Дэлхий нийтийг нөмөрсөн Covid-19 цар тахлыг дэлхий
нийтээр хамтдаа давахаар хичээж байна. Тэгвэл Баянгол дүүргийн ИТХ, Гэмт
хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөл хамтран иргэддээ зориулан
сэрэмжлүүлэг гаргаж, цар тахлыг хамтдаа давах уриалыг дэмжлээ.
Шинэ жилийн баяраар “Luxurios” нэртэй шампанскыг хуурамчаар үйлдвэрлэсэн шүүмжлэл гарсан. Тэгвэл хуурамч гэх шампанскны асуудлаар ШӨХТГ компанийн удирдлагуудтай уулзаж тайлбар авсан байна.
Компанийн зүгээс тээвэрлэлт саатсантай холбоотойгоор шилний нийлүүлэлт тасарч, хуучин шилээ ашигласан ба шампанскны хувьд хуурамч бус бусадтайгаа ижил гэдгийг мэдэгджээ. Тиймээс Советское, Luxurios шампаскыг хуурамч эсэхийг шалгуулахаар Мэргэжлийн хяналтын лабораторид хандаад байгаа аж.
Үүний дараагаар “LUXURIOUS” оргилуун дарсны үйлдвэр хэрэглэгчдээсээ уучлал хүсчээ.
“Цэс Хайрхан ХХК нь жимсний дарс, оргилуун дарс үйлдвэрлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй дотоодын үйлдвэр юм. 2020 оны 12-р сарын 11-нд үйлдвэрлэлд хэрэглэхээр төлөвлөсөн шинэ шилэн лонх гааль дээр саатсан тул цөөн тооны бүтээгдэхүүнд манай үйлдвэрийн бусад оргилуун дарс болох “Советское” болон “Тансаг” бүтээгдэхүүнийхээ шилэн лонхыг үйлдвэрлэлийн ном журмын дагуу ариутган цэвэрлэж “LUXURIOUS” оргилуун дарсыг савлаж, худалдаалсан зөрчлөө ухамсарлан үндэсний үйлдвэрлэгчдийн нэр хүндийг сэвтээж, хэрэглэгчдийн итгэлийг алдсандаа бид гүнээ харамсаж уучлалт хүсэж байна. Удирдлагын багийн зүгээс дотоод хяналт шалгалт хийлгүй хариуцлага алдаж, 2020 оны 12-р сарын 11-нд үйлдвэрлэлд хэрэглэсэн хуучин шилэн лонхны лазераар шивэгдсэн он сарыг сайтар арилгалгүй давхар шошготой бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгч, харилцагчдадаа нийлүүлсэндээ дахин дахин УУЧЛАЛ хүсэж байна.
Дээрх гарсан асуудалтай холбогдуулан бид үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа бүрэн зогсоосон бөгөөд холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудын зүгээс хэрэгжүүлэх аливаа шийдвэр, арга хэмжээг даган мөрдөх болно. Мөн энэ өдрийн бүтээгдэхүүнийг худалдан авсан хэрэглэгч, харилцагч бүрийн гомдлыг бид барагдуулах болно” гэжээ.
ХӨСҮТ-ийн Тандалт, судалгааны төвийн дарга А.Амбасэлмаагийн мэдээллийг хүргэж байна.
Тэрээр өнөөдөр есөн хүн эдгэрч, эмнэлгээс гарч буй тухай мэдээллээ. Ингэснээр Монгол Улсад эдгэрсэн хүний тоо 878-д хүрэв.
Нийт 398 хүн эмчлүүлж байна. Тэдний биеийн байдал:
-292 хөнгөн,
-125 хүндэвтэр,
-9 хүнд
-2 маш хүнд байна.
Улсын хэмжээнд 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 28-аас 2021 оны нэгдүгээр сарын 03-ны өдрүүдэд нийслэлийн 8 дүүрэг, 18 аймгийн 26 суманд нийт 244 удаагийн аюулт үзэгдэл, ослын дуудлага бүртгэгдсэн байна. Үүний 160 нь биологийн гаралтай аюулт үзэгдэл, 74 нь гал түймэр, 8 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой осол, 2 нь геологийн гаралтай аюулт үзэгдэл эзэлж байгаа юм.
Аюулт үзэгдэл, ослын улмаас нас барсан тохиолдол бүртгэгдээгүй ч 6 иргэн түлэгдэж, гэмтсэн байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
Цагдаагийн байгууллагын 102 дугаарт өчигдөр (2020.01.03) нийт 2049 гомдол, мэдээлэл иржээ. Үүнээс зөрчлийн дуудлага 1781 байсан бол гэр бүлийн хүчирхийллийн дуудлага 205 байжээ. Мөн хулгайлах гэмт хэрэг 15, гэмт хэргийн шинжтэй 81 үйлдэл бүртгэгдсэн аж.
Согтуугаар автомашин жолоодсон 81, олон нийтийн газар зүй бусаар биеэ авч явсан, танхайрсан 152, хүний биед халдсан 87, оршин суугчдын амгалан тайван байдал алдагдуулсан 161 тохиолдол өнгөрсөн 24 цагийн хугацаанд цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн байна. Мөн 327 хүн эрүүлжүүлэгдэж, архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийг зөрчсөн 128 тохиолдол гарчээ.
ШУА-ийн ерөнхийлөгч Д.Рэгдэлтэй ярилцлаа.
-ШУА-ийн ерөнхийлөгчийн хувьд 2020 онд монгол эрдэмтдийн ямар бүтээлээр “гоёв”. Өнгөрсөн онд хийж бүтээсэн ямар ажлаа онцлох вэ?
-2020 он Шинжлэх ухааны академийн түүхэнд онцлог он болсон. Энэ онцлогийг хоёр зүйлээр хэлье. Нэгдүгээрт, Монгол Улсад орчин үеийн шинжлэх ухааны байгууллага бий болоод 99 дэх жилдээ анх удаа томоохон бүтээн байгуулалт хийгдсэн. Шинжлэх ухаан инновацийн төвийн цогцолбор барилга байгууламжийн ажил эхэлсэн. Хоёрдугаарт нь, ШУА-ийн өргөтгөлийн барилга 2020 онд ашиглалтад орлоо. Үүгээрээ томоохон амжилттай жил байлаа. “Ковид-19” цар тахлаас болоод дэлхий даяараа саад бэрхшээлтэй учирсан боловч шинжлэх ухааны салбарын хэмжээнд доривтой үр дүн гарсан. Бүгдийг нь нэрлэх аргагүй боловч заримыг нь онцолмоор байна.
Монгол эрдэмтэд шинэ төрлийн коронавирус буюу SARS-CoV2 вирусийн эсрэг бие илрүүлэх оношлуурыг гарган авлаа. Академич Ц.Оюунсүрэн, доктор Д.Гантулга нарын удирдлагаар ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнгийн Молекул биологийн лаборатори, ХӨСҮТ-ийн Вирус судлалын лаборатори, МУИС-ийн Биологийн тэнхимийн эрдэмтдийн хамтарсан баг энэхүү оношлуурыг бүтээсэн юм. Эрдэмтэд Шинжлэх ухаан академи болон Шинжлэх ухаан технологийн сангийн дэмжлэгтэйгээр SARS-CoV2 вирусийн эсрэг бие илрүүлэх оношлуурын цомгийг орчин үеийн генийн инженерчлэл, молекул биологи, иммунологийн арга ашиглан богино хугацаанд гарган авсан билээ. Энэхүү эсрэг биеийн оношлуур ашиглаад өнөөдөр Монголд шинэ төрлийн коронавирусээр өвчилж эдгэсэн хүмүүст дархлаа тогтсон эсэхийг тогтоох боломжтой. Энэ бол дэлхийн түвшинд хийгдсэн мундаг ажил болсон. Манай эрүүл мэндийн салбарынхан удахгүй үүнийг авч ашиглах байх гэж найдаж байна. Химийн хүрээлэнгийн судлаачид маань олон жилийн судалгааныхаа үр дүнд Эрдэнэт хотын цэвэрлэх байгууламжид хуримтлагдсан лагийг үнэргүй болгох ажил хийсэн.
