Month: April 2020

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Мэдрээ: Арилжааны банкны цэвэр ашиг нэг хувьд ч хүрдэггүй


Монголын банкны холбооны ерөнхийлөгч, Худалдаа, хөгжлийн банкны ерөнхийлөгч Б.Мэдрээтэй цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа.

-Та Монголын банкны холбооны ерөнхийлөгчөөр өнгөрсөн оны есдүгээр сард сонгогдсон. Тиймээс арилжааны банкны салбарт ямар бодлого чиглэл барьж ажиллаж байгаа талаар яриагаа эхэлье.

-Бодлогын хувьд хоёр зүйлийг хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. Нэгдүгээрт, зээлийн хүүг бууруулах юм. Үүн дотор 5-6 хэсгээс бүрдсэн ажил бий. Хууль эрх зүйн орчинг сайжруулснаар эхний алхам хэрэгжинэ. Мөн банкууд АТМ, пос терминал машин ч юм уу, энэ бүхнийг дундаа ашигласнаар зардал хэмнэх боломжтой. Түүнчлэн, төр засагтаа макро эдийн засгийн түвшинд зээлийн хүүг бууруулах боломжтой санал санаачилгуудыг тавьж шийдвэрлүүлэхийг зорьж байна. Тухайлбал, нефтийн үйлдвэр барилаа гэхэд бид гадаадаас шатахуун авахаа болино. Энэ нь валютын ханшид тогтвортой нөлөө үзүүлнэ. Энэ мэтээр бодлогын шинжтэй томоохон ажлуудыг зайлшгүй хэрэгжүүлж, үр дүнд хүрэх шаардлагатай. Дараагийн нэг зүйл нь Монголбанкинд санал тавьж, Төв банкны мөнгөний бодлого дотор өөрчлөлт оруулах замаар зээлийн хүүг бууруулах чиглэлээр ажиллах болно.

Хоёр дахь зүйл нь, банкууд давхардсан зардал их гаргаж байна. Энэ чиглэлээр хамтарч ажиллана гэж бодож байна. Үндсэн хоёр гол бодлого чиглэл ийм байна. Мэдээж өдөр тутмын асуудлууд бий. Коронавирусийн халдварын тархалтын үед банкууд хэрхэн ажиллах уу гэх зэргээр цаг үеийн шинжтэй олон асуудалд анхаараад тодорхой арга хэмжээ аваад явж байна.

-Банкны салбарын өнөөгийн нөхцөл байдал ямар байна вэ. 2019 оны жилийн эцсийн дүн мэдээгээр чанаргүй зээлийн хэмжээ 10 орчим хувьтай байсан. Энэ бол тааруу үзүүлэлт. Тэгвэл он гарснаас хойш гурван сарын хугацаа өнгөрлөө. Коронавирусийн халдвар тархсанаар төлөвлөж байгаагүй эрсдэлүүд үүслээ шүү дээ?

-Нийт салбараар нь аваад үзвэл Монголбанкны тайлан баланс дээр бүгд байгаа. Бүх банк онд мэнд орсон. Гэхдээ өнөөгийн нөхцөл байдал сайн тал руугаа явахгүй байгаа нь үнэн. Иргэд, аж ахуйн нэгжүүд маань хүндрэлд орж байна. Банк ч гэсэн аж ахуйн нэгж, компани шүү дээ. Тэгэхээр манай харилцагч нар хэцүүдээд ирэхээр банк ч гэсэн дагаад хүндрэлд орох нь ойлгомжтой. Манай засаг, төрөөс зохих дэмжлэг үзүүлэх юм бол бид хамтын хүчээр энэ хүндрэлийг даван туулж чадна. Гэхдээ богино хугацаанд шуурхай, дорвитой арга хэмжээ авсан тохиолдолд хүндрэлийг хохирол багатай даван туулах боломжтой.

-Манай санхүүгийн зах зээлийн 95-аас дээш хувийг банкны салбар эзэлдэг. Тиймээс арилжааны банкуудын үйл ажиллагаа хүндэрч эхэлбэл эдийн засагт бүхэлдээ эрсдэл үүснэ. Уг эрсдэлийг хэрхэн харж байна вэ?

-Зээлийн эргэн төлөлтөөс эхлээд аж ахуйн нэгж, иргэд хүндрэлтэй болж байна. Эргэн төлөлт саарах, төлөхгүй болоод ирэхээр банк бас хүндрэлд орно. Нэг зүйл байгаа шүү дээ. Бид хуулиараа иргэдийнхээ хадгаламжийн хүүг заавал төлөх үүрэгтэй. Нэг талд зээлийн эргэн төлөлт муудаж, нөгөө талд хуулийн дагуу хадгаламжийн хүүг заавал төлөх үүргээ гүйцэтгэх шаардлагатай тулгарснаар банк улам л хүнд байдалд орно. Тэгэхээр маш товчхон дүгнэвэл банкны салбарт нөхцөл байдал сөрөг тал руугаа хэлбийж байна хэмээн ойлгоход болно.

-Бизнесийн зээлээс гадна хэрэглээний зээлийн чанарт эрсдэл үүсч болзошгүй байна.Тэгэх юм бол бизнесийн зээлийн эрсдэл дээр нэмэгдээд хэрэглээний зээл их хэмжээгээр чанаргүй зээлийн ангилал руу орж магадгүй. Яагаад гэвэл коронавирусийн халдварын улмаас ажлын байрыг хамгийн их шингээдэг худалдааны салбар, мөн бусад онцлогтой салбарууд зогссоноор иргэдийн орлого хумигдаж, автомашин, цалин зэрэг бүх төрлийн хэрэглээний зээлээ төлж чадахгүйд хүрч магадгүй?

