Month: October 2020

Categories
мэдээ нийгэм

Гарцан дээр зам тавьж өгөөгүй 251 жолоочид хариуцлага тооцжээ

Амралтын өдрүүдэд Тээврийн цагдаагийн албанд нийт 605 дуудлага мэдээлэл хүлээн авснаас зам тээврийн ослын шинжтэй 470 дуудлага мэдээллийг хүлээн авч шийдвэрлэжээ.

Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 92 жолоочийг илрүүлж, давуу эрх бүхий явган зорчигчид гарцан дээр зам тавьж өгөөгүй 251 жолоочийг МУ-ын ЗТХ-ийн 14.7.38-д заасны дагуу хариуцлага тооцсон байна.

Ослын улмаас 4 хүн гэмтэж, зам тээврийн ноцтой ослын улмаас орон нутагт хоёр хүний амь нас хохирсон байна.

Тодруулбал, аравдугаар сарын 10-ны 23.30 цагийн орчимд Архангай аймаг Их-Тамир сум Тайхар баг/ сумын төвөөс урагшаа 2,5 км/ асфальтан замд Nissan X-Trail маркийн машины жолооч Г нь явган зорчигч 59 настай, эрэгтэй Х-г мөргөж амь насын хохироосон.

Мөн аравдугаар сарын 11-ний өдөр 16.40 цагийн орчим Завхан аймгийн Идэр сум, Дархан-Уул баг “Ацын даваа” /сумын төвөөс зүүн хойш 12 км/ шороон замд Hyundai Mighty маркийн автомашин онхолдож, жолооч 57 настай, эрэгтэй Б амиа алджээ.

Нийт замын хөдөлгөөнд оролцогч та бүхэн орон нутгийн замд зорчихдоо тээврийн хэрэгслийн хурдыг тохируулж, техникийн бүрэн бүтэн байдлыг хангаж хөдөлгөөнд оролцох, архи, согтууруулах ундааны төрлийн зүйл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодож хөдөлгөөнд оролцохгүй байх, явган зорчигч хэлбэрээр хөдөлгөөнд оролцохдоо өөрийн аюулгүй байдлыг хангаж, замын хөдөлгөөний дүрмээ чанд баримтлан хөдөлгөөнд оролцохыг Тээврийн цагдаагийн албанаас анхааруулж байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Ерөнхийлөгч Булган аймгийн 208 ээжид “Эхийн алдар” одон гардууллаа

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Булган аймгийн 208 ээжид “Эхийн алдар” одон гардууллаа. Булган аймгаас энэ жил “Эхийн алдар” Нэгдүгээр зэргийн одонг 22, Хоёрдугаар зэргийн одонг 186 ээж тус тус хүртэж байна.

Ерөнхийлөгч Х.Баттулга одон гардуулах үеэрээ “Монгол Улсын ирээдүй болсон хүүхдүүдийг зөв хандлагатай, эерэг сэтгэлгээтэй, чадварлаг боловсон хүчин болгон өсгөн хүмүүжүүлж буй ЭЭЖ нарын нөр их зүтгэл, хөдөлмөрийг монголын төр өндрөөр үнэлж ирсэн.

Үүний бодит илэрхийлэл болгож, жил бүр төрийн тэргүүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар олон хүүхэд төрүүлж, өсгөсөн эхчүүдэд “Эхийн алдар” нэг, хоёрдугаар зэргийн одонг хүртээж, хүндэтгэл үзүүлдэг юм. Энэ бол бидний сайхан уламжлал.

Энэ жил цар тахлын улмаас “Эхийн алдар” одонг цаг хугацаанд нь гардуулж чадаагүй ч засаг захиргааны нэгжид ажиллах үеэрээ цар тахлын хорио цээрийн дэглэмд нийцүүлэн өөрийн биеэр хүртээх нь зүйтэй гэж үзсэн.

Өнөөдөр Булган аймагт ажиллах үеэрээ “Эхийн алдар” одонгийн болзол хангасан 208 ээжид одонг нь гардууллаа. Нэгдүгээр зэргийн одонг хүртсэн 22, Хоёрдугаар зэргийн одонг хүртсэн 186 ээж, тэдний гэр бүлийн хөөр баяслаас хуваалцаж байгаадаа туйлын баяртай байна. Ээжүүд Та нартаа халуун баяр хүргэе!

Хүн ам цөөтэй Монгол Улс хэзээнээс хүүхдийг эрхэм баялаг хэмээн үзэж, ээжүүдийг хүндэтгэн дээдэлж ирсэн. Харин ээжүүдийн нийгмийн хамгаалал, хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшил, боловсролыг даацтай дэмжсэн бодлого үгүйлэгдэж байгаатай Та бүхэн санал нийлэх байх.

“Эхийн алдар” одон бол хүн амаа өсгөх бодлогын нэгээхэн хэсэг, эхчүүдийн хичээл зүтгэл, эх орныхоо хөгжилд оруулж буй хувь нэмрийг төр өндрөөр үнэлж буйн өчүүхэн илэрхийлэл билээ. Төр үүнээс ч илүүг хийх үүрэгтэй.

Эхчүүдийг дэмжиж, хүүхэд хамгааллыг сайжруулах чиглэлд төрийн даацтай бодлого хэрэгжүүлж, хүн бүр сэтгэлтэй ажиллах ёстой гэж үздэг. Ингэснээр монголын ирээдүй болсон багачууд эрүүл, аюулгүй орчинд өсөж хүмүүжих, эхчүүд хүүхдүүдээ сэтгэл амар өсгөн бойжуулах нөхцөлийг бүрдүүлж чадна.

Миний бие энэ чиглэлд тодорхой санал, санаачилга гарган ажиллаж ирсэн. Цаашид эхчүүд, хүүхдүүдийн нийгмийн баталгааны асуудлыг төрийн бодлогын тэргүүлэх чиглэл байлгаж, хүүхдийн мөнгийг ямар ч ялгаваргүйгээр түвшинг нь бууруулахгүйгээр тогтвортой олгох ёстой гэдэг байр сууриа тууштай хадгалах болно.

Түүнчлэн ээжүүдийн үр хүүхдүүдийнхээ төлөө цаг наргүй зүтгэж буй нөр их хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ч үнэлж урамшуулах хэрэгтэй гэж үзэж байна. Энэ чиглэлд Улсын Их Хурал, Засгийн газартай хамтран ажиллаж, цаашид бодит үр дүнд хүргэхийн төлөө шахаж шаардаж ажиллах болно.

Өнөөдөр одонгоо гардан авсан, бидний хайр хүндэтгэлийн эзэн-ээжүүд Та бүхэндээ болон Булган аймгийн нийт эхчүүд, охид эмэгтэйчүүддээ чин сэтгэлийн угаас халуун талархал илэрхийлж, аз жаргал, хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

Монголын үрс маш олон болж, аз жаргал, цог золбоо дүүрэн өсөн торних болтугай” гэлээ.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Тамир: Орлоготой иргэдтэй орчин цагийн хоттой болъё

БЗД-ээс НИТХ-ын 6 дугаар тойрогт Ардчилсан намаас нэр дэвшигч Э.Тамиртай ярилцлаа.

-Орон нутгийн сонгуулийн сурталчилгаа маргааш дуусч байна. Таны хувьд нийслэлийн ИТХ-д нэр дэвшиж байгаа. Баязүрх дүүрэг хүн ам ихтэйгээс гадна гэр хорооллын бүс. Гэр хороололд өнөөдөр тулгамдаж буй асуудал ямар байгаа нь ойлгомжтой. Таны хувьд нэн тэргүүнд шийдэх асуудал юу гэж харж байна?

-Манай дүүрэг хүн амын нягтаршил, төлөвлөлт бүтээн байгуулалт талаасаа ч Улаанбаатар хотын нэрийн хуудас болсон хамгийн том дүүрэг. Харамсалтай нь нэрийн хуудас гэдэг үнэ цэнээ харуулж чадаж байна уу гэдэг өөрөө асуудал болчихоод байна.

-Хотын үнэ цэнэ юунд оршдог юм бэ?

-Хотын үнэ цэнэ иргэдийн орлогын түвшин, тэдний худалдан авах чадвар түүнийгээ дагаад тэр хэмжээний чанартай боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээ бусад нийгмийн авах ёстой олон үйлчилгээг авч чадаж байна уу, хүүхдэд хэр ээлтэй хот бэ гэх мэт чухал үзүүлэлтүүдийг хэр хангадаг вэ гэдэгт оршино.

-Улаанбаатар хот ялангуяа таны нэр дэвшиж буй Баянзүрх дүүрэгт тулгамдаж буй асуудал юу байна?

-Улаанбаатар гэж нэг л хот байна. Харамсалтай нь Зайсангийн, гэр хорооллын гүүрний наана цаана гээд хуваагдчихсан дүр төрхтэй олон жил болчихлоо. Ийм алагчилсан байдлыг мэдээж иргэд оршин суугчид үүсгээгүй бас хүсээгүй, төр өөрөө буруу төлөвлөлт бүтээн байгуулалтаараа үүсгэчихлээ.

-Одоо бид яах ёстой вэ?

-Ардчилсан нам мөрийн хөтөлбөртөө гэр хорооллын бүсдээ илүү их бүтээн байгуулалтыг хийнэ гэсэн зорилготойгоор энэ удаагийн сонгуульд оролцож байгаа. Хотод байвал зохих бүх бүтээн байгуулалтыг бид гэр хороолоолд хийхээр зорьж байгаа.

-Гэмт хэрэг зөрчлийн нэлээд хувь нь гэр хорооллын орчимд үйлдэгдсэн статистик байдаг?

-Тийм. Тэгэхээр миний өөрийн дэвшиж буй гэр хорооллын бүс орчмыг илүү аюулгүй бас тохь тухтай болгох шаардлага байгааг таны энэ асуулт статистик батлаад байгаа юм. Гэрэлтүүлэг зам харгуй дахин шинээр нэмж төлөвлөх шаардлагатайгаас гадна хүмүүсийн оюун санаанд тулж ажиллах шаардлага бас байна.

-Та хүүхдийн боловсролын асуудлыг нэлээд чухалчилдаг юм шиг санагдсан?

