Month: October 2020

Үнэт металл, үнэт чулууны арилжаа эрхлэгчдийн үндэсний холбооны гүйцэтгэх захирал Г.Мөнхцэцэгтэй ярилцлаа.

---

-Манайд дотоодын зах зээл дээр худалдаалж байгаа үнэт эдлэлийн сорьцын баталгаа хэр найдвартай вэ?

-Хоёр эх сурвалжаас үнэт эдлэл худалдаанд гарч байна. Эхнийх нь дотоодод үйлдвэрлэгчид юм. Энэ үнэт эдлэлийн тухайд бүгд Сорьцын хяналтын газар дээр ирж сорьцоо даруулж, баталгаажуулж байгаа. Харин импортоор оруулж ирж байгаа бүтээгдэхүүний хувьд сорьцын хяналтын баталгаажуулалтад бүрэн хамрагдаж чадахгүй байна. Ийм баталгаажуулалт хийлгээгүй бол тухайн бүтээгдэхүүнд бүрэн итгэх боломжгүй. Яахав, тухайн үйлдвэрлэсэн улс, газрын сорьц дарагдсан байдаг. Гэтэл газар бүрт сорьц нь өөр тоо тэмдэгтэй шүү дээ. Монгол Улсад мөнгөний сорьц 925 хүртэл байлаа гэхэд бусад оронд энэ нь ялгаатай. Манайх Турк, Хятад, Солонгос зэрэг олон газраас оруулж ирж байна. Гэхдээ тухайн газрын нийлүүлж байгаа бүтээгдэхүүн нь 100 хувь алт, эсвэл мөнгө үү гэдэг дээр хэн ч баталгаа өгөх боломжгүй болчихож байна.

-Зах зээл дээр үнэт металл, эдлэлийн үнэ хэрхэн тогтож байна вэ?

-Янз бүрийн байдлаар үнэ тогтож байгаа. Гол үнэд нөлөөлж байгаа хүчин зүйл гэвэл түүхий эдийн ханш юм. Алт болон мөнгөний ханшийн өсөлт, бууралт нөлөөлнө. Үүн дээр тухайн бүтээгдэхүүнийг хийх өртөг нэмэгдэж байгаа. Дээр нь баталгаажуулалтын үйлчилгээний хөлс шингэнэ. Зах зээл дээр алт зэрэг үнэт металлын үнэ тогтвортой өсч байна. Үүнийг дагаад үнэт эдлэлийн үнэ өсөх хандлагатай байна.

-Дэлхийн зах зээл дээр үнэт металлын үнэ өсөх нь манай үнэт эдлэлийн зах зээл дээр хэр мэдрэг тусдаг вэ?

-Алтан дээр маш мэдрэг байгаа. Лондонгийн бирж дээр тухайн өдрийн ханш хэрхэн тогтохоос хамаарч алтан эдлэлийн үнэ дагаад өсч байдаг. Мөнгөний тухайд асар ихээр үйлдвэрлэгдэж, импортлогдсон байдаг учир үнэд мэдрэг байдал бага. Тодорхой хугацааны дараа үнэд өөрчлөлт орох жишээтэй.

-Дэлхийн ихэнх оронд үнэт эдлэлийн ханшийг тогтоохдоо тухайн өдрийн биржийн ханшийг гол болгож авч үздэг. Өөрөөр хэлбэл, үнэт эдлэлийн ханшийг тогтоох илүү шударга зарчим үйлчлээд байгаа юм болов уу гэж боддог?

-Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, гар аргаар хийсэн эсэхээс хамаарна.Илүү уран нарийн, цор ганц хийсэн бүтээгдэхүүний онцлогоос хамаарч үнэ огт өөрөөр тогтоогдож байгаа. Жишээ нь, асар олон тоогоор нэг хэвээр цутгаж байгаа Хятадын үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүн гэхэд үйлдвэрлэх өртөг бага. Тийм учраас материалынхаа үнээс нэг их хол зөрүүтэй байдаггүй. Гэтэл эсрэгээр Монголд үйлдвэрлэгдэж байгаа, гар аргаар хийсэн, илүү уран нарийн зүйлсийн үнэ өөрөөр тогтоно. Үйлдвэрлэлийн өртгөөс хамаарч шууд биржийн ханштай бүгдийг нь холбох боломжгүй.

-Энэ жилээс үнэт эдлэл үйлдвэрлэгчид болон худалдаа эрхлэгчид тусгай зөвшөөрөл авдаг болсон гэсэн. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-2020 оны эхэн хүртэл үнэт эдлэлийн арилжаа тусгай зөвшөөрөлгүйгээр явдаг байсан. Энэ онд эрх зүйн орчинд өөрчлөлт орсон учир үнэт металл, эдлэлийн арилжаа эрхлэнэ гэдэг нь заавал тусгай зөвшөөрөлтэй болж өөрчлөгдсөн. Үүнийг иргэд мэдээгүйгээс болж торгуулах, бизнесийн эрсдэлд орох үзэгдэл ажиглагдаж байна. Тиймээс үнэт металлын арилжаа эрхэлж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж Санхүүгийн зохицуулах хороонд өргөдлөө гарган тусгай зөвшөөрлөө авах шаардлагатай. Тэгэхгүй болд Зөрчлийн хуулиар нэлээн өндөр торгуультай болчихож байна. Нөгөө талдаа үйлчилгээ авч байгаа иргэд тусгай зөвшөөрөлтэй иргэнээс худалдаж авах нь илүү баталгаатай. Үүнээс гадна 2020 онд FATF ийн саарал жагсаалтад Монгол Улс орсон. Буцаад гарч байна гэж яригдаж байна. Мөн Европын холбооны хар жагсаалт гэж ярьж байна. Үүнд нөлөөлсөн нэг хүчин зүйл бол үнэт металлын арилжааны салбар байгаа. Үнэт металлын арилжаанд оролцож байгаа аж ахуйн нэгж, иргэн нь хэрэглэгчээ танихгүй байхаас шалтгаалаад мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэх гэмт хэргийн хамтрагч болох эрсдэл байна. Тэгэхээр тусгай зөвшөөрлөө аваад явбал энэ эрсдэлээс хамгаалагдах боломжтой.

