2021.03.30-нд нийслэлд дархлаажуулалтын 39 цэгт 92 багийн 646 эмч, ажилтан ажиллаж, 10 мянган хүнийг вакцинжуулахаар төлөвлөжээ.
Month: March 2021
Нийслэлийн прокурорын газрын ерөнхий прокурор Ш.Нямдорж, орлогч прокурор Ц.Насанбат нарыг албан тушаалаас нь өөрчилж, тэдний оронд үүрэг гүйцэтгэгчдийг томилсон байна.
НПГ-ын ерөнхий прокурор Ш.Нямдоржийг прокурорын ажил эрхлэхийг нь түдгэлзүүлсэн бол орлогч прокурор Ц.Насанбатыг Баянзүрх дүүргийн Прокурорын газарт хяналт шалгалт хариуцсан ахлах прокуророор томилжээ.
Тэдний оронд НПГ-ын ерөнхий прокурорын үүрэг гүйцэтгэгчээр Д.Баянжаргал, орлогч прокуророор Ч.Энхжаргал нарыг томилсон байна.
Нийслэлийн прокурорын газрын удирдлагуудыг өөрчилсөн нь нэр бүхий шүүгч, хуулийн байгууллагын ажилтнуудын бичлэг задарсан, АН-ын дарга С.Эрдэнийг яллагдагчаар татагдсан хэргийг шалгаж буй үйл явдлуудтай холбоотой гэх мэдээлэл байна.
Хүн төрөлхтөн коронавирусийн тахалтай нүүр тулаад жил хагасын хугацаа өнгөрлөө. Дэлхий даяар сая хол давсан тооны хүн ковидоор нас бараад байна. Улс орнууд хилээ хааж, аялал жуулчлал таг зогсож, эдийн засгийн урсгал ч удааширч, дэлхий дахинаа нэгэн хүндхэн сорилтыг давж байна. Гэсэн хэдий ч амьдрал үргэлжилдгээрээ үргэлжилж, үйл явдал өрнөсөөр л байгаа билээ. Манайд ч мөн адил, цар тахал хүрээгээ тэлж халдвар авсан хүн хэдэн зуугаараа нэмэгдсээр байгаа ч удахгүй болох хоёр ч сонгуульд бэлдээд улс төрийн хүрээнд чамгүй үйл явдал өрнөж, чи бидээ тулж байна. Цаг гайгүй байхад, тэр бүү хэл ковидын ганц ч тохиолдол дотооддоо бүртгэгдээгүй байхад хилээ хааж, хатуу чанга хөл хорио тогтоон дүвчигнэж байж эрх баригчид УИХын сонгуульд дахин олонх болж чадсан билээ.
Дэлхийн улс орнуудад ч ээлж дараалан сонгууль болсоор байна. Израильд болж байгаа парламентын сонгуульд эрх баригч нам ялагдах нь тодорхой болж байна. Израилийн ерөнхий сайд Биньямин Нетаньяху сонгууульд ялах итгэл төгөлдөр орсон нь тодорхой юм. Өдгөө хүн амынхаа 70 хувийг вакцинжуулсан улс Израилиас өөр алга. Цар тахлын үеэр эдийн засгаа ч боломжийн авч гарсан тэрбээр ялалтандаа хэт бардам байсан байж мэдэх юм. Гэхдээ түүнийг ард түмэн нь сонгосонгүй.
Зургаан жил үргэлжилсэн Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа нь англичууд ч гарамгай удирдагч, ерөнхий сайдаа дахин сонгоогүй билээ. Нийт 61 улс орон татагдан орж, 60 гаруй сая хүн амь насаа алдсан дэлхийн хоёрдугаар дайнд Орос, Германы удирдагч нарыг голлон дурддаг ч тэднээс дутуугүй үүрэг гүйцэтгэсэн хүнийг Их Британийн ерөнхий сайд У.Черчиллийг гэдэг. Хоёрдугаар дайны үеэр Черчиллийн нэр хүнд 84 хувьтай байсан аж. Хүн амынх нь 70 хувь түүнийг сонсдог байв. Асар өндөр нэр хүндтэй байсан гэсэн үг. Тэгсэн хэдий ч 1945 онд болсон сонгуулиар ард түмэн түүнийг дахин сонгоогүй юм.
Нэг үгээр хэлэхэд, хүнд хэцүү цагт удирдаж байсан удирдагчдаа ард түмэн дахин сонгодоггүй аж. Тэгэхээр ард түмэн ач санадаггүй юу. Аюултай цагт удирдаж байсан удирдагчаа яагаад түлхдэг вэ?
Яагаад гэдгийг амьдралд ойрхон, энгийн утгаар нь тайлбарлах хэрэгтэй байх. Хүнд бэрх цагийн гашуун дурсамжууд, таагүй дурдатгалуудаасаа хүмүүс ямагт зайлсхийж, зугтаж байдаг. Муухай зүйл дурсахыг хүсдэггүй. Хоёр жилийн дараа гэхэд цар тахал аль хэдийнэ аюул байхаа больсон байна биз. Тэр үед болох парламентын сонгуулийн үеэр ХӨСҮТийн дарга асан Д.Нямхүү, Эрүүл мэндийн яамны Д.Амбасэлмаа дарга нар зэрэгцээд зурагтаар гарч ирээд “өвчний кластерыг дарсан” гээд яриад унавал хүмүүсийн сэтгэлд зарсхийсэн муухай мэдрэмж, дурсамж сэргэх нь тодорхой юм. Яг үүн шиг удахгүй болох сонгуулиар засаг төр удирдаж байсан У.Хүрэлсүх нарын хүмүүсийг ард түмэн дахин сонгох магадлал тун бага юм. Тэд өөрсдөө болохоор “Би сайн удирдсан, ард түмэн мэдэж байгаа. Намайг удирдаж байхад корона орж ирээгүй. Алаад өгнө өө” гээд л сонгуульд уухайлан ордог юм. Харин ард түмэн эсрэгээрээ байдаг. Түүний бүтэн жил хоосон хорьсон нь харагдаад, яаж сүржигнэж байсныг нь нүдээрээ харж байсан болохоор сонголтоо өөрөөр хийдэг. Таагүй дурсамж сэргээх хүнээ дараагийн жилүүдэд байнга харахыг хүсдэггүй юм. Хүрэлсүх гэхээр л хүнгүй гудамжууд ханхайгаад явган хүний гарцын дохио хоосон зайд яаж цуурайтаж байсан нь санагдахгүй байна гэж үү. Тэдний ард түмний өвчин зовлонгоор яаж улс төрийн хожоо хийж тэдний иттгэл найдвараар хэрхэн тоглосон нь шууд толгойд нь бууна. Хүйтэн жавар, дэлгүүрийн хүнсний төлөөх алалдаан, цагдаа нарын хатуу чанд дэглэм, цан хүүрэг татсан хөлдүү гудамжинд дэвхцэн зогсох төрийн албан хаагч охин таны толгойд бууна. Тэгээд хэн үргэлж ийм хөндүүр зовуурьтай цэг дээрээ даруулаад байхыг хүсэх вэ.