-Манай тойрогт цэцэрлэг сургуулийн хүртээмж мөн таны хэлсэн гэр хорооллын бүсийг илүү аюулгүй бас цэвэрхэн тохь тухтай байх талаас нь төлөвлөж хийх ажлууд их байна. Ер нь бид өдөр тутмын амьдрал ахуйдаа түүртээд үр хүүхдүүдийн өсөж торниж байгаа орчин ямар байна гэдгийг төдийлөн анхаарч чаддаггүй орхигдуулаад байгаа нийтлэг дүр зураг байна. Энэ их эмзэг асуудал болж хувирлаа.Их аймаар аймаар хэргүүд гарч сэтгэл сэртхийлгэх боллоо.Үүний эсрэг энэ гэмт хэрэг зөрчлийг бууруулахад бидний оролцоо хаа хаанаа маш чухал байна.

-Бууруулах ямар гарц байна гэж та харж байна?

-Аливаа асуудал ерөөсөө энгийн дээ. Бүх шатандаа бид хамгийн түрүүнд сэтгэлгээ хандлага гээч зүйлээ өөрчлөх хэрэгтэй байна. Энэ чиглэлд сургалт сурталчилгаа хийж айл өрхөөр нь хамарсан арга хэмжээг тасралтгүй зохион байгуулах хэрэгтэй. Төрийн зүгээс бид иргэдээ ялангуяа ирээдүй болсон үр хүүхдүүдээ аюулгүй орчинд өсгөж хүмүүжүүлэх тэр боломж нөхцөлийг сайтар бүрдүүлж өгмөөр байна.

-Та чинь бүтээн байгуулалт талдаа мэргэшсэн хүн байх аа?

-Би сүүлийн арав гаруй жил нь энэ хотын бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож яваа. Одоо энэ бүтээн байгуулалтын ажлыг орхигдсон газруудад хийх хүсэл зорилго их байна.Хүн чинь дандаа ахиж дэвшиж байдаг хойно доо. Би өөрийгөө сайхан сайхан өндөр хорооллууд сүндэрлүүлсэн бол болоо гэж огт боддоггүй.Энэ шигээ өндөр өндөр барилгуудыг өөрийн Баянзүрх дүүрэгт барих юмсан гэсэн бодол байгаад байдаг юм.

-Та түрүүнд сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудлыг онцгойлон дурдаад байсан?

-Цэцэрлэгийн асуудал дээр дан ганц цэцэрлэг барих биш, хурдан, хямд төсвөөр шийдэж болох өдөр өнжүүлэх төв, хүүхэд харах үйлчилгээг хурдан нэвтрүүлэхэд чиглэж ажиллавал үр дүнд хүрнэ. Мөн цэцэрлэг, сургуулийг зайлшгүй нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Ингэж байж бид нөгөө алагчилалгүй тэгш гараанаас хүүхдүүдээ мэдлэг олж авах эрхээр нь хангах юм. Хөөрхий хүүхдүүд маань энэ эрхээ эдэлж чадахгүй л байна шүү дээ. Өөрийн мэдэлгүй л эдийн засгийн эрх чөлөө, нийгмийн ялгаварлалтай төрийн буруу бодлогоос болж энэ олон үрс маань хохирч байгааг харахад эцэг хүний хувьд сэтгэл өвдөнө шүү дээ.

-Хүүхдийн асуудлыг хөндөж ярьдаг нэр дэвшигчтэй ярилцсандаа би бас их олзуурхаж байна. Та өөрөө хүүхэд байхаасаа л чигч тэмүүлэлтэй байсан тухай би таны пэйж хуудаснаас олж мэдсэн л дээ.

-Ганцхан Монгол ч биш бүх орны хүүхдүүд тухайн нийгэм цаг үеэсээ хамаараад өөр өөр байх нь мэдээж. Жишээ нь би соц үеийн хүүхэд. Сонголт ховор цагийн гэртээ хичээлээ л хийдэг тийм л хүүхэд байв. Одоо бидний хүүхдүүд сонголт дундуур төөрч байна шүү дээ. Энэ бол Ардчиллын хамгийн том ололт, яривал зөндөө зүйл бий. Энэ их эрх чөлөөг эвдэхгүйгээр бүр төгөлдөржүүлээд аваад явчих тийм ирээдүйн хариуцлагыг би болон бидний үр хүүхдүүд хүлээж байгаа нь бас их гоё.

-Сонгуулийн яриандаа эргээд оръё. Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөл хүн ямар байх ёстой гэж та харж байна?

-Ерөөсөө иргэддээ үйлчилдэг нэг үйлчилгээний ажилтан л гэж ойлгодог. Төр, иргэн хоёрын хоорондын харилцаа асуудлыг шийдвэрлэх гүүр л юм даа. Сагсан бөмбөгөөр бол холбон тоглогч юм уу.

-Та хэр сайн холбон тоглогч байж чадах вэ?

-Холбоод гүйхээс өөр сонголт алга байна шүү дээ. Нөгөө таны оролцоогүй үүссэн асуудал бэрхшээлээ та өөрийн оролцоотойгоор зөв шийдвэрлэ гэдэг биз дээ. Би хотоо өнгөтэй өөдтэй байлгаж, иргэдээ орлоготой баян чинээлэг амьдруулахгүй юм бол өөр хэн хийх билээ.

-Өөртөө итгэлтэй байдал ханхалж байна…

-Өөртөө итгэж л энэ том өрсөлдөөнд оролцоно.

-Та ярилцлага эхлэхээс өмнө хүмүүсийг орлоготой болгох хэрэгтэй байна гэсэн?

-Бид энэ их бүтээн байгуулалт төлөвлөлтийг хүндээ зориулж л хийж байгаа. Энэ ашиг шимийг хүртэх иргэд маань бүгд орлоготой баян чинээлэг байж эзэн сууж амьдарна шүү дээ. Тэгэхээр нэн тэргүүнд бид иргэдээ орлогожуулах талын ажлыг системтэй хийж л таарна.

-Нийтийн тээврийн асуудалд таны байр суурийг сонсмоор байна…

-Нийтийн тээврийн салбарт хувьсгал хийж шинэчлэлийг бий болгох бол хамгийн сонгодог зөв гарц шийдэл гэж би үздэг.

Д.ГЭРЭЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Хээрийн хууль (II)

Түрүүч нь №186(6552), 192(6558), 198(6564) дугаарт


Б.Цэнддоогийн шинэ бүтээл болох “Монгол: 11 үгээр” хэмээх номын хэсгээс үргэлжлүүлэн нийтэлж байна. Монгол хүний зан төрх, үндэстний хэв шинжийг 11 сэдэвт хураангуйлан хөгжөөн, наргиантайгаар өгүүлсэн энэ ном саяхан хэвлэлд шилжиж байгаа аж.

Шашинтай тэмцэж яваа хувьсгалч хүнийг хөөж тууж болохгүй, бас ингэж явна хэмээн гомдол гаргаж болохгүй. Ингээд цөхөрсөн эмээ маань Нэгдлийн орлогч дарга хийж байсан Шарав ах дээр очиж хэрхэхийг зөвлөлдөв. Дахин, дахин ингээд байвал зулаа өргөхөө болихоос өөр аргагүй хэмээн тэд дүгнэлээ. Өнөө, улаан сухай чинь “Бурхан шүтэж зул хүж барьдаг ээжтэй хүн, социалист хөдөө аж ахуйн нэгдлийн орлогч дарга хийж таарахгүй” гээд л матаад эхэлбэл осолтой.

Цааш нь мэдээлж, матаж хүний хувь заяагаар тоглоогүй болохоор гэм халгүй ч хүн шиг. Сумаараа түүнд муу байсан болохоор тусгүй ч нэгэн шиг, Улаан доктор оо гэж.

Засаг төрөөс шашинтай тэмцэж байгаа нь үнэн зөв. Харин тэр бодлогыг сайн дураараа хэрэгжүүлж яваа амьтан бол “хэрэгт дуртай хүн” буюу адгийн шаар. Мөн үү?

НАЙМ. 2500 НАСТАЙ ЗАЛУУ

Хэрвээ та “Монголын соёлын альманах: Иргэншлийн замд” гэдэг номыг мэдэх бол дараахь өгүүлбэрийг санаж таарна. Тэнд, монголчууд бол хотшил-иргэншлийн утгаараа залуу үндэстэн. Төр ёсны хэдэн мянганы уламжлалтай ч хамтран амьдрах, дундын сонирхол, нийтлэг эрх ашигт суралцсан туршлага нь маш богино. Тал нутагт Уйгарчуудын Хар хот, Чингисийн үндэслэсэн Хархорумаас эхлээд олон хот байсан нь монголчууд хотшсоны илэрхийлэл биш. Түр зуур нэг газар хотлон байсны л улбаа. Малчин айл орой бүр хонио хотлуулаад өглөө бэлчээдэгтэй харьцуулахад бол урт хугацаагаар сууж л дээ тэнд. Малаасаа, ялангуяа хүлэг мориноосоо хамааралтай атлаа ядаж л малын тэжээл тариалдаггүй улс чинь нүүж явна. Их хаан Мөнхтэй уулзахаар ирсэн Өрнөдийн элч нар түүнийг Хархорумаа тойроод нүүж явдгийг бичсэн нь бий. Их Монголын нийслэлд олзны уран дархчууд, шашин номлооч зэрэг мал маллаж чадахгүй, харь голдуу хүмүүс л хуарагнаж байж.

Өнөөгийн бидний эх нутагт хүний өвөг(primat) 700 мянган жилийн тэртээд амьдарч, 20-30 мянган жилийн тэртээгээс дэлхийн зүг бүрт чиглэсэн миграци болж, тэдний зарим нь Берингээр дамжин Америк тивд хүрчээ гэж үздэг. БНМАУ-д 1921 оны Ардын хувьсгалын өмнө ба хойно гэсэн бүдүүвчээр эх түүхээ авч үзэж. Харин 1990-ээд оноос хойш, Монгол төрт ёсны түүхийг тал нутагт анхны төр бий болсон Хүннү гүрнээс, заримдаа, Монгол үндэстний их гүрэн улс үүдэн цогцолсон XIII зуунаас эхлүүлж 2200 илүү, эсвэл 800 гаруй жилээр тоолон тэмдэглэх болов.