Г.БАТ

-ТӨРИЙН ОРДОН ДАХЬ HR ӨДӨР-

HR салбарынхан багш хэмээн дууддаг Хүний нөөцийн үндэсний хүрээлэнгийн тэргүүн Г.Тэгшбүрэн энэ үгийг хэлсэн юм. Өөрсдийгөө HR-ууд хэмээн англи товчлолоор дуудах болсон хүний нөөцийнхөн баасан гаригт “Хүний нөөцийн ажилтны өдөр”-өө ажил хэрэгчээр тэмдэглэн, Төрийн ордонд үндэсний чуулганаа хийлээ. Хэдийгээр хөл хорионы нөхцөлөөс шалтгаалан хүнээ цөөлөхийг хичээсэн гэсэн ч Их танхим дүүрэн хуран цугласан энэ салбарынхан Монголын хөгжилд өнгө нэмэх шинэ хүч айсуйг зарлах мэт байлаа. Том компанийн захирлууд хүний нөөцдөө хэрхэн анхаарч буйгаа чуулганы индрээс ярьж, дэлхий нийтийн хандлагыг хэлэлцэн, Н.Учрал, С.Ганбаатар нарын УИХ-ын гишүүд ач холбогдол өгч, хүрэлцэн ирж, үгээ хэлсэн юм. Хүн баялаг болох тухай яриа хөөрөө зонхилсон уг чуулган дарга том, ажилтан жижиг байдаг бодит ертөнцөөс огт өөр “гаригт” ирсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. Хаан банкныхан бүр дарга нь ажилтандаа дүн тавих бус ажилтнууд нь дарга нараа хэр манлайлсныг үнэлдэг болсон тухайгаа ярина лээ. Ажилтнууд нь гал цогтой байна уу, ажлаа жаргалтай хийж байна уу гэдгийг ч судалдаг гэсэн шүү.

Гол илтгэгчдийн нэг болох Г.Тэгшбүрэн захирлын яриаг эхэнд нь онцолъё.

“Дэлхий нийтэд тулгамдсан хүний нөөцийн менежмэнтийн үндсэн гурван чиглэлээр бид ярилцахаар төлөвлөсөн. Хүний нөөцийн хамгийн гол асуудал зохион байгуулалт юм байна. Гэрээсээ ажлаа хийдэг боллоо. Цахимаар суралцдаг боллоо. Нэг бус нэлээд хэдэн чиг үүрэг хариуцдаг боллоо. Эд бүгд зохион байгуулалтын асуудал юм билээ. Ажлаа яаж хуваарилах вэ, амьдралаа хэрхэн зохицуулах вэ. Аль ажлыг нь бусадтай хамтрах, юуг ганцаараа хийх гээд ажлын уялдаа холбоо бүгд органик зохицуулалтаар явж байна.

Хоёрдугаар гол асуудал бас л дэлхийн хөгжилтэй холбоотой технологийн хөгжил, дижитал шилжилтүүд байна. Дижитал шилжилтийг бид хүний нөөц дээр хэрхэн яаж хийх юм. Мэдээллийн технологийн компаниуд, систем хөгжүүлэгчид, онлайн сургалтын байгууллагууд энэ асуудлыг ярилцахаар хүрэлцэн ирсэн байгаа.

Гуравдугаар гол асуудал бол “HR-Genetic Diversity Of­fice” гэсэн чиг хандлага дэлхий нийтээр маш их яригдаж байна. Харвардын их сургуулийн профессорууд энэ талаар судалгаа хийгээд, дүгнэлт гаргасан. Түүнийг багш нь та бүхэнд танилцуулна.

Хүний нөөцийн нэгдсэн удирдлагын загварын талаар өмнөх жил ч би ярьж байсан. Энэ нь хоёр хэсэгтэй байдаг. Нэг нь удирдах эв дүй гэсэн хэсэг. Нөгөө нь удирдах арга зүй гэсэн хэсгүүдтэй. Байгууллагад удирдах эв зүй гурвалжин буюу удирдлага, ажилтан, төлөвшсөн хамт олон энэ гурав л байх ёстой. Нөгөө талынхыг нь бүтэц зохион байгуулалт, дэг журам, тогтолцоо буюу хатуу гурвалжин гэж хэлж болдог. Зарим хүн цаасанд дургүй. Гэхдээ бодлого, дэг журам, цагаан дээр хараар бичигдсэн зүйлс заавал байх ёстой. Энэ хоёрын дэнсэн дээр л хүний нөөцийн менежмэнтийн үндсэн тогтолцоо явна.

Хамгийн эхэнд авьяас билэг гэж онцолж байгаа маань учиртай. Genetic Diver­sity Office гэдэг үүн рүү л явж байгаа. Хүн ажилдаа дуртай, төрөлхийн өгөгдөлтэй байвал амжилтад хүрдэг. Тийм учраас ажил мэргэжлээ сонгохдоо төрөлхийн өгөгдөл, авьяас билэгтээ суурилах ёстой. Ажилтан сонгон шалгаруулж байгаа хүний нөөцийн ажилтан, удирдлагын багийнхан “Энэ ажилд дуртай юу, төрөлхийн өгөгдөлтэй юу гэдгээр нь хүнээ сонговол авьяас билэгтэй ажилтан олж авна. Тэгээд цааш нь төлөвшүүлж хөгжүүлээд, хамт олны нэг болгож чадвал дуртай ажлаа хийж байгаа хүн ядрахгүйгээр хамгийн өндөр бүтээмжтэй ажиллаж чаддаг нь тогтоогдсон. Удирдах арга барил нь ч энэ хүнд тохирсон байх хэрэгтэй. Манай чуулганд хүний нөөцийн ажилтнуудаас гадна гүйцэтгэх захирал, ТУЗ-ийн дарга нар ирж оролцдог болсон. ТУЗ-ийн дарга, гүйцэтгэх захирал, хүний нөөцийн ажилтан гурвын хослолыг би бизнесийн байгууллагыг хөгжүүлэх хамгийн сайн гурвалжин гэж хэлнэ. Нэгдсэн удирдлагын тогтолцооны загвар тэрийг л харуулж байгаа юм. Майкл Армстронг хүний нөөцийн нэгдсэн тогтолцоог тодорхойлсон англи хүн.