Тиймээс улс төрийн намууд сонгуульд нэр дэвшүүлэх хүндээ бодолтой хандаж, шинэ залуу хүмүүсийг гаргаж ирэх хэрэгтэй. Ядаж эерэг харагдана. Өнөө л Ө.Энхтүвшин, өнөө л У.Хүрэлсүх, Я.Содбаатар, С.Амарсайхан нарыг хараад ард түмний цар тахлын үеийн сэтгэл зарсхийлгэм түгшүүртэй дурсамж сэргэнэ. Хэн тийм муухай дурсамж сэргээдэг хүнийг сонгох билээ.
Улстөрчид зөвхөн амин хувиа бодсон богино зайны явуургүй улс төр хийдгээ болих хэрэгтэй. Өвчин тахлын сүүдэр ч үгүй байхад хий сүржигнэн айлгаж байгаад сонгуульд ялж ард түмнээ тохуурхах. Хамаг хааж боосон зүйлээ нээж байгаад намын 100 жилийн ойгоо сүртэй тэмдэглээд өвчин дэлгэрүүлж тоглох. Өөрсдөө баярлаж аваад буцаагаад хааж хорих. Ах дүү, амраг садан, найз нөхдөө дарга болгох. Дандаа л өөрсдийнхөө эрх ашигт тааруулсан амин хувийн арчаагүй үйлдэл харагдаад байгаа юм.
Өнөөдөр та хожоод, баяжаад, нэр хүндтэй мэт, чадаад байгаа байж болно. Харин түүх мартдаггүй гэдэг. Өнгөрсөн үеийн хар цагааныг маш сайн тодруулж харуулдаг. Улс орноо хэн яаж удирдсаныг үнэн мөнөөр нь, хар цагаанаар нь ялгаад гаргаад ирдэг. Гай, гавьяа хоёр нь түүхэнд үүрд үлддэг гэсэн үг. Одоохондоо баатар мэт авирлаж байгаа хүмүүсийн үнэн мөн чанарыг тод томруун харуулна. Баатар бол баатар чигээрээ үлдэнэ. Бач нь ч бас үр хойчид нь үргэлж дагаастай явах болно. Түүх мартахгүй.
Манай удирдагчид сүүлийн зуун жилд анх удаа ард түмнээ удирдах гэж юу байдаг вэ гэдгийг саяны тахалтай жил гаруй хугацаанд үзлээ. Тэд намын гишүүдээсээ өөр хүмүүсийн төлөө, бүүр өөрсдийг нь үзэж чаддаггүй хүмүүсийн төлөө анх удаагаа сэтгэлээ чилээж үзлээ. Үнэн болхи удирдаж байна аа л гэхээс өөр үг орж ирэхгүй байна. Вакцин гараад бүтэн жил болж байхад вакцин захиалах мөнгө төсөвтөө тавиагүй байна гээд бод доо. Тэрний оронд сумын захиргаа, соёлын төвд ямар их мөнгө төлөвлөсөн байна вэ. Энэ юуг харуулж байна вэ. Ердөө л өөрсдийн үндэстнийхээ төлөө огт санаа зовж үзээгүйг харуулаад байгаа хэрэг юм. Монголчуудаа хоёр гурав хувааж, заримыг нь дайсан мэт үзэж, өөрсийг нь дэмждэг, дагаж гүйдэг хэсгээ ах дүү мэт хайрлаж ирсний гай юм. Төр барьж байгаа бол ердөө ганцхан монгол үндэстэн байдаг, тэрнээс манай намын монгол, танай намын монгол гэж ерөөсөө байдаггүй юм гэдгийг мэддэггүй явж ирсний л хор уршиг юм даа. Тэгвэл дэлхий өөр өөрийн үндэстнийг аврахын төлөө юу эсийг хийж байна вэ. Америк зэвсэг хийх мөнгөө вакцин хийхэд зарж байна, Орос, Хятад ямар хурдтай вакцин үйлдвэрлэж чадав. Бусад улс вакцин гараад ирэнгүүт нь мөнгөөр цохиж авч чадаж байна. Тэгвэл энэ хүнд үед биднийг удирдаж байсан удирдагчид ямар байв. Тэр тухай та бид бүгд харлаа. Одоо байгаагаасаа хэд дахин илүүг хийх хэрэгтэй байсан юм. Хийсэнгүй, ядуудаа биш, сэтгэл дээрээс нь боловсрол дутлаа. Бас хэт хувиа хичээх үзэл нь юм хийлгэсэнгүй. Одоо яана гэж тэднийг үргэлжлүүлэн сонгох билээ дээ.
Г.ГЭНДЭНДАРАМ
Улаанбаатар хотоос 19 хоногийн өмнө Ховд аймагт очсон нэг иргэний PCR шинжилгээ эерэг гарч батлагдлаа. Түүнтэй хамт явсан гурван хүнийг тусгаарлан ажиглаж байна. Одоогоор халдвартай иргэний орж гарсан долоон байршилд хамгаалалт авч, ойрын хавьтал болсон иргэдийг олж илрүүлэх ажил эхэллээ. Нөхцөл байдалтай холбогдуулан аймгийн онцгой комисс гурав хоногийн хугацаатай хөл хорио тогтоож, аймаг, сум хоорондын хөдөлгөөнийг бүрэн хаалаа. Мөн сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг зогсоож, төрийн байгууллагуудын албан хаагчдыг 15 хүртэл хувиар ажиллах шийдвэр гаргалаа. Халдвартай иргэний хаанаас халдвар авсан эх уурхай тодорхойгүй байна.
УИХ-ын гишүүн асан, “Наран трейд” ХХК-ийн ТУЗийн дарга С.Болдхэттэй ярилцлаа.
-Улс оронд “Ковид-19” вирусийн тархалт нэмэгдэж, нөхцөл байдал улам хүндэрч, мөн эдийн засаг нэлээд уналттай байна. Бизнесүүдийн үйл ажиллагаа хүндэрч байна. Таны хувьд эдийн засгийн нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байна?
-Улс орны нөхцөл байдал амаргүй байна, эдийн засаг хүнд байна. Цар тахлын улмаас өнгөрөгч хугацаанд тогтоож байсан хөл хориотой холбоотойгоор 2020 онд гэхэд 27 мянган аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа зогсож, 100 мянга гаруй иргэн ажлын байргүй болсон гэсэн судалгааг Монгол Үндэсний Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимаас хийсэн судалгаанд байна. Энэ бол том тоо. Нэг хүний ажлын байрны ард дунджаар дөрвөн ам бүл бий гэж тооцоход 400 мянган хүний орлого тасалдсан тухай тоо баримт юм. Үүний улмаас хамгийн хор уршигтай үр дагавар бол ядуурал ихэсч байна. Хөл хорионд хамгийн ихээр нэрвэгдэж байгаа салбар бол худалдаа үйлчилгээний салбар юм. Гэтэл энэ салбар нь ажлын байрны 50,5 хувь, днБ-д 42,2 хувийг эзэлдэг онцлогтой салбар. Эдийн засгийг нуруун дээрээ үүрч яваа салбараа төр бодлогоор дэмжих нь зөв алхам болно. Цар тахлын эрсдэлийг нэг гараар хумих хэрэгтэй ч нөгөө гараараа эдийн засгаа хэтэрхий урт хугацаанд боомилж болохгүй. Дахин хөл хорио удаан хугацаагаар үргэлжилбэл 400 мянга орчим ажлын байр үгүй болж, улс орны эдийн засаг элгээрээ хэвтэх эрсдэл байна.
