УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой ярилцлаа.
-Та малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийн үргэлжлэх хугацааг нэг жилээр сунгах хуулийн төсөл өргөн барьжээ. Нэг жилээр сунгах нь ямар ач холбогдолтой вэ?
-Ард иргэддээ ахиухан цалин, тэтгэвэр олгочих юмсан, амьдрал нь аятайхан болчихоосой гэж бодож хуулийг санаачилдаг нь ардчилсан нам. харамсалтай нь өнөөдрийн их хурал дээр ингэж хууль санаачлах хүн алга. ахмадын тэтгэвэр, тэтгэмжийн талаар хамгийн сайн хууль санаачилдаг нь муу нэртэй ч с.эрдэнэ гэдэг хүн байсан.
Тэрээр иргэдэд арай илүү боломж өгөхүйц нийгмийн даатгалын маш олон хууль санаачилсан боловч 2016-2020 оны хооронд хэлэлцэхгүй дарсан. Санаачлагч нь байхгүй бол тэр хуулиуд буцдаг. Энэ чинээгээрээ нийгэмд маш том хүлээлт үүсчихээд байгаа. Тиймээс би гишүүн асан С.Эрдэнийн санаачилж байсан хамгийн сайн хуулиудыг дахин өргөн барих санаачилгыг өрнүүлээд явж байна. Би сайндаа биш юм. Хүмүүст хэрэгтэй, тэдний сэтгэлд хүрсэн хуулийг л дахин өргөн барьж байгаа нь энэ. Хэд хэдэн хуулиуд бий. Одоогоор хоёр ч хууль өргөн барьсан.
Эхнийх нь Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийн үргэлжлэх хугацааг нэг жилээр сунгах хуулийн төсөл. Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид 1990-ээд он, 2000 он гараад ч нийгмийн даатгалын шимтгэлээ төлөлгүй завсардсан. Эдгээр хүмүүсийг тэтгэвэрт гаргах боломжийг бүрдүүлэхийн тулд 2017 онд МАН маш сайн хууль санаачилсан. Өөрөөр хэлбэл, Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийг өргөн барьсан. Харамсалтай нь нөхөн төлбөр нь өндөр зэрэг шалтгааны улмаас энэ хууль сайн яваагүй. Хэдийгээр сайн хууль боловч иргэдэд хүндрэлтэй заалтууд байсан. Үүнийг дараа дараагийн хуулиудаараа зассан. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард нөхөн төлбөрийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний 10 хувьтай тэнцүүлэхээр оруулсан. Ингэснээр нийтдээ 8100 орчим хүн хамрагдсан. Үүний 7500 нь малчин, 600 гаруй нь хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид. Хувиараа хөдөл-мөр эрхлэгчдийн Хүн амын орлогын албан татварыг төлж байсан баримт байхгүй учраас 600 хүн л хамрагдаж чадсан юм. Цаашдаа энэ хуулийн хэлэлцүүлгийн явцад хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийг илүү хамруулахын тулд албан татвар төлж байсан баримт шаардахгүй байх боломжийг гаргаж өгнө.
Хэдий малчид сайн хамрагдаж байсан ч энэ жилийн тухайд зургаан аймагт өвөлжилт хүндэрч, зуд нүүрлэх нөхцөл байдалд хүрснээс болж юун тэтгэвэр тэтгэмж төлөх болж байна. Малаа хэрхэн яаж онд оруулах вэ гэдэг чухал асуудал л малчдын өмнө тулгарч байгаа. Тиймээс энэ хуулийг нэг жилийн хугацаагаар сунгах нь чухал гэж үзэн өргөн барьсан.
-Та мөн Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл санаачилсан. Тэтгэврийн хэмжээг сүүлийн долоон жилийн бус таван жилийн дундаж цалингаар тогтоох ёстой гэж үзэж байгаа нь ямар учиртай юм бэ?
