Month: January 2021

Ц.Цэрэнпунцаг тэргүүтэй 54 гишүүний санаачлан боловсруулж, УИХ-д өргөн барьсан хуулийн төсөл сүүлийн өдрүүдэд олны анхаарлыг татаж байна. Хуулийн төслийг хэлэлцэж эхлээгүй, агуулга, ач холбогдлыг нь бүрэн танилцуулаагүй байхад олон нийтийн сүлжээнд “Ганданд мөнгө өгөх гэж байна”, “Лам нарт мөнгө өгөх шаардлагагүй” гэх зэргээр бичицгээж байгаа юм. Гэвч хуулийн төслийн гол агуулга нь ганданд мөнгө өгөх бус бурхны шашнаар дамжуулан нийгмийг соён гэгээрүүлэх уламжлалт боловсролыг дэмжих, түүх соёлын дурсгалаа хамгаалах юм.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн долоодугаар зүйлд “Монголын ард түмний түүх соёлын дурсгалт зүйл, шинжлэх ухаан, оюуны өв, төрийн хамгаалалтад байна” гэж заасан. Мөн есдүгээр зүйлд “Монгол Улсад төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдэлнэ”, “Төр сүм хийдийн харилцааг хуулиар зохицуулна” гэсэн заалтууд бий. Үндсэн хуулийн энэхүү үзэл санааг хэрэгжүүлэхэд дээрх хуулийн төслийн агуулга ач холбогдол яв цав нийцэж байна.

1930-1940 оны хэлмэгдүүлэлтийн үед лам хуваргуудыг олноор нь хороосныг хүн бүр мэддэг. Харин энэ үед Монголын бурханы шашны өв соёл, сүм хийд, эд хөрөнгийг устгасан талаар төдийлөн сөхөж ярьдаггүй. Ямар хэмжээний хөрөнгө мөнгөөр үнэлэгдэх өв соёл устаж үгүй болсныг бүр ч дурсдаггүй. Харин УИХ-ын гишүүд энэ хохирлыг төрөөс нөхөн төлөх зохицуулалтыг хуулийн төсөлдөө тусгажээ. Соёлын яамаар дамжуулан бурхны шашны төв Гандантэгчэнлин хийдэд жил бүрийн улсын төсвийн 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгийг олгох юм байна. Энэ санхүүжилтийг юунд зарцуулахыг ч нарийвчлан заажээ. Тодруулбал, хүүхэд залууст гүн ухааны мэдлэг олгох, бурхны шашны сүм хийдийн үйл ажиллагааг дэмжих, бурхны шашны биет болон биет бус соёлын өвийн судалгааг хөгжүүлэх, судар номыг сэргээх, шинээр бүтээхэд энэ нөхөн олговрыг зарцуулах юм байна. Түүнчлэн нийгмийн оюун санааг гэгээрүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлд зориулах тухай ч хуулийн төсөлд дурьджээ.

“Сүүлийн үед нийгмийн сэтгэл зүй аймшигтай болж янз бүрийн гэмт хэргүүд гарах болсон нь иргэдийнхээ оюун санаа, сэтгэлийн боловсролыг хөгжүүлэхгүй орхигдуулсантай холбоотой” гэж эрдэмтэд үздэг. Харин уг хуулийн төсөл батлагдсанаар энэ чиглэлд хэрэгжүүлэх төрийн бодлого болно гэж хууль санаачлагчид үзжээ.