-Чи өөрөө тодорхойлчихлоо. Хандлага тийм зүг рүү л явж байна.

-Бусад орны туршлагыг харж байхад төрөөс эдийн засгийг дэмжих чиглэлд бүр нэгдүгээр сараас анхаарал хандуулаад эхэлсэн. Хөнгөлөлттэй зээлийн багц гаргаж арилжааны банкуудаар дамжуулан хорио цээрээс үүдэлтэйгээр үйл ажиллагаа нь доголдож, хүндрэлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдэд дэмжлэг үзүүлж байна. Та энэ бүх мэдээлэлтэй ойр байгаа байх?

-Нэг жишээ хэлье. Эдийн засагт хямралтай, эсрэгээр тогтвортой өсөлтийн үе ч байдаг. Хүн төрөлхтөнд тохиолдсон эдийн засгийн том хямралууд бий. Тэрний нэг нь 1929-1933 онд АНУ-д гарсан их хямрал юм. Тухайн үед бүх оронд Төв банк гэж байгаагүй. Цөөн оронд байсан. Яахаа мэдэхгүйгээс болоод маш олон аж ахуйн нэгж, хувь хүн, банк хямралд өртөж, асар ихээр хохирсон байдаг. Ингээд хүн төрөлхтний хөгжлийн аясаар Төв банкууд байгуулагдаад мөнгөний бодлогоо хэрэгжүүлдэг болж,жижиг хямралуудыг даван туулах арга замаа олж эхэлсэн. Сүүлд 2008-2010 онд АНУ-аас эхлэлтэй их хямрал Европ, дэлхий дахиныг нөмөрсөн. Орон сууцны моргейжийн зээлээс үүдэлтэй хямрал. Уг хямралаар улс орнуудын Засгийн газар, Төв банкууд нэг л зүйлийг ойлгосон.Энэ нь амьдрал дээр хэрэгжээд, туршигдаад баталгаатай, нотолгоотой болчихсон зүйл. Юу гэвэл ийм эдийн засгийн хямрал тохиолдсон үед Төв банк, Засгийн газар нь ч тэр арилжааны банкуудаа мөнгөжүүлж, санхүүжүүлдэг. Бага хүүтэй, боломжийн хугацаатай мөнгөөр арилжааны банкуудаа мөнгөжүүлэхэд банкууд мэргэжлийн институцийн хувьд аж ахуйн нэгж, иргэдэд зээлийн дахин санхүүжилт хийх, зээлийн бүтцийн өөрчлөлт хийх, шинээр зээл олгох гэх мэт арга хэмжээ авч эдийн засгийн хүндрэлээс гардаг. Энэ бол хямрал тохиолдоход заавал авах мэдээжийн арга хэмжээ болчихсон.

Өнөөдөр ийм арга хэмжээнүүдийг дэлхий даяараа авч байна шүү дээ. Хятадын Төв банк эхлээд 43 тэрбум ам.долларыг 9 банкиндаа өглөө. Дараа нь 72 тэрбум ам.долларыг банкуудаараа дамжуулан зөвхөн жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч нартаа өгсөн. АНУ-ын ерөнхийлөгч Трамп төрөөс 1 триллион ам.долларын санхүүжилтийг арилжааны банкуудаараа дамжуулж, бизнес эрхлэгч нартаа өгөхөөр болж байна.

Германы Канцлер Ангела Меркель хязгааргүй зээлийг хямралын үед тодорхой хугацаанд олгоно гээд зарлачихлаа. Солонгос, Японы Засгийн газар, Төв банкууд тус бүр 5.6 болон 5.7 тэрбум ам.долларыг арилжааны банкуудаараа дамжуулж бизнес эрхлэгч нартаа олгоно гэж мэдэгдсэн. Энэ мэт олон орон арилжааны банкуудаа мөнгөжүүлж байгаад бизнес эрхлэгч, иргэдээ дэмжиж байна. Яагаад гэвэл үйлдвэрлэл үйлчилгээ, бизнес эрхэлж байгаа дэмжлэг шаардлагатай гол зорилтот хүмүүс чинь арилжааны банкны харилцагч нар байдаг.

-Сангийн сайдын мэдэгдсэнээр төсвийн зардлыг нэмэх замаар эдийн засгаа дэмжинэ гэсэн. Агуулгын хувьд зөв боловч төсвийн хөрөнгө оруулалт ихэвчлэн барилгын салбар руу чиглэдэг.Тиймээс дэмжлэг шаардлагатай бүх салбарт шударга хуваарилагдаж чадах уу гэсэн эргэлзээ байна.Нөгөө талаас төсвийн хөрөнгө оруулалт дагасан хэл ам хамгийн их байдаг. Наад зах нь төсвийн хөрөнгө оруулалттай тендерт ялахын тулд авлига өгч, авалцдаг гэх хардлага түгээмэл. Төрийн дэмжлэгийг бизнес эрхлэгчдэд өгөөжтэй байдлаар хэрхэн хүргэх боломжтой вэ?