-Би хуулийг танилцуулах явцдаа сүүлийн таван жил гэж хэлсэн. Угтаа нийгмийн даатгалаа хамгийн өндөр, тасралтгүй төлсөн таван жилийн хугацаа гэж ойлгох хэрэгтэй. Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулиар өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг сүүлийн долоон жилийн дундаж цалингаар тогтоож байгаа. Энэ хугацааг таван жил болгон бууруулбал шинээр тогтоолгох тэтгэврийн хэмжээ доод тал нь 100 мянган төгрөгөөр илүү байх нөхцөл бүрдэнэ. Харин одоогийн тэтгэвэрт гарах гэж байгаа хүмүүст халтай энэ хуулийг буцааж цуцлах шаардлага зайлшгүй байна. Цар тахлын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор болоод төр засаг солигдож, иргэд тууштай ажил хийхэд хүндрэлтэй байгаа энэ үед дээрх хууль иргэдэд маш хүндрэлтэй тусч байгаа. Тиймээс хамгийн өндөр цалинтай байсан таван жилээр нь тооцоод тэтгэврийг нь тогтоох энэхүү хуулийн төслийг өргөн барьсан.
Энэ хуулийг өнөөдрийн төсөв барьж байгаа хүмүүс эсэргүүцнэ. Гэхдээ манай иргэд өөрийнхөө сонгосон УИХ-ын гишүүдээрээ энэ хуулийг батлуулах асуудалд маш идэвхтэй ажиллах ёстой. Өнөөдөр та чимээгүй байж болно. Маргааш та тэтгэвэрт гарахад таны өмнө 200 эсвэл 300 мянган төгрөг илүү авах уу гэдэг асуудал гарч ирнэ. Хамгийн багадаа 100 мянган төгрөг илүү авах тухай асуудал гарч ирэх болно. Тиймээс өөрийн ирээдүйн төлөө тэтгэвэрт гарах гэж байгаа хүмүүс маш идэвхтэй байгаарай.
-УИХ-ын гишүүд энэ хуульд хэр нааштай хандаж байх юм?
-Би ард түмний арван хууль гэж санаачлаад явж байна. Эрх баригчдын бодлогод халтай, ард түмэнд хэрэгтэй хуулиудыг өргөн барих юм. Би энэ арван хууль дээр заавал автор болох гээд байх шаардлага байхгүй. Ард иргэдэд хэрэгтэй энэ хуулиудыг шинэ гишүүдээрээ санаачлуулаад аваад явах, тэдэнд бэлэн болсон төслөө өгөөд цааш нь үргэлжлүүлэх боломжийг гаргаж өгнө. МАН-ын гишүүд энэ хуулиудыг явуулахгүй байх магадлал бий. Гэхдээ МАН-ын шинэ гишүүд, дээрээс нь эрүүл саруулаар хэтэрхий намын хатуу байр сууриар ханддаггүй гишүүдэд би ард түмний арван хуулиа өргөн барих боломжийг гаргаж өгөх болно. Мэдээж тухайн чиглэлээр илүү мэдлэг, боловсролтой, судалж шинжилсэн хүмүүст нь санал тавих юм.
-Дээрх хоёр хуулиас гадна өөр ямар хуулиуд ойрын хугацаанд өргөн барих вэ?
-Цар тахал иргэдийн орлогод маш хүндээр нөлөөлсөн цаг үе тохиож байна. Энэ цаг үед болоод ер нь манай ард түмнийг туйлдуулж байгаа нэг хатуу хууль бол Зөрчлийн тухай хууль. Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэгдсэн иргэдийг өршөөх тухай хуулийн төслийг би энэ лхагва гаригт өргөн барина. Үүгээр том дүнтэй өртэй архи, пиво, махны компани, таван сая төгрөгөөс дээш хэмжээний зөрчлийн асуудал гаргасан компаниудын асуудлыг шийдэхгүй. Таван сая төгрөгөөс доош ялангуяа амьдрахын эрхэнд алт олох гэж ганц хүрз шороо хутгасныхаа төлөө бараг тэнсэн харгалзах ял авах хэмжээнд хүрчихсэн, эхнэр нь төрөх гээд тэвдсэндээ нэгдүгээр эгнээгээр давхичихсан ч байдаг юм уу ийм л хүмүүсийг өршөөх юм. Энэ хуулиудыг үргэлж иргэдтэй уулзаж, тэдний санаа бодлыг сонсдог хүний хувьд гаргаж тавьж байгаа. Эрх баригчид бол амьдралаас тасарчихсан. Тэд ЖДҮ, тендер, концесстоо бялуураад хүмүүсийн үгийг сонсохоо больсон. Хүмүүс надад үгээ дайж хэлж байна. Тийм учраас ард түмний амьдралд хэрэгтэй энэ хуулиудыг өргөн барьж, шийдүүлэхийн төлөө явна.