“Сүүлийн үед нийгмийн сэтгэл зүй аймшигтай болж янз бүрийн гэмт хэргүүд гарах болсон нь иргэдийнхээ оюун санаа, сэтгэлийн боловсролыг хөгжүүлэхгүй орхигдуулсантай холбоотой” гэж эрдэмтэд үздэг. Харин уг хуулийн төсөл батлагдсанаар энэ чиглэлд хэрэгжүүлэх төрийн бодлого болно гэж хууль санаачлагчид үзжээ. Гэвч олон нийтийн сүлжээнд “Хүүхдүүдийнхээ эрдэм боловсролд мөнгө зарцуулахгүй байж ганданд мөнгө өгөх гэлээ” гэсэн шүүмжлэл хөвөрч байна. Хүүхдэд сайн боловрол эзэмшүүлэх нь чухал ч хүнлэг, энэрэнгүй хүн болгон төлөвшүүлэх нь түүнээс ч илүү чухал. Хуулийн төслийн ач холбогдол энд л оршиж байна. Харамсалтай нь, нийгмийг соён гэгээрүүлэх, Үндсэн хуульдаа заасанчлан хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг байгуулахад түлхэц болох энэхүү хуулийн төслийг УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо өнөөдөр хэлэлцэх асуудлынхаа дарааллаас хаслаа. Учир нь, Засгийн газар энэхүү төслийг дэмжээгүй гэдгийг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд мэдэгдэж, хэлэлцэхгүй байх горимын санал гаргасан юм. Төсөв санхүүгийн хүндрэлтэй байгаа үед төрөөс бурхан шашин, соёлын биет болон биет бус өв соёлыг сэргээн хөгжүүлэхэд нөхөн олговор олгох хуулийн төслийг хэлэлцэхгүй байх нь зүйтэй гэж үзжээ. Нөхөн сонгууль зохион байгуулахад харамгүй мөнгө зарцуулдаг хэрнээ нийгмээ соён гэгээрүүлэх, өв соёлоо хамгаалахад мөнгө зарцуулахаас татгалзсан нь Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын хувьд нэр хүндээ унагасан алхам боллоо. Одоогийн энэ бэрхшээл бол түр зуурын асуудал. Харин нийгмээ сайн сайхан болгох нь монголчуудын урт хугацааны зорилт байх учиртай. Даанч Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар үүнийг ухаарсангүй. Гэхдээ хууль тогтоогчид бүгд Ч.Хүрэлбаатар сайд шиг хандахгүй нь ойлгомжтой учраас энэхүү хуулийн төсөл удахгүй УИХ-ын босгыг давах биз ээ. УИХ-ын 54 гишүүн гэдэг бол их хүч. Бас хуулийн төслийг дэмжиж гарын үсгээ зурсан гишүүдийн тооноос харвал тэд лав л буруу зүйлд нэгдээгүй нь ойлгомжтой.

УИХ Хөдөлмөрийн тухай хуулийг хэлэлцэж байна. Ажил олгогч, ажилчин хоёрын харилцааг зохицуулсан гол хууль учраас хэн бүхний анхааралд байгаа хууль л даа, яалт ч үгүй. Хуулийн төслийн агуулга, хэлэлцүүлгийн явцыг сонирхлоо. Ардчилал соёолоод гурван аравныг давсан улсын хууль тогтоох засаглалын гол нөхдүүдийн харж буй хандлага, барьж яваа байр суурь нэг л биш ээ. Манай гишүүд ажил олгогчдыг хуучин нийгмийн, бүр тодруулж хэлбэл соц реализмын зохиолчдын амилуулсан дүрээр хардаг бололтой юм. Соц реализмын яруу алдарт зохиолчид ажил олгогчдыг дарлан мөлжигч, энгийн номхон ардын эцсийн дусал хөлсийг нь шавхтал, сүүлийн ганц амьсгалыг нь дуустал шулан хөлжигч хэмээн дүрсэлдэг байсан нь түүхийн гашуун үнэн. Тэр хэцүү үнэнийг өдгөө чуулганы танхимаас мэдрэх гунигтай байна. Мөнгөнөөс өөрийг мэдэхгүй, зоосноос өөрийг илүүд үзэхгүй муусайн баячууд энгийн номхон ардыг шулж мөлжихийг л амьдралын зорилгоо гэж үздэг гэсэн ойлголттой хууль тогтоогчидтойдоо ичиж үхэхийг шахав.

Хөдөлмөрийн хуулийн хэлэлцүүлэг яг жинхэнэдээ ийм л мэдрэмж төрүүллээ. Хуулийн хэлэлцүүлгийг сонирхож суух зуур юу бодогдсон гээ, “уучлаарай эрхэм гишүүд ээ одоо цаг чинь огт өөр” гэж чанга хашгирмаар санагдсан. Европт тэртээ арванхэддүгээр зуунд ийм үзэгдэл байсан гэдгийг үгүйсгэхгүй. Манайд өнгөрсөн зууны эхэн хавиар тийм үзэгдэл хүчээ авсан байж ч магадгүй. Одоо цагт, ардчилал хөгжөөд 30 жилийг үдсэн Монголд бол тийм үзэгдэл байхгүй. Олны дунд домог мэт яригддаг нэг энгийн жишээгээр орчин цагийн ажил олгогч ямар болсныг зураглах гэж оролдъё. Монгол Улсын топ татвар төлөгчдийн нэг “Эм Си Эс” компанийн нэрийг мэдэхгүй монгол хүн үгүй. Энэ том газрыг толгойлдог Ж.Оджаргал захирал нэгэн удаа “Юнител” ХХК-ийн маркетингийн ажилчдын байрладаг өрөөнд үг хэлгүй яваад орж л дээ. Том боссоо харсан ажилчид сандралдан босцгооход ж.Оджаргал захирал “Суу суу, яалаа гэж та нар босно вэ. Ажлаа хийж байхад чинь садаа болсонд уучлаарай” гэж хэлчихээд гарч одсон гэдэг. Өнөөгийн ажил олгогчийн, амжилттай компанийг удирдаж яваа том боссын нийтлэг дүр энэ л дээ. Харамсалтай нь манай хууль тогтоогчдын дунд баялаг бүтээсэн түүхгүй нь дэндүү олон. Хөлсөө дуслуулж, хамгаа шавхаж баялаг бүтээсэн нь хэтэрхий цөөхөн. Цаана нь тийм шалтгаан байгаа болохоор компанийн эздийг соц реалист уран зохиолын дүрээр хараад байна л даа.