Зуугаад жилийн өмнөөс, бэлчээрийн малаа орхиж, хөдөлмөрийн хуваарь үүсч, хотшин амьдарч эхэлсэн ч тэр нь жам ёсны суурьшил гэхээсээ илүү лагерийн дэглэмийн шинжтэй байжээ. Монголчуудад хөдөлмөрийн хуваарь огт байгаагүй хэрэг биш л дээ. Эмч, бариач, дархан, мужаан, анчин, оёдолчин байж л таараа. Гэвч тэдгээр мэргэжил нь малчин хэмээх ганц мэргэжлийн хавсарга шинжтэй: малчин-мужаан, малчин-оёдолчин, малчин-худалдаачин, малчин-бариач, тэр байтугай малчин-лам хүртэл бий.

Нийтээрээ тусгаар тогтносон улсын иргэн байх, цөмөөрөө хүний эрх, эрх чөлөөгөө олж авах, нийтлэг шашинтай байх төдийгөөр эрх ашгийн нийтлэгтэй болоод иргэншиж барахгүй. Хүн гээч амьтан заавал хотшин амьдарч байж л өөрийн шууд харагдахгүй боловч байгаа нь гарцаагүйг мэдэрсэн тийм эрх ашгийн төлөө амьдрахад суралцдаг аж. Өөрийн шууд харагдах ашиг, илэрхий сонирхлыг дарж сурах гэсэн үг. Сайхан бэлчээр сул байсаар байтал бусдад маань хэрэг болно гэж итгээд хонио өөр зүгт бэлчээж сурах гэсэн үг. Гэтэл малчин хүнийг ийм болгох боломжгүй. Малчин нь хүмүүжилгүйдээ биш, хэний ч биш юмыг хэнч биш этгээдэд зориулан өөрөөсөө харамлана гэж юу ч байх билээ?

Үнэн хэрэгтээ, хүн төрөлхтний нийтлэг жам ёсоор, хөдөлмөрийн хуваарьт орж, оршин амьдрах газраа өөрөө сонгоод хотшин хөгжих үзэгдэл нь сүүлийн гучаад жилд хамаарна. Нэг талаасаа 2500 настай ахмад үндэстэн, нөгөө утгаараа 30 настай нэн залуу иргэншилтэн.

Залуу үндэстэн, урт түүхийнхээ туршид онцгой нөхцөлд амьдарч ирснийг бас санацгаая. Хуулийг сахих, хууль дагасан байдлаараа үлгэрлэх нь хотшин суурьсан иргэдийн нэр төрийн хэрэг байдаг. Гэтэл, дайны цагийн байдал голлосон тал нутагт ёс суртахууны өвөрмөц хууль үйлчлэх нь дамжиггүй. Овог аймгаа, гэр бүлээ ямар ч хамаагүй үнээр авч үлдэх нь тал нутгийн оршихуйн гол дүрэм байлаа. Ийм учраас амиа аврах нь, гэр бүл, овог аймгаа аврах нь нэр хүндээ хамгаалахаас давсан үйл хэрэг байсан гэсэн үг.

Хүн төрөлхтөн иргэншин суурьшиж, амь насаа аврах, гэр бүл үндэстнээ хамгаалахаас давсан үзэл санааны эрх ашиг бий болсоор байлаа. Тэр ч байтугай нэр төр, ёс суртахууны үнэт зүйлсээ хамгаалан амиа өргөх, тэр ч байтугай өөрийн үндэстэнтэйгээ байлдан тулдаг цаг үе ч бий боллоо.

Энэ зуур монголчууд нүүдэлчин хэвээрээ л байв. Социализм байгуулан хотшиж эхлэхэд ч хуулийн зай завсраар амиа аргалан аж төрөх нь чухал хэвээр үлдэв. 1990 онд нэг л өглөө, хэдэн том жагсаалын дараагаар, онцын түвэггүйгээр хүн төрөлхтний жам ёсны хөгжил, хуулийн засаглалын замд орж ирлээ. Өрнөдийн зарим орон зуу зуун жил тэмцэж, мянга мянган хүний амийг зольж хүрсэн, тэр л улс төр-нийгмийн байгуулалд хар аяндаа орж явчихав. Төр, нийгмийн байгуулал нь өөрчлөгдсөн ч хүмүүс нь социализм байгуулж байсан нүүдэлчин монголчууд хэвээрээ байлаа.

2500 жилийн настай, орь залуу үндэстний нэгэн зовлон эндээс эхэлсэн. Тэр зовлон бол хуулин дээрх хууль, хуулийн хажуу дахь хууль, хуулин дээр нэмэгдсэн дүрэм болон амьдарч сурсан дадлага нь байлаа.

Хотшин суурьшиж, хамтран амьдарч ирсэн туршлага нь маш бага учраас нийтлэг эрх ашгийн тугийн дор нэгдэх туршлага багатай. Энэ нь чөлөөт зах зээлийг хөгжүүлэх, ардчилсан төр засаг байгуулах, глобальчлагдсан дэлхий ертөнцөд амьдрахад учирдаг гол бэрхшээлүүдийн үндсэн шалтгаан.

Үргэлжлэл бий

Categories
мэдээ цаг-үе

Монгол Улсын гавьяат багш Ц.Маам: Боловсролын салбарт өнгөрүүлсэн жаран жилээрээ бахархдаг учраас би бурхны илгээлтийг хангалттай биелүүлсэн хүн

Ерөнхийлөгчөөс гавьяат багш цол тэмдэгээ гардаж буй нь.

Монгол Улсын Боловсролын их сургуульд математикийн багшаар 52 жил тасралтгүй ажилласан, хүндэт профессор, доктор, шатрын спортын мастер, гавьяат багш Ц.Маамтай ярилцлаа.

-Монгол Улсын гавьяат багш болсонд тань баяр хүргэе?

-Баярлалаа. Төрийнхөө хүндэтгэлийг хүлээсэн хүн баяртай байлгүй яахав. Би бурхан, байгаль ертөнцийн илгээлтийг хангалттай биелүүлсэн гэж бодож явдаг юм. Гэхдээ төр, засгаасаа би авлагатайгэж хэзээ ч бодож явсангүй. Тэгсэн төрөөс надад ийм их хүндэтгэл үзүүллээ. Би МУБИС гэдэг энэ их айлаас ажил амьдралын гараагаа эхэлсэн. МУБИС бол Монгол Улсад дээд боловсролтойбагшлах боловсон хүчин бэлтгэдэг цорын ганц сургууль. Энэ сургуульд бүтэн жаран жил ажилласандаа бахархаж явдаг юм. Энэ бахархал бол миний шавь нар юм шүү дээ.

Шавь нараа гомдоож, хүсэл зоригийг нь биелүүлээгүй үе ч байсан байх. Яахав, цөөхөн хэсгийг нь баярлуулж явсан үе ч бий. Төрийн хүндэтгэл үзүүлж байгаа гол утга учир бол миний шавь нар Монгол Улсын өнцөг булан бүрт үр бүтээлтэй, гайхамшигтай сайхан ажиллаж, амьдарч байгаагийн л илэрхийлэл. Тэгэхээр 1960-аад оноос XXI зууны эхний хорин жил хүртэл надтай учирч, уулзаж явсан шавь нартаа талархаж байна.

-Та Баянхонгор аймагт дунд сургуулиа төгссөн юм билээ. Анх танд математик зааж, энэ шинжлэх ухаанд дурлуулсан багш тань ямар хүн байсан бэ?

-Их сонин, сайхан асуулт байна. Би Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын хүн. 1949 онд сургуульд орсон. Өлзийт сумын сургуульд долоон жил сурч дараагаар нь Баянхонгор аймгийн төв хуучнаар Галуут суманд аравдугаар ангиа төгссөн л дөө. Тэр үед надад хичээл заадаг багш нар гэж гайхамшигтай хүмүүс байсан. Тэдний ач гавьяа, эрдмийн үр өгөөж надад алтан нарны цацраг адил туссан юм болов уу гэж боддог. Нэг хүнийг илүүтэй онцлон дурсъя. Чимидийн Цэрмаа гэж нэг их сайхан багш байсан. Багшийн дээд сургуулийн анхны төгсөгчдийн нэг. Лодонгийн Түдэв, Бямбын Даваасүрэн, Чойживын Лувсанжав гэх агуу хүмүүстэй багш минь нэг анги төгссөн. Ч.Цэрмаа багш маань арфиметикийг хэтэрхий их мэддэг, мундаг хүн байсан даа. Энэ хүн надад их нөлөөлсөн гэж боддог. Өөр олон ч сайхан багш нар бий.

-Багшаар заалгаагүй, багшаас сураагүй хүн гэж ховор. Та өөрөө хэдэн онд багш болж байв, хэрхэн энэ мэргэжлийг сонгож байв?

-Би 1959 онд дунд сургуулиа төгссөн. Ард түмний хэрэгцээ байсан юм уу, миний хувь заяа байсан юм уу, мэдэхгүй. Ерөөсөө л төрөөс намайг багш болгохоор шууд Монгол Улсын их сургуульд оруулсан. 60 гаруй хүүхдээс хамгийн сайн номер нэг сурагч нь гэж тэр үед үнэлсэн дуулдсан. Ингээд л би Монгол Улсын их сургуулийн математикийн ангид орж байсан юм. 1952, 1953 оны үед “Алтайд” романыг их уншдаг, бас болоогүй том хайгуулч, геологич болно гэж хүсч боддог байжээ. “Алтайд” романыг бол бүр хөдөө гадаагүй тааралдсан хүн бүртээ л ярьж өгдөг хүүхэд байсан. Ингээд 1963 онд Их сургуулийн математикийн ангийг төгсөж хуучнаар Багшийн дээд сургуульд багшаар хуваарилагдсан юм. Манай аав болоод Баянхонгорынхон намайг нутагтаа аваачна гээд машин ирүүлчихсэн хүлээж байсан сайхан дурсамж бас бий шүү.

-Та Монголын боловсролын системийг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ жинтэй оруулсан хүмүүсийн нэг. Тухайлбал, манай улсад боловсролын нэгдсэн тогтолцоо байгуулж эхлэх үед та энэ салбарт ажиллаж эхэлсэн юм байна?