-Монголын үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим(МҮХАҮТ)-аас 2020 оны төсөвт тэвчиж болох зардал гэж гаргасан байна. Түүн дээр 220 тэрбум төгрөгийг сумын клуб, соёлын төв, сумын Засаг даргын Тамгын газрын офиссын байр барих, засвар үйлчилгээ хийхэд зориулахаа зогсоож, энэ мөнгөө арилжааны банкуудаар дамжуулж жинхэнэ бизнес эрхэлж, баялаг бүтээж байгаа татвар төлөгч нарт өгөөч ээ гэсэн. Мөн хөшөө, хаалга зэрэг тэвчиж болох зардал байна. Энэ бүх зардлууд нийлбэл нэг их наяд төгрөг давах нь гэсэн тоо гаргасан байна лээ. Энэ мөнгийг бас арилжааны банкуудаар дамжуулж бизнес эрхлэгчдэд хүргээч гэсэн судалгаа гаргасан. Үүнийг баялаг бүтээгчид, бизнес эрхлэгчдийн төлөөлөл болсон холбоод судалгаа шинжилгээ хийж гаргаад Засгийн газар, УИХ, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд танилцуулсан.Үүнийг зөв санал гэж бодож байна.

-Төв банк бодлогын хүүг нэг пункт, арилжааны банкуудын заавал байх нөөцийн хэмжээг 2 орчим хувиар бууруулсан. Бизнес эрхлэгчдэд эерэг нөлөөлөл нь хэзээ тусах вэ?

-Эерэг нөлөөллийг өнөөдөр хүлээгээд хэрэггүй. Хуулиар хүлээсэн үүргийн дагуу арилжааны банкууд хадгаламж эзэмшигч нарынхаа хүүг зохих гэрээний хугацаанд төлөх үүрэгтэй. Энэ хугацаа дууссаны дараагаар дээрх бодлогын нөлөөллүүд орж ирнэ. Тэгэхээр маш удаан, алгуур нөлөөлнө гэсэн үг. Яг энэ коронавирусийн халдварын тархалттай хүнд үед нөлөөллийг нь хүлээгээд хэрэггүй.

Нөгөө талаас АНУ–ын Төв банк 1.5 хувьтай байсан бодлогын хүүг тэг болгож байна. Англи 0.5 хувийн бодлогын хүүгээ 0.25 болгож бууруулсан. Харин манайх 11 байсан бодлогын хүүг 10 болголоо. Дорвитой нөлөө үзүүлэхгүй.

-Засгийн газар,Төв банкнаас зээлийг гурван сараар хойшлуулах шийдвэр гаргалаа. Тухайлбал, таван жилийн хугацаатай зээл авсан бол таван жил гурван сар болж хойшлох юм байна.Тиймээс аль аль талаас нь санхүүгийн нөөц боломж шаардахгүйгээр хэрэгжүүлэх боломжтой юм болов уу гэж ойлгосон.Уг шийдвэрийг хэрхэн хүлээж авсан бэ,арилжааны банкууд хэрхэн хамтарч ажиллах вэ?

-Монголын банкны холбоо албажсан шийдвэрийг албан ёсоор аваагүй байна. Тиймээс тодорхой хариулт өгч чадахгүй.

-Засгийн газар,Төв банк коронавирусийн тархалтаас үүдэлтэй хориг арга хэмжээнд өртсөн бизнес, эдийн засгийг дэмжихэд хэтэрхий удаан, үр нөлөө багатай ажиллаж байгааг бүх эдийн засагч шүүмжилж байна. Гэхдээ нөгөө талд Засгийн газар, Төв банкны шийдвэрийг хүлээхгүйгээр арилжааны банкууд өөрсдийн нөөц боломжид тулгуурлаж бизнес эрхлэгч, харилцагч нараа дэмжиж болдоггүй юм уу гэх асуулт байна.Нийгмийн энэ хүлээлт танд мэдрэгдэж байгаа байх?

-Бидний санхүүгийн эх үүсвэр чинь харилцагч, хадгаламж эзэмшигч нарын өндөр өртөг зардалтай эх үүсвэр байдаг. Бид мөнгө хэвлэдэггүй, нийлүүлдэггүй. Эдийн засгийн, мөнгөний, татварын бодлого хэрэгжүүлдэггүй. Бид ресторантай адилхан үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага. Ресторан хүмүүст хоол ундаар үйлчилдэг бол бид Төв банкнаас тусгай зөвшөөрөл авсны дагуу банкны үйлчилгээ буюу иргэд харилцагч нар, аж ахуйн нэгжүүдийн гадаад дотоод төлбөр тооцоог хийх, валютын арилжаа хийх, хадгаламж, зээлийн гэх мэтчилэн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага. Тиймээс бодлого тодорхойлох төр засаг шиг дорвитой арга хэмжээ авах боломжгүй.

Ер нь Монголын банкны холбоо байнга хуралдаж байгаа. Монголбанкны удирдлагуудтай өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 17-ноос эхлээд гурван ч удаа уулзаж нөхцөл байдлаа ярьсан. УИХ-ын даргатай 2-3удаа холбогдож, нөхцөл байдлыг танилцуулсан. Засгийн газрын хуралдаанд миний бие оролцож арилжааны банкуудаас хийж байгаа ажлыг нэгд нэгэнгүй танилцууллаа. МҮХАҮТ-тай 3-4 удаа уулзлаа. Үүний дараагаар бид зохих албан тоотуудыг явуулсан. Эдийн засгийн байнгын хороонд ийм заавар журам гаргаж, хуульд өөрчлөлт оруулж өгөөч гэж хүргүүлсэн. Арилжааны банкууд тухай бүрт өөрсдийнхөө харилцагч нартайгаа уулзаж, нөхцөл байдлыг нь судалж байна. Боломжтой хэмжээгээр зээлийн хугацааг нь хойшлуулж, сунгаж байна. Хүү, торгууль, алдангиас чөлөөлж байна. Бид үүнийгээ сүрхий зарлаад явахгүй байгаа. Бидний хийх ёстой ажил. Манай харилцагч хүнд байдалд орвол арилжааны банкууд ч дагаад хүнд байдалд орох болно гэдгийг ойлгож, мэдэж байгаа. Тийм ч учраас өөрсдийнхөө түвшинд зохих арга хэмжээгээ дор бүрнээ аваад явж байна. Гэхдээ “Хаан” банкны харилцагчид хөдөө орон нутагт амьдардаг малчин, тариаланч түлхүү байдаг бол “Худалдаа, хөгжлийн банк”-ны харилцагч нар ихэвчлэн нийслэлд үйл ажиллагаагаа явуулдаг томоохон аж ахуйн нэгжүүд байх жишээтэй. Харилцагч нарын сегментүүд өөр өөр байдаг. Энэ онцлогт тохирсон арга хэмжээнүүд авч байна.

