Month: September 2020

Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга асан Б.Мөнхбаатартай ярилцлаа.

---

-Хотын хэвлэлийн даргаар таныг томилогдоход нийслэл утааг бууруулах Засгийн газрын тогтоолыг хэрэгжүүлж эхэлж байлаа. Тухайн үед хэрхэн ажиллаж байв?

-Улаанбаатар хотын захирагч бөгөөд нийслэлийн Засаг дарга асан С.Амарсайхан бол шаардлага өндөртэй, ажлын ачаалал дааж чаддаг хүн л дээ. Хагас, бүтэн сайнгүй ажиллаж, ажлыг гол зарчмаа болгодог. яг ийм зарчмаар ажиллахыг нийслэлийн ажилтнуудаас шаардаж, “Ажлаа хариуцлагатай хий. Нийслэлд ажиллаж байхдаа нийгэмдээ хэрэгтэй нэг ч гэсэн юм хийх нь таны үнэлэгдэх боломж” гэдгийг зөвлөж ирсэн. Энэ зарчимтай нь итгэл үнэмшил нэгдэж ажилласан. Хотын дарга болоод түүний багийг цаг наргүй ажиллаж байгааг олон нийтэд хүргэх нь хэвлэлийн албаны үүрэг шүү дээ. С.Амарсайхан даргын хэвлэл хэр үр бүтээлтэй ажилласан бэ гэдгийг ард иргэд хэлнэ байх. Өнгөрсөн жил утааг бууруулах Засгийн газрын 62 дугаар тогтоолыг нийслэл хэрэгжүүлсэн. Өвлийг давахад олон асуудал, хүндрэл тулгарч байв. Шинэ сайжруулсан түлшийг иргэд хэрэглэж дасаагүйгээс эрдэнэт хүний амь эрсэдсэн. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууддаа талархаж байгаа. Мэдээллийг тухай бүрт нь үнэн, шуурхай хүргэж, сэрэмжлүүлэх үүргийг бид хүлээж, харин хэвлэлийнхэн сайт, телевиз, сонин гээд олон сувгаар мэдээллээ хүргэсэн. Энэний хүчинд эрсдэл тодорхой хэмжээгээр буурсан.

-НИТХ-ын сонгуульд нийслэлийн ман-ын хорооноос нэр дэвшигчдээ танилцуулсан. таны хувьд нэр дэвшигчдийн жагсаалтад сэтгэл дундуур байгаагаа сошиал сүлжээндээ илэрхийлсэн шүү дээ?

-Орон нутгийн сонгуулийг ярихаас өмнө УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгийн талаар ярих хэрэгтэй байх.

Нийслэл өндөржүүлсэн бэлэн байдлыг хотын хэмжээнд зарлаж, газар хэлтсийн даргаас эхлээд 3000 гаруй албан хаагч, мэргэжилтэн ажилтнууд гэр хорооллын гудамж талбайг хуваарилж аваад утааг бууруулахын тулд өдөр шөнөгүй зүтгэж, айлын хаалга тогшиж сэрэмжлүүлэх хуудас тарааж, зарим өрхөд зөв галлах аргыг хүртэл зааж өгч ажилласан. Энэ зүтгэлийн үр дүн эерэг гарч, утаа буурсан даа. Он гараад коронавирус гарсан. Найман шалган нэвтрүүлэх товчоо дээр онцгой байдлынхан, эрүүл мэндийн байгууллага, мал эмнэлгийнхэн, цагдаагийн байгууллага ажиллаж, Нийслэлийн газар хэлтсийн дарга нар сэрэмжлүүлэг тарааж, түгээхийн тулд социализмын үе шиг эргүүлийн пайз зүүгээд гудамж талбайд явж, өдөр шөнө ялгалгүй ажилласан. Үүний үр дүн тодорхой хэмжээнд гарсан байх. Улсын онцгой комисс, нийслэлийн онцгой комиссын олон удаагийн хуралдаан болоод тэндээс гарсан оновчтой шийдвэрүүд иргэдэд итгэл үнэмшил төрүүлж, НЗДТГ энэ эрчээрээ ажиллах юм бол утаа буурах юм байна, коронагийн эсрэг ажиллаж чадах юм байна гэдэг итгэлийг төрүүлж чадсан. Ерөнхий сайдын зөв бодлого барьж, 20 гаруй суудал авсан нийслэлийн хэрэгжүүлсэн зөв шийдвэрүүд МАН-ыг УИХ-ын 76 суудлаас 62 суудлыг авахад тодорхой хэмжээнд нөлөөлсөн гэж боддог. Улс орон даяар гарсан эерэг мэдээллүүд, МАН ажиллаж чадна гэдэг итгэл үнэмшлийн үр дүн бол өнгөрсөн УИХ-ын сонгууль.

-Орон нутгийн сонгуулийн тухайд?

-Ажлаа мэддэг НИТХ-ын төлөөлөгчид болон удирдах албан тушаал хашиж байсан хүмүүс нэр дэвшиж, ажлаа үргэлжлүүлэх байх гэж хүлээж байлаа. Яг хажуунаас нь харж байсан хүний хувьд хэлэхэд энэ хүмүүс бол дарга биш, зүгээр л онцгой комиссын гишүүд, албан хаагчид юм. Тэд ардаа гэр бүл, үр хүүхэдтэй ч өдөр шөнийг ялгалгүй ажиллаж, тэдэндээ цаг зав гаргаж чадалгүй нийслэлчүүдийнхээ өмнө хүлээсэн үүргээ ёс төртэйгөөр биелүүлж байсан. Өвлийн хүйтэнд бөмбөлзтөл чичрээд, ажлаа хийгээд л явж байсан хүмүүс. Тэд ажлаа үргэлжлүүлээд, нэр дэвшээд, иргэдийнхээ итгэлийг хүлээгээд цаашаагаа төлөөлөгч болоод явах байх гэж бодож байсан. Харамсалтай нь НИТХ-д нэр дэвшсэн хүмүүсийн жагсаалтыг харахад миний бодож, дэмжиж байсан, цаашид ажлаа үргэлжлүүлээд хийх байх аа гэж найдаж байсан хүмүүсийн нэр байхгүй байсанд харамссан. Хувь хүнийхээ үүднээс дотроо эмзэглэсэн л дээ. Ажил хийсэн хүмүүс нь яагаад нэр дэвшиж болдоггүй юм бэ, энд тэндээс хэн ч мэддэггүй хүн яагаад ороод ирдэг юм бэ гэж бухимдсан. Энэ үгээрээ би өөрөө нэр дэвших ёстой байсан гэж хэлэх гээгүй шүү. Надад тийм сэдэл огт байхгүй. Нэр дэвших сонирхол ч байхгүй гэдгээ хэлэх нь зөв байх. Өөрөө нэр дэвших гээд чадаагүй болоод ингээд байгаа юм болов уу гэж зарим хүмүүс ойлгож магадгүй. Надад тэгэх шаардлага үгүй. Ажлаа хийдэг хүмүүс нь яасан юм бол оо гэдэг бодол бол байсан. Мэдээж Нийслэлийн намын хороо болон намын бодлого шийдвэрүүд гээд олон зүйлүүд бий л дээ. Нарийн зүйлүүдийг нь би сайн мэдэхгүй юм. Бодлогынхоо хүрээнд явж байгаа байх л гэж бодож байна. Гэхдээ ажлаа сайн мэддэг хүмүүс нь дэвшсэн бол агаарын бохирдол буурахад энэ хүмүүсийн оролцоо чухал байх байсан болов уу гэж бодсон.