-Боловсролын яамыг хуучин Гэгээрлийн яам гэдэг байсан даа. Гэгээрлийн яам нь Монгол Улсын боловсролын түвшинг зааж байгаа нэг байгууллага шүү дээ. Тэнд дөрвөн жилийн боловсролтой буюу анхан шатны боловсролтой хүн л бэлтгэдэг системтэй байсан. Хаа ганц нэг долоон жилийн сургууль тааралдана. За тэгээд аймаг бүрт арван жилийн сургууль байгуулж эхэлж байсан үе. Ийм л үеэс би боловсролын байгууллагад зүтгэсэн. Ингээд анхан шатны боловсрол, дунд боловсрол, бүрэн дунд, их, дээд боловсрол гээд шат дарааллаар нь хөгжүүлсэн. Их ажил л даа. Миний бодоход энэ ажил 1980-аад он хүртэл үргэлжилсэн. Тэгэхээр би Монгол Улсад боловсролын нэгдсэн систем байгуулахад үе үеийн мундаг хүмүүстэй хамт ажиллаж байсан. Өөрөөр хэлбэл Дондогийн Цэвэгмид, Цэрэнпилийн Шаравнямбуу, Доржийн Батсүх, Монгол Улсын анхны хөдөлмөрийн баатар Додийн Базар гээд хүмүүстэй ажиллаж байсан. Үе үеийн агуу хүмүүс, өнөө үеийн тэргүүлэгч эрдэмтэдтэй хамтарч ажиллаж явсан сайхан үе. Тийм ч учраас би боловсролын системд өнгөрүүлсэн жаран жилээрээ бахархдаг юм. Тэр жаран жилээрээ бахархдаг учраас би бурхны илгээлтийг хангалттай биелүүлсэн хүн гэж хэлээд байгаа юм.

Ц.Маам багш гэргий С.Дэмбэрэлийн хамт.

-Таны ажиллаж байсан үеийг өнөөтэй харьцуулахад мэдээж хол зөрүүтэй байгаа даа?

-Нэг сонин түүх ярьж өгье. Боловсролын их сургууль 1951 онд “Улсын Багшийн Институт” нэртэйгээр байгуулагдаж байсан. Тухайн үед хагас дээд боловсролтой хүн бэлтгэдэг байлаа. Өөрөөр хэлбэл, долоон жилийн сургуульд багшлах боловсон хүчин Монголд дутагдчихсан хэрэг. Ингээд “Улсын Багшийн Институт”-эд Лодонгийн Түдэв, Бямбын Даваасүрэн, Чимидийн Цэрмаа багш гээд хоёр ангид нийт жар гаруй хүнтэй анги бүрдсэн гэдэг. 1960-аад онд “Улсын багшийн Институт” Багшийн дээд сургууль нэртэй боллоо. Дээд сургууль гэдэг чинь бүрэн дээд боловсролтой хүн бэлтгэнэ гэсэн үг. Эдийн засгийн талаас нь яривал төгсөгчид нь өндөр цалинтай болж байгаа юм. Урьд нь гурван жилээр төгссөн багш нар бага цалин авна. Өөрөөр хэлбэл, сүүлд Багшийн дээд сургуулийг төгссөн багш 750 төгрөгийн цалин авч байхад гурван жилээр төгссөн нь 550 төгрөгний цалин авдаг. За тэгсэн гурван жилээр төгссөн багш нарыг дээд боловсролтой болгохын тулд нэг жилийг гүйцээх курс байгуулдаг юм байна. Тэгсэн өнөө Б.Даваасүрэн сайд, Ч.Цэрмаа багш, Чой.Лувсанжав гуай гээд математикийн анги төгссөн хүмүүс дөнгөж их сургууль төгссөн хорин хэдхэн настай над шиг “зулзага”-нуудын шавь болоод сууж байдаг байгаа /инээв/. Их сонин байгаа биз. Тэгсэн би эхэндээ онгироод л, дээд сургуулийн багш болчихсон, надад чадахгүй юм байхгүй гээд л… Ингээд сангийн аж ахуйгаас аравдугаар сард ирчихээд төв байр луу хичээлдээ орлоо. Тэгсэн гайтай юм шиг нэмж төгсөж байгаа багш нар маань миний анхны хичээлд таарчихлаа.

-Тэгэхээр та өөрийн багш нартаа хичээл заажээ?

-Тэгсэн. Өнөө миний айдаг Ч.Цэрмаа багш яг урд ирээд суучихсан. Би ч өөрийгөө их л мундаг заана гэж бодтол сүүлдээ ярих юмаа олж ядаад, хөлс асгараад ирлээ…./инээв/. Тухайн үед чинь 90 минутаар хичээллэдэг байсан. Өөрийнхөө багш байсан хүмүүст анхны хичээлээ орж таарлаа шүү. Түүнээс хойш би багш мэргэжил гэдэг тоглоом биш юм байна гэж бодож билээ. Ингээд сүүлд “Миний багш нар миний анхны шавь нар” гэсэн өгүүлэл бичсэн. Ийм л түүхтэй юм даа.

-Хоёулаа математикийн шинжлэх ухааны талаар яриагаа үргэлжлүүлье. Сүүлийн үед хүүхдүүд шинжлэх ухаан гэхээсээ илүү нийгэм, урлаг соёлын чиглэлээр мэргэжил эзэмшдэг боллоо?

-Одоо бол хүүхдүүд математикаас өөр чиглэлээр явах их дуртай болж. Хувийн ч бай албаны ч бай сэтгүүлч, хуульч, жүжигчин, эдийн засагч болох л гэж байна. Энэ бол хүүхдүүдийн буруу биш. Нийгэм аяндаа тийм байхыг шаардаад эхэлсэн. Миний үед математикийг онцгой үзэх шаардлага байсан учраас тэгж үзсэн хэрэг. Тэгэхээр одоогийн залуусыг буруу гэж хэлэхийн арга байхгүй. Гэхдээ нөгөө талаараа энэ бол тийм сайн хандлага биш. Үүнд бидний буюу манай математикчдын буруу бас байна аа. Математикийг мангас гээд ойлгуулчихсан. Математик гэдэг бол барагтай хүний ухаардаг шинжлэх ухаан биш, тусгай төрсөн тархи, оюунтай хүмүүс сурдаг гээд бүх масст ойлгуулчихаж. Үүнд л алдаа байгаа юм. Багш нар ч өөрсдөө тийм байгаадаа бахархдаг байсан үе. Тухайн үеийн л хандлага. Багшийн ч буруу биш. Энэ нь хүмүүсийг математикаас залхаачихсан байна. Гэтэл математик гэдэг бол хүний сэтгэлгээг л хөгжүүлдэг шинжлэх ухаан. Малчин хүн ухаандаа ямар бэлчээрт малаа бэлчээх, яаж өсгөх, надад ямар үр ашиг өгөх вэ гэж бодож байгаа нь л өөрөө математик сэтгэлгээ. Ухааныг л хөгжүүлдэг зүйл.

-Тэгвэл Монголд математикийн сургалтыг ямар системээр хэрхэн явуулах нь зүйтэй юм бэ. Ер нь энэ суурь шинжлэх ухаанд хүүхдүүдийг хэр бэлдэж байгаа вэ?

-Одоо нийгмийн болоод шинжлэх ухааны задрал эхэлж байна. Тэгэхээр математикийн сургалтад ч тэр боловсролын системд ч задрал болно. Хуучин янзаар ойлгохын арга байхгүй. Тэгэхээр боловсролын систем хүссэн хүсээгүй өөр болно. Товчоор хэлбэл, хуучин манай боловсролын систем сурган хүмүүжүүлэгчээс багш руу чиглэдэг байсан. Гэтэл одоо эргээд багшаас сурган хүмүүжүүлэгч рүү чиглэж байна. Жинхэнэ математикийг шинжлэх ухааны чиглэлээр хөгжүүлэх л ёстой юм. Одоо бол тийм шаардлага бол тун бага болчихлоо. Гэхдээ Монголын математикийн холбоо хөгжсөнөөс хойш их амжилт гаргасан даа. Шинжлэх ухаанд том нээлт, хувьсгалыг математик, физикийн шинжлэх ухааны л хүмүүс хийж байна. Хэлний эрдэмтэн мэргэд мундаг хүмүүсийг алийг тэр гэх вэ. Монголд бол математик, физикч зайлшгүй хэрэгтэй. Гол нь бидний алдаа хүн бүхнийг математикч болгох гэж зүтгэсэндээ байгаа юм. Угтаа бол математикийн шинжлэх ухаан хэрэгцээнийх нь хувьд тусгай сургууль байгуулаад хүүхдүүдээ хөгжүүлээд явахад төрийн ч үүрэг хэрэгтэй.

-Ер нь хүүхдийг математик суурьтай болгох нь ямар давуу талтай вэ?

-Хүний толгойг л хөгжүүлэх ёстой. Толгойг хөгжүүлэхэд математик хамгийн тохиромжтой зүйл. Тархи бол өөрийгөө зовоохыг л шаарддаг, байгалиас заяасан эд. Түүнийг чинь зовоохгүй байх юм бол зүгээр сайхан хоол идээд л чамд үйлчлэхгүй. Жишээлбэл, шалгалт өгөхдөө бодлогынхоо хариултыг бэлдээд өмднийхөө завсар хавчуулаад орлоо гэж бодъё. Хичээлээ давтаагүй бэлтгэл муутай байвал тархи чинь чамд огт туслахгүй. Өмдний чинь халаасанд байгаа хариултыг л хуулахыг нэхнэ. Харин шалгалтаа бэлдсэнээр та тархиндаа үүрэг өгч, тэр тухайд тархи хариулах арга замыг яаж ийж байгаад олоод өгчихнө. Шинжлэх ухаан бүхэн тархийг хөгжүүлнэ. Гэхдээ хамгийн их нөлөө үзүүлж тархийг хүчтэй хөгжүүлдэг зүйл бол математик. Энэ талаас нь л хандах ёстой байсан. Тархиа рациональ сэтгэлгээтэй болговол энгийн л амьдарна. Бүр сайн хөгжүүлбэл сод түвшинд сэтгэнэ гэсэн үг л дээ.

-Та олон сайхан шавь нартай байх. Онцгой сайн, амжилттай яваа шавь нараасаа дурдаач?

-Тэгэлгүй яахав. Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, Монгол даяар алдаршсан Чойж. Лувсанжав гэж багш, хуучин Боловсролын яамны сайд байсан Бямбын Даваасүрэн, гавьяат Чимэдийн Цэрмаа гээд олон хүн байна. Мөн Үнэнбатын Маам гэж ардын багш бий. Миний хичээл орж байсан шавь нараас 37 багш гавьяат цол хүртсэн байна. Мөн сая намайг гавьяат авахад миний шавь Хөвсгөл аймгийн Галт сумын уугуул Н.Пүрэвжав гэж багш гавьяат боллоо.