-Хүү, торгууль, алдангиас чөлөөлж байгаа гэлээ. Үүнийг тодотгохгүй юу?

-Банкны холбооны удирдах зөвлөлөөр хэлэлцээд шийдсэн асуудал юм. Энэ нөхцөлд арилжааны банкууд хүү, торгууль, алданги нэмэгдүүлж болохгүй гэж шийдсэн.

-Таныг Засгийн газрын хуралдаанд сууж байх үед Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх арилжааны банкуудыг зээлээ хойшлуулах тал дээр анхаараач гэж хэлж байсан?

-Биднийг байнга хуралдаж, холбогдох шатны байгууллагуудтай байнга уулзаж байгаа гэсэн мэдээллийг Ерөнхий сайд аваагүй байсан байх. Би тэр мэдээллээ өгсөн, танилцуулсан. Өөрсдийн боломжийн хэмжээнд зохих арга хэмжээ авч яваа гэдгээ хэлсэн.

-Арилжааны банкны ашгийн тооцооллыг тоймлоод хэлэх боломжтой юу. Саяхан нэг эдийн засагч арилжааны банкууд 8-15 хувийн ашигтай ажилладаг гэснийг сонссон.Хэрэв ийм ашигтай ажилладаг юм бол бизнес эрхлэгчдийг дэмжих чиглэлд илүү өгөөжтэй зүйл хийж болохгүй юу?

-Тэр бол банкны гардаг зардлыг тооцоогүй, ямар ч судалгаагүй хүний үг байна лээ. Би энгийн ойлгомжтой байдлаар тайлбарлах гэж хичээе. Таны хүүхдийн хадгаламжийг жилийн 14 хувийн хүүтэй татлаа гэж бодъё. Зээлээ сарын 1.5 хувийн хүүтэй өглөө. Үүнийг 12 сараар үржүүлбэл 18.0 хувь болж байна. Одоо үүнээс хадгаламжийн 14 хувиа хаслаа. Ингээд 4.0 хувь гарч байна. Энэ бол хадгаламж, зээлийн хүү хоёрын зөрүү юм. Эндээс бүх зардлаа хасна. Үүнд,төрөл бүрийн үйлчилгээний шимтгэлүүд, татвар, үйл ажиллагааны зардал гээд маш олон төрлийн зардал багтана. Энэ бүхнийг хасахаар цаана нь цэвэр ашиг гэж нэг орчим, нэг хувьд ч хүрдэггүй.

-Тэгэхээр Та арилжааны банкууд өөрсдийн нөөц боломжид тулгуурлаж, харилцагч нарынхаа зээл төлөлтийг тодорхой хугацаагаар хойшлуулах, хүүгийн төлбөрөөс чөлөөлөх зэрэгт санхүүгийн чадамжгүй гэж хэлж байна уу?

-Тийм.Үнэн нь тэр.

-ОУВС-гийн “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр”-ийн хүрээнд банкны салбарт тодорхой шинэчлэлүүд хийгдэж байгаа гэсэн ерөнхий мэдээлэл бий.Уг хөтөлбөрийн талаар та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-ОУВС, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банкны зорилго юу вэ гэдгээс эхэлж харъя. ОУВС бол дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа байгуулагдахдаа дэлхийд эдийн засгийн хямрал байна, энэ хямралыг улс орнууд богино хугацаанд даван туулахад нь санхүүжилт олгоё гэсэн зорилготой байгуулагдсан.

Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк хоёр бол ядуу болон хөгжиж байгаа орнуудад урт хугацаанд боломжийн хэмжээтэй, бага хүүтэй зээл олгож, тухайн орныг эдийн засгийн хувьд аж үйлдвэржүүлэх, хөл дээр нь зогсоох талын дэмжлэг үзүүлдэг олон улсын санхүүгийн байгууллага юм. ОУВС манай жижиг сажиг асуудалд дэндүү их орж байна. Банкны заавар журам нь тийм байх ёстой гэх мэтээр ордог. Өөрөөр хэлбэл, тухайн орны хөгжлийн онцлог, уур амьсгал, нөхцөл, соёлын байдлыг ойлгохгүй байгаагаас ихэнх орныг буруу зам руу явуулдаг. Тэртэй тэргүй Швейцарь улсад банкны мэргэжлийн байгууллага болох “Базелийн хороо” гэж бий. Энэхүү хорооноос өгсөн чиглэл, заавар, журмыг улс орны Төв банкууд нь өөрийнхөө нөхцөлд буулгаад,Төв банкнаас баталсан заавар журмыг арилжааны банкууд нь үйл ажиллагаандаа мөрдөөд явдаг. Мэргэжлийн байгууллагын хувьд Базелийн хорооны заавар журам амьдралд илүү ойрхон байдаг. Манайд “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр” хатуугийн хатуу нөхцөлөөр явж байна. Тэгэхээр зэрэг энэ тал дээр засгийг төлөөлж байгаа Сангийн яам, Монголбанк хоёр ОУВС-д өөрийн орныхоо эдийн засгийн хөгжлийн онцлог, нийгэм соёлын онцлог байдлыг ойлгуулж, тусгаж, зөвшилцөлд хүрсэн бодлого хэрэгжүүлэх ёстой гэж бодож байна.