Армстронгийн параметрыг харвал нэгдүгээрт үзэл баримтлалаар нэгдэх гэж байгаа. Байгууллагын хүний нөөцийн ажил сайн байна гэдэг нь үнэт зүйл, үзэл баримтлалаа зөв тодорхойлж, түүнийг нь байгууллагын ажилтан бүр ойлгосон байхыг хэлнэ. Нэгтгэнэ гэхээр нэг том мундаг дарга, захирал ирээд нэгтгэчихдэггүй. Байгууллагыг үзэл санаа л нэгтгэдэг.

Дараа нь байгууллага мэргэжлийн удирдлагатай, мэргэшсэн хүний нөөцийн ажилтантай, төлөвшсөн хамт олонтой, оновчтой бүтэцтэй байх шаардлагатай. Гуравдугаарт, бидний хамгийн сайн мэддэг хүний нөөцийн функцүүдийг хэлнэ. Төлөвлөлт, сонгон шалгаруулалт, ажлын гүйцэтгэлийн үнэлгээ, сургалт, цалингийн бодлого зэрэг чиг үүргийн функцүүд нь зөв ажилладаг байх учиртай.

Хүний нөөцийн тэнцвэртэй, жигд, уялдаатай ажилладаг бүхэл бүтэн тогтолцоотой байх хэрэгтэй шүү. Зохион байгуулалт нь төлөвлөлттэйгөө, төлөвлөлт нь сонгон шалгаруулалттайгаа, сонгон шалгаруулалт нь сургалт хөгжилтэйгөө, сургалт хөгжүүлэлт нь гүйцэтгэлийн үнэлгээтэйгээ, гүйцэтгэлийн үнэлгээ нь цалин, урамшуулалтайгаа уялдаатай. Үүнийг хийж чадахгүй бол систем ажиллахгүй. Систем ажиллахгүй бол өөр өөрийн чиг үүрэгтэй хэдэн салангид хүнтэй байна л гэсэн үг. Хүний нөөцийн бодлого нь ажилтан болгондоо хүрдэг байх учиртай. Бид ажилтандаа төдийгүй ар гэрт нь ч хүрээд, ажил гэртээ ирж очих замыг нь хариуцах тухай ярьдаг шүү дээ.

Нэгдсэн үзэл баримтлалаас гадна тогтсон менежмэнтийн арга зүй (бүтэц, тогтолцоо), энэ зохион байгуулалтын бүтцийг л зөв хийх ёстой. Энэ дагуу бодлого, дэг журам нь явагдах учиртай.

Хүний нөөцийн өөрчлөлтүүд яаж явж байна вэ?

Урьд нь бид супер удирдагч гарч ирээд биднийг удирдана гээд хүлээдэг байсан. Одоо бол тийм юм байхгүй. Биднийг нэгтгэх зүйл үзэл баримтлал болчихож байгаа юм. Хоорондоо уялдаагүй чиг үүргүүд, салангид үйл ажиллагаа байсан бол одоо систем тогтолцоонд оруулах ёстой. Одоо шилдэг ажилтан бус авьяастайг нь сонгохыг чухалчилж байна. Хүн баялаг болох талаар яригдаж байна. Ажилтан бүрт төрөлх өгөгдөл, танин мэдэхүй, мэдээлэл боловсруулах болон суралцах чадвар нь давтагдахгүй өөр байхыг ондоошил, ялгарал гэж хэлээд байгаа юм. Үүнийг мэддэг мөртлөө яагаад энэ ажилд яг тохирсон, ажилдаа дуртай хүнийг хэрхэн яаж сонгон шалгаруулах бүрдүүлэлтийн арга техник рүү явахгүй байна вэ? Эрдэмтэд хүртэл хэлээд байна. Хүний төрөлхийн, байгалийн авьяаст суурилж олж авсан мэдлэг туршлага чадвар нь бусдаас ялгаатай давтагдашгүй гээд.

Тэгэхээр бид ялгарал, ондоошил, олон талт байдал (Diversity) гэдгийг урьд нь арьсны өнгөөр ялгарах гэж ойлгодог байсан. Одоо бол ондоошил, ялгаралын олон сувгийг бүрдүүлэх тухай яригдаж байгаа юм.

Хүн сонгон авч байгаа баг нь үнэхээр авьяастай ажилтныг авч чадвал байгууллагад чинь зүгээр нэг шинэ ажилтан бус хүн капитал, хөрөнгө ороод ирнэ. Яваандаа хөгжүүлээд байрыг нь олоод өгч чадвал жинхэнэ үнэ цэнэ бий болгоно.

Авьяастай хүмүүсийн баг бүрдүүлэхэд энгийн багаас 13 хувийн өндөр гүйцэтгэлтэй байсан тухай судалгаа байна. Асуудал хурдан шийдэгддэг тухай Харвардын эрдэмтдийн судалгаа ч бий. Төрмөл өгөгдөлтэй хүмүүс өчигдрөөс илүү сайнаар ажиллах эрмэлзэлтэй байдаг. Бүтээлч байдал нэмэгдэнэ. Компанийн нэр хүнд өснө. Мэдээж хэрэг шүү дээ. Ажилдаа дургүй хүмүүсийг аваад “маллана” гэдэг хэцүү. Сургаж сургаж дараа нь алдчихдаг.

Авьяастнуудын багийг удирдах хүн харин харилцааны ур чадварт төгсөрсөн байх ёстой. Эрэл хайгуулч удирдагч байх учиртай. Та нар хүний нөөцийнхөн л хүн хайж явдаг гэж бодож байна уу?