С.ЛХАМСҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Ирья Халаш: Монголчууд 1990 онд сэрсэн

-МОНГОЛД ЭРГЭЖ ИРСЭН НЬ МИНИЙ АМЬДРАЛЫН ХАМГИЙН САЙН СОНГОЛТ БАЙСАН-

1990 оны Ардчилсан хувьсгалыг сурвалжилж барууны орнуудад Монголын нөхцөл байдлыг мэдээлж байсан Финландын сэтгүүлч, гэрэл зурагчин Ирья Халаштай ярилцлаа. Тэрээр Ардчилсан хувьсгалын 30 жилийн ойг тохиолдуулан Монголын Уран зургийн галерейд “Сэрсэн Монгол” гэрэл зургийн үзэсгэлэнгээ саяхан гаргасан юм. Ирья Монголд 33 дахь жилдээ ажиллаж, амьдарч байна.

-“Сэрсэн Монгол” гэрэл зургийн үзэсгэлэн тань даруухан, чимээгүй болоод өнгөрчихлөө?

-Ардчилсан холбоотой хамтарч, төсөл хийж байна. Эхний ээлжинд ном буюу фото зургийн альбом гаргаж, жижигхэн хэмжээний үзэсгэлэн гаргалаа. Энэ үзэсгэлэнгээ хүмүүсийн анхаарлыг татахын тулд дэлгэсэн юм. Миний хүсэж байгаа том зорилго бол фото зургийн энэ их материалаа Ардчилсан холбооны архивт оруулах. Магадгүй өөр архивт ч хадгалуулах санаа байна. Учир нь Ардчилсан хувьсгалын үед зургийн аппараттай хүн маш цөөхөн байсан. Тухайн үед гэрэл зураг авч байсан хүмүүсийн ихэнх нь бурхны оронд одчихоод байна. Гэтэл тэдний гэрэл зургийн материалууд нь бас байхгүй болчихсон. Тэгэхээр маш харамсалтай. Түүхэн зургууд. Би чинь тийм ч их хөгшин биш ээ. Гэхдээ бодож байгаа юм. Би өнөө орой ч юм уу, маргааш өглөө амьд байх эсэхийг мэдэхгүй шүү дээ. 20 жилийн дараа амьд байх уу. Хэрвээ амьд байвал окей! Сайхан байна. Гэхдээ энэ бүгдийг хүн яаж мэдэх билээ. Тийм учраас миний дарсан зургуудын тодорхой хэсэг нь Монголын түүхийн архивт орох ёстой гэж бодож байна. Миний үлдээх юм байх ёстой. Үндсэндээ юмаа үлдээх нь миний үүрэг гэж үзэж байна. Үүний дараа хийх ёстой гурав дахь том ажил байна. Тэр ажилд маань санхүүжилт ерөөсөө байдаггүй ээ. Эрж хайж хаанаас олохоо мэдэхгүй байна. Эдийн засгийн хувьд би сайн мэдлэггүй юм. Хаанаас хандив, ивээн тэтгэгч олохоо мэдэхгүй байна.

-Ямар ажил?

-Бүх аймгуудаар явж 1990 онд яг ямар үйл явдал болж байсныг мэдмээр байна. Тэр мэдээ надад маш их хэрэгтэй байна. Тэр үед байсан хүмүүс, хөдөө, аймгийн төвдөө ардчилсан хувьсгалд оролцсон байсан хүмүүстэй уулзаад телевизийн камераар бичлэг хийж хадгалж, хамгийн чухал нь архивт оруулах хэрэгтэй байна. Бодит хүмүүсийг яриулаад түүхийн материал цуглуулж авмаар байна. Бүх аймгаар явж, тэр дундаа сонгогдсон хэсгийг ашиглаж, телевизийн цуврал нэвтрүүлэг хийх боломжтой. Ойрын хугацаанд архивт орох, ирээдүйн судлаач гэх мэт хүмүүст материал болгож үлдээх хэрэгтэй байхгүй юу. Үүнийг би олон жил ярьж байна даа. Өнөөдөр хүртэл үүнийг нэгдсэн системтэй хийсэн хүн алга. Энд тэнд бага сага хийсэн хүн байна. Яг бүх аймгаар явж, тэр үед ардчилсан хөдөлгөөнд оролцож, дэмжиж, тэмцэж байсан хүмүүстэй уулзаж, ярилцлага авсан нь үгүй. Би тэрийг бичлэгээр хиймээр байна. Бүх аймгаар явмаар байна.

Энэ ч ганц нэг жилийн дотор хийх ажил биш. 2-3 жилийн ажил болно. Үүнд би санхүүжилт хаанаас олох билээ дээ гэж толгойгоо гашилгаж байна. Мэдэхгүй байна. Би одоогийн байдлаар цалингүй явж байгаа, коронавирусээс болоод. “Al Jazeera English Channel”-ийн Монгол дахь албан ёсны продюсерээр ажиллаж байгаа. Сар бүр цалин авдаггүй. Хийснээрээ авдаг. Хоёрдугаар сараас эхлээд бүтэн жил хийх ажлаа төлөвлөчихсөн байсан чинь коронавирус дэгдээд хамтран ажиллах хүмүүс минь гадаадаас ирж чадахгүй болсноос ажилгүй, цалингүй сууж байна. Ийм удаан, хэдэн ч сар болчихов. Найман сар цалингүй байна. Түүнээс өмнө би гадагшаа сургалтад явсан. Тэгэхээр бараг бүтэн жил цалингүй сууж байна. Миний хэмнэсэн мөнгө бүгд дуусчихсан. Яаж амьдарна аа (инээв).

-Та монголоор маш сайн ярьдаг юм байна?

-Тийм ээ, тийм.

-Та Монголд суурин байдаг уу?

-Байдаг, байдаг. Би Монголд 33 жил болж байна.

-Ирэн очин байдаг уу?

-Ер нь энд байдаг. Миний гэр энд байна. Надад өөр гэр байхгүй. Өвлийн хамгийн их утаатай үед Тайланд руу явдаг байхгүй юу. Би өөрөө астматай. Утаатай үед шууд өвддөг. Хэд хэдэн удаа хатгаа авч, бронхиттой болоод эцэст нь биеийн байдал минь муудсан. Тэгээд утааны үед Тайланд руу явж тэнд очиж хэлний курст сурдаг байсан. Эхлээд тайланд хэл, дараа нь солонгос хэлний курст орсон. Бүтэн жилийн курст бүртгүүлсэн ч сурч чадаагүй. Хоёрдугаар сарын 26-нд хамгийн сүүлчийн онгоцоор Монголд ирсэн. Буцаж явж чадаагүй.

И.Жавхлантын хамт. 1990 он. Сүхбаатарын талбай

-Таны 1990 онд Сүхбаатарын талбайд авахуулсан зураг байна шүү дээ, үстэй дээлтэй энэ зураг. Энэ үед та хэдэн настай байсан бэ?

-Жаахан хүүхэд байсан. Би насаа хэлдэггүй ш дээ (инээв). Оюутан байсан. Хичээлээ тараад талбайд очсон чинь өлсгөлөн зарлагчид “Хүйтэн байна. Куртикээ тайлаад энэ дээлийг өмс” гээд үстэй дээл өмсгөсөн. Тэр өдөр С.Цацрал энэ зургийг дарсан л даа.

Оюутан байхдаа би Унгарт сурдаг байсан шүү дээ. Монгол хэлний судлалын ангид. Ярианы хэлний анги биш байхгүй юу. Би Унгарт таван жил сураад Монголд ирэхдээ ярианы хэл муутай ирсэн. Унгарт Монгол хэлний эртний хэлний бүтэц гэх мэтийг судалдаг байсан. Энд МУИС-д мэргэжил дээшлүүлэгч гэдэг статустай ирсэн. Би ерөнхий хэлний судлалын ангид сурдаг байсан. Гэхдээ бүх хичээлүүдээ профессор багштайгаа ганцаарчилж хийдэг байлаа. Энэ нь надад маш их хэрэг болсон.

-1990 оны хувьсгалын үед та Монголд сурч байжээ, тэгвэл?

-Тэгсэн, сурч байсан. Мэргэжил дээшлүүлэгч нэрээр ирээд оюутан болсон.

-Унгарт монгол судлалаар сурч байсан гэхээр бүр багаасаа Монголыг сонирхож байжээ. Монгол руу ирэх шалтгаан, үндэс нь хүүхэд байхад тань тавигдсан уу?

-Би Монголыг их сонирхож байсан.

-Хэдэн настайгаасаа?

-Энэ чинь их хачин түүхтэй (инээв).

-Ярь, ярь?

-Хачин түүх байна л даа. Гурван настайгаасаа үсгүүдээ нүдэлж эхэлсэн л дээ. Дөрвөн настай байхад ээж минь үлгэр уншиж өгдөг байлаа. Ээж нэг удаа “Чи бүх үсгээ мэддэг боллоо. Одоо үсгүүдээ холбож дууд. Чи чадна” гэсэн. Тэгээд би уншиж эхэлсэн. Янз янзын үлгэр уншиж эхэллээ. Манайд том атлас байлаа. Тэр атласын дотор орон орны хүмүүсийн фото зургууд байсан. Тэр зургууд дундаас хоёр хүний царай надад маш их хүчтэй нөлөөлсөн. Дөрөв, тавхан настай хүүхдэд яагаад тэр фото хүчтэй нөлөөлөв гэж гайхдаг. Хоёр эрэгтэй хүний царай байсан. Нэг нь монгол эрэгтэй хүн байсан. Нөгөөх нь Афганистаны хазара үндэстэн байсан. Тэр хоёр хүний царай надад маш хүчтэй нөлөөлсөн.

-Дотно санагдсан гэсэн үг үү?

