Month: November 2020

Улаанбаатарын цагаар : 2020/11/05 11:01:30

Гадаад харилцааны сайд Н.Энхтайван өчигдөр цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдийн асуултад хариулсныг тоймлон хүргэж байна.

-Гадаадад Монгол Улсыг төлөөлөн суугаа Элчин сайдын яаман дахь улс төрийн нөлөөг багасгах чиглэлд ямар ажлыг хийх вэ. Элчин сайдын томилгооны асуудал болон дипломат албанд ажиллаж байгаа ажилтнуудад ямар хяналт тавьж ажиллаж байна вэ?

-Дипломат алба болон Элчин сайдын томилгоонд ямар нэгэн улс төрийн шахаа огт байхгүй. Ийм өнцгөөр томилгоо хийхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлье. Нийгмийн, ард түмний шахалтаар Дипломат төлөөлөгчийн газар, тэр дундаа Элчин сайдын яаманд мэргэжлийн, өндөр гадаад хэлний мэдлэгтэй, ёс зүйтэй мэргэжилтнүүдийг томилдог. Ер нь гадаад харилцааны системд ажиллаж байгаа хүнийг Элчин сайдын яаманд томилох бодлогыг баримталж ажиллана. Элчин сайдыг томилох асуудлыг Үндсэн хуулийн 33 дугаар зүйлд хуульчилсан байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөж, УИХ хэлэлцсэнээр эцсийн шийдвэр гардаг.

Хар тамхитай холбогдсон хоёр иргэнийг өнгөрсөн онд холбогдох хуулийн дагуу ялыг нь эдлүүлсэн. Бас 69 дипломатын хэрэг дээр Гадаад харилцааны яамнаас хяналт шалгалтыг хийж, салбар яамны системд ажиллаж байсан долоон албан хаагчийг албанаас нь халсан. Цаашдаа дипломат албанд ажиллаж байгаа ажилтнууд хар тамхи болон хууль бус үйлдэл гаргахгүй байх талаар арга хэмжээ авч ажиллаж байгаа.

Гадаад харилцааны яам болон Дипломат төлөөлөгчийн газар томилогдсон хүмүүст тусгайлан сургалт зохион байгуулж байна. Дипломат болон албан паспортыг цэгцлэх ажлыг өнгөрсөн сард хийлээ. Нийт 6000 орчим дипломат болон албан паспортыг хүчингүй болгосон. Үүнд, ажлаа сольсон, төрийн албанд ажиллаж байгаад өөр газар руу шилжсэн гэх мэт хүмүүс хамрагдсан. Хоёрдугаарт, дипломат дугаартай автомашиныг цэгцэлж, хөдөлгөөнийг нь хянах тогтолцоог бүрдүүлж ажилласан.

-Өмнөх УИХ-ын бүрэн эрхийн хүрээнд 10 гаруй орны Элчин сайдыг томилж чадаагүй. Ойрын хугацаанд эдгээр орны Элчин сайдуудын нэрийг оруулах уу?

-Өмнөх УИХ-ын бүрэн эрхийн хүрээнд 10 орны Элчин сайдын нэр орж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс тэдгээрийн нэрийг эргүүлэн татсан. Хуулиараа шинэ Элчин сайдуудыг дахин тодруулж, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч, УИХ-д танилцуулж, өргөн мэдүүлэх ажил байгаа. Энэ онд хугацаа нь дуусч, хэтэрсэн долоон орон, хугацаа нь болчихсон 10 гаруй орон байгаа бөгөөд нийтдээ 20 Элчин сайдын асуудлыг УИХ-д оруулж, шийдвэрлэх юм. Энэ ажлыг 2020 ондоо багтаж хийнэ. Мөн ирэх 2021 онд хугацаа нь дуусах 10 гаруй Элчин сайд байгаа.