Эрдэнэт ТӨУҮГ-тай манай ШУА хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсны үндсэн дээр энэ ажлыг 2020 онд эхлээд, нийт лагийн 3-ны 1-ийг үнэргүй болгоод байна. Энэ жил Эрдэнэт хот үндсэндээ лагийн үнэрээс бүрэн ангижирна. Мөн Эрдэнэтийн орон нутгийн удирдлагатай ярьж тохироод, Эрдэнэтийн нүхэн жорлонгуудыг үнэргүй болгох ажлыг эхлэх төлөвлөгөөтэй байгаа.
Гадаад хамтын ажиллагааны ганцхан жишээ хэлье. Манай Газарзүй, геоэкологийн хүрээлэн, Өмнөд Монголын Багшийн их сургууль, Тариалан, мал аж ахуйн хүрээлэн, манай Булган аймгийн орон нутгийн удирдлагатай хамтраад, Хэт талхлагдсан бэлчээрийг судалж, нөхөн сэргээх, туршилт судалгааны төв байгууллаа. Мал өсч, цаг уурын нөхцөл муудаж байгаагаас бэлчээр талхлагдах нь нэмэгдсэн. Бэлчээрийн ургамлын төрөл зүйлийн бүрдэл өөрчлөгдөж, шим тэжээлтэй ургамал багасч байна. Тийм учраас талхлагдсан бэлчээрийг сэргээх төвийг Булган аймгийн Гурванбулаг суманд байгуулсан. Энэ төвд Гурванбулагтай адил нөхцөлтэй нутагт тариалах нэг наст болон олон наст ургамлыг сонгон үржүүлж байгаа. Энэ туршлагыг Монголын бусад газар нутагт түгээн дэлгэрүүлэх боломжтой. Бэлчээрийн доройтлыг сайжруулах шинжлэх ухааны амжилттай томоохон ажлын суурь ингэж тавигдаж байгаа юм.
-Цар тахлаас болоод эрдэм шинжилгээний ажлын төсөв хумигдсан гэсэн. Хөл хорио болон бага төсөв эрдэмтэн, судлаачдын маань ажиллах урам зоригийг царцаачихаагүй байгаа?
-Коронавирусийн үеийн хөл хорионоос шалтгаалаад ялангуяа гадаадын өндөр хүчин чадалтай лабораториудад хийдэг хамтарсан судалгааны ажил үндсэндээ зогсоод байна. Санхүүжилт танагдсан нь үнэн. Монгол Улсад шинжлэх ухааны салбараа санхүүжүүлдэг ганцхан эх үүсвэр байдаг. Энэ нь Шинжлэх ухаан технологийн сан. Эрдэм шинжилгээний ажлын зориулалттай бүх мөнгө энэ санд төвлөрч, эндээс хуваарилагддаг хууль, журамтай. 2020 оны байдлаар энэ санд 12,4 тэрбум төгрөг эрдэм шинжилгээний зардалд тавигдаад байсан. Арванхоёрдугаар сарын эхээр бидэнд өгсөн мэдээллээр бол энэ мөнгөнөөс 9,6 тэрбум нь эргэж татагдсан. Цаана нь 2,9 тэрбум төгрөгөөр Монгол орон даяар эрдэм шинжилгээний ажил хийсэн гэсэн үг. Нийт санхүүжилтийнхээ бараг гуравны нэгийг ч авч чадаагүй хэмжээнд эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлаа явуулсан. Гэхдээ бид 2020 оны ажлынхаа үр дүнгийн тайланг гаргаж үзэхэд эрдэм шинжилгээний ажлаас гардаг гол үр дүнгүүд өмнөх оныхоосоо дутуугүй гарч ирсэн. Шинжлэх ухааны ажлын үр дүн урьд жилүүдээсээ хойд жилүүддээ хуримтлагдах замаар гардаг учраас 2020 онд бага мөнгө авсан ч өмнөх жилүүдтэй адил үр дүн гаргаж чадлаа. Харин төсөв танагдсан нь дараагийн жилүүдэд хүчтэй нөлөөлнө. Эрдэмтэд маань боломжоороо хүрээлэнд ирж ажиллаж байгаа. Ялангуяа өндөржүүлсэн бэлэн байдлын үед 70-75 хувийн ирцтэй ажилласан. Онцгой комиссоос өгч байгаа зөвлөмжийн дагуу зай бариад, маскаа зүүгээд ажилласан. Бүх нийтийн бэлэн байдал зарласны дараа бол нөхцөл өөр болсон. Эрдэм шинжилгээний салбарын онцлогоос болоод янз бүрээр тусч байна. Ялангуяа лабораторид ажилладаг хүмүүсийн ажил тодорхой хэмжээгээр зогссон. Манайд 1700 орчим хүн шинжлэх ухааны салбарт бүтэн орон тоогоор ажилладаг гэж үзвэл яг лабораторид зогсож ажилладаг мянга гаруй хүн бий. Энэ хүмүүсийг бид өмнө хийсэн туршилтын материал, гадаад орнуудад хийгдэж байгаа мэдээ материалыг авдаг линк холбоос, тэр бүгдээ аваад, гэр орондоо судалгааныхаа үр дүнг боловсруулах ажилдаа төвлөрч ажиллах чиглэл өгсөн. Нийгэм, хүмүүнлэгийн чиглэлийн эрдэмтэд, математик тоон технологийн судлаачид хэвийн байдалтай гэрээр ажиллаж байна. Үр дүн онцгой муудах юм байхгүй. Энэ хоёрын дундуур хээрийн судалгаа гэж том ажил байдаг. Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академийн хээрийн судалгааны хоёр салбар дэлхийд байр сууриа эзэлсэн, энэ бол палеонтологийн болон археологийн салбар. Палеонтологийн салбар өнгөрсөн жил маш бага хэмжээгээр хээрийн судалгаандаа явсан. Гэхдээ дэлхийн бүх оронд ийм байдалтай байгаа учраас эзэлсэн байр суурь маань хуучнаараа хадгалагдах болов уу. Хавар, зуны зааг дээр ШУА-аас зориуд зардал тусгаж өгсөн, үүний хүчинд археологичид маань ойр зуур судалгаагаар явсан боловч судалгааны томоохон ангиудыг гаргаж чадаагүй. Сарьдагийн хийдийн судалгаа Улаанбаатар хотын санхүүжилтээр нэлээд гайгүй явсан. Хөвсгөл аймаг руу авран хамгаалах судалгааг Монголд ажиллаж байгаа археологийн хамгийн боломжтой судлаачдыг хамруулан хийлээ.
-Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх эрдэмтдийнхээ үгийг сонсоно гэсэн. Харин цахилгааны үнийг төрөөс даах гэх мэт огцом шийдвэр гаргахынхаа өмнө тэр эрдэмтдийн үгийг сонссон болов уу. Эрчим хүчний дутагдалд орж байгаа нь тодорхой болсон энэ үед өвлийг эрсдэл багатай даван туулахын тулд эрдэмтэд түүнд юуг чухалчлан сануулж байгаа вэ?