Багийн ахлагч, бригадын дарга, хэлтсийн дарга бүгд л “өлөв долив” хийж, хүн хайж явдаг шүү дээ. Удирдагч мөн олон соёлын зохицуулагч, хамтын ажиллагааны чадамжтай байх ёстой. Diver­sity баг удирдахад бэлтгэхгүй бол дарга нар баларна шүү. Удирдагч зорьсондоо тууштай, хэлсэндээ хүрдэг, зүтгэлтэй байх учиртай гэж Делойт их сургуулийн профессорууд хэлж байна.

32 менежерийг баг болгоод, ажлыг нь дүгнүүлсэн чинь өөрсдийгөө өндөр үнэлжээ. Хийсэн ажлыг нь мэргэжлийн хүмүүсээр үнэлүүлэхэд ерөөсөө мундаг байгаагүй. Яг үнэндээ менежерүүд өөрсдөө сайн шийдвэр гаргадаггүй шүү. “Танай багт өөрөөс чинь илүү ухаантай хүн байна гэдэг үзлээр та нар удирдана шүү” гэж дэлхийн хамгийн алдартай бизнесийн удирдагчдын нэг Жак Уэлч сургасан. “Би та нараас ухаантай гэж захирал ирээгүй юм, мэргэн санаа та нараас л төрнө, намайг хараад хэрэггүй шүү. Хэрэг болвол намайг дуудаарай гэж хэлдэг” гэсэн.

Үнэндээ хүн маш ихийг мэддэг ч хэрэгтэй үед мэдлэгээ чадвар болгож чаддаггүй.

Багш нь маш ихийг мэддэг ч хийж чаддаг хүнийг барааддаг. “Энийг хийчихээрэй” гэдэг. Хувьсал, ялгарал, ондоошил гэдэг нь хүн, ажлын байр, байгууллагын нийцэл шүү. Энэ нэгдэл амжилтад хүрэх зөв арга зам шүү хэмээн Г.Тэгшбүрэн захирал илтгэлээ өндөрлөсөн юм.

Н.БАТТУЛГА: КОМПАНИЙН УДИРДЛАГУУД ЦАХИМ ШИЛЖИЛТЭД ӨӨРСДИЙГӨӨ БЭЛТГЭХ ХЭРЭГТЭЙ

“Хүний нөөцийн цахим шилжилт”-ийн тухай илтгэсэн ITZone компанийн ерөнхий захирал Н.Баттулгаас хурлын завсарлагаанаар тодруулга авч амжлаа.

---

-Ажилтнуудын насыг ажлын үр дүнтэй холбож судалсан тухай та илтгэлдээ дурдсан. Туршлагатай хүн үү, аль эсвэл залуу, мэдлэгтэй хүн илүү үр дүнтэй ажилладаг уу?

-Наснаас хамаарсан бүтээмжийн зөрүү харьцангуй бага байгаа талаар бусад илтгэгч ч дурдсан. Тухайн ажилд зөв хүнээ тавьсан уу гэдэг гол асуудал. Хүнд хамгийн сайн чаддаг ажлыг оноох нь чухал гэсэн судалгааны дүн байна. Нас, насны хүмүүсийн онцлогт тохируулж удирдвал үр дүнтэй юм. Түүнээс биш янз бүрийн насны хүмүүсийг адилхан аргаар удирдана гэвэл ажлын бүтээмжид муугаар нөлөөлдөг зүй тогтол ажиглагдсан. Технологийн хэрэглээ, ажиллах нөхцөлийг нь хангавал энэ зөрүү багасах юм.

-Цахим шилжилт хийх талаар яриад байна. дижитал байгууллага болохын тулд удирдлагууд юунд анхаарах вэ, ямар компаниуд цахим шилжилтээрээ тэргүүлж байна вэ?

-Хүссэн хүсээгүй дэлхий ертөнц цахим болчихлоо. Монголчууд ч маш сайн цахимжиж байна. Банкны салбарууд маш их цахимжсан. Хаан банкны илтгэлээс ч харагдлаа. Нийт гүйлгээний 95 хувь нь цахимаар хийгддэг болсон байна. Бусад салбаруудыг ч тойрохгүй. Үүнийг компанийн удирдлагууд соргогоор мэдэрч, цахим шилжилтэд өөрсдийгөө бэлтгэх хэрэгтэй. Бизнесийнхээ загварт өөрчлөлт хийхээс аргагүй байна. Мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Уул уурхайн тэргүүлэгч компаниудын хувьд Оюу толгой цахим хэрэглээ асар өндөртэй байдаг. Манай компанийн хувьд цахим шийдлүүдийг хугацаа алдахгүйгээр хэрэглэгчиддээ хүргэхэд анхаарч ажилладаг.

-Зөв хүнээ таньж олоход хиймэл оюун ухаан ашиглах талаар ч дурдагдсан?

-Ялангуяа томоохон компаниудад хүн олж авах гэдэг маш хүнд, хүний нөөцийн албаны хамаг цаг үүнд зарцуулагдаж байгаа. Цахим технологи дотор хиймэл оюун ухааны технологи энэ асуудлаар дэвшил гаргаж байгаа. Хэрэгтэй хүнээ олж авахын тулд хиймэл оюун ухаан ашигладаг шийдэл рүү хүссэн хүсээгүй орж байна. Энэ чиглэл рүү бид бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ чиглүүлж байна гэв.

Н.Жавхлан: Нэг ажлаас нөгөөд шилжээд байгаа нөхөд амжилтаар цангасан хүмүүс байдаг

“Аз жаргалтай ажлын байр бий болгох нь” сэдвээр илтгэл тавьсан “Могул консалтинг энд сервис” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Жавлангаас асууж лавлах юм бишгүй байлаа.

-Аз жаргалтай хүн ажлын бүтээмж өндөртэй байдаг гэлээ. жаргалтай байлгахын тулд цалин өндөр байх ёстой юм уу, эрүүл мэндэд нь анхаарах хэрэгтэй юу, яах ёстой вэ?