-МАН-ын бодлого уг нь нийслэл дээрээ ажиллаж байгаа чадварлаг боловсон хүчнээ дэвшүүлэх байсан юм биш үү?

-Тэрийг сайн мэдэхгүй юм. Шударга зарчимд үндэслэж явна аа л гэж ойлгосон. Шударгаар явж байгаа л гэж бодсон. Гэхдээ нийслэлийн иргэдийнхээ амьдралыг ойлгож, ажлаа мэддэг, хэн нэгний халаасанд ороогүй хүмүүсээ жин дарж нэр дэвшүүлсэн бол нийслэлчүүдэд хэрэгтэй байсан юм болов уу. Намын бодлогыг бид мэдэхгүй, мэдэх шаардлагагүй.

-Коронавирусийн хандивын мөнгөөр шагнал урамшуулал олгосон гэх мэдээлэл сошиал сүлжээнд газар авлаа.. Мөн 2090 албан хаагчдад урамшуулал олгосон юм байна?

-С.Амарсайхан дарга хотын дарга байхдаа даваа гариг болгон мэдээлэл хийдэг байсан. Дөрөвдүгээр сарын 6-ны өдөр мэдээлэл хийхдээ олон нийтэд Коронавирусийн үеийн өндөржүүлсэн бэлэн байдлын үед, онцгой нөхцөлд ажиллаж байгаа нийслэлийн төр захиргааны болоод бусад байгууллагын 2090 албан хаагч, ажилтанд 855.9 сая төгрөгийн дэмжлэг, илүү цагийн хөлс, урамшуулал, цалингаар шагнана гэж мэдээлсэн. Энд нийслэлийн онцгой комиссын нэр дурдагдсан 21 хүн ороогүй юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, нийслэлийн онцгой комиссын гишүүд бол нийслэлийн онцгой комиссын хурлаас гарсан үүрэг даалгаврыг биелүүлэх, хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Тэгэхээр нөгөөх өдөр шөнөгүй ажилладаг гэгддэг хүмүүс бол нийслэлийн онцгой комиссын гишүүд юм. Эдгээр хүмүүст тусгайлсан нэмэгдэл, илүү цагийн хөлс, цалин олгоогүй. Ингээд хотын дарга бүрэн эрхийнхээ хэмжээнд хоёр, гурван зүйлийг үндэслэж, Шадар сайдын тушаал, Шадар сайдын тушаалаар баталсан хандивын, хүмүүнлэгийн тусламжийг захиран зарцуулах журмын дагуу зарцуулсан юм билээ. Тэр журамд хөрөнгийг хоёр янзаар зарцуулна. Тэгэхдээ нэгт, тоног төхөөрөмж худалдаж авахад, нөгөөх нь ажилласан хүмүүсийн илүү цагийг бодож өгөхөд зарцуулна гэж заасан. Хоёрдугаарт, зохих журмын дагуу 260 гаруй сая төгрөг цугласны 10 орчим сая төгрөг нь үлдэгдлээр үлдээд, энд яригдаад байгаа 10 орчим хувь нь онцгой нөхцөлд ажилласан хүмүүст урамшуулагдаад үлдсэн нь тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслээ аваад зориулалтын дагуу зарцуулагдсан юм билээ. Аль тавдугаар сарын 20-доор гаргасан шийдвэрийг одоо гаргаж ирээд сонгуулийн өмнө улстөржүүлчихлээ. Өөрсдийгөө шагначихлаа гэж ярьж байгаа нь харамсалтай юм даа.

-ЭНЭ НЬ МАНАЙ КОМПАНИУД ЭКСПОРТОО НЭМЭГДҮҮЛЭХЭД ХОРИГ СААД БОЛЖ БАЙНА-

Монголын экспортлогчдын холбооны тэргүүн, МҮХАҮТ-ын Экспортын зөвлөлийн дарга, уул уурхайн зөвлөх инженер, доктор, профессор Д.Галсандоржтой экспортын салбар тойрсон сэдвээр ярилцлаа. Тэрбээр Монголын гадаад худалдаа болон уул уурхайн салбарт 30 гаруй жил зүтгэж байгаа бөгөөд Гадаадтай эдийн засгийн талаар харилцах улсын хороо, Эдийн засгийн гадаад харилцаа, хангамжийн яам, Үйлдвэр худалдааны яаманд хэлтэс, газрын даргаар ажиллаж, уул уурхайн томоохон төслүүдийн хэлэлцээрүүдийг байгуулах, хэрэгжүүлэх ажилд биечлэн оролцож байсан юм.

---

-Та “Эрдэнэт”, “Оюу толгой” зэрэг томоохон төслүүдийн хэлэлцээрүүдийн төслийг бэлтгэх, хэрэгжүүлэхэд оролцож, нөхцөл байдлыг сайн мэдэх хүмүүсийн нэг. Тиймээс ярилцлагын эхэнд манай улсын хамгийн том төсөл болох Оюу толгойн ордын нөөц баялаг, уг төслийг цаашид тогтвортой ашиглах талаар ямар байр суурьтай явдаг тухай тодруулмаар байна?

