Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний ой, Монгол бахархлын өдөр жил бүрийн өвлийн тэргүүн сарын шинийн 1-нд тохиодог. Энэ жилийн хувьд уг бэлгэшээлт өдөр нь 11 дүгээр сарын 16-нд буюу ирэх даваа гаригт тохионо. Уг өдөр улс орныхоо тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататгах, төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг гүнзгий судалж, хойч үедээ өвлүүлэх, тэдгээрийг дэлхий дахинд сурталчлан таниулахад хувь нэмрээ оруулсан эрхмүүдэд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар “Чингис хаан” одон гардуулдаг уламжлал 2005 оноос тогтсон юм.
Өнгөрсөн жилийн хувьд уг шагналыг “THE HU” хамтлаг хүртсэн бөгөөд 2000, 2008, 2018 онд олгохгүй, алгасч байжээ. Энэ жилийн тухайд МУГЖ, УИХ-ын гишүүн асан Самандын Жавхлангийн санаачлан эхлүүлсэн “Хамаг Монгол” төсөлд “Чингис хаан” одон гардуулах тухай мэдээлэл сошиалд түгээд байна.
“Хамаг Монгол” төслийг анх 2013 оны гуравдугаар сард санаачлан, Улаанбаатар хотод нээлтээ хийж, Буриад, Халимаг, Тува, Өмнөд Монголд уг төсөл үргэлжилсэн юм. Өнгөрсөн хугацаанд төслийн хүрээнд бүрэн хэмжээний бие даасан тоглолтыг 12 удаа зохион байгуулж, дэлхийн монголчуудыг соёл, ёс заншлаараа нэгдэн нийлэхийг уриалсан хоёр цомог, таван нэвтрүүлэг бэлтгэн түгээж, дэлхийгээр тархан суурьшсан монголчуудад хүргэсэн тухай төслийн зүгээс мэдээлж байсан юм. Монгол үндэстэн бүрийг оюун санаа, ёс заншил, соёл урлагаар нэгдэн нийлүүлж, соёлын биет бус өвийг түгээн дэлгэрүүлж, орхигдсон өв соёлыг сэргээн, туургатан улсуудыг таниулж, сурталчлах өргөн цар хүрээг хамарсан уг төсөлд “Чингис хаан” одон хүртээхийг олон нийтийн зүгээс ч дэмжиж байгаа бололтой.
Ямартай ч таамаг төдий байгаа асуултын хариу, энэхүү шагналын эзэн хэн гэдэг эрхэм болж буйг баасан гарагт олон нийтэд албан ёсоор зарлах юм байна. Мөн энэ шагналыг авах тухай таамаглалд нэр нь явж байгаа эрхэм бол Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх. Сошиалд түүнийг энэ шагналыг хүртэж болзошгүй гэцгээж байна
“ЧИНГИС ХААН” ОДОНТ ЭРХМҮҮД
Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат /2005 он/
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2005 оны зургадугаар сарын 24-ний зарлигаар, Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатад анх “Чингис хаан” одонг гардуулж байв. Энэ нь Монгол Улсын хоёр дахь ерөнхийлөгч Н.Багабандийн зарлигаар, гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр анхны Ерөнхийлөгчид гардуулсан онцгой тохиолдол юм.
Хөгжмийн зохиолч, УГЗ, Хөдөлмөрийн баатар Б.Шарав /2006 он/
Тэрээр, 1983 онд ОХУ-ын Свердловск (одоогийн Екатеринбург) хотын Уралын хөгжмийн их сургуулийг хөгжмийн зохиолч мэргэжлээр төгсөж, амьдралынхаа бүх цаг хугацаанд ард түмний сэтгэлд хоногшсон 70 гаруй бүтээл, 300 гаруй дуу, романс туурвихын сацуу 20 орчим уран сайхны кинонд хөгжмийн найруулагч, зохиолчоор ажилласан байна. Түүний хөгжмийн урлагт оруулсан хөдөлмөрийг үнэлж 1992 онд Төрийн шагнал, 2002 онд Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, 2006 онд Чингис хаан одон, 2019 онд Хөдөлмөрийн баатар цолоор шагнажээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн /2009 он/
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2009 онд Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэнд Чингис хаан одонг хүртээжээ. Ерөнхийлөгчийн зарлигт, “Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататган бэхжүүлэх, эх орондоо хүмүүнлэг, ардчилсан, иргэний нийгэм байгуулахад оруулсан жинтэй хувь нэмэр, түүхэн гавьяаг нь үнэлж Дашийн Бямбасүрэнг “Чингис хаан” одонгоор шагнасугай” гэсэн байна.
Төр, нийгмийн зүтгэлтэн Р.Гончигдорж /2010 он/
Монгол оронд өрнөсөн ардчилсан хувьсгалын ололт амжилтыг бататгах, анхны ардчилсан парламентыг байгуулж төлөвшүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлж улсын баяр наадмыг тохиолдуулан Монгол Улсын дөрөв дэх Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зарлиг гаргаж, Р.Гончигдоржид 2010 онд Чингис хаан одонг хүртээсэн.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди /2011 он/
Монгол түмний түүхэн сонголтыг бэхжүүлж, эрх зүйт нийгмийг бүрдүүлж, Монголын төрт ёсны түүхэн уламжлалыг сэргээн баталгаажуулахад оруулсан онцгой гавьяа зүтгэлийг нь үнэлж 2011 онд Чингис хааны одонгоор шагнажээ.