-Ер нь бизнесүүдээ хамгаалахын тулд төрөөс ямар зохицуулалт хийх хэрэгтэй байна вэ?
-Миний бодлоор эдийн засгаа, ААн-үүдээ хамгаалахын тулд авах арга хэмжээг аль эрт эхлүүлэх хэрэгтэй байсан. одоо ямартаа ч нэгт, арван их наядын хөтөлбөрийн 3 хувийн хөнгөлөлттэй зээлийн хэмжээг нэмэх шаардлага байна гэж харж байна. Эдийн засгийг сэргээхэд энэ зээл их ач холбогдолтой үед хүрэлцээ муутай байх нь хүссэн үр дүндээ хүрэхгүй байх талтай.
Төсвийн үрэлгэн байдлыг зогсоох, мөн Монголбанкны эх үүсвэрийг ашиглаж ажлын байраа дэмжих 2 их наядын зээлийн хэмжээг хоёр дахин нэмж 4 их наяд болговол илүү үр дүнтэй байна.
Хоёрт, иргэдийн гар дээр бэлэн мөнгө байхгүй, орлогогүй болсон байна. Олон улсад энэ цар тахлын үед иргэддээ бэлэн мөнгө өгч байгаа туршлагууд бий. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гаргасан өрх бүрд нэг сая төгрөг өгөх санал бол сайн санал байсан гэж бодож байна. Нэг сумаар хоёр туулай буудаж, нэг талаар үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжиж, нөгөө талаар иргэд тодорхой хэмжээний бэлэн мөнгөтэй болох нь нүдээ олсон ажил байсан. Энэ асуудалд эрх баригчид Ерөнхийлөгчийн оруулсан санал гэхээс илүүтэй ард түмний эрэлт хэрэгцээ, шаардлагыг харж энэ шийдвэрийг дэмжих нь зөв байсан юм. Одоо энэ шийдвэрийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Гуравт, Монгол Улс өндөр татвартай орон. НӨАТ-ын татвар 10% гэдэг бол өндөр. Үүнийг яаралтай 5% болгох хэрэгтэй. Энэ нь иргэдийн худалдан авах чадварт шууд нөлөөлөх алхам болно. Бүх л бараа үйлчилгээн дээр төрийн нэмэлт татвараас шалтгаалан 10%-ийн үнийн дүн шууд нэмэгдэж байна. НӨАТ бол төсөв төвлөрүүлэх зорилгогүй, татварын бааз суурийг өргөтгөх зорилготой байдаг татвар.
Дөрөвт, Газрын татварыг хэт өсгөсөн нь өрөөсгөл алхам болсон. Газрын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга хэрэгжиж эхэлснээс хойш газрын татвар 3,5-10 дахин өссөн. Энэ нь ААН-үүдэд ихээхэн дарамт болж байна. Ингэж огцом өсгөх нь эрүүл бус үзэгдэл. Ядаж хоёр дахин өсгөсөн бол өөр хэрэг. Газрын татварыг өсгөснөөр дотоодын ААН-үүдийг шахаж,гадны мөнгөтэй компаниудад боломж олгох үйл явц болохыг ч үгүйсгэхгүй. Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар мөн хэт өндөр байна. Үүнийг ядаж эдийн засгийн хүндрэлтэй үед 50% бууруулбал нүдээ олсон алхам болно.
Хэрэв одоо “тэг зогсолт” хийвэл НӨАТ-ын татвараа байнга төлсөн, ажлын байраа хадгалсан, нийгмийн даатгалаа тасалдуулаагүй ААН-үүдийн ажилчдад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр 420 мянган төгрөгийг олгоосой гэж маш олон ААН хүлээж байна.Ийм арга хэмжээнүүдийг зоригтой хийхгүй бол эдийн засаг урт хугацаандаа элгээрээ хэвтэх болчих гээд байгааг тооцоолох хэрэгтэй. Инфляциас илүү ноцтой асуудал үүсэх вий.
-Сүүлийн үед улс төрийн нөхцөл байдал олны анхаарлыг татаж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэр дэвших эрхтэй, эрхгүй тухай олон таамаг, байр сууриуд өнгөрсөн хугацаанд явж ирлээ. Энэ асуудал хэрхэх бол?
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөс зөвхөн “нэг удаа дэвших эрхтэй” гэсэн үгийг сугалж авч дан түүнээ хэрэгжүүлэх гэж оролдох боломжгүй. Хэрэв тэгж дагаж мөрдөнө гэж үзвэл тус нэмэлт өөрчлөлтөд байгаа “Нэг удаа зургаан жилээр сонгогдох эрхтэй” гэсэн заалт ч мөн хүчин төгөлдөр үйлчилнэ. Гэтэл эрх баригчид Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно гээд зарлачихсан байгаа шүү дээ. Тэгээд ч хуулийг дордуулж хэрэглэхгүй гэсэн зарчим байдаг. Хуульчид их тайлбарлаж байна лээ. Одоогийн Ерөнхийлөгч нэр дэвших боломжтойг Хэн ч нь ойлгохоор байна гэж харсан.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнийг чөлөөлж томилох тухай УИХ-ын шийдвэрт хориг тавихаа мэдэгдсэн. Үндсэн хуулийн Цэц дээр болж буй асуудал анхаарал татаж байна. Нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэж цэгнэж байна вэ?
-Аливаа асуудлыг үүсэхэд явцуу сонирхлын үүднээс шийдвэр гаргуулах, халаа солиог үндэслэлгүйгээр хийдэг хамгийн муу жишиг манай улсад байна. Энэ бол төрийн дархлааг муутгаж байгаа нэг жишээ. Нэр дэвших эрхтэй эсэхийг Үндсэн хуулийн Цэцээс дүгнэлт гаргахтай холбоотой улс төрийн томилгоо болох гэж байсан уу гэж харж байгаа. Иргэд илүү мэдлэгжиж, чих нь соргог болж байгаа. Улстөрчид улайм цайм үйлдлүүдээ танах хэрэгтэй.
-Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл өнөөдрийг хүртэл хуралдсангүй. Улс орны нөхцөл байдал амаргүй байна. Гэтэл яагаад ҮАБЗ хуралдахгүй байна вэ?
-Манай улсад төдийгүй дэлхий дахинд ховорхон тохиолдох цаг үе, онцгой байдал үүсээд байна. Ийм үед ҮАБЗ хуралдахгүй байна гэдэг бол байж болохгүй зүйл. Энэ үед харин ч хуралдаж, улс орноо аврах, эдийн засгаа сэргээх оновчтой шийдвэрийг цаг алдалгүй гаргаж байх хэрэгтэй. ҮАБЗ-ийн гишүүн үүрэг, хариуцлагаа энэ цаг үед сайтар ухамсарлах шаардлагатай байна. Улс орны чухал асуудлыг хэлэлцэх хуралдаа очихгүй, ирц хүргэхгүй байна гэдэг хэн нэгний дур зоргын асуудал биш.