-Миний хувьд гадаад худалдаа болон уул уурхайн салбарт 30 гаруй жил ажиллаж байна. Уул уурхайн чиглэлээр эрдмийн зэрэг хамгаалсан. Төрийн албанд энэ чиглэлийн зохих албыг хашиж байлаа. Залуу зандан насандаа улсын хороо болон яаманд хэлтсийн дарга, газрын дарга байх үед “Эрдэнэт” үйлдвэрийг бүтээн байгуулах анхны 1973 оны хэлэлцээр, 1991 оны нэмэлт өөрчлөлтийг хэрэгжүүлэх ажлыг хариуцаж явсан. Сүүлд Үйлдвэр худалдааны яаманд байхад “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 2003 оны шинэ хэлэлцээрийг байгуулахад Засгийн газрын ажлын хэсэгт орж, экспертийн багийн ахлагчаар ажиллаж байв. Мөн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн төлөөлөгч гээд Лондон хотноо найман жил суусан. Энэ хугацаанд Лондонгийн металлын бирж, хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг судалж, ер нь уул уурхайн төслүүдийн хөрөнгө оруулалтыг олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудаас яаж татах, хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрүүдийг хэрхэн байгуулах, улмаар үр өгөөжийг нь бүрэн, бодитой хүртэх боломж, арга замын талаар туршлага хуримтлуулсан. Уг туршлагаа Монголын уул уурхайн төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд тусгах, гэрээ хэлэлцээрийг үр өгөөжтэй байгуулах чиглэлээр ажиллаж ирсэн.

Оюу толгой төсөл бол яах аргагүй олон улсын хэмжээний том төсөл. Энэ төслийг хэрэгжүүлж эхлэх 2000 оны эхний үед төрийн албанд ажиллаж байлаа. Олон улсын судалгаанаас үзэхэд Оюу толгой уурхай зэсийн хүдэр, цэвэр зэсийнхээ нөөцийн хэмжээгээр дэлхийн гурав дахь том уурхайн тоонд орж байгаа юм. Энэ нь Индонезийн Грасбэрг, Чилийн Эскондида уурхайн дараа жагсаж байгаа хэрэг. Уул уурхайн яамны хүлээж авсан нөөцийн хэмжээ зэсийн хүдрээр 2.8 тэрбум тонн, цэвэр зэсээр 33 сая тонн юм. Энэ бол яах аргагүй дэлхийн тэргүүлэх уурхайн нэг. Энэ зэсийн орд газар Монголын болон олон улсын геологичдын хамтын хөдөлмөрийн үр дүнд нээгдсэн юм. Монгол Улсын төсвийн хөрөнгөөр геологийн зураглалын ажил хийгдсэн. Харин “Эрдэнэт” үйлдвэр 7.5 сая тонн цэвэр зэсийн нөөцтэй. Тэгэхээр Оюу толгой нь Эрдэнэтээс тав дахин том гэсэн үг л дээ. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн тухайд 42 жил өгөөжтэй ажиллаж байна. Ашиглалтын үеийн хайгуул хийгдэж цаашид 30 жил тогтвортой ашиглах нөөцийг нэмж илрүүлсэн.

-Оюу толгойн үр өгөөжийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Оюу толгойн ил уурхай, баяжуулах үйлдвэр 2013 оноос үйл ажиллагаа явуулж байна. Долоон жил ажиллаж байна. Өгөөж өгч байгаа. Гэхдээ хангалттай өгөөж өгч чадахгүй байна.

Оюу толгойн нөөцийн 20 хувь нь ил уурхайд болон 80 хувь нь далд уурхайд байгаа. Тийм учраас далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэх, ашиглалтад оруулахад хөрөнгө оруулалт хийж, ажиллаж байна. Хэзээ ашиглалтад орох нь хөрөнгө оруулагч, Монголын Засгийн газрын хоорондын хамтын ажиллагаанаас шалтгаална. Аль болох эртхэн орж байвал зэсийн баяжмалын экспортын хэмжээ нэмэгдэнэ, борлуулалтын орлого өснө. Улсын төсөвт төлөх орлогын ч хэмжээ нэмэгдэнэ.

Хөрөнгө оруулагч “Рио Тинто”, Монголын Засгийн газрын хооронд хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээр хийгдсэн. Тэр хүрээнд л уг төсөл хэрэгжинэ. Энэхүү хэлэлцээрт нэмэлт өөрчлөлт хийх ажлын хэсгийг Монголын талаас гаргаад ажиллаж байна. Ажлын хэсэг дүгнэлтээ гаргасан байх. Ер нь одоо үйлчилж байгаа хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрийг сайжруулах тал дээр ажиллах хэрэгтэй. Энэ чиглэлд өнгөрсөн дөрвөн жилд төрийн холбогдох яамд ажилласан. Гэхдээ тодорхой үр дүн гарсангүй. Үүнийг үргэлжлүүлж ажиллах байх гэж найдаж байна. Хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрт манай талын үр өгөөж багатай заалтууд байна. 34 хувийг зээлээр авчихсан. Оюу толгойн үйлдвэрлэж байгаа зэсийн баяжмал, борлуулалтын орлого “Эрдэнэт”-ээс 20-30 хувиар илүү боловч татвар бага төлж байна. АМНАТ-ыг бүрэн авч чадаж байна уу. Далд уурхайн хэлэлцээрийн хүрээнд хийгдсэн Монголын талд ирэх өгөөжийг бууруулсан, олон улсын уул уурхайн практикт байдаггүй заалтууд ч байгаа.

-Сүүлийн хэдэн жил манай уул уурхайн экспортын орлого харьцангуй таатай байсан боловч цар тахалтай холбоотойгоор барьц алдлаа. Энэ салбарын мэргэжилтний хувьд нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байна вэ?

-Цар тахал 8-9 сар үргэлжилж байна. Үүнээс өмнө Монголын эрдсийн бүтээгдэхүүний экспорт сайн байсан. Үүнд гадаад зах зээлийн таатай орчин нөлөөлсөн. Яагаад гэвэл манай эрдсийн гол бүтээгдэхүүн болох зэс, нүүрс, алтны үнэ олон улсын зах зээл дээр өслөө. Харамсалтай нь цар тахлаас хойш экспортын орлого зарим бүтээгдэхүүн дээр 50 гаруй хувиар буурчихлаа. Мэдээж манай төрийн яамд Хятад улсын төрийн яамдтай тохиролцоод экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлд ажиллаж байна. Ний нуугүй хэлэхэд, өнгөрсөн дөрвөн жил төмөр замын төслийг хэрэгжүүлье гэж ярьсаар байгаад дууссан. Цаг сайхан буюу экспортын орлого өндөр, санхүүгийн боломжтой, бизнесийн орчин таатай үед Таван толгой-Гашуунсухайтын төмөр замыг тавих сайхан боломжоо ашиглаж чадаагүй.