Гэхдээ тэр олны дунд компани удирдсан туршлагатай цөөн хэдэн гишүүн байгаа нь яамай даа. “Оргил”-ын гэдгээр нь нийт олонх анддаггүй УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатар саяхан манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Хөдөлмөрийн хуулийн төслөөр өмнөх хуульд байгаагүй 380 орчим хэсгийг шинээр нэмжээ. Эдгээрээс 100 гаруй нь ажил олгогчид үүрэг болгосон, хориглолт тогтоосон заалт байгаа бол ажилчинд үүрэг болгосон нь арваадхан байна. Энэ харьцаанаас л ажил олгогч, ажилчин хоёрын хүлээх үүргийн зөрүү нь харагдах байх. Ажил олгогчтой холбоотой зохицуулалтыг хийхдээ хар бараан талыг нь илүү харж хийсэн юм уу гэж бодогдож байна. Хэтэрхий шулаач, мөлжөөч мэтээр харж асуудалд ханджээ” гэж онцолсон харагдсан. Тийм л дээ. Хуучин цагийн соц реалист уран зохиолын хэв шинжит дүрээс тэс ондоо чанартай баялаг бүтээгчдээ огт өөр нүдээр харах цаг аль хэдийнэ ирчихсэн гэдгийг ойлгомоор байна, хууль тогтоогчид оо.

Бидний сонгосон нийгмийн хэмжүүрээр ажил олгогч, ажилчин хоёр бол нэг еэвэнгийн хоёр тал. Нэг нь үгүй бол нөгөө нь орших аргагүй мөн чанартай харилцаа. Тийм болохоор шударга хууль хиймээр байна. Ядаж л хууль тогтоогчид нь хуучин нийгмийн, соц үеийн хандлагаа өөрчилмөөр байна. Төр бүхнийг мэдэгч бурхан гэх үзлийг тахисан хуучин нийгмийн хэмжүүрээс огт өөрөөр харж энэ хуулийг хэлэлцэх хэрэгтэй гэж хэлэх гээд байна л даа. Яг одоо хэлэлцүүлэгт орсон хуулийн агуулга УИХ-аар дэмжигдэж, ажилчдын эрх ашгийг бөөцийлж ажил олгогчийн эрхийг гаргуунд нь хаясан хууль батлагдвал яана гээ. Компани байгуулж, баялаг бүтээж, бизнес хийх сонирхолтой хүний тоо эрс багасна. Нэгэнт бизнесээ эхэлсэн нь яах ч аргагүй байдалд ороод хуулиа дагана гэж бодвол хэтэрхий гэнэн хэрэг болно. Ажилчдыг бөөцийлж, ажил олгогчийг адалсан хууль хэрэгжээд эхэлбэл “Ялтай ажилтан авч өөртөө төвөг удахаар өөртөө халгүй аж төрөх ондоо арга хайя” гэж харах хүмүүс олшрох нь жамын үзэгдэл.

Ажил олгогчийг ад үзсэн агуулгатай хууль хэрэгжээд эхэлбэл компани байгуулж, ажилтан авч баахан дэмий ял үүрэхийн оронд цүнх барьж, төр рүү шургалж, дарга болох карьераа эхлэхийг илүүд үзэх хүмүүс олшрох нь мөн л жамын үзэгдэл. Төгсгөлд нь хэлэхэд, яг одоо хэлэлцүүлэгт ороод буй Хөдөлмөрийн хууль энэ хэвээрээ батлагдвал ажилчдын эрх ашгийг хамгаалах биш, эсрэгээрээ ажилгүйдлийг гааруулсан шийдвэр болно гэдэгт эргэлзэх юм алга. Зүгээр л дарга болохыг мөрөөдсөн цүнх баригчдын арми нэн хүчтэйгээр өргөжин тэлнэ. Нөгөө талд нь хоногийн хоолоо мөрөөдсөн борчуудын арми бас дарга бологчдыг мөрөөдөгчдөөсөө илүү томоор өргөжин тэлнэ.