-Ерөнхийлөгч өмнө нь төсөвт бүхэлд нь хориг тавьсан ч хүлээж аваагүй. Ер нь Ерөнхийлөгч өмнө нь олон удаа улс оронд болж байгаа үйл явдалд хориг тавьсан хүлээж аваагүй. Ерөнхийлөгч албаар хүлээж авах боломжгүй хориг тавиад байдаг юм уу гэж иргэд асууж байсан. Жишээ нь, эдийн засгийн хямралын үед соёлын музей гэх мэт байшин барилга барих биш, ковидын вакцины мөнгийг төсөвт суулга гэж хориг тавьж байсан байна.
-Улсын төсвийн асуудлаар SBN телевизийн“Шийдэл” нэвтрүүлгээрээ УИХ-ын гишүүд, эдийн засагч, судлаачдыг урьж хэлэлцүүлж байсан. Монгол Улсын 2020, 2021 оны төсөв нь цар тахлын үеийн хүнд байдалд байгаа эдийн засагт нийцсэн төсөв яавч биш. Хэнд ч хэрэггүй хөшөө дурсгал, соёлын төвүүдийг барихаа болих хэрэгтэй. Татвар төлөгчдийн мөнгийг үрэн таран хийсэн төсөв болсон гэж шүүмжлэлтэй хардаг. Төсөв дээр тавьсан Ерөнхийлөгчийн хориг их зөв хориг байсан. УИХ хүлээж авах хэрэгтэй байсан. Энд намчирхал явцуу эрх ашиг байх ёсгүй. Улсын нийт эрх ашгийн төлөө төсвийн үрэлгэн байдал, нэн шаардлагатай биш барилгын хөрөнгө оруулалтуудыг царцаах хэрэгтэй байсан. Энэ онцгой цаг үеийн улсын төсөв бол хоёр зүйлд зарцуулах хэрэгтэй. Нэгт, эргээд эдийн засагтаа шинэ орлогын эх үүсвэрийг бий болгох, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрлэлийг дэмжих, экспортыг нэмэгдүүлэх зүйлд зориулах. Хоёрт, цар тахлыг хязгаарлан барихын тулд бүх нийтийг нэг бүрчлэн шинжилгээнд хамруулах, нэмэлт эмнэлэг барих, орны тоог нэмэх, тоног төхөөрөмжөөр иж бүрэн хангах, вакцин худалдаж авах, нийт хүн амаа цаг алдалгүй вакцинжуулахад зориулах хэрэгтэй. Манай улс 2021 оны эхний улиралдаа багтааж бүх хүн амаа вакцинжуулах боломж байсан гэж харж байгаа. Одоо эрүүл мэндийн салбар ачааллаа даахаа больж байна. Вакцин авахад мөнгө зарцуулсангүй, цаг хугацаа алдсан.
-Та Ерөнхийлөгчийн орон тооны бус зөвлөхийн хувьд хэрхэн ажилласан бэ?
-Уул уурхайн бус бусад салбарын үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх чиглэлд эдийн засгаа солонгоруулан хөгжүүлэх талаар Ерөнхийлөгчийн боловсруулсан олон төсөл хөтөлбөрүүдээс ганц нэгийг нь ч гэсэн ажил хэрэг болгох чиглэлээр ажилласан. Миний бие Монгол-Туркийн Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын даргаар сонгогдон ажиллаж, Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Дархан хотод арьс ширний үйлдвэрийн цогцолбор байгуулах төсөлд Туркийн талаас хөрөнгө татах, мөн Турк Монголын хамтран хэрэгжүүлсэн Хөшөө цайдам музейг түшиглэн аялал жуулчлалын цогцолбор барьж байгуулах төслүүдийг дэмжин, ажил хэрэг болгон хоёр талын элчин сайдын яамдтай хамтран ажиллаж байна. Ерөнхийлөгчийн ширээн дээр Монгол Улсаа хөгжүүлэх, үйлдвэржүүлэх, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх маш олон төсөл хөтөлбөрүүд өрөөстэй байдаг. Аль болох эдгээрийг ажил хэрэг болгоход нь дэмжин ажиллахыг л боддог доо.
-Цаашид Ерөнхийлөгчийг нэр дэвших эрхгүй гэдэг шийдвэр гаргавал ард түмэн хэрхэн хүлээн авах бол?
-Одоогийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг 2017 онд иргэд ходоодоороо сонгоогүй, харин шударга ёсоор өлссөндөө сонгосон гэж боддог. Товчилж хэлэхэд нэгдүгээрт, олон жил ужиг болсон, хөгжлийн тушаа болсон, төрд аалзны тор шиг хэрсэн авлига хээл хахуулийг устгана гэж сонгосон. Энэ чиглэлээр Ерөнхийлөгчийг тодорхой арга хэмжээ авч, сайн ажилласан гэж харж байгаа. Шүүх прокурорыг шинэчлэх хүнд бэрх ажлыг эхлүүлсэн. Хоёрдугаарт, байгалийн баялгийн хуваарилалтын асуудлыг зөв болгох, тэгш хуваарилаач гэж сонгосон. Үүн дээр салхитын болон Хармагтайн Ордын үр шимийг ард иргэддээ тэгш хуваарилсан гэх мэт олон ажил бий. Гуравдугаарт, улс орноо үйлдвэржүүлж, баялаг бүтээгчдээ дэмжээсэй гэж сонгосон. Түүхий эдийн экспортлогч орноос эцсийн бүтээгдэхүүн экспортлогч орон болгохын тулд тодорхой ажлуудыг хийсэн. Дарханы арьс шир боловсруулах цогцолбор, Сайншандын хүнд үйлдвэрийн цогцолбор, төмөр зам, АНУ-д хийсэн төрийн айлчлалын хүрээнд ноолууран бүтээгдэхүүний импортын татварыг тэглэх хэлцэл хийсэн.
Хэрэв Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөс нэг заалтыг нь цохож авсан байдлаар нэр дэвших эрхийг нь түдгэлзүүлбэл нэг намын засаглал тогтоно. Бид ардчиллын ололт амжилтаасаа 30 жилээр ухарна. Ардчилал үгүй болбол Үндэсний аюулгүй байдалд хортой. Төв Азийн цээжинд орших Монгол Улсын ардчиллын хувь заяаг шийдэх асуудал болно.
“Цогт тайжийн өргөө орд” сангийн гүйцэтгэх захирал, Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт яруу найрагч Даржаагийн Цэрэннадмидтай ярилцлаа.
-Эхлээд тантай яруу найрагчийн тань хувьд ярилцъя. Та бол Монголын яруу найргийн наяад оныхны төлөөлөл болсон найрагчдын нэг. Утга зохиол хэрхэн хөл тавьсан тухайгаа мөн анх замчилсан багш нарынхаа тухай дурсахгүй юу?
-Би уг нь худалдааны хүн МУИС-ийг бараа судлагч мэргэжлээр төгссөн.