УИХ-ын гишүүн асан Д.Дэмбэрэл /2012 он/
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж 2012 онд Үндэсний баяр наадам, Ардын хувьсгалын 91 жилийн ойг тохиолдуулан УИХ-ын гишүүн Дамдины Дэмбэрэлд төрийн дээд шагнал, тэргүүн зэргийн одон – Чингис хааны одонг хүртээж байжээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Д.Содном /2013 он/
1990 оны улс төрийн өлсгөлөнгийн үеэр Улс төрийн Товчооноос огцрохоо мэдэгдэж улмаар Сайд нарын Зөвлөлийн даргын суудлаа орхижээ. АИХ-ын депутатаар удаа дараа сонгогдож, 1992 онд ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг батлалцжээ. “Д.Содном гуай бол Маршал Х.Чойбалсангаас хойшхи манай төр, нийгмийн бүх удирдлагатай хамтран зүтгэж Монгол Улсын хөгжил дэвшилд онцгой хувь нэмэр оруулсан” хэмээн 2013 онд түүнд Чингис хаан одон хүртээж байсан байна.
Эрдэмтэн, физикч Х.Намсрай /2014 он/
Шинжлэх ухааны салбараас хамгийн анх Чингис хааны одон хүртсэн эрхэм бол академич Х.Намсрай юм. Тэрээр, Москвагийн их сургуулийг 1968 онд дүүргэснээс хойш физик, математикийн салбарт 46 жил ажилласан юм. Түүний боловсруулсан “Ертөнцийн бүтцийг бүрдүүлэгч эгэл урт бүхий цэгэн бус онол” физикийн салбарт шинэ чиглэл гаргажээ. Ингэснээр дэлхийн физикчдийн дунд нэрд гарсан “Намсрайн онол”, “Намсрайн дөхөлт” гэсэн онол, арга зүйн шинэ шийдэл, томьёоллыг бий болгосон байна. Мөн математикийн салбарт интеграл, дифференциал тоололд шинэ чиглэл гаргаж, интегралыг бодох оновчтой шийдэл, түгээмэл томьёонуудыг боловсруулжээ.
Зохиолч, яруу найрагч, СГЗ Г.Мэнд-Ооёо /2015 он/
Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэрт зохиолч, яруу найрагч, Гомбожавын Мэнд-Ооёо нь Монгол Улсын Төрийн дээд шагнал, Чингис хаан одонг хүртсэн ес дэх эрхэм юм. Соёлын гавьят зүтгэлтэн, яруу найрагч Гомбожавын Мэнд-Ооёо нь 1978 онд УБДС төгссөн.
Дуурийн дуулаач МУГЖ Г.Ариунбаатар /2016 он/
Оросын нэрт хөгжмийн зохиолч М.И.Глинкийн нэрэмжит олон улсын дуурийн дуулаачдын уралдаанд түрүүлсэн Г.Ариунбаатар нь 23 насандаа Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин цол хүртсэн билээ. Тэрбээр, өнгөрсөн зун “ВВС” телевизийн “Cardiff Singer of the World” тэмцээний финалын үеэр шүүгч Мэри Кингийн сэтгэлийг хөдөлгөн уйлуулж, олны анхаарлыг татсан нэгэн.
Хөдөлмөрийн баатар, МУГТ Н.Түвшинбаяр /2017 он/
Найдангийн Түвшинбаяр нь 2008 оны Бээжингийн зуны олимпийн жүдо бөхийн төрлөөс эх орондоо олимпийн наадмын анхны алтан медалийг авчирсан юм.
“THE HU” хамтлаг /2019 он/
Монголын язгуур хөгжмийг металь хөгжимтэй хослуулан өв соёлоо дэлхий нийтэд сурталчилж буй “The Hu” хамтлаг нь морин хуур, цуур, хэл хуур, товшуур зэргийг метал хөгжимтэй хослуулж, хөөмийн аялгуугаар чимж түүнийгээ “Хүннү рок” гэж тунхагласан нь хэдийн дэлхийн өнцөг булан бүр дэх рок сонирхогчдын сонорт хүрчээ.
“Чингис хаан”-ы одонт иргэн дараах эрхүүдийг эдэлдэг
Үндэсний их баяр наадам, Үндсэн хуулийн өдөр, Цагаан сарын баярыг тохиолдуулан зохион байгуулах төрийн ёслолын арга хэмжээнд уригдах, Их Эзэн Чингис хааны өдөр буюу Их Эзэн Чингис хаан мэндэлсэн өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс гарын бэлэг гарддаг. “Чингис хаан” одонгоор шагнагдсан иргэн нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гадаад улсад хийх албан ёсны айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтах эрхтэй байдаг юм байна.
Д.БАТТОГТОХ