Гэхдээ цаашид экспортын орлого нэмэгдүүлэх боломж байна. Өнөөдөр борлуулалтын орлогоор тэргүүлж байгаа хоёр аж ахуйн нэгж байгаа нь “Эрдэнэт” үйлдвэр, Таван толгой хоёр юм. Энэ төрийн өмчит компаниуд цаашид үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлээд, хамгийн гол нь бүтээгдэхүүнийхээ боловсруулалтын түвшинг өсгөж чадвал экспортын орлого, өгөөж нэмэгдэнэ. Уул уурхай, хүнд үйлдвэр яам Засгийн газраар “Хүнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх хөтөлбөр” батлуулан хэрэгжүүлж байна. Уулын олборлох,боловсруулах үйлдвэрүүдийн хүчин чадлын ашиглалтыг нэмэгдүүлж, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтийг хийгээд явбал жил юм уу, жил хагасын дараа манай эрдсийн бүтээгдэхүүний экспортын үйлдвэрлэл, худалдаа өсч, тээвэр ложистикийн хориг саад ч багасах болов уу гэж найдаж байна.

-Шинэ Засгийн газрын гадаад худалдааг дэмжих чиглэлд боловсруулсан мөрийн хөтөлбөрийн төсөлтэй танилцсан уу. Ер нь гадаад худалдаа, экспортыг дэмжих чиглэлээр хэрэгжүүлж ирсэн бодлого, ажилд та ямар дүгнэлт өгч байна вэ?

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн төсөлд МҮХАҮТ, бусад төрийн бус байгууллагуудаас санал авахаар ирүүлсэн байгаа. Хөтөлбөрийн төсөлтэй танилцсан. Яг уул уурхайн салбарт томоохон төслүүд болох Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг дуусгая, Цагаан суваргын зэсийн орд газрыг аж ахуйн эргэлтэд оруулъя, Зүүн цагаан дэлийн жоншны уурхайг ашиглая, одоо ажиллаж байгаа Эрдэнэтийн ил уурхай, баяжуулах үйлдвэрлэлийн өргөтгөл, шинэчлэлийг хийе, зэс хайлах, төмөр боловсруулах үйлдвэрийн төслүүдийг эрчимжүүлье гэх зэргээр олон заалтууд орсон байна лээ. Хэрэв ирэх дөрвөн жилд эдгээр төслүүдийн хөрөнгө оруулалт нь бүтээд, техник технологи, санхүү эдийн засгийн шийдлүүд нь гараад, ТЭЗҮ-үүд нь олон улсын түвшинд хийгдээд хөрөнгө оруулалтаа татаад бүтээн байгуулалтыг хугацаанд нь хэрэгжүүлсэн тохиолдолд экспорт ирэх дөрвөн жилийн сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй өсөх боломжтой. Энэ бүхэн асуудал хариуцсан төрийн яам, агентлагуудын хэрхэн ажиллахаас шалтгаална.

Нөгөөтэйгүүр, гадаад худалдаа, экспорт, импортын бодлогын асуудал Гадаад харилцааны яаманд харьяалагдаж явдаг. Гадаад харилцааны яамны ирэх дөрвөн жилд хийх мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан ажлуудыг харахаар хоёр хөрштэй одоо явуулж байгаа худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, худалдааг хөнгөвчлөхтэй холбоотой цөөн заалт орсон байна. Уг нь бидэнд боломж байна. Одоо байгаа экспортын борлуулалтын орлогоо 50 хувь, бүр 100 хувиар нэмэгдүүлэх ч бололцоо бий.

Түүнчлэн хоёр жилийн өмнө “Монголын экспорт” гэсэн хөтөлбөрийг Гадаад харилцааны яам, Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам хамтарч Засгийн газарт оруулаад батлуулсан. Үүнд жижиг, дунд үйлдвэрлэл, экспортын чиглэлийн ноос ноолуур, махны үйлдвэрүүдийг дэмжсэн бодлогын арга хэмжээ байгаа. Энэ салбарт нэлээн ч хөрөнгө оруулалт хийсэн. Гэвч эдгээр арга хэмжээнүүд хэрэгжсэн үү, үр дүнгээ өгсөн үү гэдэг асуудал тодорхойгүй байгаа. Тийм учраас жижиг, дунд үйлдвэр, ноос ноолуур, арьс шир, мах боловсруулах үйлдвэрлэл дээр дорвитой хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй. Гадаадаас авч байгаа урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлүүд, бондуудын хөрөнгийг оруулах шаардлагатай болов уу. Түүнээс биш 50-100 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хаанаа ч хүрэхгүй. Дор хаяж 400-500 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж босгомоор байна шүү дээ. Мэдээж төрийн байгууллагууд сайн ажиллаж байгаа байх л даа. Гэхдээ үр дүн алга байна. Энэ асуудлаар салбарын төрийн бус байгууллагууд, компани пүүсүүд ажлаа эрчимжүүл гэж шахаж шаардаж байна.

-Гадаад худалдааг дэмжсэн бодлого, түүний хэрэгжилтийн тухайд хэрхэн анхаарах шаардлагатай вэ?

-Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн. Маш олон оронтой худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрүүдтэй, дипломат харилцаатай. Харамсалтай нь гадаад худалдаа, экспорт, импортын үйл ажиллагааг зохицуулсан улсын хэмжээний нэгдсэн бодлого, бие даасан хууль алга. Нэгтгэн хариуцсан яам, агентлаг ч алга. Жишээ нь, уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспорт Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн яаманд, хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний экспорт ХХААЯ-нд, тээвэр ложистик нь Зам тээврийн яам, аялал жуулчлал нь Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам гэх зэргээр тус тусынхаа салбарын яаманд хамааралтай байна. Аялал жуулчлал бас л гадаад худалдааны нэг хэлбэр шүү дээ. Тэгвэл үүнийг цогцоор нь зангидах хэрэгтэй. Зангидсан Засгийн газрын бүтэц, нэгдсэн бодлого байхгүй учир өнөөдөр гадаад худалдааг хөгжүүлнэ, экспортыг нэмэгдүүлнэ гэж ярихад маш хэцүү. Тухайлбал, Японтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулж хоёр талын татварыг бууруулаад өгчихлөө. Гэтэл манайд энэ асуудлыг хариуцсан нэгж алга. Уг нь хэлэлцээрийн хэрэгжилтийг өдөр тутам хариуцаад явдаг нэгж байх хэрэгтэй. Энэ нэгжийг байгуулахыг Япон болон олон улсын байгууллагуудаас шаардаад байна.