Гэхдээ л бага ангийн сурагч байхаасаа ном зохиолд шунан дурлаж, дөрөвдүгээр анги төгсөхдөө сумын номын сангийн монгол хэлээр бичсэн Ленины болон түүхийн ботиос бусад бүх номыг бараг уншиж дуусгасан. Бүр эртнэээс л яруу найраг, уран зохиол миний мөрөөдлийн гэрэлт чиг минь байв. Анхны шүлгээ тавдугаар ангидаа бичиж байсан. Тэр цагт охидод хөвгүүдийн захианы хариу бичих гэдэг бүхэл бүтэн урлаг байлаа. Дотуур байрны найз охидынхоо зөвшөөрсөн, бас эелдгээр татгалзсан хариуг мөн ч олон удаа хэрдээ л уран яруу бичиж өгч байв шүү. Дунд сургуулиа төгсөөд МУИС-ын сэтгүүлчийн ангид элсэлтийн шалгалт өгөхөд улс даяар ердөө 37 хүүхэд авахаас би 38-д орж улаан шугамаар таслагдагдсан юм.Тэр үед сонголт байсан биш дээ. Хэрвээ тэгээд сэтгүүлч болсонсон бол өдийд нилээд их зүйл бүтээсэн том зохиолч болсон байх учиртай гэж хааяа өөрийгөө өрөвдөн боддог юм. Хэн нэгэн надаас “Танд амьдралдаа харамсдаг зүйл бий юү” гэж асууваас “Тийм ээ, 1978 онд сэтгүүлчийн ангид элсэж чадаагүй минь” гэж шуудхан хэлнэ. Ер өөр харамсах зүйлгүй хүн. Би 1980-онд БНАСАУ- буюу хойд Солонгос дахь Монголын ЭСЯ-нд гэр бүлийн хамт томилогдон хэдэн жил ажиллаж амьдарсан юм.Тэр цагт Б.Лхагвасүрэнгийн “Уянгын тойрог”, Ш.Сүрэнжавын “Хөх тэнгэрийн хур” шүлгийн түүвэр гарч Монголын яруу найрагт тэсрэлт болж сонины дугаар алгасахгүй шүүмж, магтаал цуварч байлаа. Монголоос тэр номнуудыг захиж авчруулаад дэрэн дээрээ тавьж уншин бишрэн догдолж, бүгдийг шахам цээжилчхээд энэ утга зохиолын хүрээнээс холдож чадахгүй зүрх сэтгэл минь уяатай хүн гэдгээ мэдэрсэн дээ. Эх орондоо ирээд сургуулиа үргэлжлүүлэн суралцаж төгсөөд нийслэлийн худалдаанд ажилласан үеэсээ ахиад л шүлгээ бичиж нууцхан хадгалсаар явлаа. Үе үеийн тэнгэрлэг найрагчид бүгд миний эчнээ багш минь болж гэрт минь номооор өртөөлөн ирж дэрэн дээр минь тухладаг байж 1970-1990 хүртлэх ихэнх яруу найргийн түүвэр надад бий Номын дэлгүүр хамгийн хүслэнт газар минь байсан, одоо ч тийм.
-Таны хувьд “Жин үд” яруу найргийн номоороо өөрийгөө зарласан найрагч. МЗЭ-ийн шагналыг эл бүтээлээрээ авсан санагдана. Их утга зохиолын замд сэтгэл ойр явсан нөхөд гэвэл хэн байна. Дашзэвэгийн Банзрагч, Цэндийн Чимэддорж гээд олон найрагчдын тухай бичсэн дээ?
– Хоёр нийгмийн зааг дээр гарсан. Магадгүй социализмаас уран бүтээлийн шагнал авсан сүүлчийн ном ч байж магад, миний “Жин үд”. 1991 онд анхны номоо гар дээрээ аваад ямархан их баярласнаа одоо ч мартдаггүй.Яг л шинэ үрээ өлгийдэн авах шиг. Шүлгийг би олон жил эргэн тойрныхон, хань ижилдээ ч үзүүлэлгүй бичиж олон дэвтэр ширээний нүдэнд нууцхан хадгалж явжээ. “Жин үд”-ийг яруу найрагч Д.Банзрагч редакторлаж, тэр цагт нэрд гарч явсан шүүмжлэгч
Т.Доржпүрэв эрхлэн хэвлүүлж билээ. Түүнээс хойш ахин яруу найргийн таван ном хэвлүүлсэн боловч манай утга зохиолын “асс”-ууд “Жин үд”ийг л сайн гэлцдэг. Аргагүй ч биз ээ. Залуу гэрэлт насны засдаг инээдгүй, үнэн сэтгэлийн угаас цэвэр онгодын тэлэлтээр урсан гарсан хөдөөний хүүхний, нүүдэлчний охины сэтгэлийн шүлгүүд байсан. Энэ номоороо МЗЭ-д элсэж, энэ номыг бүтээсний тул төрөлх Булган аймгийнхаа театрын алтан тайзан дээр МЗЭ-ийн эрхэм шагналаа домогт Шаравын Сүрэнжав найрагчаар энгэртээ зүүлгэхэд тэрээр “Энэ бүсгүйн энгэр даанч тэнэгэр, олон одон багтах зай байна гэж олныг инээлгэж билээ. Нээрээ өнөө жил Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон авсан шүү. Он цагийн түүчээнд ойр дотно нөхөрлөж, биесээ гайхалтай ойлголцдог, малчин удмын хоёр сайхан андаа мөнхийн амгаланд цагаасаа эрт одсонд харамсаж суудаг юм.Тэднийгээ элэг халуун сэтгэлээр дурсан хөрөг-дурсамж бичсэн нь олны талархал хүлээж , урам хайрлаж би 10 гаруй уран бүтээлчийн тухай нэмж биччихээд хадгалж байгаа шүү. Одоо би Д.Банзрагч агсныг уран бүтээлийн авшигт багш минь, найргийн тэнгэрээс надад илгээсэн онгод, урмын хөглөгч минь байж гэж үзэх болсоон. Алдарт “Хүрэн морины” Ч.Лхамсүрэн найрагчийн дунд охин мэргэжил нэгт анд найз Л.Чулуунцэцэг минь байгаагүй бол би шүлгээ нууцхан бичсээр хорвоогоос чимээгүй явчих ч байсан байж магад. Тэр бас шүлэг бичдэг, яруу найрагт дуртай, миний зөвлөгч зоригжуулагч байлаа.
-“Дуулсан дууны эгшиг нь цээжинд хургаж өнжлөө дөө, дуртмал сайхан зүс нь ээ зүрхэнд ургаж удлаа даа” гэж гавьяат Энхзулын “Хайрын тавилан”-гаас аваад та олон сайхан дуутай. Тэр жил таны уран бүтээлийн үдэшлэг болж, хөгжмийн зохиолч УГЗ Мооёобуугийн Булган дуулаад л, төрийн шагналхүүхдийн нэрт зохиолч Жамбын Дашдондог шүлэг уншаад мөн ч гоё үдэш болж билээ?