Нийтдээ 30 орчим Элчин сайдын томилгооны асуудал яригдана. Би бол Засгийн газар, УИХ, Ерөнхийлөгчид танилцуулах үүрэгтэй. Эцсийн шийдвэрийг УИХ гаргана. Эндээс харахад Элчин сайд гэдэг албан тушаал маш өндөр босготой. Ингэснээр Монгол Улсын Элчин сайдын албан ямар чухал болохыг илтгэж байгаа юм.

-Энэ онд хийх төрийн өндөр дээд түвшний айлчлал бий юү?

-Цар тахлын улмаас энэ онд төлөвлөсөн айлчлал байхгүй. Ирэх оны айлчлалын төлөвлөгөөг гаргаж, Засгийн газарт танилцуулдаг. Өндөр дээд түвшний айлчлал нууцын зэрэглэлтэй байдаг учраас олон нийтэд нээлттэй мэдээлэх боломжгүй.

-Өнгөрсөн Засгийн газрын үед АНУ-ын Конгресст гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийг өргөн барьсан. Энэ ажил ямар шатанд явж байгаа вэ?

-Юуны өмнө АНУ, Монголын харилцаа стратегийн түвшинд өргөжин, хөгжиж байгаа. Монгол Улс, АНУ-тай хийж байгаа худалдааны хэмжээ 2019 оны дүнгээс харьцангуй нэмэгдэж байна. Монголоос 26 сая ам.долларын бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлсэн бол АНУ-аас 290 сая ам.долларын бараа бүтээгдэхүүн орж ирсэн байдаг. Үүний зэрэгцээ 1991 оноос хойш АНУ-аас Монголд 240 сая ам.долларын тусламжийг үзүүлсэн. Одоо хэрэгжүүлэхээр ярьж буй хамгийн том төсөл бол Улаанбаатар хотын усан хангамжийг дээшлүүлэх 350 сая ам.долларын өртөгтэй төсөл юм.

Ирэх 2021 оноос төслийн ажлыг эрчимтэй хийж эхэлнэ. АНУ-тай гуравдагч хөршийн худалдааны гэрээ байгуулах ажил хурдтай явж байгаа. Тус улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараагаас энэ ажил үр дүнтэй, гарын үсэг зурах боломж нээгдэнэ. Учир нь, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Майк Помпео Монгол Улсад айлчлах үеэр энэ асуудал нааштай яригдахаар урьдчилсан төсөлд орчихсон байсныг хэлье.

-2010 онд Гадаад харилцааны яам дээр цөмийн түлшний хаягдлыг Монгол Улсад булшлах тухай гэрээ хэлцэл хийсэн гэдэг нийтлэл мэдээлэл Японы хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацагдаж байсан. Энэ чиглэлд Гадаад харилцааны яаманд хийсэн гэрээ хэлцэл бий юү?

-Цөмийн хаягдлыг булшлах чиглэлээр Японы Засгийн газартай байгуулсан гэрээ хэлэлцээр байхгүй. Цаашдаа ч ийм чиглэлийн гэрээ хэлэлцээрийг Япон болон бусад цөмийн зэвсэгтэй орнуудтай байгуулахгүй.

-Та БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд болон ОХУ-ын сайд нартай уулзсан. Энэ үеэр Монгол Улсыг ШХАБ-д элсэх асуудлаар шахалт үзүүлсэн гэдэг асуудал яригдаж байсан. Та Гадаад харилцааны сайдын хувиар энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа бол?

-БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И Монгол Улсад айлчлах үеэрээ ШХАБ-д “Монгол Улсыг элсээч ээ” гэдэг байр суурийг санал болгосон. ОХУ-ын С.В. Лавров сайд бас энэ асуудлыг санал болгосон. Монгол Улс 2004 оноос ажиглагчийн статустай явж ирсэн. Өнөөдрийн хүртэл энэ ажиглагчийн байр суурь хэвээрээ байгаа. Хамгийн сүүлд 2018 оны зургадугаар сард БНХАУ-д болсон дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “ШХАБ-д шат ахиулан оролцох боломжтой. Үргэлжлүүлэн судална” гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Өнөөдөр манай байр суурь энэ түвшинд байгаа гэдгийг хэлье.