Нүүрсэн дээр л гэхэд нэг цонхны бодлого хэрэгжүүлж, бирж байгуулах асуудал байна. Монголын уурхайнуудын олборлож байгаа нүүрсний чанар, агуулга янз бүр. Өндөр агуулгатай чанартай нүүрсээ өндөр үнээр, бага агуулгатайгаа дундаж үнээр зармаар байна. Бид хэчнээнийг олборлов, хэдийг ачив, хэдийг хил гаргав гэдэг тоон дээр маргалдаад сууж байгаа. Энэ хяналт байна уу. Тийм учраас цаашид төрийн өмчит компаниудын эрдсийн бүтээгдэхүүний борлуулалтыг ил тод, экспортын гэрээ хэлцлийг тендэрийн зарчмаар хийдэг баймаар байна. Ганцхан монголчууд, хятадууд биш олон улсад нээлттэй тендер зарламаар байна. Мөн ганц нүүрс бус “Эрдэнэт” болон “Оюу толгой”-н борлуулж байгаа зэсийн баяжмалыг нээлттэй тендер зарлаж борлуулах хэрэгтэй. Хаалттай яваад байж болохгүй. Монгол Улс зах зээлд шилжээд 30 жил боллоо. Бид Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн шүү гэдгээ мартаж болохгүй.

Хоёрдугаарт, манай гадаад худалдаа, экспортын ихэнхийг хоёр хөрштэй хийж байна. Нийт экспортын 60 гаруй хувь нь Хятад улс. ОХУ руу таван хувь гарч байна. Харин импортын 40 гаруй хувийг бензин шатахуун гээд ОХУ-аас авчихаж байна. Гэтэл Монгол Улсаас Москва болон Бээжинд суугаа Элчин сайдын яамдад худалдаа, хөрөнгө оруулалтын асуудал хариуцсан нэгж, орон тоо алга. Ингэж бизнес хийх үү. Яахав ОХУ-ын зарим хот, Япон зэрэг оронд худалдаа, эдийн засаг хариуцсан орон тоог Засгийн газар батлаад өгчихсөн. Гэвч хүнээ тавихгүй байна. Хүнээ тавьбал худалдааны мэргэжлийн хүмүүс тавимаар байна шүү дээ. Хатуухан хэлэхэд, манай Гадаад харилцааны яам худалдаа, эдийн засгийн асуудал дээр дорвитой ажиллаагүй. Төрөөс гадаад худалдааны салбарт баримтлах цогц бодлогыг боловсруулж хэрэгжүүлэх ажил хийгээгүй. Шинэ Засгийн газарт Гадаад харилцааны сайд нь гадаад худалдааны туршлагатай хүн учир үүн дээр дорвитой ахиц гаргана гэж найдаж байна.

-Уул уурхайн бус бүтээгдэхүүний экспорт хийж буй зарим компани үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлж чадалгүй экспортоо зогсоох асуудал их гарч байна. Ялангуяа хоёр хөршийн импортын татвар хэт өндөр байгаа нь манай компаниудад хаалт болж байна?

-Экспортод бүтээгдэхүүн гаргахын тулд үйлдвэрүүд хэвийн ажиллах хэрэгтэй. Үүнтэй холбоотойгоор хөрөнгө оруулалт, бага хүүтэй зээлийн асуудал тулгамдаж байна. Хоёрдугаарт, бид экспортод гаргаж байна л гэдэг болохоос гурав дахь зах зээл рүү гаргаж чадахгүй байна. Үүнд тээвэр ложистикийн асуудал хүндрэлтэй байна. Мөн экспорт худалдааны хориг саадыг хөнгөвчлөх асуудал байна. ОХУ-ын импортын татвар л гэхэд 30-40 хувь байх жишээтэй. Үүнийг бид олон жил ярьж байна. Бууруулж чадахгүй байгаа. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд хориг саадыг бууруулах талаар ажиллаж байна. Энэ ажлаа эрчимжүүлэх хэрэгтэй.

Нөгөө нэг чухал асуудал бол дээр хэлсэнчлэн гадаадад худалдаа, хөрөнгө оруулалт хариуцсан нэгж байхгүй учир компаниуд зах зээлд нэвтрэхэд хүндрэл байна. Европын холбоо, Япон, Өмнөд Солонгос, АНУ ба Канадын зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, ямар барааг ямар нэр төрлөөр авах уу гэдгийг сайн судлахгүйгээр, урьдчилсан худалдах худалдан авах гэрээ хийхгүйгээр үйлдвэр байгуулчихаж байна. Гэхдээ зориг гаргаж хөрөнгө мөнгө гаргаад үйлдвэр байгуулаад явж байгаа хувийн хэвшлийг буруутгаж болохгүй. Тэд хичээж байна. Гоо сайхан, жимс чацаргана, арьс шир, гутал, ноос ноолуур зэрэг олон төрлийн бүтээгдэхүүнийг боловсруулж экспортолж байна. Үүнд төрийн дэмжлэг хэрэгтэй. Ялангуяа, манай гадаадад сууж байгаа Элчин сайдын яамд компаниудыг төлөөлж ажиллах шаардлагатай байна. Экспортоо хурдацтай хөгжүүлж байгаа Өмнөд Солонгос, Чех, Словак зэрэг улсууд гадаад худалдаа экспортыг дэмжсэн агентлагуудтай байдаг. Нэгдсэн бодлоготой байдаг. Монгол Улсын хувьд экспортын нэгдсэн бодлого алга. Экспортын чиглэлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүдийг төрөлжүүлээд санхүү, хөрөнгө оруулалт, хүний нөөцийг нь яаж бэлдэх, түүхий эдийг хаанаас хангах, тээвэр ложистикийг хэрхэн шийдвэрлэх, гадаад зах зээлд яаж гаргах гэсэн нэгдсэн бодлого үгүйлэгдэж байна .