– “Хайрын тавилан” бол миний анхны дуу болсон шүлэг. Нэгэн цагт хит дууны жагсаалтанд орж байв шүү. Энхзул гавьяатыг олонд таниулсан дууны нэг. М.Булган бид хоёр энэ дуундаа хайртай. Өнгөрөгч жил нэг хүн солонгос хосын зурагтай “YouTube”-д тавитал ганц жилийн дотор 400 гаруй мянган хандалт авсан нь миний бүтээлийн хувьд дээд амжилт болсон. Энэ дуугаа дүрсжүүлэн клип хийлгэе гэж бодож байгаа. Би шүлэг, яруу найраг бол миний амьдралын хобби, сэтгэлийн нэг тйим гэрэлт зүйл гэж бодож явснаас амь, амьдралд тийм их нөлөөтэй, намайг олон хүмүүс худалдаачин гэдгээр бус шүлэгч гэдгээр танидаг, хүлээн зөвшөөрдөг гэдгийг ойлгоогүй байсан Биеийн эрүүл мэнд муудаж, өндөр үнэтэй эмчилгээнд явах болоод манай найзууд миний бүтээлээр хандивын тоглолт зохион байгуулж амжилттай болоход л Янжин тэнгэрийн ивээлд багтсанаа гүнзгий мэдэрч бишрэн залбирч явах болсон. Булганы уран бүтээлчид та нар минь, Бүрэгхангай нутгийхан тэр чигээрээ оролцож гоё тоглолт болсон. Ингэж яруу найргийн буянаар эрүүл мэндээ ахин олж авсан учир бий.
-Сүүлд таны номын баяр Ханд вангийн өргөөнд болж Булган хангайнхан төдийгүй, утга зохиолын үе үеийнхэн цуглаж байсан. Та бол тийм олонтой, өргөн хүрээлэлтэй найрагч?
-2019 оны хавар “Гэсэр цэцгийн улирал” нэртэй шинэ шүлгийн номоо өлгийдсөний баяраа та нартайгаа хамт тэмдэглэсэн нь тэр. Би чинь бас “Эрдэнэ дайчин хошой чин ван М.Ханддорж” нийгэмлэгийн удирдах зөвлөлийн гишүүн хүн. Ханд ван, Амар сайдын талаар бичиж дурсаж, хойч үеийн ой санамжинд хадгалахаар зүтгэж явна. Төрөлх нутгийнхан, Булганчууд бүгдээрээ намайг “Дайчин вангийн эрчүүд”, “Ханд вангийн хүүхнүүд” дуугаар минь сайн мэдэж, дандаа талархаж байдаг нь сайхан шүү. Шүлгээ бичсээр яваа ч ойрын гурван жилд богино өгүүллэгийн, хөрөг найрууллын, шүлгийн гэсэн гурван ном хэвлэлд бэлэн болгоод байгаа. Бас “Цогт хунтайжийн монгол туургатанд үлдээсэн түүх ,соёлын өв дурсгал” гэсэн уртавтар нэртэй судалгааны эмхэтгэл,тэмдэглэл номоо тун удахгүй хэвлүүлнэ.Монгол туургатан гэж өргөн утгаар хэлсэн нь их учиртай. Түүний амьдрал Халхын төв нутагт, Хөх нуурт өрнөж, үр хойчис нь бас Оросын Буриадад гээд гурван гүрэн дамжин аж төрж байсан түүхэн хүн. 17-р зууны алтан ургийн язгууртнуудаас түүх бичлэгт хэтэрхий нэг талыг барьсан ташаа дүгнэлт ихтэй боловч хамгийн их бичигдсэн, амьдралын ул мөрөө харьцангуй тод томруун үлдээсэн хүн бол Халхын Цогт хунтайж аргагүй мөн.
-Халхын их шүлэгч, эх оронч, баатарлиг Цогт хунтайжийн олон ой давхцаж тохиож байна. Таны хувьд “Цогт тайжийн өргөө орд сан” ТББ байгуулж, “Цогтын цагаан байшин” төслийг санаачлагдын нэг болон зүтгэж явна. Цогт хун тайжийнхаа цагаан балгасыг, Монголын түүхийн хосгүй үнэт өвийг сэргээн хадгалахын төлөө зүтгэж яваа үйлсэд тань амжилт хүсье. Уг төслийнхөө тухай тодорхой танилцуулахгүй юу?
-“Аливаа үйлс бүтээхэд цаггүй” гэж VIII Богд гэгээн айлдсан нь зориглон чиглэвээс эрт орой, сайн муу цаг гэж байхгүй гэсэн үг болов уу гэж би мунхаглан бодном. Гэхдээ энэ 2021 он бол Халхын Цогт хунтайжийн мэндэлсний 440 жил, Дуутын хадны алдарт шүлгээ зохиосны 400 жил, Цагаан байшин гэж нэршсэн “Сэтгэшгүй чандмань” тэргүүт сүмээ үүтгэсний 420 жил гэсэн эрдэнийн талст мэт гурван тэгш ойн билэг ерөөлт жил билээ. Монголын их бичгийн хүн Бямбын Ринчений дээд удам Цогт хунтайжийн тухай сөрөг ойлголтонд залруулга хийх, Монгол түмэнд үлдээсэн соёл, түүхийн дурсгалыг хамгаалах, сэргээн босгох , түүнтэй холбоотой домог зүй, аман яриаг нэгтгэн цуглуулах, эрэн сурвалжлах зэрэг зорилготой манай сан. Цогт хунтайж 20 настай байхаасаа эх Чин тайху хатны хамт 1601 оноос эхлэн байгуулж,17 жилийн турш бүтээн босгосон алдарт “Сэтгэшгүй чандмань: тэргүүт сүм асар удалгүй их эзнээ алдсаны дараа түрэмгийлэгчдийн гарт өртөн балгас болсон бололтой байдаг. Тухайн цагт энд нүүдэлчний соёлын шинэ төв бий болон бүрэлдэж,тэнд дуу хөгжмийн ордон, номын цагаан өргөө, ном барлах үйлдвэр байгуулж, дорно дахины хөлгөн судрууд, Гэсэрийн баатарлаг туульсыг уянгалуулан хайлж, Мялын дуулалыг орчуулж байсан түүхтэй.Цогт хунтайж соён гэгээрүүлэгч, онгодтой шүлэгч байсан нь бидэнд үлдээсэн чулуун соёлын дурсгалууд гэрчлэнэ. “Цогт тайжийн өргөө орд” санг үүсгэн байгуулагчид гэвэл “Цогт хунтайжийн цагаан байшин” төслийг анх санаачлагч, удирдагч, МУУГЗ, нэрт зураач Сэрээтэрийн Дагвадорж, Булган аймгийн Дашинчилэн сумын Засаг дарга асан Чүлтэмийн Нэргүй, мөн сумын харьяат зохион бүтээгч Баасанхүүгийн Бат-Эрдэнэ, Хэл- шинжлэлийн ухааны доктор Д.Боролзой нарын бүрэлдхүүнтэй Д.Боролзойн аав Төрийн соёрхолт нэрт хүүхдийн зохиолч Жамбын Дашдондог агсан бол хориод жилийн өмнө С.