-Валютын ханш буурах хүлээлтийн тухайд юу хэлэх вэ. Дэлхийн зах зээл дээр нефтийн ханш унаснаар манай улсын хойд хөршөөс авах шатахууны үнэ хямдарч, ам.долларын урсгал багасах болов уу гэсэн хүлээлт их байна.Та нөхцөл байдлыг илүү бодитой тодорхойлж чадах хүн шүү дээ?

-Монгол Улс аж үйлдвэрийн бодлогоо тодорхойлж, үүнийгээ хэрэгжүүлээгүй цагт мөнхийн нэг долларын эсрэг төгрөгийн ханшийн асуудал гарч ирнэ. Нефтийн үнээс хамаарч ханш өсч буурах нь түр зуурын л асуудал. Шатахуунаа 100 хувь дотоодод үйлдвэрлэж байж,валютын урсгалын нэг суваг зогсоно. Зэс, төмөр, цайр болон бусад хүдрээ боловсруулж, нэмүү өртөг шингээж байж гадагшаа урсах валют зогсоно. Энэ суурь ухагдахууныг л ойлгочих. Түүнээс өнөөдөр нефьтийн үнэ багаслаа гээд валютын ханшид түр хугацаанд нөлөөлнө. Энэ бүхэн оросуудтай яаж гэрээ хийхээс хамаарна. Дараа нь нефтийн ханш өсөхөд эргээд өндөр үнэтэй бензинээ авна шүү дээ. Эргээд валютын нөөцөө урсгадаг болно.

1830-аад оноос эхлээд Европ тэр аяараа аж үйлдвэржсэн. 1880 онд худалдааны зориулалтаар Европ 350 мянган км төмөр замтай байсан. Тэгвэл өнөөдөр манайх хэчнээн км төмөр замтай билээ. Бид нүүрсээ автомашинаар зөөж байна. Хэдэн зуун автомашин, жолоочийн хөдөлмөрийг нэг вагон элбэгхэн хөнгөвчилнө. Тэгэхээр бид аж үйлдвэрийн хувьсгал хийх ёстой. Харамсалтай нь аж үйлдвэрийн яам ч алга. Яам гарч байж бодлогоо тодорхойлж, ажлаа зангидаж хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулна биз дээ.

-Монгол Улс аж үйлдвэрийн салбарыг хөгжүүлэх чиглэлд эртнээс анхаарсан. Сайншандын аж үйлдвэрийн парк гэж олон жил ярьсан. Зэс, ган хайлах үйлдвэр л гэхэд олон Засгийн газрын гар дамжсан ч биелэлээ олсон нь үгүй.Яагаад хэрэгжихгүй байна вэ?

-Яагаад хэрэгжүүлдэггүй юм, хэн саад болоод байна вэ, ямар нөлөө байдаг юм гэх зэргээр асуултууд гарна. Дандаа улстөржсөн асуудлууд юм. Хэн нэг нь хориг тавиад, нөлөөлөөд байна. Хэн болохыг бүгд мэдэж байгаа. Ер нь бид өөр өөрсдийн толгойгоор улс орноо хөгжүүлэх болно. Гадны ямар ч мундаг хүн ирээд биднийг хөгжүүлж чадахгүй.

Г.БАТЗОРИГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Тэмүүжин: “Люмино” бол чанар гэдэг үгний тодорхойлолт

“Люмино” хамтлагийн ахлагч Д.Тэмүүжинтэй ярилцлаа.

-“Люмино” хамтлагийн сүүлийн үеийн сонин сайхан юу байна?

-“Люмино” хамтлаг 2020 онд гурван тоглолтыг төлөвлөсөн байсан. Гэсэн ч “Covid-19” цар тахал газар авснаар аялан тоглолтын ажлууд маань хойшиллоо. Энэ онд “Хэмнэл нэрэгч”, “Best of Lumino I, II” гэсэн хоёр цомгийг гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа. Яг одоо гурван шинэ дуун дээр ажиллаж байна.

-Нууц биш бол шинэ дуунуудынх нь стиль жанр нь юу вэ?

-Нууц ч юу байхав дээ. Ямар ч байсан шинэ цомогт маань орох учраас чанартай, сонсголонтой настртай дуу хийхийг л зорьж байна даа.

-Танай хамтлагийн анхны дуу хэзээ бүтэж байв?

-Манай хамтлаг 1998 онд байгуулагдаж, Монголд хип хопыг үүсгэсэн гурван хамтлагийн нэг болж байлаа. Тэр үед дэлхийд Гангста реп хэмээх урсгал ноёлж байсан юм. Нэг ёсондоо “Old school” халагдаж шинэ үе гарч ирж байсан гэж хэлж болно. Тухайн үеийн урсгалын реп дуучид өдгөө Америкийн шилдэг продюсерууд, домогт репперүүд болсон байна. Бид ч цаг үеэ дагаад “Өвөл”, “Үнсэн хот”, “Гангста реп” зэрэг дуунуудыг хийж эхэлсэн. Миний гардаж хийсэн анхны дуу бол “Би чамд хайртай”. Хайрын буюу мөнхийн сэдвээр урсгалаа хөгжүүлж, хип хоп сонсогчдыг нэмэх төлөвлөгөөтэй хийж эхэлсэн нь тэр. Тэр маань ч бүтэлтэй болж хип хопын эрин үе Монголд бий болсон доо.