Нэг хэцүү асуудал нь манай экспортлогчид гадаад зах зээл дээр хоорондоо өрсөлдөж байна. Тэгж байж таарахгүй. Хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Нэг цонхны кординацыг хийхгүй бол жижиг орон дотроо өрсөлдөөд байвал хэцүү. Харин махыг дулааны аргаар боловсруулаад эцсийн бүтээгдэхүүн хийж гаргавал өгөөж нь илүү.

-Дотооддоо үйлдвэрлэх боломжит бүтээгдэхүүнүүдийн импортыг хязгаарлах бодлого явуулах нь үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх нэг суурь болох боломжтой юу?

-Үндэсний үйлдвэрийг хөгжих боломжийг хомс болгож байгаа нэг хүчин зүйл нь хэт их импорт. Ялангуяа, бүх орны брэнд бүтээгдэхүүнүүд манайд ороод ирчихсэн байна. Тийм учраас импортын татварыг нэмэх бодлого явуулах хэрэгтэй. Япон улс өөрийнхөө хүнсний болон өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэдэг, үндэсний бүтээгдэхүүнээ худалдан авдаг зан заншилтай. Энэ амьдралын арга ухаанд манайхан сурах хэрэгтэй. Үнэн хэрэг дээрээ брэнд гээд байгаа бүтээгдэхүүнүүд яг оргиналиараа Франц, Англиас орж ирэхгүй байгаа. Дандаа дамжаад Азийн орнуудаас орж ирээд байна. Тэгээд их үнэтэй. Хоёрдугаарт, дотоодод үйлдвэрлэх бүрэн боломж байхад хэчнээн төрлийн архи дарс, сүү сүүн бүтээгдэхүүн зэрэг олон төрлийн бараа орж ирж байна вэ. Тэгэхээр Монголдоо үйлдвэрлэх боломжтой, импортын хамгийн их жин дарж байгаа бүтээгдэхүүнүүдийн нэр төрөл дээр төрийн яамд, төрийн бус байгууллагууд үнэлгээ хийгээд импортын зохицуулалтыг сайжруулах, тодорхой болгох хэрэгтэй байна.

Г.БАТЗОРИГ

Эдийн засагч Н.Энхбаяртай ярилцлаа.

---

-Зээлийн хүүг бууруулах яриа хөөрөө шийдвэр гаргах түвшинд ид өрнөж байна. Зээлийн хүү тэдээс дээш байх ёсгүй ч гэдэг юм уу тодорхой хязгаар тогтоогоод асуудлыг шийдэх боломжтой юу?

-Зээлийн хүүний тухайд тал болгоны ашиг сонирхол хөндөгддөг учраас бүгд өөр өөртөө ашигтай талаасаа л тайлбарлаад байна л даа. Өнөөдөр зээлийн хүүний тухай маш амархан юм ярих гээд байна. Шууд дээд хязгаарыг нь тогтоогоод өгчих хэрэгтэй гэх мэтээр ярих нь өрөөсгөл. Механик арга. Өчнөөн улсын жишээ яриад байгаа харагдсан. Тэр тусмаа манайх шиг эдийн засаг нь голдиролдоо ороогүй, түүхий эд, уул уурхайгаас хэт хамааралтай нөхцөлд үр дүнгээ санасан хэмжээнд өгөхгүй. Нэг, хоёр жилдээ багасч магадгүй. Цаашлахаараа жолоодогдоход улам бэрх болно. Судлаач хүний хувьд харахад үндсэндээ гурван хүчин зүйл бий. Нэгдүгээрт, улс орны эдийн засгийн бүх макро үзүүлэлтээс хамаарна. Ялангуяа мөнгө, төсвийн бодлогоос. Төсөв алдагдалтай, зээл ихтэй байгаа цагт боломжгүй. Эдийн засаг нь бизнесийн мөчлөгөө дагаад хямраад байвал банкны зардал өснө, чанаргүй зээлүүд бий болно. Хоёрдугаарт, банкны салбарын өөрийн зохицуулалттай холбогдолтой хууль эрх зүйн орчин, ялангуяа төв банкнаас өгч буй зөвшөөрлүүд, манай банкуудын үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэлбэр гэх мэт асуудлууд байгаа.Банкны тухай хууль 1994 онд анх гарч байсан. Тэрнээс хойш үндсэндээ яг л нэг чиглэлээр явж байна. Ганц оффис байсан ч банк, улс орон даяар салбартай байсан ч банк. Гадны улс орнууд энэ нөхцөлийг нь илүү төрөлжүүлчихсэн.

-Яг яаж төрөлжүүлсэн байдаг юм бол?

-ХҮН-ынхан саяхан банкуудыг төрөлжүүлэх ёстой гэсэн саналыг Монголбанкинд хүргүүлсэн байна лээ. Манайх шиг банкууд нь жигдрээгүй нөхцөлд эхний ээлжинд тусгай зөвшөөрлөөр төрөлжүүлэх хэрэгтэй. Иргэдэд үйлчилдэг банк тусдаа. Тэр банк нь зээл олгодог, хадгаламж авдаг. Яг хөрөнгө оруулалтын банк гэж тусдаа байх ёстой. Учир нь хөрөнгө оруулалтын банк эрсдэлтэй. Зүгээр нэг найдвартай зүйл зээл олгоод суухгүй шүү дээ. Банк л юм чинь ашиг харна. Банкнаас өөрөөс нь хамаарахгүй түүхий эдийн үнийн циклийн үед хил хаахад л зээл авсан компаниудын чанар муудна. Нэг талд ийм эрсдэлтэй үйл ажиллагаа явуулдаг салбарын зээл, нөгөө талд эрсдэл багатай байх ёстой хадгаламж хоёрыг зэрэг авч болохгүй. Хадгаламжийн хүүний хувьд яг таг гэрээ байгуулаад танд яг төчнөөн хувийн хүү өгнө гээд тохирчихсон байгаа. Энэ тохиолдолд найдвартай эх үүсвэртэй байх ёстой. Товчхондоо эрсдэлтэй, эрсдэл багатай үйл ажиллагаа нэг удирдлаганд байж болдоггүй. Барууны оронд хэрэглээний банк, компаниудад зээл олгодог корпорейт банк, хөрөнгө оруулалтын банк гэсэн гурван чиглэлээр салгасан байдаг юм.

-Манайд банкийг ингэж гурав салгах ёстой гэж үү?