ШХАБ-д элсэх асуудлыг судалж байна. ШХАБ-д элсэх асуудал нь УИХ-ын бүрэн эрхийн асуудал. Монгол Улс бие даасан гадаад бодлогыг явуулдаг. ОХУ, БНХАУ-аас гадаад бодлогод шууд нөлөөлөх асуудал байхгүй. Монгол Улс хоёр хөрштэйгөө иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаатай. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын түвшинд хамгийн өндөр итгэлцлийн түвшинд харилцаж байгаа. Тиймээс аливаа хоёр талын хөршийн харилцааг аль нэгэн олон улсад байгууллагад элссэнээр биш хоёр талынхаа харилцааг стратегийн түвшинд үргэлжлүүлж, хөгжүүлэх бүрэн боломжтой гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. -БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ван И манай улсад айлчлах үеэр Хятад Монгол Улс нэг нэгнийхээ дотоод асуудалд оролцохгүй гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн. Үүний цаана монгол хэлний асуудал хөндөгдөх үү?

-НҮБ дотоод дүрэм, журамтай. НҮБ-ын гишүүн улс бүхэн энэ дүрмийг мөрдөж ажиллах ёстой. Энэ дүрэмд аливаа улсын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй гэдэг заалт бий. Манай Гадаад харилцааны яам, Засгийн газар өөрийн бодлоготой. Ван И сайдын айлчлалаар хэлэлцэх асуудлыг ҮАБЗ-өөр оруулж тодорхой чиглэл үүрэг авсан. Энэ хүрээнд Ван И сайдтай хийсэн уулзалт, хэлэлцээр явагдсан. Стратегийн түншлэлийн түвшинд харилцаж байгаа хоёр улс бие биедээ итгэхгүй байх асуудал байхгүй. Монгол Улс БНХАУ-ын “Нэг Хятадын бодлого”-ыг тууштай дэмжинэ.Айлчлалын үеэр 700 сая юанийн буцалтгүй тусламжийг үзүүлсэн. Үүнийг ашиглах асуудал яригдана. Хоёрдугаарт, айлчлалын хүрээнд хилийн боомтуудаас гарч байгаа урсгалыг нэмэгдүүлэх, хилээр орж орж байгаа барааны урсгалыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр тодорхой тохиролцоонд хүрсэн. Мах, махан бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхэд тодорхой тохиролцоонд хүрсэн. Дараа нь, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Улаанбаатар хотын цэвэрлэх байгууламж, ногоон төгөл 1008 айлын орон сууцны төслийг хэрэгжүүлэх чиглэлийн асуудал яригдсан.

-Монгол Улсын гурав дахь хөршийн бодлого ямар шатанд явж байна вэ?

-Гурав дахь хөршийн асуудлыг Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд тодорхой заасан байгаа. Гурав дахь хөрштэйгөө хамтын ажиллагаа, найрсаг ажиллагааг улам өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл мөн гэдгийг заасан байдаг.

БНСУ бол манай гурав дахь хөрш улс. Солонгос улстай бид иж бүрэн түншлэлийн харилцаатай, хамтын ажиллагааг цаашид өргөжүүлэн явуулна. Цаашид Солонгос улстай гурав дахь хөршийн бодлогын хүрээнд хамтын ажиллагаагаа идэвхтэй явуулах болно.

-Солонгос улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа хоёр орны хооронд визгүй зорчих асуудалд байр сууриа илэрхийлсэн. Тэрбээр “Эхлээд солонгос иргэдийг Монгол руу визгүй зорчуулдаг болсны дараа, монгол иргэдийг Солонгос улс руу визгүй зорчуулах асуудлыг шийднэ гэж ярьсан. Тэгэхээр Гадаад хэргийн яамд Солонгосын талаас ийм хүсэлтийг хэзээ ирүүлсэн бэ. Хэрхэн шийдвэрлэх боломжтой вэ?