-2019 оны есдүгээр сарын сүүлээр Шинжлэх ухааны ажилтны анхдугаар их хурал болсон. Монголд орчин цагийн шинжлэх ухаан үүсэн бий болсоноос хойш 98 дахь жил дээрээ болсон анхны их хурал л даа. Энэ их хурал дээр манай төрийн гурван өндөрлөг Шинжлэх ухаанд хандах хандлагаа өөрчлөх тухай ярьсан юм. Энэ нь эрдэмтдэд урам зориг өгсөн. Нэг хэсэг нь бас “Одоо л нэг шинжлэх ухаанд хандах хандлага өөрчлөгдөх нь” гэж гайхсан. Хараад байтал үүний дараа төр засгийн зүгээс шинжлэх ухаанд хандах хандлага үнэхээр өөрчлөгдөж байгаа нь мэдрэгдэж байгаа. Анхдугаар их хурлын дараа Засгийн газрын тогтоол гарсан. Уг тогтоолд Шинжлэх ухаан, технологийн салбарт хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж,, эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг орчин үеийн лабораторийн зориулалтын барилга байгууламжаар хангах талаар заасан. Энэ нь Эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийн нэгдсэн цогцолборын барилга байгуулах, нийтдээ 94 тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалт юм. 2020 онд гурван тэрбум төгрөгөөр эхний ажлуудаа хийсэн. Зураг төслийнхөө ажлуудыг гүйцээж хийлээ. Дэд бүтцийн газар шорооны ажил, цахилгааны холболтын ажлууд, газар дээр байсан зарим нэг актлагдсан байгууламжуудыг зөөж, тээвэрлэх ажлууд бүгд хийгдсэн. 2021-2022 онд үргэлжлээд, 2023 онд ашиглалтад орох барилга байгууламжийн ажил эхлээд явж байна. Үүний хүчинд өнөөдөр Монгол Улсад байгаа төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний лабораторийн тоног төхөөрөмж шаарддаг бүх хүрээлэнгүүд багтаж орох хэмжээний лабораторийн цогцолбор баригдаж байгаа юм. Бидний олон жил яриад байгаа Шинжлэх ухааны парк, технологийн инкубаторууд бий болгох боломжтой болно. Энэ бол төр засаг үнэхээр шинжлэх ухаанд хандах хандлагаа өөрчилж буйн илрэл.
Засгийн газар 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө Шинжлэх ухааны салбарт зарцуулах төсвийн зардлыг дөрөв дахин нэмэгдүүлнэ гэж заасан. Анх удаа тоо зааж, мөрийн хөтөлбөрт орсон. Ингэж нэмэгдүүлэхэд шинжлэх ухаанд зарцуулж байгаа нийт зардал ДНБ-ний нэг хувьд ойртож очих юм. Олон улсын шинжлэх ухааны байгууллагууд, төвлөрсөн холбоодын гаргасан судалгаагаар “Аливаа улс шинжлэх ухааныхаа салбарт ДНБ-ний нэг хувь болон түүнээс дээш хэмжээгээр зарцуулж эхлэхэд шинжлэх ухааны салбар нь эдийн засаг, улсын хөгжилд мэдэгдэхүйц хэмжээгээр хувь нэмрээ оруулдаг” гэж үздэг.
Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх “Шинжлэх ухааны салбарынхны дуу хоолойг төр засаг сонсож ажиллана“ гэж хэлсэн. “Төрийн чих нь онгойж байна” гэж манай судлаачид, эрдэмтэд үүнийг баяртай хүлээж авсан юм. Эхний алхам нь 2020 оны аравдугаар сарын 1-нээс эхлээд ШУА-ын ерөнхийлөгч Засгийн газрын хуралдаанд суудаг болсон. Энэ олон талын ач холбогдолтой. Миний хувьд асуудлыг танилцуулж байгаа сайд нар, албан тушаалтнуудаас асуулт асууж, хариулт авч, саналаа хэлэх боломжтой болсон. Энэ бол яах аргагүй эрдэмтэн, судлаачдын дуу хоолойг сонсох суваг нээсэн.
Засгийн газрын хуралдааны үеэр цахилгааны төлбөрийг тэглэхэд хэрэглээ аль хэр нэмэгдэх талаар яригдсан. Манай эрчим хүчний салбарын эрдэмтдийн энэ асуудлаар хэвлэлд өгсөн ярилцлагууд ч сайтуудаар бий. Ажил хийж байхад алдаа гарна. Ямар ч байсан эрчим хүчний сүлжээ тогтвортой ажиллаж байгаа. Хэт хүйтрэхгүй бол ачааллаа даагаад явна гэж Эрчим хүчний сайд маш тодорхой тайлбар өгч байсан. Эхний хэд хоногт ачаалал нэмэгдсэн ч одоо жигдэрч байгаа талаар холбогдох албан тушаалтнууд ярьсан болохоор тайван л байна.
-Гадаадад сурч ажиллаж байгаа монгол залуус, эрдэмтэд судлаачид олон байна. Эднийхээ хүчийг ашиглах, цахимаар ч болтугай хэлхээ холбоо тогтоох талаар ажиллаж байгаа юу. Та ерөнхийлөгчөөр дахин сонгогдохдоо гадаадад байгаа эрдэмтэдтэйгээ хамтарч ажиллахад анхаарна гэсэн санагдаж байна?
-Гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад, манай хоёр том хөршид олон монгол эрдэмтэн судлаачид ажиллаж байгаа. Судалгааны орчин үеийн маш нарийн чиглэлээр ажилладаг, багшилдаг улсууд ч зөндөө байна. Энэ хүмүүсийн мэдлэг, чадварыг Монгол Улсын хөгжилд ашиглах нь яах аргагүй төр засгийн бодлогын нэг чухал хэсэг байх учиртай. Урд хөршийн бэлэн жишээ бий. 2001 онд би Хятадын Шинжлэх ухааны академийн удирдлагын урилгаар ШУА-ийн төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд очсон юм. Тэгэхэд тэд гадаадад байгаа хятад эрдэмтдээ эх орондоо татаж авчрах, тэдэнтэй хамтарсан судалгаа явуулах ажлыг хүчтэй зохион байгуулж эхэлж байсан. Гадаадад байгаа өндөр түвшний эрдэмтдээ Хятадад авчрахдаа хамгийн түрүүнд судалгаа явуулах лаборатори бий болгоход анхаарч байв. Дараа нь Хятадад ирж ажиллахад тухайн оронд авч байсан хэмжээний цалинг авах нөхцөл тавьж байсан. Арван жилийн дараа Хятадад очиход “Бид гадаадад байгаа том эрдэмтдээ авчрах ажлаа үргэлжлүүлж байгаа. Гадаадад байгаа эрдэмтэн бүртэйгээ хамтарч ажиллах, эх оронд нь ирүүлэх зорилго тавьж байсан бол одоо хамгийн амжилттай яваа эрдэмтдээ сонгож авчрах, урьж ажиллуулах арга замыг сонгож байна” гэж байсан юм. Хятад бол гадагшаа урссан тархины урсгалаа буцаагаад авчирсан орон.
Манай гадаадад байгаа эрдэмтэд Монголдоо ирж ажиллах хувийн нөхцөл бас тавьдаг. Судалгааны чиглэлийн лабораторитой байх ёстой. Хоёрдугаарт, амьдралд хүрэлцэх хэмжээний цалин хангамжтай байх тухай ярьдаг. Түүнээс биш тухайн орондоо авч байгаа шигээ цалин авна гэхгүй шүү дээ. Монголчууд эх оронч улсууд. Нэг хэсэг төр засгаас санаачилга гаргаад, “Зөгийн үүр” хөтөлбөр хэрэгжүүлж байсан ч хоёр жил орчим үргэлжлээд гацсан. ШУА-ийн зүгээс гадаадад байгаа эрдэмтдийнхээ бүртгэлийг сүүлийн тав, зургаан сарын хугацаанд гаргаад байна. Хамгийн сүүлийн үеийн чиглэлээр гадаадад ажиллаж байгаа 120 орчим судлаач олж бүртгэсэн. Заримтай нь холбоо тогтоолоо. Тэднийг өнөөдөр Монголд авчраад ажиллуулна гэхээсээ эхний ээлжинд хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Хамтарсан төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэдэг хөрөнгө мөнгө шаарддаг учраас цаг хугацаа орно. Яваандаа харилцаа холбоогоо улам сайжруулаад, гадаадад байгаа эрдэмтэдтэйгээ холбогдоод, тэднийхээ хүчин чадлыг Монгол Улсынхаа хөгжилд ашигладаг болно гэж мөрөөдөөд л явна. Гадаадад байгаа эрдэмтэдтэй холбоотой их, бага санхүүжилттэй олон төсөл хэрэгжүүлдэг. Жишээлбэл, 2020 онд ШУА-ийн харьяа хүрээлэнгүүд гадныхантай хамтарсан 100 шахам судалгааны төсөл хэрэгжүүлсэн. Гадаадад ажиллаж байгаа хүн маань өөрөө төслийн мөнгө татах түвшинд байгаа бол өргөжүүлээд явах боломжтой гэдэг нь харагдсан.