-Энэ харьцангуй ойлголт юм билээ. Ажил олгогч, ажилтан харилцан ашигтай нөхцөлд урт хугацаанд хамтарч ажилладаг. Ажлаас гарч байгаа тохиолдолд дийлэнхидээ ажилтан бол цалин бага байна гэж хэлдэг. Ажил олгогч бол тохирсон цалин өгсөн гэдэг. Хүний нөөцийнхөн ажилтны сэтгэл ханамжийн судалгааг авч үзээд, “Манай ажилтнууд сэтгэл ханамжгүй байна”. Тэгвэл бид яаж сэтгэл ханамжтай болгох вэ гэдэг дээр менежмэнтийн өөрчлөлт хийх шаардлагатай. Түүнээс биш сэтгэл ханамжгүй байгаа хүнд 5000 төгрөг нэмж өгснөөр асуудал шийдэгдэхгүй. Харин тухайн хүнийг бүтээмжтэй ажиллах нөхцөл рүү нь хөрөнгө оруулалт хийсэн тохиолдолд илүү үр дүнтэй. Ажилтан бүтээмжтэй ажиллавал компанид ашиг орлого оруулна. Ашигтай ажиллаж байгаа компани ажилтнуудынхаа нийгмийн асуудлыг томоор шийдэх боломжтой болно.

-Нэг ийм “чөтгөрийн тойрог” явдаг л даа. Хүмүүс нь болохоор “цалинд нь тохируулж ажиллаж байна” гээд, ажил олгогч нь болохоор “хийсэн ажилд нь тохирсон цалин өгч байна” гээд. аль тал нь эхэлж алхам хийх ёстой бол?

-Шударга хэлэхэд ажил олгогч эхлэхээс өөр аргагүй. Тухайн ажилтныг бүтээмжтэй ажиллуулахын тулд хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй юм байна. Хөрөнгө оруулалт гэхээр менежмэнт хийх, дэд бүтцүүд бий болгохыг хэлж байгаа юм. Жишээлбэл, уян хатан цагийн хуваарь хүмүүсийн сэтгэл ханамжийг дээшлүүлэхэд маш их нөлөөлдөг. Цахим технологид хөрөнгө оруулж, гэрээсээ ажлаа хийх боломж бий болгох хэрэгтэй. Ингэж дэмжиж байхад ажилтан ч байнга суралцах дадал хэвшилтэй байх учиртай.

-Тогтвор суурьшилтай байдаггүй, царцаа шиг нүүж явдаг гэж залуусыг шүүмжилдэг л дээ. тэр шалтгааныг судалж үзсэн үү, юу нөлөөлж байна вэ?

-Бидний хийж байсан судалгаанаас харахад шилжээд байгаа нөхөд амжилтаар цангадаг хүмүүс байдаг. Нэг ажлаа байнга хийгээд байхаар амжилт нь хаанаа байгааг олж харж чадахаа байдаг. Тэгээд л амжилтаа хайж явдаг юм билээ.

Ажиллаад байгаарай, хэзээ нэг цагт үр дүнд хүрнэ гээд байхаар залхдаг. Энэ их хурдтай нийгэмд бусад нь тасраад явчихаж байгаа юм шиг харагдана. Амжилт олж байгаа газарт хүн байхыг хүсдэг юм билээ. Тэгэхээр ажил олгогчдын зүгээс хэрэгжүүлж байгаа олон улсын сайн туршлага гэхээр богино хугацаанд үр дүнд хүрэхүйц тодорхой зорилго тавих юм. Гурван сарын дотор, зургаан сарын дотор, жилийн хугацаанд ийм үр дүнд хүрье, та тавуулаа нэг баг болоод хийчих гээд янз бүрийн ур чадвартай хүмүүсийг багт нь оруулаад ажиллуулах нь илүү үр дүнтэй юм байна. Яаж ашиг орлоготой ажиллах нөхцөл бүрдүүлэх вэ гэхээр хүмүүс нь байнга суралцдаг орчин бүрдүүлэх ёстой юм байна.

-Та түрүүнд санал болгосон. том компаниуд хүний нөөцийн багтай, жижиг газрууд хүний нөөцийн ажилтантай, эсвэл ажилтан ч байхгүй байгаа. ийм нөхцөлд богино хугацаанд өндөр ур чадвартай ажиллах баг урьж ажиллуулах боломжтой гэсэн?

-Байгууллагууд богино хугацаанд экспертүүдийг ажиллуулах арга барил байхгүй байна. Арга барилаа бий болгоод, хэд хэдэн хамтын ажиллагаа хийхээр сурна. Ингээд ажиллаад ирсэн юм болох л байлгүй гээд хуучин аргаараа яваад байвал тухайн байгууллагад хүн ажиллахгүй болох нөхцөл үүснэ гэв.

Ийнхүү хүний нөөцийнхөн алдаа оноо, тулгамдсан асуудлаа 11 дэх жилдээ ярилцлаа.

Харин Г.Тэгшбүрэн захирал ийнхүү түүх сөхөж байна.

“2010 онд анх Хүний нөөцийн ажилтны форум хийж байлаа. Тэр нь жил болгон аравдугаар сарын 15-нд уламжлал болон явсаар олуулаа цугладаг болоод, “Аравдугаар сарын 15-ныг Хүний нөөцийн өдөр болговол ямар вэ” гэсэн санал оролцогчид дундаас гарсан юм. Засгийн газарт хүсэлт гаргаж 2016 оноос энэ өдрийг “Хүний нөөцийн ажилтны өдөр” болгосон юм. Хүний нөөцийнхөн жилдээ нэг удаа цуглаж, чуулахдаа хүний нөөцийн дэлхийн чиг хандлагатай яаж хөл нийлүүлж ажиллах, тулгамдсан асуудлаа шийдвэрлэх талаар ярилцдаг.