-“Люмино” хамтлаг тасралтгүй 22 жил уран бүтээлээ хийж байгаа Монголын цорын ганц хип хоп хамтлаг. Та бүхний амжилт, эв нэгдэл юун дээр тогтдог вэ?

-Бидний энэ хүртэл явж ирсэн зам тийм ч дардан байгаагүй. Уналт, босолт гээд олон зүйлтэй учирч явлаа. Хип хоп урсгал Монголд унасан, юу ч хийсэн нөгөөх нь газар авахгүй үе бишгүй байсан. Хип хоп гэдэг урлаг, түүнийг хийдэг хүн бүхэн хогийн шаар, нийгмийн шавхруу байх албагүй гэдгийг харуулах гэж олон жил явлаа. 2000-аад оны дундуур реп дуучин гэхээр л “хогийн шаар” гэдэг ойлголт нийгэмд маш хурдан тархаж байсан. Бид цаг ямагт энэ ойлголтын эсрэг байр суурьтай байж, өөрсдийнхөө амьдралаар харуулах гэж зөв явахыг, зөв амьдрахыг эрмэлздэг байлаа. Ер нь аливаа юм удам угшил, гарал үүслээсээ шууд хамаардаг байх. Одоо цаг өөр болж, реп дуучид шинэ түвшинд гарч ирж бид нарын хүсч байсан шиг урлагийн төрөл болсонд баяртай байдаг. Бид анх зорилгоо тодорхойлохдоо “түүхэнд үлдэнэ, эцсээ хүртэл явна” гэсэн үзэл дээр нэгдэж байсан. Одоо ч энэ байр сууриндаа бат зогсож байна. 1990-2020 он хүртэл бүх л цаг үед биднийг дэмжиж ирсэн сонсогчиддоо л их баярладаг даа.

-Танай хамтлаг 150 гаруй дуу хийсэн гэгддэг. Дууны үг, санаагаа хамтарч гаргадаг уу?

-Хамтлагийн дуунуудын санаа, үгний зохилдлогоонуудыг продюсерийн хувьд би найруулдаг. Анхаа өөрийнхөө хэсгийг бичдэг. Сүүлдээ Бажи бас дуунууд дээр ажилладаг болсон. Ер нь тэгээд хамтлаг учраас нэг нэгнээ нөхөөд явдаг даа.

-Реп хөгжим Монголд хурдацтай хөгжиж байна. Монгол репперүүдийн дууг гадаадынхан их сонсдог болжээ. Ер нь Монголын хип хоп хөгжим дэлхийд гарах боломжтой юу?

-Реп дуулж эхлээд, “Люмино” гэдэг хамтлаг байгуулахдаа хүүхэд насны дэврүүн хүслээр л урагшилж байлаа. Тэр үед хүмүүс наад урсгал чинь зөвхөн хүүхэд насны гажиг зүйл, хурдан алга болно ухааны юм ярьдаг байсан. Гэтэл энэ урсгал хөгжөөд, дэлхийн хамгийн том шоу бизнесийн нэг болжээ. Энэ хооронд нөгөө цагийг эзэлсэн “Boyband”-ийн урсгал дэлхийгээс арчигдсан. Харин сүүлд “Big bang” эхлэлийг нь тавьж, “BTS” гээд үргэлжилж буй K-pop урсгалын хамтлагууд мундаг явж байна. Интернэт хөгжиж бүх зүйл амархан болсон энэ цагт сайн бүтээл хийсэн бол хүнд хүргэхэд амархан болж. Гадаад улсад монгол репийг хүргэх боломжтой зүйл. Гэхдээ туршлагатай “Label”-тэй гэрээ байгуулахгүйгээр гадны зах зээл рүү гарна гэдэг бүтэхгүй зүйл байх. Люминогийн хувьд 2005 онд үндэсний цөөхүүл хөгжимтэй монгол хип хоп “Ламбагуайн нулимс” цомгийг “THE HU” хамтлагийн жанраар буюу орчин үетэй язгуур урлагийг хольж гаргаж байсан. Тэр үед дэлхий хавтгай биш, бөөрөнхий байсан болохоор гадагшаа гаргаж чадаагүй.

-“Люмино” хамтлагийн ойрын таван жилийн төлөвлөгөө юү?

-Хийхээр төлөвлөсөн зүйл бидэнд их байгаа. Том тоглолт, шинэ цомгууд гээд л… Гоё дуу хөгжмөөр сонсогчдоо баясгаад, сонгсогчдоо харж өөрсдөө баясаад л амьдраад байна гэж боддог доо./инээв/

-Сүүлийн үеийн дуунууд нь илүү трап маягийн болжээ. Ер нь цаашид трап дуу гаргах төлөвлөгөө бий юү?