-2021 онд ШУА юунд илүү төвлөрч ажиллах вэ?
-Монгол Улсад шинжлэх ухаандаа тавьж байгаа хүсэлт, шаардлага бол судлаачдын олон жил хийж байгаа шинэ мэдлэг түүн дээр бий болсон технологийг хэрэглээнд нэвтрүүлэхэд илүү анхаарч ажиллаач гэдэг. Энэ бол зүй ёсны асуудал. Монгол Улсад шинжлэх ухаанаас гарч байгаа хоёр төрлийн үр дүн байдаг гэж би дандаа ярьдаг л даа. Нэг нь судалгааныхаа үр дүнд шинэ мэдлэг мэдээллийг олон улсын төрөлжсөн эрдэм шинжилгээний сэтгүүлүүдэд хэвлүүлэх юм. Ингэснээрээ дэлхийн шинжлэх ухааны эргэлтэд монголчуудын хувь нэмрийг оруулж, дэлхийн оюуны баялагийг бүтээхэд оролцоно.
Нөгөө нэг бүлэг үр дүн бол судалгааны үр дүнд бий болсон мэдлэг технологийг хэрэглээнд оруулж, хүний гар дээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээ болгож тавих. Төр засгаас бидэнд тавьж байгаа шаардлага бол энэ хоёрдугаар хэсэгт илүү анхаараач гэдэг. Нэгдүгээр хэсэг үр дүн бол монгол эрдэмтдийн хувьд харьцангуй сайн яваа. Нэгж судлаачид ногдох хэмжээгээрээ, гадаадаас авч байгаа эрдэмтдийн эшлэлийн тоогоороо бид дэлхийн дундажаар яваа.
Хүний гар дээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэх тухайд бид харьцангуй сул байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх учиртай. Шалтаг, шалтгаан олон. Хамгийн гол нь үйлдвэрлэл гэж том салбар бий. Үйлдвэрлэл, бизнесийн салбар Монголын ДНБ-ий 80 гаруй хувийг нийлүүлдэг том салбар. Нөгөө талд нь мэдлэг бүтээдэг академик салбар харьцангуй жижиг ч чадамжтай салбар. Энэ хоёр салбарыг холбодог механизм манайд бий болоогүй. Манай үйлдвэрлэгчид гаднаас бэлэн технологи, техниктэй нь оруулж ирэх нь харьцангуй эрсдэл багатай гэж үздэг. Гэтэл үндэсний үйлдвэрлэл хөгжихгүй байгаагийн нэг шалтгаан үүнд бий. Энэ хоёрыг холбодог механизм бий болгоход анхаарч ажиллана. Манай 2021 оны үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд энэ чиглэлийн том ажлууд туссан. Энд юуны өмнө Эрдэнэт үйлдвэрээ нэрлэх нь зүйтэй. Эрдэнэт үйлдвэртэй том төсөл эхлүүлэхээр оны өмнөхөн гарын үсэг зурлаа. Эдийн засгийг солонгоруулахад доривтой хувь нэмэр оруулах төсөл эхэлнэ. Эрдэс түүхий эдийг гүн боловсруулах үйлдвэрүүд байгуулах, хүний нөөцийг бэлтгэх төсөл юм.
Манай судлаачид гадаадын мэдээллийн асар том сангууд руу улсын төсвийн хөрөнгөөр орох эрхтэй болоод хэдэн жил болж байна. Энэ эрхийг эдлэхийн тулд маш сайн англи хэл шаардлагатай. ШУА-д байнгын ажиллагаатай англи хэлний институтыг 2020 оны намар эхлүүлсэн. Судлаачдынхаа хэлийг сайжруулах замаар гадаадын мэдээллийн том баазын ашиглалтыг сайжруулна. Эрдэмтэд оюуны өмч бий болгоод патент авдаг. Оюуны өмчийн менежер, төлөөлөгч нарыг хүрээлэн болгонд бий болгохоор ажиллаж байна. 2021 онд энэ чиглэлийн хүчтэй баг бий болж, оюуны өмчийн хэрэглээ, үнэлэмж сайжирна.
Сүүлийн 24 цагийн хугацаанд улсын хэмжээнд коронавируст халдварын 488 тохиолдол бүртгэгджээ.
Шинээр илэрсэн тохиолдлуудын 360 нь Улаанбаатар хотод, 100 нь орон нутагт, зөөвөрлөгдсөн 28 батлагдсан байна.
Мөн коронавируст халдварын улмаас 2 хүн нас баржээ. Нас баралтын дийлэнх хувийг зүрх судасны өвчлөл эзэлж байна.
Гэрийн хяналтад 3457 хүн байна.
Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газраас 2021 оны нэгдүгээр сарын 4-ний өдрөөс эхлэн дараах хаяг, байршилд шинжилгээ авах төвүүдийн үйл ажиллагааг зохион байгуулж байна.
Шинжилгээ өгөх хүсэлтэй нийслэлийн иргэд харьяа дүүрэгтээ зохион байгуулж буй шинжилгээний төвд, харин орон нутгийн иргэд харьяалал харгалзахгүй дараах шинжилгээний төвүүдээр үйлчлүүлэх боломжтой юм.
БАЯНГОЛ ДҮҮРЭГ:
БАЯНЗҮРХ ДҮҮРЭГ:
СОНГИНОХАЙРХАН ДҮҮРЭГ:
СҮХБААТАР ДҮҮРЭГ:
ХАН-УУЛ ДҮҮРЭГ:
ЧИНГЭЛТЭЙ ДҮҮРЭГ:
БАГАНУУР ДҮҮРЭГ:
НАЛАЙХ ДҮҮРЭГ:
БАГАХАНГАЙ ДҮҮРЭГ:
– СОЁЛ, ХҮҮХЭД ХОЁР УЛСТӨРЖИХ СЭДЭВ БИШ –
Монгол Улсын Соёлын сайд, академич С.Чулуунтай ярилцлаа.
-Юуны өмнө танд шинэ оны мэнд дэвшүүлье. Та манай шинэ оны анхны дугаарын зочноор оролцож байна.
-Монголын нийт ард түмэндээ шинэ оны халуун мэнд дэвшүүлье. Энэ жил бол монгол хүн бүрийн хувьд түүхэн жил юм. Одоогоос яг зуун жилийн тэртээ хөдсөн дээлтэй монголчууд маань туурга тусгаар Монгол Улсаа сэргээн байгуулах их үйлсийн төлөө нэгдэж Ардын хувьсгал ялж, дэлхийд Монгол Улс дахин оршин тогтнох үүдийг нээсэн байдаг. Монголчууд ямар ч боломжгүй нөхцөлийг гатлан тусгаар улс болсон юм шүү. Өнөөгийн зарим хүмүүс тусгаар тогтнол бэлэн байсан мэт санах сэрэх нь харагдаад байдаг. Эсвэл аль нэг улс төрийн хүчинд хамаатуулан ойлгох ч хандлага бий. Энэ тусгаар тогтнолын төлөөх их ялалт нь асар их үнэ цэнээр олдсон үл мартаж, үл ухарч, үл таслах үнэт зүйл юм. Тийм учраас энэ жилийг түүхт зуун жилийн ой, тусгаар тогтнолын зуун жил гэж төр засгаас тэмдэглэн өнгөрүүлэхээр олон зүйл төлөвлөж шийдвэрлээд байна.