Салбарын хөгжил эрдэмтэн судлаачид, байгууллагын дарга удирдлагууд, хүний нөөцийн ажилтнууд гэсэн гурван багана дээр тулгуурлаж байна. Хүний нөөцийн судалгааны хүрээлэнгээс хүнтэй холбоотой судалгаанууд хийдэг, судалгаандаа үндэслээд сургалт хийж, зөвлөгөө өгдөг, менежмэнтийн сайн загваруудыг гаргахыг боддог. Бизнесийн байгууллагын дарга удирдлагуудтай ярьж байгаад түүнийгээ хэрэгжүүлэхийг хичээдэг. Мэргэжлийн зүгээс зөвлөж, тусалдаг. Хүний нөөцийн ажилтан дангаараа хүчрэхгүй, захирал, хүний нөөцийн ажилтан хамтарч ажилладаг. Зарим дийлэхгүй асуудлаар мэргэжлийн судалгааны байгууллагуудыг урьж ажиллуулж болно. Сүүлийн үед хүндээ анхаарч, хүнээ нэг номерт тавихгүй бол болохгүй юм байна гэж ойлгосон дарга, захирлууд манай чуулганд олноороо ирэх болсон. Хүн удирддаг дарга бүр менежмэнт хийх ёстой. Монгол хүнд тохирсон удирдах арга барил, менежмэнтийн загвар, харилцааны арга хэрэгсэл юу байх талаар бодож явдаг гэлээ.

Өнгөрсөн пүрэв гаригт болсон аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын сонгуультай холбоотой цагдаагийн байгууллагад хүний улс төрийн эрх, эрх чөлөөнд халдсан байж болзошгүй нийт 369 гомдол мэдээлэл ирсэн юм. Мөн Баянзүрх дүүргийн V, XIV, Чингэлтэй дүүргийн VII хороонд ногоон наалт бүхий машинууд хүн зөөж улмаар сонгогчдын саналыг худалдан авч байна гэх мэдээллүүд ч цахим орчинд тархсаар байсан билээ. Тэгвэл бид Баянзүрх дүүргийн VI тойрогт МАН-аас нэр дэвшигч мөнгө тарааж сонгогчдын саналыг худалдан авч байна гэх мэдээллийн дагуу сурвалжиллаа.

Тухайн өдөр болсон үйл явдлын талаар тодруулахаар Ардчилсан намаас VI тойрогт нэр дэвшигч Э.Тамирын хуульч, өмгөөлөгч О.Аззаяатай холбогдсон юм. Тэрбээр “МАН-аас мөнгө тарааж байгаад үйлдэл дээрээ баригдсан нь үнэн. Машин болоод машины жолоочид үзлэг хийсэн. Ингэхэд тодорхой хэмжээний мөнгө гарч ирсэн. Мөн иргэдийн нэр хаяг, регистер, утасны дугаар бичсэн нэлээд хэдэн баримт олдсон. Тэр дундаа VI тойрогч МАН-аас нэр дэвшигч Д.Энхбаяр гэдэг хүний нэрийн хуудас олноор олдсон. Энэ бүгдэд цагдаагийн байгууллагаас үзлэг хийж хурааж авсан. Жолоочоос тайлбар мэдүүлэг авчихсан байгаа. Цаашлаад энэ хэрэг Тагнуулын Ерөнхий газар луу шилжих байх. Мөрдөн байцаагч нь Тагнуулын Ерөнхийн газар луу шилжүүлэх саналаа явуулчсан. Өнөөдөр үдээс хойш шилжсэн үгүй нь тодорхой болно. Ямар ч байсан энэ хэрэг хаагдах болоогүй.

Харин тухайн үйл явдал буюу мөнгө тарааж байсныг харсан хүүхэд гэрчийн мэдүүлэг өгөөч гэхээр айгаад байгаа бололтой. Жаахан хугацаа өгөхгүй бол тулгамдаад байх шиг байна. Ер нь бид энэ асуудлыг ном журмаар нь шалгуулаад явна” гэсэн юм. Мөн “Мөнгө тарааж байх үйл явцыг харсан гэрчээс гадна машинаас мөнгө болон нэр дэвшигчийн нэрийн хуудас, нэрсүүд гарч ирсэн бүх үйл явцыг харсан өөр олон гэрчүүд байгаа” гээд тэдний нэг болох Г.Буянжаргалтай холбож өгсөн юм.

Г.БУЯНЖАРГАЛ: МАН-ААС БАЯНЗҮРХ ДҮҮРГИЙН ЗУРГАДУГААР ТОЙРОГТ НЭР ДЭВШИЖ СУУДАЛ АВСАН ХҮМҮҮСИЙН НЭРИЙГ ТАТАХ, ЭСВЭЛ НӨХӨН СОНГУУЛЬ ЯВУУЛАХ ЁСТОЙ

-НИТХ-д Баянзүрх дүүргийн зургадугаар тойрог буюу XIV хороонд МАН-аас нэр дэвшигч Д.Энхбаяр мөнгө тарааж байна гэсэн мэдээллийн дагуу цагдаа нар шалгаж байгаа. тухайн үед болсон үйл явдлын талаар тодруулахгүй юу?

-Би өөрийгөө товчхон танилцуулбал Ардчилсан намаас Баянзүрх дүүргийн VI тойрогт нэр дэвшигч Э.Тамирын сонгуулийн менежерээр ажилласан хүн л дээ. Ардчилсан намыг анх үүсгэн байгуулахад үүрэг гүйцэтгэж явсан жирийн гишүүдийн нэг. Манай нэр дэвшигч Э.Тамир иргэдийн асуулгаар нэгд явж байсан. Гэтэл мөнгөтэй хүмүүсийн уршигаар гуравт орчихлоо. Болсон үйл явдлын тухайд сонгуулийн өдөр бүх ажиглагч ажлаа хийгээд л явж байлаа. Тэгсэн манай нэг ажиглагч яг XIV хороонд хүүтэйгээ хамт ажиллаж, ажиглалт хийсэн юм байна. Хүү нь XIV хороонд өсөж торнисон тухайн орчноо сайн мэддэг. Тухайн үед найзууд нь ч ирчихсэн бүгдээрээ машин дотор ажиглаад сууж байтал нэг их өндөр, барагтай бол хүн ордоггүй хашаа руу хүмүүс ганц нэгээрээ гүйж ороод байсан гэнэ. “Хүн ордоггүй шахуу хашаа руу яагаад хүмүүс ороод байна” гээд хоёр найзтайгаа гүйгээд орсон мөнгө тарааж байсан гэж байгаа юм.