-Гангста репийн эрин үед “Люмино” болон тэр үед үүссэн хамтлагууд хамаардаг. Одоо гэнэт “Трап” гэдэг урсгал гараад ирсэн юм шиг юм хүмүүс бодоод байдаг. Гэтэл энэ нь цаг хугацаанд хувьсаж явсаар “Трап” гэсэн нэрээ олсон урсгал. Энэ хөгжмийн эхлэл аль 2000-аад оны эхээр “Dirty South” нэртэйгээр эхэлж байсан. Тэгээд Люминогийн 2003 онд гарсан “Гэрэлт хорвоод” цомогт дөрөвний хоёрт хуваагддаг “Шог гар” гэж дуу орж байсан. Тэгээд 2010 онд “Дахиад гарч ирэв” гэж дуу гарахад бас л шинэ стилл болж байлаа. Цаашдаа хэвийн боов шиг “Трап”-ийг бид хийхгүй байх. Ямар нэгэн онцлогтойгоор л “Трап” хийвэл хийнэ. Тэрнээс одоо гарч байгаа биднээс дүү хүүхдүүдийн дуулаад байгаа шиг зүйл хийхгүй.

-Шинээр гарч ирж байгаа уран бүтээлчидтэйгээ хамтарч уран бүтээл хийх үү?

-Шинэ залуучуудтай дуунууд хийхээр төлөвлөж ярилцаад хөгжмөө эхэлсэн хоёр дуу байгаа. Тэр шинэ цомогт маань орох учир одоохондоо нууцхан байж л байг.

-Уран бүтээлч хүн үргэлж шинийг эрэлхийлэх шаардлагууд үүсдэг. Өөрсдийгөө хэрхэн мотивацижуулдаг вэ?

-Хүн хүний эрч хүч авах өгөгдлүүд нь өөр өөр байдаг байх. Би хийгээд л байвал цаашаа хөврөөд л байдаг. Хийхгүй удахаар төсөөрөөд нөгөө хүнээ дуудах гэж хэд хоног суудаг. Нөгөө хүн гэхээр гайхаж байгаа байх, онгод бөө юм уу гэж. /инээв/ Суугаад удахаар ороод ирдэг. Харин нэг ирсэн үед нь нижгээд юм амжуулж авахгүй бол дахиад ирэх гэж хэд хононо. Би Монголын бүх цаг үеийн хамгийн шилдэг борлуулалттай “номер 1” хип хоп цомог болох “Гэрэлт хорвоо” цомгийн дуунуудыг нэг сарын дотор бүгдийг нь бичиж дуусгаж байлаа. Сүүлд өөрийнхөө хоёр цомгийг нэг дор бичсэн гэхчлэн.

-Танай хамтлаг ихэнх дуундаа 1980,1990 оны дуунуудын зарим хэсгийг ашигласан байдаг. Энэ бас сонсогчдод илүү хүрдэг. Энэ талаараа хуучлахгүй юу?

-Энэ бол дэлхийн бүх урлагт байдаг зүйл. За дэлхийн хөгжмийг Америкийн гэж яривал 1990 оноос 2000 оны хооронд 100 хувь зохиогдсон дуу маш ховор байдаг. Бараг бүгд 1950-иас 1970-аад оны дуунуудыг шинэчилсэн найруулгаар дуулсан байдаг. Хэрэв хөгжим сонсдог хүн бол тэдгээрийг ихэнхийг нь мэдэх ёстой. Одоо ч тэр дахин дуулагдаж байгаа дуунууд дэлхий дээр гарсаар л байгаа. Бид ч таарсан “sample” олдуул Монголынхоо өнгөрсөн үеийн урлагийг ухсаар л байх болно. Өнгөрсөн үеийн хөгжимд гайхалтай классик зүйлс оршсоор байдаг.

-Монголын шилдэг 100 дуунд багтсан “Намайг дагаад цэнгэ” дууг хүн бүхэн л дуулдаг. Энэ дуу бүтсэн түүхээс хуваалцаач.

-Тэр дууг 2003 оны гуравдугаар сард бичсэн. Тухайн үед “Muse” хэмээх диско клубтэй “Люмино” гэрээ байгуулж, баасан гаригийн орой болгон дуулдаг байлаа. Тэгээд нэг удаа дуулах гээд очсон байхдаа нэг зүйлийг олж харсан. Хоёр давхраас доошоо харахад гэрэлд харагдах олон хүн дундаас ганц хоёр эмэгтэй хүний урт үстэй толгой шовгонож харагдаад, тэгээд “хүүе хаая” гээд дуу дуугаа авалцаад дискодож байсан. Тэрнээс авхуулаад “Дуу дуугаа бид бүхэн авалцаж байна, Дур хүсэл бүр аймар оволзож байна, Хөөрхөн охин тэр доор жоволзож байна, Харин минийх эндээ болболзож байна” гэж энэ дөрвөн мөрт тэр дороо орж ирсэн. Тэгээд “Намайг дагаад цэнгэ” гэж гарчиглаад дуугаа удалгүй дуусгаж байлаа. Жинхэнэ тэсрэлт болох гэж тэрийг л хэлдэг байх. Хар амьдрал, хайр дурлал хоёр дуулдаг байсан Монголын хип хоп-д “зугаа цэнгэл”-ийг яаж дуулж болох вэ гэдгийг харуулсан бас нэг шинэ хуудас нээсэн дуу гэж боддог. Одоо ч хүмүүс энэ дууг хүссээр л байдаг.

-Сүүлд “Ganjenjoo” дуугаа гаргасан шүү дээ. Энэ дуугаар ямар санааг сонсогчдод хүргэхийг зорьсон бэ?

-Энэ дуу бол яахав дээ бэлэн юм битгий хар, өөрөө зорилго тавиад тэрэндээ хүр, бэлэн юм амтална гэвэл “гонжийнжоо голионы баас” л гэсэн утгатай дуу. Сонсогчдод бас тэгж ойлгогдсон гэж анзаарагдсан. Ер нь өөрийн гараар босгосон бүхэн хичнээн амттай гэдгийг л хэлэх гэсэн санаа л даа.