-Тийм. Би үүнийг тайлбарлаж мэддэггүй юм. Одоо хүртэл миний нүдэнд тэр хоёр хүний зураг харагддаг. Би нутагтаа үлдэхгүй, ямар нэг өөр улсад амьдарна гэдгээ зөнгөөрөө мэддэг байсан. Өөр улс, өөр орнуудыг сонирхсон. Мэдэхгүй цөөхөн орон үлдсэний нэг нь Монгол орон байв. 1973 онд барууны орнуудаас анхны оюутнуудыг Хятадад сургаж эхэлсэн. Финландаас манай төрсөн эгч тэгж сурахаар явсан. Хятад руу галт тэргээр явахдаа Монголоор дайрсан. Галт тэрэгний цонхоор хэдэн зураг дарсан байсан л даа. Тэр зургууд дунд Монголын хэдхэн зураг дарсны дотор хээр талд морьтой давхиж яваа хүний зураг байсан. Тэр зураг надад дахиад маш хүчтэй нөлөөлсөн.

Швейцарьт арван хэдэн настайдаа нэгэн том чуулганы өмнө орчуулга хийсэн. Франц, герман, англи хэлнээс орчуулга хийсэн юм, сайн дураараа. Тэгэхэд Монголын тухай материал гарч ирсэн. Ингээд би Монголын тухай судалж эхэлсэн. Манай номын санд Монголын тухай юу ч байгаагүй. Тэгээд би гадаадаас захиалсан байхгүй юу. Маш цөөхөн тооны материал байсан ч би маш их сонирхсоор байсан. “За, би монгол хэлийг хаана сурч болох вэ” гэж бодсон. Тэгсэн чинь манай Финландын Хелсингийн их сургуульд анхан шатны курст Оросын буриад хүн монгол хэл заасан. Гэхдээ тэр хүн халх аялгаар ерөөсөө ярьж чадахгүй байсан. Надад дэмий санагдсан. Их сургуулийн багш нар “Монгол судлаач болъё гэвэл Унгарын Будапешт, Польшийн Варшав, АНУ-ын Индиана мужид сурах боломжтой” гэсэн. Төлөвлөгөөнөөсөө АНУ-ыг шууд хассан, мөнгө хүрэхгүй байсан учраас. Би унгар хэл тодорхой хэмжээнд сурчихсан байсан болохоор Унгарыг сонгоод өргөдөл өгсөн. Намайг их сургуульдаа авсан юм. Тусгай зөвшөөрлөөр Унгарт суралцахаар болж байлаа. Тэр үед Унгар руу барууны орнуудаас хүмүүсийг хамаагүй оруулдаггүй байсан юм. Гурван жил сурлаа. Тэр үед би унгар нөхөртэй байлаа. Тэр нөхөр миний сурч байгаа чиглэлд үнэхээр дургүй байсан. “Битгий сур, өөр ямар ч хэл сурч болно. Хятад хэл сурсан ч хамаагүй. Наад хэлээ боль” гэсэн. Би маш их эргэлзсэн. Би өөрөө монгол хэлээр явмаар байсан. Аймаар дарамттай болж ирсэн. Манай финланд найзууд христ хүмүүс байсан юм. Тэд миний төлөө залбираад дундаасаа хандив цуглуулаад жилдээ ганц нэг удаа, маш ховор тохиолдлоор баруун Европоос Монгол руу жуулчлах боломжтой аяллын тасалбарын мөнгийг өгсөн.

-Ямар гоё юм бэ?

-1985 онд. Тэгээд тэд “Чи ямар ч байсан Монголд оч. Тэгээд чи мэднэ” гэсэн. Би Монголд ирсэн. Тав хоног болсон. Энд ирээд “Би энд дахиж ирнэ” гэдгээ шууд мэдсэн. Үүнийг би тайлбарлаж мэдэхгүй байна. Яагаад миний толгойд тийм бодол орсныг мэдэхгүй юм. Тэгээд л би тэр чигээрээ зүтгэж, хэн ч юу ч ярьсан хамаагүй өөрийнхөөрөө бүгдийг шийдэж, Унгарт сургуульдаа онц сураад 1987 онд спидент авсан. Хэн ч юу ч гэж байсан эс тоон Монголд ирсэн. Тэр бол миний амьдралын хамгийн сайн сонголт байсан.

-Та Монголд ирэх ирэхдээ хоёр нийгмийн шилжилт, хөдөлгөөн эхэлж буй хүндхэн цаг үед хөл тавьж ээ дээ?

-1987 онд, социализмын үед хэцүү байсан шүү дээ.

-Монголд ирээд тэр чигээрээ үлдсэн байна?

-Тэгсэн. Намайг оюутан байхад амьдрал амархан байгаагүй, хэцүү байсан.

-Хүмүүс “Социализмын үед сайхан байжээ”, “Ямар гоё байсан гээч…” гэцгээдэг болсон байна билээ?

-Өө, ямар худлаа юм бэ.

-Худлаа биз дээ?

-Худлаа худлаа. Би социализмын үед ирсэн шүү дээ. 1985 онд анх удаа ирсэн, дараа нь 1987 онд ирээд тэгээд тэр чигээрээ байж л байна. Тэр бол шал худлаа шүү. Хүмүүс тэр цагийг санахгүй байна, эсвэл ерөөсөө мэдэхгүй байна. Гэхдээ социализмын үед сайн юмнууд байсаан байсан. Тэрийг би үгүйсгэхгүй. Бүх юм муу байгаагүй. Гэхдээ өнөөдрийн нийгэмд байгаа хэн нэгнийг социализмын үеийн амьдралд оруулчихвал юу болох вэ. Хойд Солонгост очиж үзээрэй. Тэнд сайхан амьдрах уу. Тэнд хэсэгхэн хэдэн хүн сайхан амьдарч магадгүй (инээв). Тэнд чинь үнэхээр хэцүү байсан. Хамгийн гол нь хүний эрх чөлөө, үзэл бодлын эрх чөлөө, шашны эрх чөлөө, үг хэлэх эрх, хэвлэлийн эрх чөлөө, хүний эрх, хүн сонгуульд чөлөөтэй оролцох эрх, ганц намаас биш олон намаас сонголтоо хийх, нийгэмд нөлөөлөх эрх гэж юм социализмын үед байгаагүй шүү дээ. Тэр үед төр засгийг жаахан л шүүмжилбэл ял онооно, эсвэл бүр хөдөө нутаг заана. Нутаг заахдаа хамгийн хол аймаг руу заадаг байлаа. Тэр үед хөдөөнөөс Улаанбаатар руу хамаагүй орж ирж болдоггүй байсан. Янз янзын зөвшөөрөл авах хэрэгтэй байсан юм. Нэг хүн ардын засгийг шүүмжилсэн бол bye bye болно. Хамгийн хол аймгийн, хамгийн хол сумын, хамгийн хол бригадад явуулдаг. “Юм яримаар байвал малтай ярь. Өөр юм байхгүй” гэдэг байсан.

Тэндээс буцаж ирэх эрхгүй. Тийм ялтай байсан. Өнөөдөр хэнийг ч хамаагүй шүүмжилж болно шүү дээ. Шүүмжиллээ гээд ял оноохгүй, чөлөөтэй. Оноож болохгүй. Өнөөдөр хүмүүс үүнийг ойлгохгүй байна. Өнөөдрийн хүмүүсийг тийм нийгэмд оруулъя гээд чирвэл тэд дэлбэрээд, хэдэн хоногийн дараа зугтаагаад буцаад ирнэ (инээв). Тэнд амьдарч чадахгүй шүү дээ. Эрх чөлөө чухал. Марксизм, Ленинизм үзэлтэй ганц нам нийгмийг удирдаж, толгойд нь байгаа хүмүүс нь нийгмийн элитүүд байсан. Тэр үед авлига огт байхгүй байсан гэж худлаа ярьдаг. Авлига нь яг өнөөдрийн байдлаар биш ч авлига байсан. Тэр элитүүд нь тусдаа эрхтэй. Тэр хүмүүсийн хүүхдүүд Европт хаалтгүй сурна, тэр хүмүүс тусгай хангамжтай, машины үйлчилгээ авдаг байсан. Гэтэл бусад хүмүүс үгүй. Явган л явж байна. Хоол хомс. Тусгай үйлчилгээтэй дэлгүүрт орох эрхгүй. Хүүхдүүд нь хаашаа ч явж чаддаггүй байв. Их ялгаатай байсан шүү дээ. Тийм байхад ямар юмных нь тэгш эрхтэй нийгэм байх вэ. Тийм байгаагүй. Социализмын үе үнэхээр хэцүү байсан шүү.

-Та Ардчилсан хувьсгалын үйл хэрэгт зургийн аппаратаа бариад оролцсон сэтгүүлч, гэрэл зурагчин хүн. Тухайн үед та С.Зориг, Э.Бат-Үүл, Ц.Элбэгдорж гээд Ардчиллын алтан хараацайнуудтай ойр дотно нөхөрлөж, хот, хөдөөгүүр явж сурвалжлага бэлтгэж, дэлхий дахинаа мэдээлэл дамжуулж байсан гол хүн. Тухайн үеийн нөхцөл байдлын тухай эргэн дурсвал?

-Тэр үед би дарсан зургуудаа архивт оруулна гэдэг ямар ч зорилгогүй, тийм юм огт бодоогүй л дээ. Миний зорьж байсан ажил бол энэ үйл явдлыг баримтжуулаад мэдээлэл цацах байсан.


Ирья. Хонконгийн Шек О хотод 1991 он. Гэрэл зураг авсан С.Зориг

-Та тэгэхэд “Ройтерс” агентлагт ажилладаг байсан байх аа?