Дагвадоржтой хамт анх энэ төслийн санааг бүтээгч байсан билээ. “Цогт хунтайжийн цагаан байшин” төсөл гурван үе шаттай цогц хөтөлбөр юм. Эхний ээлжинд 400 жил хүний гар, байгалийн эрхшээл, он цагийн урсгалд улам бүр нуран сүйдсээр байгаа Монголын түүх соёлын дурсгалыг хамгаалах, сэргээн хадгалах арга хэмжээнүүд. Үүнд Цогтын цагаан байшингийн туурийг одоогийн байдлаар нь хадгалж, үндсэн байр байдлыг өөрчлөхгүйгээр мэргэжлийн байгууллагаар засан сэлбэж, байнгын харуул хамгаалалттай болгох, улсын хамгаалалтын бүсийг тодорхой болгож түүхэн тэмдэглээ хийх. Мөн Цогт хун тайжийн өргөө орд байгаа Халдудын зүрхэн уул бол Туул голын баруун хөвөөнөө орших амин сүнслэг орчин бүхий байгалийн тогтоцтой. Улаанбаатараас 200 гаруйхан км зайтай, үүний 180 км нь засмал замтай гээд бодохоор маш давуу талтай газар. Иймээс төр засгийн одоогийн бодлого, цаг үеийн шаардлагад нийцүүлэн уг туурийн орчныг засан тохижуулж, шинээр бүтээн байгуулж, жуулчдын сонирхол татсан баялаг үзмэр бүхий ая тохитой орчныг бүрдүүлэх зорилготой. Аялагчдын явах зам, маршрут, амрах байр, үзэх зүйлс, орчин үеийн ариун цэврийн байгууламж, эко шийдэл бүхий эрчим хүч, ус хангамжийн системийг бүрэн төлөвлөсөн байгаа. Тэнд очоод та гайхамшгийг мэдэрч, эх түүхийг ухраан үзэж буй мэт сэтгэгдэл төрөх, уламжлалт нүүдэлчний соёлыг хэрхэнорчин үеийн урлагтай нийцүүлэн шийдсэнийг бүх зүйл нь урлагийн шилдэг бүтээл байгааг бахдан үзэх болно. Төсөөлж, төлөвлөж байгаа бүхэн минь дэндүү гоё санагдаж яруу найрагчийн дэврүүн сэтгэлд бүтсэн мэт их баяр төрөх юм аа, дүү минь. Бүх сэтгэл, итгэлээ энэ төсөлдөө өгөөд хүрээлэн байгаа орчныг, энэ муу гайт ковид өвчнийг ч анзаарахгүй бид маш их юм үзэж судалж, олон хүнтэй цахимаар харилцаж тун завгүй байгаа. Олон улсын стандарт, хэм хэмжээнд нийцсэн жуулчны газрын зэрэглэлд хүрч, уг сүлжээнд бүртгэгдэн олны анхааралд хүрсний дараа зорин очих гадаад дотоодын аялагчдын тоо жил бүр өсөн нэмэгдэх болно. Иймээс Төв Халхын нүүдэлчдийн болон Киданы үеийн соёлын өвд түшиглэсэн Монгол орны Аялал- жуулчлалын том төв “ЦОГТ ХУН ТАЙЖ” цогцолборыг төр засгийн дэмжлэгээр хувийн хэвшлүүд бий болгох дэлгэрэнгүй том төсөл хэрэгжих үе шат нь 2021-2031 он.
-“Сэтгэшгүй чандмань” сүмийг эртний хийцээр нь сэргээн үйлдэнэ, Дуутын хадны шүлгийн эх загвартай ижил цогцлол бүтээнэ, мөн Цогт хун тайжийн зохиосон шүлгүүдийг англи, монгол бичгээр хослуулсан гэрэлт бичээс, Хөх нуурын зүг одсон замын зураглал, аян дайны болон их нүүдлийг харуулсан уран зургууд гээд маш олон зүйлийг сэдэж санаачилжээ?
-Түүхэн дурсгалыг суурин дээр нь нэмж хасаж, загвар хийцийг нь өөрчлөх ёсгүй тул бид уг сүмийн туурийн судалгааг үндэслэн гаргасан эх загварыг 10 дахин багасгасан хэмжээгээр гоёмсог үйлдэж үзмэр болгон өмнөх талбайд нь байгуулна. Аливаа түүхэн барилгын ойр орчинд түүний үзэмж болон харагдах байдалд нөлөөлөхөөр барилга байгууламж барихгүй хуультай. Цогт хунтайжийн эрдмийн цагаан ордонг дугуй хэлбэртэй маш өвөрмөц шийдэл бүхий уран барилга байхаар тусгасан. Тэр барилга Цогт хунтайжийн музей болно. Уг музейн үүдний хүзүүвч болон таазны зураг тэр чигээрээ уран зургийн галарей байхаар төлөвлөсөн. Музейн үзмэрт өөр олон сонирхолтой зүйл бий. Дуутын хадны шүлгийн эх загварын хуулбарыг ордны өмнө бүтээн босгоно гэж бодож байгаа. Яг ижил хэмжээгээр бий болгох бол хуулиар хориотой. Гэхдээ зохиосон эзний нь эдлэн газар түүний хөшөөний дэргэд байх ёстой зүйлийн нэг гарцаагүй мөн. Цогтын цагаан байшин гэж ярьдаг болохоос тэнд маш том түүхийн гэрч чулуун судар Гэрэлт хөшөө бий. Түүнд монгол, төвд үсгээр хоёр талд нь Цогт хунтайжийн түүх хийгээд “Сэтгэшгүй чандмань” тэргүүт сүмийг хэн хэрхэн босгосон тухай гээд олон зүйлийг өгүүлсэн үнэт дурсгал бий. Тэр орчныг тохижуулж сайхан гантиг чулуун талбайтай, байгалийн эрчмээр гэрэлтүүлэг бүхий болгож дуучид дуугаа дуулах, яруу найрагчид шүлгээ унших тусгай тайз бүхий хээрийн задгай театр болгон ашиглах шийдэл сонгосон байгаа. Тэнд бичсэн гайхам түүхийг зорин очсон дэлхийн хүн бүхэн бүрэн төгс мэдээсэй гэхдээ англи, шинэ монгол бичгээр сийрүүлэн буулгаж орчинд нь тавина гэж тооцсон. Манай төслийн удирдагч зураач хүн болохоор бүх хийхээр төлөвлөсөн зүйлээ хэрэглээний эд юмс биш дахин давтагдашгүй урлагийн бүтээл болгоход их анхаарч байгаа.
-“Цогтын цагаан байшин төсөл” хэрэгжсэнээр Халхын эх оронч Цогт хун тайжийн гэрэлт дүр түүхийн улбар улбаанаас бодитойгоор сэргэн мандаж ирнэ гэдэгт итгэл дүүрэн байна. Мөн хөшөөт цогцолбор бий болсноор эх оронч үзэл хүүхэд залууст сууж, гадны дотны жуулчид зүгээр нэг нурсан шавар байшин үзээд явах бус жинхэнэ цогцолборт саатаж, хоноглож,1600 оны үед баригдсан түүхийн үзмэрийг үзэх боломж нээгдэж, цаашид Монголын түүхэнд, мөн аялал жуулчлалын салбарт шинэ маршрут бий болох гээд олон ач холбогдолтой нь мэдээж?