-Мөнгө тарааж байгаа үйл явцыг баримтжуулж авсан болов уу?

-Тухайн үеийг баримтжуулсан бичлэг өөрт нь байгаа. Чухамдаа мөнгө тарааж байсан бүх процессийг өөрийн нүдээр харсан манай ажиглагчийн хүүг бид хамгаалж байгаа. Ямар нэгэн телевиз, сонин сайтад яриа өгүүлэхгүй. Гэрч Тагнуулын Ерөнхий Газар болон цагдаагийн байгууллагад мэдүүлэг өгөхдөө бүх баримтуудаа гаргаж тавина. Мөн хажууханд нь байдаг оймсны үйлдвэрийн дэлгүүрийн эзэн “Даанч тийм байхаа өглөөнөөс хойш л тэр сургуулийн дотуур байр нь хаана вэ гээд хүмүүс асууж орж ирээд байсан юм” гэж надад ярьсан. Тэр мөнгө тарааж байгаа газар нь олоход жаахан хэцүү байхгүй юу. Тэгэхээр энэ мэт олон баримтууд МАН мөнгө тараасан гэдгийг гэрчилж байна. Ингээд хүү мөнгө тарааж байгааг мэдээд хороон дарга н.Гэрэлт-Од болон бусад хүмүүс рүү холбогдож хурдан ирээрэй гэж хэлсэн. Харин би тэр үед нь гадуур ажиглалт хийгээд явж байсан машины дугуй хагараад нэг газар таг зогсчихсон байсан юм. Ингээд цагдаа дуудаад, манай хүмүүс ч энэ тэндээс цугларсан. Цагдаа ч ирлээ. 16 66 УАВ улсын дугаартай машин байсан. Гэтэл мөнгө тарааж тэр хүн нь машинаа онгойлгож өгөхгүй нэлээд удсан. Машиныг тойроод 20,30 хүн цугларчихсан байсан.

-Цагдаа нар машиныг нь шалгахад юу гарч ирсэн бэ?

-Машины урд хэсгээс МАН-аас VI тойрогт нэр дэвшигч Д.Энхбаярын нэрийн хуудас болон мөнгө гарч ирсэн. Тухайн үед байсан хүмүүс 20 мянгат болон арван мянгатын дэвсгэр бүхий боодол мөнгөнүүд харсан гэж лайвууд дээр хүртэл ярьсан байгаа. Үүнээс гадна хүмүүсийн нэр болон регистрийн дугаартай арав гаруй цаас байсан. Тэгсэн баригдсан хүн сандарсандаа цаасыг амандаа хийж зажилж устгах үйлдэл ч гаргасан.

-Цагдаа нар машиныг шалгаж байгаад дундаас нь шалгахаа больсон байна лээ?

-Тухайн нэр дэвшигчийн сэтгүүл болон нэрийн хуудас гараад ирсэн чинь цагдаа нар “Та нар одоо яв. Ажил хийхэд саад болоод байна” гээд тэр машины түлхүүрийг нэг хүүхэнд өгсөн. Тэгсэн төд удалгүй машины түлхүүр ч алга боллоо. Санаа нь бол цаг хожиж дээрээс чиглэл хүлээгээд байгаа хэрэг шүү дээ. Хүмүүс ч нээлттэйгээр шалгах хэрэгтэй гээд л хүлээж, аргаа барсан. Гадаа хүйтэн ч байсан их ч удаан хүлээсэн. Тэгсэн удалгүй мөнгө тарааж байсан залуугийн өмгөөлөгч гэх хүн хүрээд ирсэн. Хар ухаанаар бодоход хүмүүст таван төгрөг тараагаад цалин авах гэж байсан залуу нэг өмгөөлөгч дуудангуут л хүрээд ирнэ гэж юу байх вэ дээ. Зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа гэдэг нь илт мэдэгдэж байна шүү дээ. Ямар нэг хэрэг болвол өмгөөлөгчтэй, асуудал гарвал хамгаалах бөхчүүдтэй зохион байгуулалттайгаар мөнгө тараасан. Үүнээс гадна тэр айлын хашааг ч хөлсөлсөн л байж таарна.

-Хүмүүсийн нэр болон регистрийн дугаартай цаасыг зажилж устгах оролдлого хийсэн гэж байна шүү дээ?

-Сүүлд сонсоход арав гаруй хуудас регистрийн дугаар нэг сая гаруй төгрөг олдсон гэж байгаа юм. Урьдны мөнгөтэй нийлээд хоёр сая гаруй төгрөг. Харин тэр регистрийн дугаараар нь хаана, хэнтэй, хэдүүлээ амьдардаг гээд бүх мэдээллүүдийг олчихдог гэнэ. Дуудаж мөнгө өгөөд “Дэмжээд өгөөч ээ” гэж хэлдэг нь тодорхой байна шүү дээ. Үүнээс гадна сонгууль болох өдөр хуулиараа нэр дэвшигчийн сурталчилгааг зогсоочихсон байх ёстой. Гэтэл түүнийг зөрчсөн мөн мөнгө тарааж байгаад баригдсан. Хоёр зүйл анги зөрчиж байгаа учраас бид МАН-аас Баянзүрх дүүргийн зургадугаар тойрогт нэр дэвшиж суудал авсан хүмүүсийн нэрийг татах, эсвэл нөхөн сонгууль явуулах ёстой гэсэн бодолтой байна. Юу ч болсон энэ хэрэг Тагнуулын Ерөнхий газар луу шилжиж байгаа гэсэн. Тэндээс худал, буруу дүгнэлт гарах, эсвэл хариу өгөхгүй таг чиг болвол бид жагсаал зохион байгуулж тэмцэнэ.

