариуцлагатай алба хашиж явсан олон боломжит дэвшигчид манайд бий.

Ардчилсан нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцохгүй байх эрсдэлийг хүмүүс ганц нэг ярьж байна. Ардчилсан намын олонхоор шүүгдээгүй, гишүүдийн дундах сунгаагаар гарч ирээгүй “тоглоомын” нэр дэвшигчтэй өрсөлдсөн, аль эсвэл Ардчилсан нам оролцоогүй сонгуулиас сонгогдсон Ерөнхийлөгчийг ард түмэн “жинхэнэ” Ерөнхийлөгч гэж үзэх үү. Муутай ч, сайнтай ч Ардчилсан нам Монголын улс төрийн тэргүүлэх хүчнүүдийн нэг. Ардчилсан намгүйгээр болох Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг биднээс дутуугүйгээр эрх баригчид ч хүсэхгүй л байх.