-Засгийн газраас аялал жуулчлалыг эдийн засгийн тэргүүлэх зургаан чиглэлийн нэг болгон зарласантай манай төсөл нягт уялдаж байна. Мөн Булган аймгийн Засаг даргын “Шинэ хөгжлийн замаар” мөрийн хөтөлбөрт нэн тэргүүнд хөгжүүлэх салбар гэж онцлон заасан нь уг төсөл амжилттай хэрэгжих, дэмжлэг авах үндэс гэж олзуурхаж байна. Соёлын яам, БОАЖЯ-нд хандаж төслөө албан ёсоор танилцуулна. Ард иргэд, байгууллага хамт олны дэмжлэг, туслалцаагаар бүтээх ч олон асуудал бий. Нэг ирсэн хүн ахин дахин ирмээр, танил дотно бүхэндээ шагшин яримаар, дагшин орон хотыг үүсгэх зорилготой бид энэ хаврыг угтсан. Цогтын цагаан байшин, гэрэлт хөшөө хоёр бол 17-р зууны түүхийн маш чухал биет дурсгал юм. Улсын хамгаалалтад байгаа гэх боловч өмнө нь босгосон багавтар чулуун самбараас өөр харуул хамгаалалтгүй өнөөг хүрсэн. Ийм л газрыг нийслэлд хамгийн ойр дөт, хамгийн тохилог, аялал жуулчлалын орчин болон хөгжүүлснээр Баяннуур, Дашинчилэн сумын иргэдийн бодит орлого нэмэгдэж, сумын төсөвт ч эерэгээр нөлөөлнө. Хөгжил даган хувийн хэвшлүүд жуулчны отог хүрээгээ байгуулж эрчим хүч, дэд бүтэц сайтай Улаанбаатар-Баяннуур-Шороон бумбагар-Чин толгой-Цогтын цагаан байшин-Хар бухын хар балгас-Номын булаг-Чулуут нуур гэсэн аяллын шинэ маршрут бий болно.
Аргын тооллын гуравдугаар сарын 30. Ангараг гариг. Билгийн тооллын 17, улаагчин үхэр өдөр. Өдрийн наран 06:35 цагт мандан 19:19 цагт жаргана. Энэ өдөр могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бич, тахиа жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр буян номын үйлийг эхлэх, дээдсээс халамж хүсэх, лам хувраг болох, багш шавьд браилдах, номын авшиг авах, шинэ гэр ба байр авах, хишиг даллага дуудуулах, насан бүтээл хийлгэх, мал арилжих, буг дарах, газрын ам бооход сайн.
Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич, нохой, гахай болой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Шөнөдөө үүлшинэ, өдөртөө үүл багасна. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 4-6 градус, бусад хэсгээр 0-2 градус хүйтэн, өдөртөө 6-8 градус дулаан байна.
Хур тунадас: Ихэнх нутгаар солигдмол үүлтэй. Шөнөдөө баруун аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, төвийн аймгуудын нутгийн зарим газар, говийн аймгуудын нутгийн хойд, зүүн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, өдөртөө Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Дорнод-Монголын тал нутгаар бороо, нойтон цас, цас орж, зөөлөн цасан шуурга шуурна.
Салхи: Нутгийн баруун хэсгээр баруун хойноос, бусад нутгаар баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, Алтайн салбар уулс, говь, тал, хээрийн нутгаар зарим үед секундэд 14-16 метр хүртэл ширүүсэж, шороон шуурга шуурна.
Агаарын температур: Шөнөдөө Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Тэс голын хөндийгөөр 10-15 градус, Увс нуурын хотгор, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Идэр, Эг, Үүр, Орхон, Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз, Халх голын хөндийгөөр 4-9 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 0-5 градус дулаан, бусад нутгаар 0-5 градус хүйтэн, өдөртөө Монгол-Алтайн уулархаг нутаг, Увс нуур болон Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр 3 градус хүйтнээс 2 градус дулаан, Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Халх голын хөндий, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар 2-7 градус, Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутгаар 14-19 градус, бусад нутгаар 6-11 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Шөнөдөө үүлшинэ, өдөртөө үүл багасна. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө 4-6 градус хүйтэн, өдөртөө 7-9 градус дулаан байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Шөнөдөө үүлшинэ, өдөртөө үүл багасна. Цас орохгүй. Салхи баруун өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө 6-8 градус хүйтэн, өдөртөө 6-8 градус дулаан байна.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар 20 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
Өдрийн сонины тэргүүн нүүрт “Цар тахлын эрсдэлийг бууруулж чадвал Монголын эдийн засгийн өсөлт зургаан хувийг давах боломжтой” хэмээн өгүүллээ.
О.Цогтгэрэл “АН үзэл баримтлалдаа бат зогсдог, гишүүдийнхээ оролцоог хангасан нам болно” хэмээснийг I-II нүүрнээс уншаарай.
“Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбатын өмгөөлөгч Д.Отгонбат “Ариг” банкийг булаахад Монголбанкны эрх бүхий албан тушаалтнууд оролцсон” гэв.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт нэрт нийтлэлч “Өмнөдийн хүүхдүүдэд зориулж сургууль байгуулах хэрэгтэй” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.
Сэтгүүлч А.Баатархуяг “Цэцэд нөлөөлж одоогийн Ерөнхийлөгчийн нэр дэвших эсэх асуудлаар маргаан үүсгэсэн” хэмээн “Улс төр” нүүрт өгүүллээ.
Хүис толгойн бичээсийг тайлж, уншсан эрдэмтэн Л.Хурцбаатар “Уг бичээсийг аавынхаа гэрээс, багшийнхаа захиасыг санан санан тайлж уншсан” хэмээснийг XII нүүрнээс уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно. Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 99726725 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ
Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас халдварын голомт эрс нэмэгдэж байгаатай холбоотойгоор тусгай зориулалтын мананцар үүсгэгч автомашинаар халдварын голомт, болзошгүй байршлууд, хүн ихээр төвлөрч буй автобусны буудал, тоглоомын талбайг халдваргүйтгэх ажлыг тогтмол зохион байгуулж байна.
Өнөөдөр Энхтайваны өргөн чөлөө, Сөүлийн гудамж, Олимпын гудамж, I төрөх эмнэлэг, “УБ Сонгдо” эмнэлэг, Чингэлтэй дүүргийн VI хорооны голомт хамгаалалт гарсан 23, 39А, 44, 50, 51, 52, 61, 62-р байр, VI хорооны Өрхийн эмнэлэг, Баянгол дүүргийн 25-р хороо, “Голден парк” хотхон зэрэг байршилд таван автомашинаар халдваргүйтгэл хийлээ. Маргаашнаас үргэлжлүүлэн халдвар их бүртгэгдэж буй бүсүүдэд халдваргүйтгэх ажил зохион байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.