-Соёлын яам байгуулагдаад хагас жил өнгөрчээ. Төрийн бодлого зарим талаараа дутагдаад байсан Соёлын салбар эзэнтэй боллоо гэцгээж байна. Салбарын сайдын хувьд танд ярьж хэлэх зүйл их байгаа болов уу?
-2020 онд шинээр бүрдсэн УИХ-аас шинэ Засгийн газрын бүтцэд Соёлын яамыг байгуулах түүхэн шийдвэр гаргасан. Соёлын яам хэдийгээр олон арван жил янз бүрийн нэртэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байсан ч сүүлийн 24 жил дангаараа байгуулагдаагүй нэлээд удаан явжээ. Мэдээж тодорхой салбар чиглэлийн яамуудтай хамтран, аялал жуулчлал ч юмуу бусад салбартай хамт байгуулагдаж татан буугдаж байсан үе бий. Соёлын яамыг сая дахин дангаараа байгуулагдахад Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Их хурлын индэр дээрээс тодорхой хэлсэн. “Соёлын яам бол Монгол Улс оршин байгаагийн баталгаа. Соёлын яам мөнхөд оршин тогтнох ёстой. Соёл бол монголчуудын оршин байх дархлаа” болохыг тодорхой өгүүлсэн. Соёлын яамыг удирдах, монголчуудын соёлын бодлого үйл ажиллагааг цаашид авч явах хүндхэн бөгөөд хариуцлагатай үүргийг надад итгэл хүлээлгэн хариуцуулсан. Олон жил монголчуудын өв соёлын талаар судалгаа хийж, соёлын бодлоготой холбоотой судалгааны газрыг ахалж, музей, номын сан зэрэг салбартай хамтран ажилласан туршлагыг минь тооцсон болов уу гэж бодож байна. Нөгөө талаараа соёл бол монголчуудын олон мянган жилийн турш бүтээж ирсэн түүх юм. Урт удаан хугацааны турш бүтээсэн түүх өөрөө өвөрмөц соёл иргэншлийг төгөлдөршүүлж тээж ирсэн. Тэр соёл иргэншлийн шим шүүс нь урлаг юм гэж би үздэг. Тэгэхээр Монголын оршин байх суурь үндэс нь түүхээ зөв харах явдал болно.
-Шинэ яам эмхлэн байгуулахад ажил их байсан болов уу. Та ажлаа юунаас эхэлсэн бэ?
-Соёлын яамыг хүлээж авахад өөрийн гэсэн байр савгүй, боловсон хүчин гэвэл хуучин яамны тав, зургаан мэргэжилтэн, өөр юу ч байгаагүй. Суух ч өрөөгүй бид хоёр сар гаруй төрийн бус байгууллагын өрөө тасалгаагаар дамжин ажлуудаа амжуулж эхэлсэн. 30 шахам жил бие даан оршиж байгаагүй монголчуудын амин чухал салбар соёлын салбарт юу ч үгүйгээс эхэлснийг хүмүүс мэдэхгүй байгаа байх. Юуны өмнө байр савтай болох, боловсон хүчнээ бүрдүүлэх, ширээ сандалтай болохоос эхлээд их ажил байсан. Нөгөө талаар салбарынхаа ажлыг эхлүүлэхдээ хэдэн тодорхой чиглэлийг чухалд үзэж ажлаа төлөвлөсөн. Юуны өмнө салбарын дэд бүтэц буюу соёлын орон зай. Сүүлийн 30 орчим жилд хамгийн их хувьчлал, хулгай, дээрэм тонуулд өртсөн салбар бол соёлын салбар байв. Үлдсэн юм ер нь бараг үгүй болсон байлаа. Байгаа юм гэвэл, хэдэн театр, музейг хэлэх байх. Тэдний эргэн тойрны газрыг бараг бүгдийг авчихсан, зарчихсан байсан. Тиймээс дэд бүтцээ сайжруулах ёстойг ойлгосон. Харин маш сайн зүйл нь Монгол Улсын Ерөнхий сайдын санаачилгаар сүүлийн хоёр жилд соёлын томоохон бүтээн байгуулалтуудыг эрчимтэй өрнүүлж эхлүүлж байгаа. Чингис хаан, хаад язгууртны музей, Үндэсний номын сан, Соёлын өвийн төв, Байгалийн түүхийн музей, Үндэсний урлагийн их театр зэргийг дурдаж болно. Эдгээрээс энэ жил Чингис хаан музей, Үндэсний номын сангийн барилга, Соёлын өвийн төв гурав ашиглалтад орно. Эдгээр нь соёлын салбарын дэд бүтцэд маш том нөлөө үзүүлнэ гэж итгэж байна.
-Соёлын яамны бодлого, үйл ажиллагааны цар хүрээ, ойрын болон хэтийн зорилгуудын тухай та хураангуйлан ярихгүй юу?
-Тэгье. Ер нь 2021 он бол их соёлын салбарын хувьд бүтээн байгуулалт өрнөсөн жил байх болно. Үүнээс гадна дараагийн нэг чухал зүйл бол боловсон хүчний бодлогын асуудал юм. Ер нь үнэхээр системгүй бас бодлогогүй явж ирсэн чиглэл нь энэ юм. Тиймээс зөвхөн дөрвөн жилийн хүрээгээр бид соёлын салбарын боловсон хүчний бодлогыг харж болохгүй. 20,30 жилийн дараа соёлын салбарын үндэс суурь ямар байх нь салбарын хүний нөөцийн бүрдэл, чадамж, нөөц зэргээс хамаарна. Боловсон хүчний асуудлаа шийдэхгүй бол цаашид бат бөх байх үндэс багатай. Тиймээс энэ асуудал дээр нарийн судалгаа хийх нэн шаардлагатай, алсдаа бэлтгэх гээд шаталсан арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна. Жил бүр яамнаас боловсон хүчний бодлогод зориулж тусгайлсан зардал тусгуулж зарцуулна. Нөгөө талаар орон нутгийн соёл урлагийн салбарынхны мэдлэг мэдээлэл, чадамж зэргийг дээшлүүлэхэд анхаарна. Саяхан бүх аймаг, сумын соёлын салбарынхантай цахим хурлыг хэдэн өдрийн турш зохион байгууллаа. Гурав дахь чиглэл нь салбарын нийгэмд үйлчлэх цар хүрээг өргөтгөх, санхүү эдийн засгийн хувьд энэ салбар боломжийн хэмжээнд өөрийгөө авч явж чаддаг системд орох ёстой. Тэгэхийн тулд соёл урлагийн салбарын менежмэнтэд дэвшил бий болгож, маркетингийг өөрчлөх хэрэгтэй. Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл, инновацийг эрчимтэй дэмжих хэрэгтэй. Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл бидний хамгийн ойрын Зүүн Азид хэрхэн өрнөж байгааг харж байгаа биз дээ. Энэ салбарын хамгийн томоохон тулгамдсан асуудлын нэг нь хууль эрх зүйн орчны асуудал болно. Соёлын салбарын хэд хэдэн томоохон хуулиуд УИХ-д өргөн баригдаад явж байна. Тухайлбал, Соёлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулал, Кино урлагийг дэмжих тухай хууль, Музейн тухай хууль намрын чуулганаар хэлэлцэх эсэх нь дэмжигдээд ажлын хэсгүүд гараад ажиллаж байна. Эдгээр хуулиуд батлагдсанаар соёлын салбарын бодлого үйл ажиллагааг шинэ шатанд гаргахад эрх зүйн суурь орчин бий болж өгч чадна гэж үзэж байгаа. Хамгийн сүүлд соёл, урлагийн салбарыг бүс нутаг, олон улсын тавцан дээр гаргах, өрсөлдөх чадамжтай болгоход яам онцгойлон анхаарна. Бид соёлын орон зайгаа зөвхөн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дотор харах боломжгүй. Манай соёлын оршин байсан орон зай өөр аль ч улс оронд бий болгож чадаагүй том орон зай, хамрах хүрээтэй. Түүхэндээ монголчуудын бүтээж ирсэн соёл нь өөрөө асар том цар хүрээтэй гэсэн үг. Бидний соёлыг харах нүдний тусгал хэдий чинээ хол байна төдий чинээ хөгжлийн орон зай тэлнэ. Монгол өөрийн өнгө төрхөө гаргаж чадна.