-Монгол Улс, Солонгос улс хоорондоо визгүй зорчих тухай асуудлаар төрийн өндөр дээд түвшинд иж бүрэн айлчлалын хүрээнд тогтмол ярьж, энэ асуудлыг манай талаас тавьж байгаа. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд аль аль талдаа тодорхой цаг хугацаа шаардлагатай. Учир нь Солонгос улсад манай улсын 37 мянган иргэн оршин суудаг. Визтэй холбоотой зөрчил их байгаа нь визгүй зорчих асуудалд шууд холбоотой байгаа учраас энэ яриа хэлэлцлийг тодорхой хэмжээнд үр дүнд хүргэх үүднээс 2018 оноос эхлэн хариуцлагатай аялъя аяныг өрнүүлсэн. Одоогоор визгүй болгох асуудал хоёр улсын хувьд аль нэг талдаа эцэслэн шийдээгүй, яриа хэлэлцээрийн шатанд байгаа. Өнгөрсөн жилүүдэд Монгол, Солонгос улсын хооронд зорчих хоёр улсын иргэдийн тоо ихэссэн. Энэ нь виз олголттой холбоотой тодорхой ахицууд гарч байгаа гэдгийн жишээ юм.

Эдийн засагч Ч.Отгочулуутай ярилцлаа.

-УИХ-ын намрын чуулганаар ирэх оны төсвийг хэлэлцэж байна. Дэлхий нийтэд үүсээд байгаа цар тахлаас шалтгаалж ирэх оны төсөв тэвчиж болох зардал их байх болов уу. Ирэх оны төсвийг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Төсөв төслийн шатандаа хэлэлцэгдэж байна. Төсвийн төслийг харахад 2020 оны төсвийг ерөнхийдөө үргэлжлүүлж байгаа юм байна. 2020 оны төсөв бол УИХ-ын сонгуульд зориулсан төсөв байсан. 2021 оны төсөв бол Ерөнхийлөгчийн сонгуульд зориулсан төсөв мэт харагдлаа. Төсвийн хөрөнгө оруулалтыг харахад Хэнтий зүгээс Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч байх магадлал өндөр харагдана лээ. Уламжлалт болох нийгмийн хамгааллын яам, хууль зүйн яам, боловсролын яамдад төсөв их хуваарилагджээ. Хоёр долоо хоногийн дараа төсөв батлагдахдаа маш их зүйл өөрчлөгдөнө.

УИХ-ын гишүүд тэвчиж болох зардлыг тэвчиж байгаа гэсэн жижүүрийн үгтэй болчихсон. Гэвч одоогийн байдлаар задаргаануудыг нь харж байхад онцын шаардлагагүй хөрөнгө оруулалтууд нэлээд харагдаж байна. Баянхонгор аймагт өндөр төсөв тусгасан нь Ерөнхийлөгчийг хориг тавиулахгүй гэж байгаад юм болов уу. Төсөв бол ард түмний төлж байгаа татвар. Манай улсын төсөв хэдэн зальтай улстөрчийн эрх мэдлээ хадгалж үлдэх хэрэгсэл болчихоод байгаа юм. Төсөвт хэн ч хяналт тавихгүй байна. Уг нь Үндэсний аудитын газар, статистикийн газар хяналт тавих ёстой. Гэтэл тэд өнгөрсөн хойно нь хяналт тавиад байх юм.

-Тухайлбал?