-Тийм, “Ройтерс” агентлаг Бээжин дэх Финландын Элчин сайдын яамаар дамжуулж надад ажлын санал тавьсан. “Ройтерс”-ийнхэн надтай 1989 оны арванхоёрдугаар сард уулзсан юм. Монголд юу болж байгааг би ч өөрөө маш их сонирхож байлаа. Дэмжиж байсан. Эхлээд би С.Зоригтой нууцаар уулзлаа, Их сургууль дээр. П.Улаанхүү, Баабар, Р.Гончигдорж гэх мэт хүмүүс байсан л даа. Компьютерийн танхимын хажуух хоёр өрөөний арынх нь хаалттай шахуу өрөөнд С.Зоригтой хамгийн анх уулзсан. Санал солилцсон, ойлголцсон. “Энэ хүн үнэхээр ардчиллын төлөө явж байгаа юм байна” гэж бодсон. Тэгээд бид танилцсан. Тэрнээс хойш энэ хүмүүс надад хаана, юу болж байгааг байнга мэдээлдэг болсон. Тэд “Очоод баримт болгоод тэрийгээ мэдээллэ” гэсэн. Тэгээд л би мэдээгээ дамжуулж эхэлсэн. Эцэстээ байдал хурц болж эхэлсэн шүү дээ. Өлсгөлөнгийн сүүлчийн өдөр цэргүүд орж ирэх үү, Хятадын Тяньмэний талбайд болсон үйл явдал давтагдах уу гэсэн аюул тулгарсан. Өлсгөлөнд оролцсон хүмүүс намайг гуйсан байхгүй юу. “Эндээс битгий яваарай, энд бидэнтэй хамт байгаарай. Бидэнтэй хамт хонож үзээрэй. Бидэнд юу ч тохиолдсон бай тэрийг дэлхий даяар цацаж мэдээлээрэй” гэсэн. Тэр нь үндсэндээ миний үүрэг болсон байхгүй юу. Энэ хүмүүсийг орхиж болохгүй, чадахгүй гэдгээ мэдсэн. Тэгтэл бидний төсөөлж байсан шиг айхавтар юм болоогүй, Улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ буусан. Барууны зарим орны сэтгүүлчид Бээжингээс ирэн очин ирж ажиллаж мэдээ бэлтгэдэг байсан ч тэр үед над шиг суурин байж мэдээ бэлтгэж байсан хүн байгаагүй. Тийм учраас би тэр чухал үйл явдлыг өөрийнхөө үүрэг болгож авсан байхгүй юу. Тодорхой хэмжээний баримт цуглуулаад мэдээллийг явуулдаг байсан. Тэр үед миний бэлтгэж байсан мэдээ, авсан зургууд түүхийн архив болно гэж огт бодож байсангүй ээ.

-Таны үзэсгэлэнд дэлгэгдсэн зургууд болоод альбомыг тань үзэхэд урьд өмнө нь харж байгаагүй “Нээрэн ийм нийгэм байл уу” гэж мартсаныг сануулах чухал, ховор зургууд их байна. Гэрэл зураг үүгээрээ үнэтэй юм аа?

-Үнэтэй. Надад мөнгө ирэхгүй ч зургууд минь үнэтэй. Өнөөдрийн монголчууд үүнийг нэг их үнэлэхгүй байх л даа. Гэхдээ 100 жилийн дараа би байхгүй, өнөөдрийн монголчууд ч байхгүй болсон хойно миний энэ зургуудыг хүмүүс үнэлнэ. Тэрний төлөө явж байна. Би ядуу сэтгүүлч. Өрөнд орсон. Өөрийнхөө байрыг зарахаас өөр аргагүй болчихоод л явж байна. Тэгэхдээ л 100 жилийн дараа хүн үнэлнэ. Энэ зургууд Монголын түүхэнд хэрэгтэй.

-Та буцаад явчихаж болох л байсан. 1990 онд зах зээлийн нийгэмд шилжиж, монголчууд хөл толгойгоо олохоо байж амьдрахад үнэхээр хүнд он жилүүд үргэлжилсэн шүү дээ. Гэтэл яагаад үлдчихэв?

-Би зүгээр л сонирхсон байхгүй юу (инээв). Энэний дараа юу болдог бол доо гээд хараад байсан. Жил жилээр сунгаад, сонирхолтой байсан учраас би буцаж яваагүй. Би мөнгөний төлөө яваагүй. Нэг талаасаа би жаахан тэнэг байна. Мөнгө хэрэгтэй байхгүй юу. Би тэрийг огт бодоогүй. Тэгээд эцэст нь ядуу сэтгүүлч хэвээрээ л үлдсэн байна. Гэхдээ сонирхолтой байсан. Жил жилээр сунгасаар 33 жил болж байна шүү дээ. Одоо би яаж буцах вэ дээ.

-Дасчихсан биз?

-Дасчихсан. Манай нутагт миний юу ч байхгүй ш дээ. Гэр орон ч байхгүй. Бүх юм Монголд байна. Гэхдээ их юм байхгүй.

-Та бол өнөөдрийн монголчуудын эрх чөлөөтэй амьдарч байгаа энэ нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө хүч хөдөлмөр, сэтгэл зүтгэлээ зориулсан гавьяатай хүн. Тийм ч болохоор Монголд амьдрах эрхтэй. Монголчууд хүний ачийг санадаг хүмүүс дээ?

-Би азтай хүн. Би тэрийг нүдээрээ харсан. Мөнгөний хувьд ямар ч нэмэр байхгүй. Би “Одоо юу хийх вэ” гэж бодсон. Биеэ үнэлж чадахгүй хөгшин болж байна аа (инээв). Яаж би мөнгө олох вэ, яана аа. Ёстой мэдэхгүй байна. Аргалаад яваад өнөөдрийг хүргэлээ. Байраа зарна, тэрний дараа яахыг ёстой мэдэхгүй байна аа. Гэхдээ би өөртөө хөгшин болж байна гэдгээ зөвшөөрөхгүй шүү. Би бол залуу, сэтгэлгээ минь залуу байна. Гэвч паспорт минь өөр юм хэлээд байна. Тэрийг би ёстой зөвшөөрөхгүй байгаа (инээв). Ийм үед цалинтай ажил олоход хэцүү байна. Олдохгүй юм. Хамгийн гол нь коронавирусээс болж байна. Коронавирус байгаагүй бол би гадаадын байгууллагуудтай хамтарч ажиллах байсан. Коронагаас болоод ёстой нэг… (Толгой сэгсэрч, шогшров.сурв)

-Та төрсөн нутаг Финландаа санаж байна уу?

-Сүүлийн 15 жил нутагтаа очиж чадаагүй. Би очмоор л байна. Тэнд найзууд минь байгаа. Бас төрсөн эгч минь байна. Цөөхөн тооны хамаатнууд минь байна, олон хүн үлдээгүй ээ. Гэхдээ би очмоор байна. Боломж байсангүй. Одоо ч боломж байхгүй. Замын зардлаас эхлүүлээд их зарлага гарна, айлд хоосон очиж болохгүй. Тэнд бүх юм үнэтэй. Нутаг руугаа явмаар байна. Өдөр бүр нутгаа санаж байгаа ч тэрийгээ аль болох бодохгүй байхыг хичээдэг. Гэхдээ нутгаа хармаар байна, хүмүүстэй уулзмаар байна. Манай байгаль сайхан шүү. Зуны улиралд бүр ч сайхан. Нэг ч гэсэн очмоор байна, мэдэрмээр байна. Боломжгүй байхад нутгаа байн байн санаж өөрийгөө шаналгаж болохгүй. Өөрийгөө барьж жаахан хатуу байсан нь дээр. Сэтгэлээ хатамжлаад “Битгий уйл. Хөл дээрээ зогс” гэж өөртөө хэлдэг дээ.

-Монголчууд одоо өөрсдийгөө яая даа гэсэн хүмүүс байна. Уг нь монголчууд хүний тусыг мартдаггүй юм. Та монголчуудыг ямар сайн хүмүүс байдгийг мэднэ дээ, уг нь?

-Би монголчуудтай хувь хүний түвшинд уулздаг. Ажлын түвшинд бас уулзана. Ажлын хүрээнд янз янзын хүмүүстэй уулздаг. Би хүмүүстэй уулзах дуртай. Миний найзууд бол өөр хэрэг. Найзууд бас олон янз байна. Сайхан хүмүүс. Ажлын хувьд би одоо ч хүртэл юм сурч, үзэж байна. Шинэ юмыг ойлгохыг хичээж байна. Хүмүүсийн бодлыг сонсож байна. Тэдний толгойд юу байгааг ойлгохыг хичээж байна. Жаахан нээлттэй сэтгэлгээтэй байх хэрэгтэй л дээ.

-Та ардчилсан хөдөлгөөнийг сурвалжилж байсан сэтгүүлч хүний хувьд Монголын өнөөгийн нийгэм, тэр дундаа улс төрийн амьдралыг хэрхэн харж, дүгнэдэг вэ?

-Албан ёсоор би улс төрд оролцохгүй. Нэгдүгээрт, би бие даасан сэтгүүлч учраас аль ч намын хүн биш, аль ч намын чиглэлд явдаггүй. Тэр бол миний зарчим. Одоогийн байдалд хамгийн түрүүнд залуучууд маш их оролцох хэрэгтэй. Тэгэхдээ түүхээ сайн мэдээрэй. Социализмын үеийн тэр түүхийг гоё гэж битгий бодоорой. Үүнээс илүү юуг хийх хэрэгтэй вэ гэхээр ардчиллын зарчмыг сайн судлаад энэ гацаатай юмыг яаж засахыг бодож байгаарай. Үймээн самуун, дэмий хэрүүл хийхгүйгээр энийг яаж засах вэ гэж залуус ажил хэрэг болгох ёстой гэж бодож байна. Алдаагаа засах хэрэгтэй. Буруу тийшээ явсан бол тэрийг засах хэрэгтэй. Залуучууд ажлаа уурлаж, шүүмжлэхгүйгээр системтэйгээр хийх цаг нь болсон.


С.Зориг. Хонконгийн Шек О хотод 1991 он. Гэрэл зургийг Ирья. Тэд олон улсын хуралд хамт оролцох үеэрээ ийнхүү бие биенийхээ зургийг даржээ.

-“Сэрсэн Монгол”. Энэ бол таны үзэсгэлэнгийн нэр. Тэгэхээр таныхаар монголчууд 1990 онд сэрсэн?

-Ардчилсан холбооны С.Эрдэнэцогт энэ нэрийг санал болгосон. Би тэрийг зөв гэж үзсэн. С.Цогтсайханы “Хонхны дуу”-нд монголчуудыг муухай зүүднээсээ сэрээрэй гэж хэлсэн байхгүй юу. Муухай зүүд чинь коммунизмын үе байсан шүү дээ. Тэрнээс сэр сэр, Ардчилал ирлээ. Тийм учраас “Сэрсэн Монгол” гэсэн утгаар ийм нэрийг сонгосон. Монголчууд коммунизмаас салаад ардчиллын чиглэлээр явж сэрсэн. Монголчууд 1990 онд сэрсэн. Сэрсэн монголчууд. Мэдээжийн хэрэг сэрсэн монголчууд цаашаа яаж ажлаа хийх үү, улсаа яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг чинь дараачийн асуудал. Гэхдээ яг тэр үед монголчууд сэрсэн.

