Эх орон, байгаль дэлхийгээ хайрладаг уламжлалт монгол зан заншлаа дээдэлж, хүн бүр байгалиа нөхөн сэргээх, хамгаалахад гар бие оролцох нөхцөлийг бүрдүүлэх, ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр хэрэгжүүлж улмаар үндэсний хөдөлгөөн болгон өрнүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч жил бүрийн 5, 10 дугаар сарын хоёр дахь долоо хоногийн бямба гарагийг бүх нийтээр мод тарих үндэсний өдөр болгон зарласан билээ. Үүнтэй холбоотойгоор Эрх чөлөөний талбайд “Мод бут сөөгний үзэсгэлэн худалдаа”-ны нээлт өнөөдөр боллоо. Уг үзэсгэлэн худалдаан нь ес дэх жилдээ болж буй нь энэ юм. Монгол газар шороонд ургахгүй ургамал ногоо, жимс гэж үгүй бололтой. Үхрийн нүднээс эхлээд давжаа алим, чавга гэхчлэн ховор ургамлын моднууд харагдаж байлаа.
Үзэсгэлэнд оролцож байгаа худалдаачин Х.Тогтуунаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Сайн байна уу энэхүү үзэсгэлэнд хэд дахь жилдээ оролцож байгаа бэ ?
Манайх хамгийн анх үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулагдаж эхэлсэн цагаас хойш тасралтгүй оролцож эхэлэсэн.
-Энэ жилийн хувьд хамгийн их эрэлттэй байгаа ямар мод байна бэ?
Хүмүүсийн сонирхол янз янз л байна. Ерөнхийдөө шилмүүс мод л хамгийн их тарьж байна. Шилмүүс мод гэхээр нарс, хуш, гацуур гэх мэтчилэн.
– Үнийн хувьд ямар байна бэ ?
Нас наснаасаа шалтгаалаад ялгаатай байгаа хамгийн жижиг нь гэхэд хорин таван мянга, том моднууд нь хоёроос, гурван метр байдаг эдгээр моднууд нь хоёр зуун тавь мянгаас эхлээд гурван зуун мянга хооронд байна.
-Мод тарихад юуг хамгийн их анхаарах ёстой бэ?
Мод тарихад олон зүйлийг анхаарах ёстой. Гол цөм чухал зүйл нь мод тарих газраа сонгох мэдээж үндэс сайн байвал илүү сайн ургана.
Жишээлбэл : Чацаргана Хувийн хашаа, жижиг талбайд чацаргана тарихдаа заавал урьдчилан хагалалгүйгээр тарихын өмнөх жилийн намар 40-50 см диаметртэй, 35-40 см гүн нүх ухаж бэлтгэнэ. Хүнд шаварлаг хөрстэй бол ухаж гаргасан шороондоо 2:1:1 хэмжээгээр бууц, элс хольж хөрсөө сайжруулж бэлтгэнэ. Сийрэг саарал хөрстэй бол элс заавал холих шаардлагагүй. Харин нүх бүрт 4-8 кг бууц, 200-400г суперфосфатыг заавал хийж өгнө. Чацаргана тарихаар бэлтгэсэн талбайгаа хэд хэд услах ба суулгацаа нүхэнд суулгахын өмнө сайжруулж бэлтгэсэн хөрсөө нүхний гүнийн гуравны нэг хувь хүртэл дүүргээд 40-60 л ус хийж услана.
Үхрийн нүд Тариалахаар урьдчилан бэлтгэсэн талбайд 50-60 см гүн, 40-50 см диаметртэй нүх ухаж 2-4 кг хөх бууцыг нүхнээс гаргасан шороотой хольж нүхний гүний гуравны нэг орчимд хийж суулгацаа суулгаад улмаар 50-60 л усаар нүх нэг бүрийг усалж бууцтай хольсон шороо, хуучин үрдсээр 5-6 см зузаан хучиж гишгэж нягтруулна. Тарьснаас хойш 7-10 хоноод дахин услаж суулгацын угийн хэсгийн нахиануудыг үлдээж оройн хэсгийг хайчаар тайрна. Хэрэв суулгацыг намар суулгасан бол дараагийн хавар таналт хийх бөгөөд эхний жилд 8-12 см зузаан шороогоор хучиж өвөлжүүлнэ. Үхрийн нүд чийгтэй, сүүдэр газарт илүү ургадаг учраас хурц наранд хэт халахаас болгоомжилж хаалт хийх юм уу доод хэсгийг нь шүршиж услах хэрэгтэй. Үхрийн нүдний бутыг 10 хоног дутам 50-70 л, 10-р сард 80-120 л усаар услаж газрын хөрсийг 1-1.5 м гүнд чийг нэвчтэл цэнэг усалгаа хийж өгвөл дараагийн жилд эрт цэцэглэж арвин ургац өгөхийн үндэс болно.Үхрийн нүдний иш зүг бүртээ тэлж ус чийг, хөрсний шим тэжээл арвин байхыг шаарддаг учраас бут ба эгнээ хоорондын хөрсийг жилд 4-5 удаа сийрүүлнэ.
-Усалгаа арчилгааны хувьд
Тарих модныхоо үндсийг 30-40 см гүнд суулган. Мөн тарих модондоо заавал услах тогоо хийж өгнө. Тогоогоо өндөрхөн хийж өгөх юм бол арвин их ус тогтон тэр чигээрээ доош газрын гүн лүү 40-50см шингээд модны үндсийг тэлж ургах нөхцөлийг бүрдүүлж өгч байна гэсэн үг юм.
Намрын улиралд мод тарих нь модны өсөлт тайван байдалд шилжиж тарих үед үндэс гэмтэхгүй, чийгийн алдагдал бага байх тохиромжтой хугацаа юм.
Худалдан авагч Ц. Ариунболд
-Ямар мод худалдан авсан бэ?
Нарс мод худалдан авлаа. Энэхүү модоо Гачууртад зуслангийнхаа хашаанд тарина.
– Үнийн хувьд хэд болов
Таньдаг хүнээсээ хямдруулаад авсан. Ерөнхийдөө нэг нь зуу мянгаар зарагдаж байсан.
Гэр хорооллынхон хашаандаа анхилуун vнэртэй голт бор, монс тарихад илvv тохиромжтой. Аливаа ургамал, цэцэг ногоо нь зөвхөн өнгө үзэмж нэмэгдvvлэх төдий биш бөгөөд хvний эрvvл мэнд, ахуй амьдралд ч ач тустай билээ.
Монгол орны минь ой мод сая саяараа үржих болтугай.
Д.БАТТОГТОХ