-Соёлын яамны үйл ажиллагаа нэлээд өргөн цар хүрээг хамрах юм байна?
-Тийм ээ. Шинээр байгуулагдсан Соёлын яамны хамрах хүрээ нэлээд өргөн. Ер нь Соёлын салбарын талбар уудам шүү дээ. Яг хуульд заасан чиг үүргийн хувьд манайх соёлын өвийн чиглэлийн музей, соёлын биет болон биет бус өв, хөдлөх, үл хөдлөх дурсгалууд, ЮНЕСКО-гийн өвт газруудыг хамарна, харин урлаг уран бүтээлийн хувьд үндэсний болон сонгодог урлагийн бүхий л төрлийг хөгжүүлэх, томоохон бүтээлүүд туурвих, уран бүтээлийн давтагдашгүй бүтээлүүдийг бүс нутаг болон дэлхийн тайзанд гаргахын төлөөх бүхий л үйл ажиллагаа багтана. Манай салбарын хамгийн чухал салбарын нэг нь нийгмийг соён гэгээрүүлэх, нийгмийн соёлын боловсролыг дээшлүүлэх, зөв монгол хүнийг төлөвшүүлэхэд чиглэгдсэн бодлого, үйл ажиллагаа явуулах явдал юм. Соёлд хамаарахгүй зүйл гэж үгүй. Соёлын яамнаас сумын соёлын төв хүртэлх бүхий л энэ салбарт ажиллаж буй ажилчин албан хаагчид мөн чөлөөт уран бүтээлчид соёлын салбараа яаж өөд татах, ямар нөхцөлд соёл, урлагийн үйл ажиллагаагаа явуулах уу гээд санаа бодлоо уралдуулж байна. Тэд маань эзэнтэй орон гэртэй болсон мэт сэтгэл өндөр байгааг ажил үйлсээр хариулах л хэрэгтэй байна даа.
-Бүтээн байгуулалтын ажлын явцаас танилцуулаач?
-Томоохон бүтээн байгуулалтын зарим нь дуусах шатандаа орлоо. Соёлын өвийн Үндэсний төв энэ сардаа багтаж хүлээж авна. Ингэснээр соёлын өвийн сэргээн засварлалт, хадгалалт хамгаалалтын орчин бүрэн бүрдэх нөхцөл болно. Чингис хаан, хаад язгууртны музейн барилгын ажил хэдийгээр ковидын нөхцөл байдалтай нэлээд удааширч байгаа ч барилгын гүйцэтгэл 90 орчим хувьтай, дотоод ажлын тохижилт графикийн дагуу явагдаж байна. Үндэсний номын сан бас урагшилж байна.
-Ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад салбарын хэмжээнд, тэр дундаа урлагийнхны үйл ажиллагаа нэлээд хумигдмал байв уу?
-Хэдий ковид цар тахлын үе байсан ч бид бүх нийтийг хамарсан томоохон хэдэн арга хэмжээг амжиж зохион байгуулж чадсан. Олон нийтийг соён гэгээрүүлэх, нийгэмд чиглэсэн томоохон арга хэмжээнүүдийг зохион байгууллаа. “Соёлын цаг” аян, “Бүх нийтийн номын баяр”, “Бүх нийтийн хөгжмийн баяр”, “Хүүхдийн төлөө фонд байгуулах”,”Монгол соёл-Монгол хүүхэд” цахим монгол туургатны бүх оддын тоглолтыг санаачлан зохион байгуулж чадлаа. Энэ дашрамд урлаг соёлынхоо нийт хамт олонд яамныхаа бодлого, үйл ажиллагааг дэмжиж байгаа та нартаа шинэ оны мэнд дэвшүүлж байна. Бид илүү ихийг бүтээх болно.
-Та бүхний оны босгон дээр “Хүүхдийн төлөө фонд”-ыг байгуулахаар зохион байгуулсан тоглолтын талаар нийгэмд янз бүрийн байр суурь байна. Та энэ тухай тодруулахгүй юу?
-Соёлын яамнаас санаачлан урлаг соёлынхныхоо хүчийг дайчилан нийгэмд үйлчилж, санхүү босгож томоохон зүйл хийе гэж эхлүүлсэн ажил юм. Уг ажлыг маань дэмжсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, Нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазар болон Засгийн газрын гишүүддээ болон биднийг дэмжсэн нийт ард түмэндээ чин сэтгэлээсээ баярлалаа. Сүүлийн 30 жилд хүүхдэд зориулсан бүхий л соёлын барилга байгууламж устаж үгүй болсон. Үүд хаалгаа хаасан. Харин манай Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт Хүүхдийн номын сан, Хүүхэлдэйн театр, Хүүхдийн соёлын төв зэрэг газрууд байгуулахаар заасан ч хараахан төсөвт тусгагдаагүй. Тиймээс бидний зүгээс хүүхдэд зориулсан томоохон бүтээн байгуулалтаа ард олныхоо дэмжлэгээр зохион байгуулж босгох зорилготой хийгдсэн ажил. Тоглолт арванхоёрдугаар сарын 30-нд зохион байгуулагдсан бөгөөд “Хүүхдийн төлөө фонд” төрийн бус байгууллагыг төр, төрийн бусын төлөөлөлтэй байгуулан хуримтлалыг төвлөрүүлсэн. Учир нь тусгай сангийн хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаас эхлээд ихээхэн адармаатай зүйл тулгарсан. Уг хандив шилэн байна. Хуримтлагдсан мөнгө Хүүхдийн төлөө фонд Ерөнхий сайдын дэргэд албан ёсоор байгуулагдахад бүрнээрээ шилжинэ. Бүтээн байгуулалт шууд залгаад эхэлнэ. Мэдээж бүтээн байгуулалтын 10 орчим хувь болох энэ мөнгийг бид шилэн зарцуулна. Хэн ч хянаж болно. Бас цаашид дэмжих хүүхдийн ирээдүйн төлөө дэмжлэг үзүүлэх хүмүүс олон гарч ирнэ байх. Удахгүй бид Хүүхдийн орчин үеийн шаардлага хангасан бүтээн байгуулалтуудыг хүлээж авах цаг ирнэ. Хандив бол сайн дурын зүйл. Олон түмний дэмжлэг, хүсэн хүлээж байсан зүйл нь хүүхдэд зориулсан бүтээн байгуулалт юм байна гэдгийг бүгд харсан байх. Хүүхдэд зориулсан бүтээн байгуулалтын ажлыг улстөржүүлж, өөрийнхөөрөө тайлбарлаж, бусдыг хардаж, харааж үгүйсгэн доромжилж байхын оронд зарим улстөрчид “би хүүхдийн төлөө юу хийлээ” гэж өөрөөсөө асуугаад үзэх хэрэгтэй. Бид хүүхдийн төлөө 30 жил шон ч босгоогүй шүү дээ. Өмнө нь 2002 онд улс ийм сан байгуулсан санагдаж байна. Гэхдээ 2016 онд татан буугдсан. Энэ хооронд юу хийсэн бэ. Бараг байгуулсныг нь ч мэдэхгүй өнгөрсөн байх даа. Шүүмжлэгчид гэнэт ухаан оржээ. Шүүмжилж байгаа хүмүүс дотор эрх барьж байхдаа бүрэн шийдвэрлээд сүндэрлүүлээд сүндэрлүүлээд хаячих эрх мэдэлтэй засгийн тэргүүн хүн ч байсан. Даанч юу ч хийгээгүй. Одоо манай соёл урлагийн салбарынхан хамтран дэмжиж, хуримтлалыг ард түмэн маань өгч дэмжин уг ажил эхлэх үүд нээгдэх байх аа гэж итгэж байна. Ер нь сануулж хэлэхэд, ямар ч тохиолдолд улстөржүүлж болдоггүй хоёр асуудал байдаг юм. Нэг нь соёл, нөгөө нь хүүхэд. Бидний нандигнан хайрлах, хүндлэн авч явах эрдэнэ бол өвөг дээдсийн минь бүтээж өнөөд ирсэн соёл, мөн ирээдүйд улсаа авч явах хүүхэд хоёр юм даа.