-Өлсгөлөн зарлагчид сүүлийн өдрөө таныг дэргэдээ байгаач ээ гэж гуйхад та “Өнөө шөнө ямар нэг юм болоод би хоморгонд нь өртчих вий” гэсэн айдас байсан уу?

-Айдас байсаан. Тэр орой 22:30 цагийн үед юм уу даа, үр дүн гарсан. Ж.Батмөнх дарга радиогоор үг хэлсэн. Бөөн баяр болсон. Тэгээд өлсгөлөнгөө зогсоосон. Гэхдээ л би бэлтгэлтэй байсан. Би дотроо бодож байсан. Залуу ч байж. Айдас байсан ч тийм их тоогоогүй. Юм болвол түүнийг нь баримтжуулж, нүдээрээ харж мэдээллийг дэлхийд цацах ёстой гэж бодсон.

-Та ардчилсан хөдөлгөөний удирдагчидтай ойр дотно найзалж, нөхөрлөж явсан. Хэн хэнтэй илүү ойр байв. С.Зориг агсны зургуудыг олон дарсан байгаагаас тань та хоёрыг нэлээд сайн найзууд байжээ гэж бодлоо?

-Тийм тийм. Би бусад хүмүүсийн нэрийг дурдахгүй. Улс төрийн асуудал гарч мэднэ. Тийм учраас би С.Зоригийг ярья. С.Зоригтой нэлээд ойр дотны найз байсан. Гэрт нь очиж хонож өнждөг байлаа, хамт хөдөөгүүр явцгаадаг байлаа. Ажлын сайхан хамтрагчид байсан юм. С.Зориг зарчимч хүн байсан. Шулуун хүн. Чанартай хүн. Өөрийнхөө зарчимаас ухардаггүй. С.Зоригийн тухай янз янзын яриа байдаг ч жинхэнэдээ их шулуун, шударга хүн байсан юм.


“Сэрсэн Монгол” гэрэл зургийн цомог

-Та “Сэрсэн Монгол” үзэсгэлэнгээ Ардчиллын 30 жилийн ойд зориулсан билүү?

-Тийм тийм, 30 жилийн ойд зориулсан. Бас С.Зориг агсны харамсалтайгаар амиа алдсан өдөрт зориулж үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн. Тийм учраас түүний нэлээд зургийг оруулсан л даа.

-Та монголчуудын уламжлалт баяруудыг хэр тэмдэглэдэг вэ?

-Үнэнийг хэлэхэд, Цагаан сараар дэндүү их бууз идээд ядардаг. Дэндүү их таргалдаг учраас тэр баяраас зугтдаг (инээв). Наадмаар бас зугтана аа. Би хэтэрхий олон удаа наадмын бичлэг хийчихсэн болохоор одоо наадмын бичлэг хийх тийм ч дуртай биш. Дэндүү их наадамласан, дэндүү их бичлэг хийсэн. Ядарч байна. Харин зүгээр л энгийн амралтад дуртай. Жишээ нь, зуны цагт голын эргээр яваад түүдэг асаагаад хээрийн хоол идэх надад сайхан. Эсвэл хөдөө яваад майхан барих. Эсвэл говьд очоод хэдүүлээ суугаад юм ярих. Тэр чинь надад хамгийн гоё байхгүй юу. Надад том найр майр хэрэггүй. Ер нь тийм. Эсвэл хэдүүлээ ой модтой газраар явна. Тэр чинь гоё. Би жаахан онцгүй хүн байх л даа.

-Үгүй үгүй.

-Надад энгийн юм хамгийн гоё.

-Таны гэрэл зургийн цомог худалдаанд гарчээ. Хаанаас яаж худалдаж авах вэ. Үнэхээр ховор, урьд өмнө нь харж байгаагүй түүхэн зургууд байна шүү?

-500 зурагтай, 380 хуудастай “Сэрсэн Монгол” гэдэг нэртэй цомог л доо. Үнэ нь 120 мянган төгрөг. Хэрвээ миний цомгийг сонирхож байвал 91181580, 80086058 дугаарын утсуудаар холбогдоорой.

Д.ГАНСАРУУЛ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

​Өдрийн сонинд “Халамжийн Бүгд Найрамдах Улс” хэмээн өгүүллээ​​​ ​ ​​

Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар -20 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

Энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин Ж.Мөнхсайханыхаас бэлтгэлээ I- XIII нүүрнээс уншаарай..

Япон улсын Засгийн газар манай улсад 230 гаруй сая ам.долларын зээл олгохоор шийдвэрлэснээ мэдэгдлээ. хэмээх нийтлэлийг I- II нүүрнээс уншаарай.

СБД-ийн ИТХ-ын 10 дугаар тойрогт МАН-аас нэр дэвшигч А.Ганхуяг “Төр иргэнийг холбох гүүр нь болж ажиллана” гэв.

“Өдрийнсонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “ Халамжийн Бүгд Найрамдах Улс “ хэмээн өгүүллээ .

Баримт үйл явдлын VII нүүрт “АТГ-аас 40 гаруй эмчид хэрэг үүсгэж, 500 гаруй иргэнийг шалгаж байна” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.

НЭМҮТ-ийн тандалт, шуурхай удирдлагын албаны дарга Р.Даваадорж “Угаарын хийд хордож нас барсан нэг тохиолдол эрүүл мэндийн байгууллагын албан бүртгэлд байна” гэв.

хэвлэл мэдээллийн зөвлөлийн Гүйцэтгэх захирал Г.Гүнжидмаа “Улс орнууд худал мэдээллийг эрүүгийн хуулиар зохицуулахын эсрэг байр суурьтай байгаа” хэмээв.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу

. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай. Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно. Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай. “Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм

Онцгой байдлын газрын үйл ажиллагаатай танилцав

Монгол Улсын Шадар сайд, Улсын Онцгой комиссын дарга Я.Содбаатараар ахлуулсан ажлын хэсэг Өмнөговь аймагт ажиллаж байна. Энэ үеэр аймгийн Онцгой байдлын газрын үйл ажиллагаатай танилцаж, алба хаагчидтай уулзалт хийлээ.

Монгол Улсын Засгийн газар, Беларусь Улсын Засгийн газар хоорондын экспортын зээлийн хүрээнд хэрэгжсэн төслийн хүрээнд Онцгой байдлын байгууллагад нийлүүлэгдэн тус аймагт хуваарилагдсан гал унтраах тусгай зориулалтын гурван автомашиныг хүлээлгэн өгсөн юм.

Эдгээр гал түймэр унтраах үндсэн албаны автомашинуудыг Цогтцэций, Ханбогд, Гурвантэс сумдын Гал түймэр унтраах, аврах ангиудад хуваарилан, хүч хэрэгслийг нэмэгдүүллээ гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад Японы Гадаад хэргийн сайд Т.Мотэги бараалхав

Монгол Улсад албан ёсоор айлчилж буй Япон улсын Гадаад хэргийн сайд Т.Мотэги Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад өнөөдөр бараалхав.

Монгол Улсад айлчилж буй Япон Улсын Гадаад хэргийн сайд Мотэги Тошимицү өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулгад бараалхлаа.

Уулзалтын эхэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга Япон Улсын Гадаад хэргийн сайдын Монгол Улсад хийх айлчлалын давтамжийг ноён Мотэги Тошимицү хадгалж, Ковид-19 цар тахлын хүндрэл бэрхшээлтэй үед айлчлан ирснийг онцоллоо.

Уулзалтын үеэр 2022 онд тохиох Монгол Улс-Япон Улсын дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ой, уул уурхай, зам тээвэр, дэд бүтэц, худалдаа, хүмүүнлэгийн салбар дахь хамтын ажиллагааны асуудлаар санал, мэдээлэл солилцов.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга бүс нутгийн стратегийн түнш, “гуравдагч хөрш” Япон Улстай тогтоосон дипломат харилцааны 50 жилийн ой болох гэж байхад хоёр орны эдийн засаг, худалдааны хамтын ажиллагаа чамлалттай түвшинд байна гэлээ. Иймээс 2015 онд байгуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх чиглэлд хичээл зүтгэл гарган ажиллах хэрэгтэй байгааг онцолж, нөөц бололцоогоо бүрэн дүүрэн ашиглах, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх боломжуудын талаар ярилцсан юм.

Тухайлбал, хоёр орны хамтын ажиллагааг зээл, тусламжаас илүүтэйгээр хамтарсан бизнес, түншлэлийн хэлбэрээр хөгжүүлэх, ингэхдээ япон технологийг Монгол Улсад нэвтрүүлж, хамтран бүтээгдэхүүнээ хоёрдогч, гуравдагч зах зээлд гаргах, Монгол Улсад хэрэгжиж буй бүтээн байгуулалтын болон хоёр орны эдийн засгийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдэд онцгой анхаарал хандуулж ажиллах талаар санал солилцов.

Мөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга Япон Улсын Эзэн хаан болон Япон Улсын Ерөнхий сайдаар саяхан томилогдсон Ёшихидэ Сүга нарт халуун дотно мэндчилгээ дэвшүүлж буйг нь уламжилж өгөхийг хүслээ.

Япон Улсын Гадаад хэргийн сайд Мотэги Тошимицү хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх боломжууд нь монгол орны уудам тал нутаг шиг өргөн цар хүрээтэй байна хэмээн дүгнэж, хоёр орны хамтын ажиллагааг шинэ агуулгаар баяжуулж, шинэ түвшинд гаргахын тулд хамтран ажиллахад бэлэн байгаагаа харилцан илэрхийлснээр уулзалт өндөрлөлөө.

Коронавируст цар тахлын улмаас Монгол Улсад орон даяар “Өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэг”-т шилжүүлсэнтэй холбогдуулан уулзалтын үеэр халдвар хамгааллын тусгай дэглэмийг өндөр түвшинд сахиж ажиллалаа.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хоёр хүн эдгэрч, 847 хүний шинжилгээнд коронавирус илрээгүй

Өнгөрсөн 24 цагийн хугацаанд 350 мянган хүн шинээр халдвар авч, 6 мянга гаруй хүн эндcэн байна. Харин 261 мянган хүн эдгэрчээ.

ХӨСҮТ, ЗӨСҮТ, Дархан-Уул аймгийн вирус судлалын лабораторид 847 сорьцод шинжилгээ хийхэд коронавирус илрээгүй. Харин 2 хүн эдгэрч дараагийн ажиглалтад шилжлээ.