-Томоохон спортын ордон барих, соёлын ордон барих, Хэнтийн Бэрхийн уурхайд гүний уурхайн музей барихаар тусгажээ. Эдгээр зүйлс тэвчиж болох зардалдаа орно. Манай сонгуулийн тогтолцоо 76 тойрогт хуваагддаг. Тэр нэр дэвшигчид бүгд дахиж сонгогдох сонирхолтой байдаг учраас сум, баг бүрт онцын шаардлагагүй зүйлс тусгаж байна. Нэр дэвшигчийг сонгуульд ялалт байгуулахад сонгуульд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн компаниудыг хоосон хоцроож болдоггүй. Тиймээс тэдэндээ заавал тендер өгдөг. Гишүүн бүр тойргоо хөгжүүлэх нэрийдлээр хэд хэдэн тэрбум төгрөг авдаг нь нууц биш болчихсон шүү дээ. Тойрогт нь хөрөнгө оруулалт тавиад өгчихөөр УИХ-ын гишүүн дахиж сонгогдохоо бодоод төсөвт хяналт тавих үүргээ умартдаг.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр төсөвт гишүүд гар дүрэх боломжгүй болгочихсон биз дээ?

-Ер нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хоёр давхар өөрчлөлт гарсан. Засгийн газрын эрх мэдлийг өндөр болгосон. Хоёрдугаарт, Засгийн газрын оруулж ирсэн төсөвт зардлыг ихэсгэж болохгүй. Засгийн газар маш их бяртай байгаа. Ерөнхийдөө Засгийн газраа магтан дуулдаг. Сангийн сайд нэг л үгийг их хэлдэг болсон байна. Эдийн засаг онолтой байдаг юм. Гэтэл макро эдийн засгийн онол дотроо гурван том урсгалтай. Гэтэл Сангийн сайд ганцхан Кейнсийн онолыг л яриад байх шиг байгаа юм. Эдийн засаг хямарсан үед төсөв алдагдалтай батлагдах нь зөв гээд байгаа юм. Төсөв тэлж эдийн засгийг сэргээх нь зөв гээд байгаа юм. Нэгдүгээр дайны дараа энэ онолоо гаргасан. Тэр үед Англид нийгмийн халамж гэх зүйл байгаагүй. Манайх нийгмийн халамжиндаа живж байна. Аж үйлдвэржээгүй. Асар их импортоос хараат. Цаг үе нь өөр. Орчин нөхцөл нь тэс өөр байхад би мундаг эдийн засагч гээд Кейнсийн онолыг буруу ашиглаж байна. Цар тахлын үед АНУ-ын эдийн засаг нь 33 хувиар өссөн. Яагаад гэхээр Кейнсийн онолын эсрэг явж байгаа юм. Төсвийн зардлаа танасан. Хүнд суртал болох зөвшөөрлийг бүгдийг нь алга болгочихсон. Орон сууцны зах зээлийг тултал нь дэмжсэн. Харин манай төсвийн орлого 30 хувиар буурахаар байгаа. Манай улсын төсвийн зардал өсчихсөн. Бусад улс төсвийн зардлаа ч орлогоо ч бууруулж байна. Төсвийн орлогоо бууруулна гэдэг татвараа бууруулж байна гэсэн үг. Банкууддаа бэлэн мөнгө өгчихөөр банкууд нь зах зээлийнхээ зарчмаар аль компанид мөнгө хэрэгтэй байна тэнд зээлдүүлээд явж байна.

-Төсвийг дээрэмдэж байна. Төсвийг алагчилж олгоод байна гэж яриад байгаа. Үнэн хэрэгтээ орон нутагт тусгасан төсвөөс энэ бүхэн харагдаж байна л даа. Бидэнд эдийн засгаа сэргээх ямар гарц байна гэж харж байна?

-Ипотекийг тултал нь сэргээх хэрэгтэй. 60 тэрбум төгрөгөөр юу болох юм. Засгийн газар төсвийн алдагдлыг ихэсгэхээр эдийн засаг илүүдэл мөнгөтэй болчихно.