-Соёлын сайдын зөвлөлийн гишүүдээр ихэвчлэн урлагийн хүмүүсийг томилсон байна. Сайд маань соёлын салбарыг ганцхан урлаг гэж хардаг юм биш биз гэсэн шүүмжлэл гарсан?
-Өнөөдөр манай нийгэм нөгөө илжиг, эмгэн, өвгөн гурвын үлгэр шиг л харагдаж байна. Таалагдах юм, эерэгээр харах зүйл ер нь энэ нийгэмд байна уу. Эцэст нь бид өөрсдийгөө хэмлэн идэхийн нэгэн жишээ биш үү. Би сайдын хувьд биш түүхчийн хувьд хэлэхэд нэг нэгнээ хэмлэн идсэн ийм түүх Монголын түүхэнд хэд хэдэн удаа илэрсэн. Эцэст нь бид бие биенийгээ барьж идээд, Монгол хохирч үлдсэн түүх байдаг юм. Сурвалж бичигт үүнийг “идэх” гэж тэмдэглэсэн байдаг. Хэрвээ соёлын салбарынхныг түлхүү зөвлөхөөр томилсон бол соёлд урлаг ордоггүй юм уу л гэнэ байх даа (инээв). Монголд төдийгүй дэлхийд нэртэй урлаг соёлын томоохон төлөөлөл болсон энэ хүмүүсээс зөвлөлөө бүрдүүлж тэдний санаа бодол, үзсэн харсан, бодож санаж явдаг зүйлсийг бодлого үйл ажиллагаандаа тусгая гэж хичээсэн явдал юм. Соёлын өвийн асуудал зэргийг бид ерөнхийдөө гадарлана, бараг зөвлөлдөөд байх зүйлгүй гэж бодож байна.
Ер нь тэгээд өнгөрсөн хугацаанд гүжир гүтгэлэг, нотолгоогүй зүйлүүд их явсан. Гол нь өнөөдөр яамны бодлого, төрийн ажлыг хов живтэй холимооргүй байгаа учраас ажлаа л ярья.
-Энэ жил түүхэн тэгш ой давхацсан жил учраас та бүхэн ямар томоохон ажлуудыг төлөвлөж байна бэ?
-Өнөө жил Монголын тусгаар тогтнолын төлөө тэмцсэн Ардын хувьсгалын 100 жилийн ой тохиож байна. Хүннү гүрний 2230 жил, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 815, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 110, Шинжлэх ухааны салбар үүсч хөгжсөний 100, НҮБ-д элссэний 60, монгол хүн сансарт ниссэний 40 гээд мартаж үл болох түүхэн тэгш ойнууд тохиож байна. Түүхт 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлууд манай соёлын яам дээр үндсэндээ төвлөрч байгаа. Засгийн газраас үйл ажиллагааны хөтөлбөр батлагдсан. Одоо ингээд ажилдаа орно. Бүтэн жил өрнөх байх. Түүхэн ой нь баяр төдий бус түүхэн ой санамжаа сэргээж, ирээдүйн 100 жилийг тодорхойлох үүд нь болдог. Бид өвөг дээдсийн их үйлийг залгаж яваа хүмүүс. Эдүгээ тэдэндээ ихэд хүндэтгэлтэй хандаж дурсах ёстой. Энэ ойн хүрээнд тайз дэлгэцийн бүтээлүүд, эрдэм судлалын болоод урлагийн томоохон бүтээлүүд, түүхт газруудад хөшөө дурсгалыг сэргээх, шинээр босгох зэрэг маш бүтээл ч байдлаар тэмдэглэн өнгөрүүлэхээр төлөвлөөд байна. Манай яамны хувьд хамгийн том ажлын нэг маань Чингис хаан, хаад язгууртны музейгээ ашиглалтад оруулах явдал юм. Энэ бол зөвхөн музей биш юм. Монголын соёлын олон улсын түвшинд хүрсэн стандарт орчин, соён гэгээрлийн төв, аялал жуулчлалын цогцолбор болох юм. Монголчууд сүүлийн 100 жилд хийсэн соёлын хамгийн том орон зай болно гэж төсөөлж байгаа. Чингис хааны голомт нутаг гэдгээ илтгэн харуулах дурсгалууд байраа эзэлнэ. Чингис болон эзэнт гүрний судалгааны том төв болно гээд давуу талууд маш их буй.
Нөгөө талаараа соёлын салбарын хэд хэдэн хуулиуд батлагдана. Салбарын стратеги төлөвлөгөө, төрөөс баримтлах соёлын бодлогын бичиг баримтуудыг батлуулахын төлөө ажиллана. Хэд хэдэн томоохон уран бүтээлүүдийг тайзнаа тавьж, орон нутгийн жишиг соёлын төв болон соёлын өвт газруудыг түшиглэсэн кластер төвүүдийг байгуулж эхэлнэ. Үндэсний томоохон шинжилгээний ангиуд ажиллана. Үндэсний Олон Нийтийн болон бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдтэй хамтран нийгэмд чиглэсэн соён гэгээрлийн ажлуудыг эхлүүлнэ. Бидэнд энэ жил амрах ямар ч зав байхгүй ажиллах ёстой. Соёлын салбарын боловсон хүчний асуудалд онцгой анхаарна. Ард түмнийхээ дэмжсэн Хүүхдийн соёлын бүтээн байгуулалтыг мөн эхлүүлнэ. Яривал их зүйл байна. Хийх ч ажил тоймгүй.
Засгийн газар 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 30-ны өдөр хүүхдийн төлөө фонд байгуулж, 10 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэсэн. Цаашид нэмэгдэх тус сангийн хөрөнгийг Хүүхдийн номын сан, Хүүхдийн театр, Хүүхэд, залуучуудын соёл спортын цогцолбор зэрэг хүүхэд залуучуудын хөгжлийг дэмжих байгууллагуудыг шинээр барихад зарцуулахаа мэдээлсэн.
Ийнхүү Хүүхдийн төлөө фондын үйл ажиллагааг сэргээж байгаатай холбоотойгоор хуримтлал үүсгэх “Монгол соёл-Монгол хүүхэд” цахим тоглолтыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар зохион байгуулсан.