-Баянзүрх дүүрэг, тэр дундаа XIV хорооны хувьд дахин төлөвлөлтөд орох асуудлаар иргэд нь нүүсэн, түрээсийн байранд орсон гээд нэлээд хөл хөдөлгөөнтэй газар?

-Уг нь бол бид мундаг мэдлэг чадвартай хүн гаргая гээд л их урам зоригтой ажиллаж байсан. Гэтэл мөнгөтэй нам мөнгө тараагаад, хуураад явчихдаг юм байна. Үүнийг яавч бид тэвчихгүй. XIV хорооны хувьд нэл шороон замтай дээрээс нь дахин төлөвлөлт хийнэ гээд гэр хороололд байсан айлуудаа бүгдийг нь нүүлгэчихсэн. Нөгөө айлууд нь түрээсийн байранд байна. Гэтэл суурин дээр нь юу ч бариагүй. Энэ бүх ажлыг эмхэлж цэгцэлнэ зам болон барилга байшин засаж сайжруулах гээд олон ажил төлөвлөчихсөн байсан.

-Ер нь сонгууль болохын өмнөх өдрүүдэд XIV хороогоор нөхцөл байдал ямар байсан бэ?

-Яг үнэнийг хэлэхэд, сонгуулийн өмнөх гурван шөнө XIV хороо тэр чигээрээ унтаагүй гэж хэлж болно. Гадаа айхавтар том машинуудын гэрэл асаалттай. МАН-ынхан үүд тогшоод мөнгө тараагаад яваад байна гэж хүмүүс ярьж байсан. МАН-ын Ү.Оюунзул, Д.Энхбаяр хоёрыг дэмжээд өгөөч ээ гээд. Бид үүнийг сонссон ч цагдаа биш учраас барьж, шалгаж чадахгүй шүү дээ. Би ч шөнөжин “Юу болж байгаа бол, сонгууль дөхөхөөр хэцүү зүйл болдог шүү” гэж бодоод хар шөнөөр тэрүүгээр нэлээд явсан. Тэгсэн тэд бөх шиг том биетэй хүмүүсээр хамгаалуулчихсан явдаг юм билээ. Би тухайн үед цагдаа нарт “Мөнгө тараагаад байна, гэмт хэргийн шинжтэй зүйл, та нар яагаад шалгахгүй байгаа юм бэ” гэж мөн ч их хэлсэн, тоогоогүй. Ер нь гадуур МАН мөнгө төгрөгөө сайн өгчихдөг юм. Ардчилсан нам мөнгө өгдөггүй юм чинь тэд нарыг дэмжиж яадаг юм ямар ч хэрэгцээгүй гэсэн яриа ард түмний дунд гарсан байна лээ. Тэр МАН-ын Д.Энхбаяр зодоон цохионтой холбогдож байсан атлаа дахиад л гараад ирдэг сонин юм. Үүнээс гадна гэрчийн асуудал байна. Амьд хүний гэрч болохоор, үхсэн хүний дэр бол гэж үг байдаг. Мөнгө тарааж байхыг нь харсан гэрчүүдийг хүмүүс “Чамайг яаж ч магадгүй шүү дээ, дуугүй л өнгөрөөчих” гээд хэдэн төгрөг өгчихдөг гэсэн яриа байна. Энэ удаад бол тийм зүйл байхгүй шүү.

-Ер нь сонгууль болгоноор л мөнгө тарааж иргэдийн саналыг луйвардаж байна гэх зүйл яригддаг. үүн дээр та иргэн хүний хувьд ямар бодолтой байна вэ?

-Зөвхөн сонгуулийн өдөр мөнгө тараахаас ч өөр сонгогчдын саналыг худалдах олон хэлбэрүүд байдгийг мэдлээ. Саяхан сонгууль эхлээгүй байхад би арван жилийнхэнтэйгээ нийлээд амралтад явлаа. Тэр үед МАН-ынхан хөгшчүүлийг амралтад явуулж амрааж байсан. Мэдээж явдал дундаа манай намд саналаа өгөөрэй гэж ятгаж л байгаа. Энэ мэт өөдөлж дэвшихээргүй олон зүйл байна. Бас манай нэг найз руу “Та сонгуулиа өгсөн үү МАН-ын гишүүн биз дээ” гэж ярьсан гэсэн. “Үгүй ээ, би Ардчилсан намын гишүүн” гэсэн утсаа тасалчихсан гэж байгаа. Намайг сурталчилгаа хийгээд явахаар Э.Тамир гэж өөрийнхөө амьдралыг босгосон энэ хүүд саналаа өгнө гэсэн маш олон хүн байсан. Тэгсэн МАН-ынхан зүгээр л мөнгөн бороо оруулчихдаг юм байна. Би өөрөө Орост бизнес эрхэлдэг. Саяхан Монголд ирээд манай сайн найзын хүү нэр дэвшиж байна. Менежерээр ажиллаад өгөөч гэхээр нь зүтгэе л гэсэн. Зүтгээд явж буй сайн хүмүүс нь л сонгуульдаа ялдаг байх гэсэн ойлголттой байлаа. Гэтэл сонгууль гэдэг чинь мөнгөний л уралдаан байдаг юм байна гэлээ.

Харин болсон явдлын талаар ЦЕГ-аас тодруулахад “Мөнгө тараасан гэсэн маш олон асуудлууд байгаа. Мөнгө тараасантай холбоотой бүх гомдол мэдээллийг нэгтгээд Тагнуулын Ерөнхий газар луу өгчихсөн” гэсэн хариу өгсөн бол Тагнуулын Ерөнхий газрын Олон нийттэй харилцах албаны дарга Т.Баярхүү “Энэ талаар мэдээлэл аваагүй учраас сайн мэдэхгүй байна. Цагдаагийн байгууллагаас манайх руу шилжсэн үү, эсвэл тэндээ зөрчлөөр шийдэгдэж байгаа юм болов уу. Ер нь аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын сонгуультай холбоотой гомдлууд ирсэн” гэсэн юм.

С.ЛХАМСҮРЭН