Илүүдэл мөнгө инфляцийг бий болгодог. Монголбанк инфляцийг онилох нэрийдлээр зээлийг хумичихаж байгаа юм. Янз бүрийн шалтгаанаар банкууд зээл гаргахаа больчихлоо. Төв банк бонд гаргачихсан. Тэгэхээр банкууд эрсдэлтэй зээл гаргахын оронд Төв банкны бондыг худалдаад авчихаж байгаа юм. Төв банк хариуд нь бондын хүү төлнө. Зөвхөн хүүнд нь жилд 500 тэрбум явж байна гэд бод доо. Энэ мөнгийг ипотикийн зээлд оруулсан бол яах вэ. Жишээ нь, Төрийн банкыг хөдөө аж ахуйг дэмжсэн банк болгочих боломжтой. Төрийн банк ашгийн төлөө байх албагүй. Энэ мэтчилэн боломжууд бий. Харамсалтай нь манайх ганцхан халамжаар л шийдэх гэж оролдож байна. Түүнчлэн манайх татвараа буулгах боломжтой. Энэ хямралын үед аймгийн төвүүдийг таван жил татваргүй бүс болгочих хэрэгтэй. Татварын орлого буурах боловч таван жилийн дараа тэнд маш том татвар төлөгчдийн бааз суурь бий болчихно. Хятад ингэж л хөгжсөн.

-Хямралыг халамжаар давах нь хэр зөв шийдэл юм бэ?

-Маш буруу. Хүний бүтээмжийг л алга болгож байгаа хэрэг. Хүүхдийн мөнгийг их хэмжээгээр, хавтгайруулж өгч байгаа чинь инфляцийг өсгөх, ажилгүйдэл, ядуурлыг өдөөх бас нэг хүчин зүйл болж байна. Аав, ээжийг нь ажилгүй болгочхоод хүүхдэд нь 100 мянгыг өгнө гэдэг бол түр зуурын аргацаасан зүйл. Эх үүсвэргүй мөнгө шүү дээ. Залуучууд түр зуурын биш, байнгын ажлын байрыг хүсдэг. Ядаж л моргейжийн зээлд хамрагдах бололцоотой, нийгмийн даатгал төлдөг, баталгаатай ажлын байрыг сонирхдог. Тиймээс Моргейжийн зээл дээр нэг тэрбум өгөх хэрэгтэй. Тэгвэл 60 мянган ажлын байр бий болно. Төсвийн мөнгө уйлдаггүй гэдэг зарчмаар манайх алдагдлаа өсгөөд өр тавиад байгаа юм. Хуучин төсвийн алдагдлыг ДНБ-ийн хоёр хувиас хэтрүүлж болохгүй гэдэг байсан. Одоо 44 сая тонн нүүрс гаргана гээд эдийн засаг зохиомлоор том болчихно. Хөөсрүүлсэн бичилтийн аргаар эдийн засгаа томруулчихаар нөгөө харьцаа буурчихна. Засгийн газрын гадаад өр хоёр дахин өсчихсөн. Гэхдээ эдийн засагт эзлэх харьцаа үзүүлэлт нь буурчихсан гэж байгаа юм. Энэ тал дээр манайх огт аудит хийдэггүй. Бүхнийг мэддэг Сангийн сайдын мэдлийнх болчихоод байна.

-Ирэх оны төсөвт хууль шүүхийн байгууллагуудад төсөв ихээхэн тусгаад, эмнэлэг, сургуульд бага тусгасан талаар шүүмжлэл өрнөж байна. Энэ тухайд?

-Баялаг бүтээдэг хүмүүс нь үүд хаалгаа барьж байхад Хууль, шүүх, прокурорын байгууллагууд л өөртөө байр бариулж байна. Эдийн засаг хүнд үед АНУ, Хятад гэхэд бүх хувийн хэвшилдээ ногоон гэрэл асааж байна. Орон нутгийн хөгжлийн хууль байдаг. Аймгуудын өрсөлдөх чадварын индекс гэж гардаг. Хөвсгөл аймаг хүний хөгжлийн индексээр хамгийн адагт орчихсон. Гишүүд нь асар их баяжчихсан. Тийшээ хөрөнгө оруулалт орохгүй байна. Эмнэлэг сургууль нь бүгд хуучирчихсан.