-Манайд дор хаяж хоёр салгах хэрэгтэй. Ялангуяа томоохон салбарт зээлж өгч байгаа банкны хувьд хэчнээн банкны дүрэм журам байсан ч эцсийн эцэст зээлийн хороо л шийднэ. Тухайн үед зээлийн хороонд нэг төсөл үнэхээр ашигтай харагдаж болно. Нүүрсний үнэ өссөн үед Засгийн газар 40 сая тонн нүүрс гаргана гэхээр өнөө өсөлтийг нь дагаад нүүрсний тээвэр хийж байгаа компанид маш их хэмжээний зээл өгчихдөг. Гэтэл дараахан нь нүүрсний үнэ унаж, хил хаахад л өндөр эрсдэл үүснэ. Тийм учраас эрсдэлтэй зээл олгодог үйл ажиллагаа тусдаа байх ёстой. Ийм банкинд тавигдах шаардлага өндөр байх ёстой. Хэвийн журмаар өдөр тутмын үйл ажиллагаа явуулдаг, хэрэглээний зээл өгдөг, иргэдийн хадгаламжийг байршуулдаг бол өөр хэрэг. Угаасаа тийм өндөр ашиг олохгүй, бас өндөр эрсдэлтэй үйл ажиллагаа байхгүй. Ийм банкуудад тавигдах шаардлага нь арай нам байх ёстой. Гадны улс орнуудад ийм жишээ зөндөө бий.

-Таны хэлснээр банкуудыг хөрөнгө оруулалтын хэрэглээний гээд шууд төрөлжүүлэхэд цаг хугацаа шаардагдах байх…?

-Нэг арга хэмжээгээр шийдэгдэхгүй. Гурав дахь арга нь одоо манайхны яриад байгаа зээлийн стратегитай холбоотой буюу зардал бууруулах асуудал. Энэ бол хамгийн сүүлийн гурав дахь арга хэмжээ. Эхний хоёр нөхцөл бүрдэж байж гурав дахь нь бүрдэнэ. Шууд л банк доторх зардлыг хасна гэж ярих нь боломжгүй хэрэг. Яахав, өмнөх жилүүдэд тийм стратеги гаргасан нь үнэн байх. Харамсалтай нь түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн төлөө тууштай яваагүй. Макро эдийн засгийн бодлого нь зөв явахгүй бол ямар ч хэрэг байхгүй л дээ.

-Засгийн газрын бонд дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ. Тогтвортой бодлого алга л даа, нэг хэсэг хааснаа нь дахиж гаргаад…?

-Банкны салбар бол санхүүгийн салбарын 97 хувийг эзэлдэг. Тэр утгаараа санхүүгийн салбарыг зайлшгүй хөгжүүлэх ёстой. Банкны хэт том нөлөөг багасгах шардлага бий. Тэр сонголтыг нь бий болгож байгаа газар нь хөрөнгийн зах зээл. Хөрөнгийн зах зээл дээр олон бүтээгдэхүүн байж худалдан авагч нь ирнэ. Тэр бүтээгдэхүүний нэг нь Засгийн газрын хувьцаа, бонд, үнэт цаас.Манай хөрөнгийн зах зээл Азийн бусад орнуудтай харьцуулахад жижигхэн. Эдийн засаг маань 13-хан тэрбум ам.доллар. Хөрөнгийн зах зээл сайн үедээ л жилд 1.5 их наяд төгрөгөөр хэмжигдсэн. Үүнийг цааш хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага бий. Хөгжүүлэхийн тулд хөрөнгийн зах зээл дээр байнга байх ёстой бүтээгдэхүүн нь Засгийн газрын бонд. Засгийн газрын бонд нь бусад бондынхоо жишиг, суурь болдог. Эхлээд Засгийн газрын бонд гаргаад түүн дээр нь зээлжих зэрэглэлийн компаниуд үнэлгээ өгч байж дараа нь тэрийг дагаж гарсан тухайн улсын банкуудын ч юм уу, компанийн бондын зэрэглэл тогтдог. Тэр утгаараа засгийн бонд гарч байснаа тасарч алга болоод байж болохгүй. Төсвийн тодотгол хийх үү, хийхгүй юу, гэдэг чинь бүгд хуулиар зохицуулагдчихсан асуудал. Яг үүнтэй адилхан Засгийн газрын бонд байнга байж байх ёстой. Тухайн жилийнхээ эрэлт хэрэгцээнээс хамаараад ихээр гаргах уу, багаар гаргах уу гэдэг л асуудал бий. Төсвийн орлогоор дутаж байгаа бол магадгүй оны эхэнд дутагдлыг нь нөхөхийн тулд түлхүү гаргах ёстой. Эдийн засаг гайгүй бол хэмжээг нь багасгаж болно. Ийм л арга хэрэгсэл байхаас биш крантыг нь хаачихдаг байж болохгүй. Ингэчихээр тогтолцоогоо тэр чигээр нь эвдээд байгаа юм.

-Санхүүгийн систем хөрөнгийн зах зээл, банк, даатгал гэсэн гурван тулгууртай. Хөрөнгийн зах зээлийн талаар хоёулаа сая ярилаа. Даатгал ямархуу байна?

-Даатгалын салбар их төвөгтэй. Манай эдийн засаг түүхий эдээс хамааралтай. Даатгалын тухайд эрсдэлийг даатгаж байгаа. Жолоочийн хариуцлагын гэх мэт даатгал бол жижиг даатгал. Үндсэндээ гол томоохон даатгалууд нь хөрөнгийн даатгал, газар тариалангийн эрсдэлийн даатгалууд орно. Эдний тухайд маш эрсдэлтэй. Тэр эрсдэлийг үнэлэхийн тулд маш нарийн үнэлгээ хийдэг. Энэ бизнес эрсдэлд орох боломж нь хэд вэ гэдгийг тооцож байж үнэлгээг нь тогтоодог. Жишээ нь галд өртөмтгий, өртөмтгий бус хоёр объектыг ялгахын тулд түүн дотор ямар үйл ажиллагаа явуулж байгааг нь судалж байж эрсдэлийг тогтооно. Нийтийн хоолны газар бол галд эрсдэлтэй. Сургууль, цэцэрлэг арай бага эрсдэлтэй гэдэг ч юм уу. Үүнтэй адил бизнес болгоны эрсдэлийг үнэлээд ирэхээр томроод явах боломж нь маш бага болчихдог. Тийм учраас давхар даатгал руу явдаг л даа. Энгийнээр хэлбэл, том компанийг даатгалд хамрууллаа гэхэд заавал олон улсын давхар даатгалын үйлчилгээ авдаг. Том бизнесийн тухайд даатгалын компани дангаараа даатгал хийдэггүй гэсэн үг.