-Ардчилсан нам Их хурлаа хийлээ. Их хурлаараа эвтэй найртай байх үндэс сууриа тавьж, Үндсэн дүрмийнхээ шинэчлэлийг баталж чадав уу?
-Өнгөрсөн хоёр сонгуулиар АН үнэхээр арчаагүй байлаа. Арчаагүй байсан учраас өнөөдөр МАН-ыг хэт олонх болголоо. МАН хэт олонх болсондоо дулдуйдаад социализмыг буцаан авчрах үйлдлийг хийж байна. Засаглалыг хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл гэж гурав хуваадаг. Хууль тогтоох эрх мэдэл дээр МАН хэт олонх болсон. Гүйцэтгэх засаглалыг 100 хувь бүрэн хариуцаж, хянаж байна. Дээрээс нь шүүх эрх мэдлийг Шүүхийн тухай хуулиар МАН-д авчрах энэ ажлыг хийж, уг хуулийг батлах явцдаа орчихсон. Албан бусаар дөрөв дэх засаглал гэж ярьдаг хэвлэл мэдээллийг дуугүй болгох ажлыг бүрэн хэрэгжүүлж байна. Ард иргэдийг “амьгүй”, үг хэлдэггүй болгох хуулийг Х.Нямбаатар сайд өргөн барих нь. Өнөөдөр хүн бүр сошиал орчинд үзэл бодлоо илэрхийлдэг болсон. Тэр ч утгаараа сошиал орчинд хүмүүсийн амыг барих, дуугүй болгох зүйлийг энэ хуулиараа хийж байна.
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулиар нутгийн өөрөө удирдах ёсонд бүрэн халдаж, дээд шатны дарга нь доод шатны Засаг даргыг санал болгодог, буцаадаг бүрэн эрхийг өгч байна.
Ингэж хэтэрхий босоо тогтолцоог бий болгож байна. Төрийн олон чиг үүргүүд яамнаас суман дээр томилгоотой болсон. Социализмын хэв шинжийг Монголд бүрэн авчирч байна. Тиймээс АН Их хурлаа хийж, дүрэм журмаа өөрчилж, шинэ удирдлагаа сонгож, маш хурдан эв нэгдлийг хангаж босож ирэх ёстой. Хувь хүн, бизнесийн эрх чөлөө, шударга ёс, ардчиллыг хамгаалахын тулд эв нэгдэлтэй байх хэрэгтэй. Тийм ч учраас энэ Их хурлаар асуудлаа шийдэж, дүрэм журмаа батлуулах зайлшгүй шаардлага гарч ирсэн. Одоо Үндсэн дүрмээ Дээд шүүхэд батлуулаад, намынхаа лидерийг сонгох шаардлага зайлшгүй гарч ирж байна.
-Дараагийн намын даргыг ямар хүн байгаасай гэж та харж байгаа вэ?
-Ардчиллын суурь зарчмын эсрэг явж байгаа МАН-ын эсрэг хатуу байр суурьтай тэмцдэг, зогсдог хүн байх ёстой.
-Дүрмийн өөрчлөлттэйгөө санал нэг байгаа юу?
-Санал нэг байгаа.
Халдварт өвчнөөр өвчлөгчид 2020 онд 33.4 мянга болж, өмнөх оноос 11.9 мянга (26.2%)-аар буурчээ.