Тэгвэл өнөөдрийн байдлаар тус хандивт 100 гаруй иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага нийт 2 тэрбус 2247 сая 408 мянган төгрөгийн хандив өгсөн байна. Эдгээр хандиваас 5 сая ба түүнээс дээш дүнтэй тусламжуудыг бид нэгтгэн хүргэж байна.
|
№ |
Иргэн, байгууллага буюу утга |
Мөнгөн дүн(сая₮) |
|
1 |
Крипто валют 6,556 onecoin зоос буюу монгол мөнгөөр 1 тэрбум төгрөгийг onecoin зоос хэрэглэгчид хандивлав. |
1,000 |
|
2 |
УБТЗ |
500 |
|
3 |
ХААН банк |
500 |
|
4 |
Үндэсний соёл амралтын хүрээлэн |
300 |
|
5 |
Соёл урлагийн ажилчдын нэг өдрийн цалин |
150 |
|
6 |
Макс групп, Сүү компани |
100 |
|
7 |
Хэнтий аймгийн нутгийн зөвлөлийн залуучууд тэднийг төлөөлж иргэн Мөнхчулуун дуудлага худалдаагаар Монгол Улсын Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнийн дээлийг 38,500 мянган төгрөгөөр худалдан авав. |
38.5 |
|
8 |
“Өсөх зоос” компанийн ажилчид нэг өдрийн цалин |
38 |
|
9 |
Хөдөлмөрийн баатар боксчин Э.Бадар-Ууганы бээлийг Макс группийн ерөнхийлөгч Д.Ганбаатар дуудлага худалдаагаар 21 сая төгрөгөөр худалдан авав. |
21 |
|
10 |
Хүнд машин механизмын үйлчилгээ эрхлэгч Мягмардорж |
20 |
|
11 |
Н.Зоригт захиралтай “Туушин” группийн “Туушин” хүүхдийн сан |
10 |
|
12 |
“Наран” рестораны захирал Дэлгэр хувиасаа 5 сая, “Их нигүүлсэн” ТББ-аасаа 5 сая төгрөг буюу нийт 10 сая төгрөг |
10 |
|
13 |
Жүжигчин Стивен Сегалийн гэр бүлээс хүүгийнхээ нэрээр |
10 |
|
14 |
МУГЖ Баясгалан Сакура дунд сургуулиас |
10 |
|
15 |
Үндэсний урлагийн их театрын уран бүтээлчид |
7 |
|
16 |
Олон улсын тээврийн жолооч нар хамтраад |
5 |
Хандивын тоглолт зохион байгуулах үеэр нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазар нийслэлийн төр захиргааны нийт 34,942 албан хаагчийн нэг өдрийн цалин болох ойролцоогоор 1.4 тэрбум төгрөгийг хандивлах уриалга гаргаснаа мэдэгдсэн. Мөн БСШУ-ны яамны хамт олон нэг өдрийн цалингаа хандивлахаар болжээ.
Түүнээс гадна мөнгөн дүнгээр тооцвол 5 сая ба түүнээс дээш төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний эд материалын хандив ирсэн байна. Үүнд:
“Андын зам констракшн” 50 сая төгрөгт багтахуйц бетон зуурмаг
Дорждулам захиралтай “Энхтэд” ХХК 5 сая төгрөгийн дулаалгын хөөсөнцөр
“Наран” рестораны захирал Дэлгэр ХУД-т байрлах 6 айлын газар
Иргэн Б.Санчир 1,000 м.кв обьектоо хүүхдийн төлөө сайн үйлсэд ашиглуулах санал
“Термос тех” 5 сая төгрөгтэй дүйцэх барилгын агааржуулалт
Иргэн С.Тэнгэр 10 сая төгрөгтэй дүйцэх бетон зуурмаг хандивлав.
Хөдөлмөрийн баатар Н.Түвшинбаярын кимоног дуудлага худалдаагаар “Монзул” компанийн захирал Чинбат худалдан авсан бөгөөд Тэрэлжид барьж буй Монголын угсаатан зүйн музейдээ үзмэр болгон тавина гэсэн бол соёлын гавьяат зүтгэлтэн “Үүдэн чулуу” ХХК-ийн захирал Энхтайван 33 сая төгрөгтэй дүйх чулуун арслан хийж өгөхөө хэлсэн.
Энэхүү үйл ажиллагаа нь хуульчдын зүгээс шүүмжлэл дагуулаад буй. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр төр иргэдээсээ хандив авах хуулийн зохицуулалтгүй гэсэн бол Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжин төрийн албан хаагчдын цалинг хандив болгон өгөх нь төр өөрөө хөдөлмөрийн мөлжлөг хийж буй мэт болж байгааг шүүмжилсэн.
Ийнхүү “Хүүхдийн төлөө фонд” НҮТББ-ыг Засгийн газар байгуулсан нь ч, хандивын аян зохион байгуулсан нь ч шүүмжлэл дагуулж байгаа нь манай улс Төрийн өмчит компанийн тухай хуульгүйгээс үүдэлтэй. Төрийн өмчит бүртгэлтэй, төрийн оролцоотой компаниудын үйл ажиллагааг зохицуулсан хууль эрх зүйн орчин байхгүй, Компанийн тухай хуулиар буюу хувийн өмч мэтээр кохицуулагдаж ирсэн нь өнөөдрийн олон асуудлын шалтгаан болж буй юм.
Хүүхдийн төлөө фонд байгуулах Засгийн газрын шийдвэр гарахаас 13 хоногийн өмнө “Хүүхдийн төлөө фонд” гэсэн нийтэд үйлчлэх төрийн бус байгууллага гурван хувьцаа эзэмшигчтэйгээр байгуулагдан Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн байв. хувьцаа эзэмшигчид нь Соёлын дэд сайд М.Батбаяр, “Херо” энтертайнментын найруулагч Б.Баатар, “Sound of Mongolia” продакшны захирал Х.Дамдинсүрэн нар байгаа юм.
Тэдний нэг, найруулагч Х.Баатар энэхүү НҮТББ-тай холбоотойгоор тайлбар хэлэхдээ “Он гараад “Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулах бэлтгэж байгаа юм билээ. Бас тоглолтыг зохион байгуулахаар гаднын уран бүтээлчидтэй харилцах шаардлагатай байсан учраас ТББ байгуулах шаардлага ч гарсан. Нөгөө талд, тоглолтыг шинэ жилийн үеэр зохион байгуулах, хүүхдийн төлөө бүтээн байгуулалтаа ч цаг алдалгүй хийх шаардлагатай байсан учраас түр ТББ байгуулсан. Хуулийг нь бэлэн болтол ингэж Төрийн бус байгууллага үүсгэн зарлаж хуримтлал үүсгэх нь зөв гэж үзсэн. Энэ болтол Соёлын яамнаас ТББ байгуулж, тоглолтыг зохион байгуулж байгаагаар нь миний нэрийг тавьсан юм байгаа биз дээ. Түүнд нэг их санаа зовоод, хардаад байх хэрэггүй ээ.
Харин Монголынхоо бүх ард иргэдэд, аж ахуйн нэгжүүдэд “Хүүхдийн төлөө За” гэж хэлсэнд баярлалаа. Нэг өдрийн дотор 10 хэдэн тэрбум төгрөг цугларсан анхны тоглолт боллоо. Миний хувьд тоглолт сайхан болсон. Бид хууль нь бэлэн болонгуут санд цугларсан хуримтлал хөрөнгийг, сангийнх нь хамт Засгийн газарт мэдээж шилжүүлнэ. Санаа зоволтгүй. Харин энэ олон хүний сэтгэл зүтгэлээр боссон сангийн үйл ажиллагаа цаашид тунгалаг сайхан байгаасай л гэж хүсэж байна” гэсэн юм.
УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаярын мэдээлснээр манай улсад 21,000 Төрийн бус байгууллага бүртгэлтэй байдгаас хуулийн дагуу тайлангаа ирүүлдэг нь 30 гаруйхан буюу 10%-д нь хүрдэггүй байна.
“Шилэн болгохыг төрөөс шаарддагууд нь хүртэл санхүүжилт, зарцуулалт нь хаалттай байгаа. Ер нь бол манай улс Саарал жагсаалтад орсон нэг шалтгаан нь төрийн бус байгууллагаар дамжуулж мөнгө угаагаад байна гэдэг асуудлаас болсон юм” хэмээн байр сууриа илэрхийлсэн.
Тиймээс Төрийн өмчит компанийн тухай хуулийг яаралтай хэлэлцэн батлах шаардлага үүссэнийг сүүлийн үед өрнөж буй олон үйл явдал харуулж байна.
Эх сурвалж www.ikon.mn