-Саарал жагсаалтаас болоод хэд хэдэн дансаа хаалгачихсан бизнес эрхлэгчид байна. Саарал жагсаалт бизнесийнхэнд яг ямар сөрөг нөлөө үзүүлж байна, энэ жагсаалтаас гарахын тулд засаг зүгээс юу хийж байгаа бол?

-Саарал жагсаалтад ороход нөлөөлсөн хоёроос гурван хүчин зүйл бий. Нэгдүгээрт, олон улсын тавиад байгаа шаардлагууд байна. Мөнгөн гүйлгээг ил тод байлгах, бүртгэлжүүлэх гэх мэт аль болох далд эдийн засгийг байхгүй болгохыг л шаардаад байгаа. Тэр талаар дорвитой арга хэмжээ авахгүй яваа. Хэдэн төлөвлөгөө л гаргасан байх. Хоёрдугаарт, олон улсын түвшинд энэ талаар юу хийж, яаж анхаарч явааг ерөөсөө тоохгүй байна. 2017 оны тавдугаар сард Италид их долоогийн орнуудын Сангийн сайд нарын уулзалт болсон юм. Тэр жилийн уулзалтын зохион байгуулагч нь Италийн засгийн газар байсан. Их долоогийн төрийн тэргүүнүүдийн уулзалтын өмнө салбар салбарын сайд нарын уулзалт болдог л доо. Тэр дагуу их долоогийн Сангийн сайд нар уулзсан хэрэг. Италийн Засгийн газар тэр жил олон улсын түвшинд мөнгө угаах асуудалтай тэмцье гэсэн санал дэвшүүлээд уриалга гаргачихсан. Энэ мэдээллийг гарсан үед нь би холбогдох хүмүүст нь танилцуулсан л даа. Гэвч тоогоогүй. Олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр ил тод бус үйл ажиллагаа явуулдаг Иран, Ирак гэх мэт улс орнууд бий. Бүр томоохон гэвэл манай хоёр хөрш хоёулаа ороод ирж байгаа юм. Бүх бүртгэл нь ил тод явдаггүй. Ялангуяа банк санхүүгийн гүйлгээ нь. Үүнийг илрүүлэхийн тулд авч байгаа арга хэмжээ л дээ. Манайд ч тийм асуудал бий. Жишээ нь, уул уурхайн компанид урдаас нэг нөхөр хөрөнгө оруулна гээд мөнгө биш машин нийлүүлчихэж байгаа юм. Нүүрсний арван машин нийлүүлээд хамтарсан компани байгуулчих жишээний.Тэр компанийн эзэн нь монгол, хувь оролцогч нь хятад хүн болчихдог. Буруу замаар олсон мөнгө ийм маягаар угаагдсан байх өндөр магадлалтай. Үүнийг илрүүлэх зорилгоор улс орон болгонд шаардлага тавьсан. Жишээ нь, манай улсад гэхэд л Монголд байгаа гадна дотны бүх иргэдийн, өөрөөр хэлбэл гадна дотны хөрөнгө оруулагчдын мэдээллийг өг гэж шаардсан юм. Тэгэх ч ёстой. Гэтэл манайх тэр агуулгыг нь огт ойлголгүйгээр захиа явуулчихсан.

-Хаанаас ямар захиа явуулсан гэж?

-Сангийн яамны Татварын хэлтсийнхний хийсэн ажил л даа. Манайх мэдээллээ өгөх боломжгүй гэсэн хариу биччихсэн. Тийм уриалга гаргасныг мэдсээр байж дотооддоо өөр зуураа харилцдаг шигээ зан гаргачихсан.

-Асуудлаа сайн ойлгоогүй явуулчихсан болж таарч байна уу. Уг нь ийм асуудлаар ядаж л Гадаад харилцааны яамтайгаа зөвлөлдмөөр юм?

-Гадаад яамтай зөвлөж болох байсан. Их долоогийн түвшинд яригдчихсан, өндрөө авчихсан, АНУ, ОХУ гэх мэт бусад орнууд хамтран ажиллана аа гэчихсэн байхад бид тийм хариу өгч болохгүй байсан л даа. Гэтэл манайхаас тийм хариу өгчихөөр нуух юмтай улс байна л гэж ойлгоно.

-Саарал жагсаалтаас гарахын тулд идэвхтэй ажиллаж чадаж байна уу, манай улс?

-Зүгээр л нэг хэдэн тушаал журам гарлаа гэж мэдэгдсэн. Тэр бүхний хэрэгжилтийг нь олон улсын байгууллага өөрсдөө үнэлнэ. Манай Засгийн газрын бичсэнээр хүлээж авахгүй. Банк бус байгууллагуудын эздийг тодорхой болгоно гэж байгаа. Мөнгө нь хаанаас орж ирснийг нарийвчилж шалгана. Тэр бүх процессийг хөндлөнгийн байгууллагаас шалгаж цааш мэдээлэл өгнө. Түүний дараа л жагсаалтаас гарах эсэх нь тодорхой болно. Түүнээс Засгийн газрын ч юм уу, Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хорооны бичсэнээр, нэг талын мэдээллээр дүгнэхгүй.

-Саарал жагсаалтад орсноор компаниудын олон улсын дансыг хааж байна, олон улсын хэмжээнд мөнгөн гүйлгээ хийх боломж иргэд, компаниудад хэцүү боллоо гэж байна. Өөр ямар бодитой эрсдэлүүд тулгарч байна вэ?

-Хамгийн том эрсдэл нь манайд хөрөнгө оруулалт орж ирэх нь эрс багасчихаж байгаа юм. Гүйлгээ явахад төвөгтэй болсон нөхцөлд хэцүү л дээ. Өмнө нь бусад үзүүлэлт нь арай давуу байсан бол одоо банкны гүйлгээ хийхэд ч хэцүү болчихсон улс байна, больё гэчихэж байна л даа. Тэгэхээр хөрөнгө оруулалтын асар том боломжоо алдчихсан гэсэн үг.

М.МӨНХСАЙХАН