-Хамтлаг болгон өөрийн гэсэн том зорилгуудыг урдаа тавьсан байдаг. Танай хамтлагийн хамгийн том зорилго юу байна вэ?

-Бидний зорилго бол сайн уран бүтээл хийгээд, тэрийгээ харж баясаж, кайф авах явдал. “Люмино” бол чанар гэдэг үгний тодорхойлолт гэж боддог. Бидний 2000 онд бичүүлж байсан анхны дискний дууны дуугаралтууд өнөөдөр ч чанараа алдалгүй дуугарч байдаг. Монголын хөгжмийн ертөнцийн түүхэнд тодоос тод үлдэх, урсгалдаа дөрөв дэх арван жилээ тасралтгүй уран бүтээлээ хийж буй цор ганц хип хоп хамтлагийн хувьд одоо хийх юу үлдсэн байна, тэр бүгдийг хийнэ гэсэн зорилготой байгаа даа. Тэгээд аймшигт муухай өвчин газар авах гээд байгаа энэ цаг дор хүн бүр дороо хичээгээд, дээрээс зөвлөж байгаа дүрмийн дагуу хамтдаа даваад гарцгаая. “Хурд” хамтлаг телевизийн лайв тоглолт хийж хандив цуглуулсан шиг тоглолтыг “Люмино” хамтлаг хийхэд бэлэн байгаа. Энэ тухайгаа Улсын Онцгой Комисст санал хүргүүлсэн. Хэрэв тэр тоглолт болохоор бол үзэгчидтэйгээ удахгүй онлайн тоглолтоор уулзах нь байна. Та бүхэнд аз хүсье!

С.ЛХАМСҮРЭН

Categories
мэдээ нийгэм

БНСУ-аас манай улсад коронавирусийн шинжилгээний оношлуур хандивлахаар болжээ

ГХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Даваасүрэн өчигдөр БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Ли Ё Хуныг хүлээн авч уулзлаа.

Сүүлийн үед Монгол Улс, БНСУ-ын хооронд захиалгат нислэгүүд үйлдэгдэж байгаатай холбогдуулан монгол иргэдийг татан авах, БНСУ-аас нутаг буцах иргэдийг “COVID-19” коронавируст халдварын шинжилгээнд хамруулах зэрэг асуудлаар хамтран ажиллах талаар санал солилцжээ.

Энэ үеэр Элчин сайд Ли Ё Хун БНСУ-ын Эрүүл мэндийн яамнаас Монгол Улсад коронавирусний шинжилгээний оношлуур хандивлах болсныг мэдэгдэв.

Categories
мэдээ цаг-үе

Т.Энхбаяр: Эрэгтэйчүүд юу ч өвдөхгүй байхад яахаараа эмнэлэгт очдог билээ гэх хандлагатай байдаг

Жендерийн үндэсний хорооны Нарийн бичгийн дарга бөгөөд Ажлын албаны дарга Т.Энхбаяртай ярилцлаа.

-Монгол хүний дундаж наслалтыг тодорхойлох судалгааг тоймлон харахад сүүлийн жилүүдэд дундаж наслалт нэмэгдсэн байгаа харагдсан. Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?

-Монгол хүний дундаж наслалт 1992-2018 он хүртэлх сүүлийн 26 жилийн хугацаанд 7,4 жилээр нэмэгдсэн байдаг. Гэтэл үүн дотроо эмэгтэй хүний дундаж наслалт 10,95 жилээр, эрэгтэй хүний дундаж наслалт 5,4 жилээр нэмэгдсэн байна. Хүний дундаж наслалт нь хүний хөгжлийн индексийн гол үзүүлэлт учир амьдралын чанар дээшлэх тусам дундаж наслалт нэмэгдэж байна гэж харж болохоор байна.

-Эмэгтэй болон эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт 9,76 жилийн зөрүүтэй байгаа нь дэлхийн дундажтай харьцуулахад хэр өндөр үзүүлэлт вэ?

-9,76 жил гэдэг бол дэлхийн дунджаас хоёр дахин өндөр үзүүлэлт юм. Дэлхийд дундаж наслалтын зөрүү хамгийн өндөр байгаа улсуудаасаа бид 12-т жагсаж байна. Энэ бол нэлээд өндөр үзүүлэлт юм. Дундаж наслалтын зөрүү хамгийн өндөр орнууд болох ОХУ болон хуучин ЗСБНХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан улсуудын дундаж наслалтын зөрүү 10,5 жил орчим байдаг. Монгол Улс энэ үзүүлэлтээрээ Ази, Номхон далайн бүсдээ хоёрт жагсаж байна. Энэхүү мэдээллүүд нь Монгол Улсад эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн дундаж наслалтын зөрүү өндөр байгааг харуулж байгаа юм. Үүнийгээ дагаад бид энэ асуудлыг зайлшгүй анхаарах шаардлагатайг баримт бичгийн судалгаагаар нотолж байна.

-Эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт бага байгаад юу нөлөөлж байна вэ?

-Эрэгтэйчүүдийн болон хөвгүүдийн дундаж наслалт бага байгаагийн шалтгаан нь эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд бага хамрагддагтай холбоотой. Жилд нас барж байгаа хүмүүсийн 56-60 орчим хувь нь эрэгтэйчүүд байгаа. Үүнд зүрх судасны өвчлөл, хавдар хоёр нэлээд зонхилж байна. Гэтэл хавдрын өвчлөлийн хамгийн сүүлийн үеийн статистик мэдээллийг (2018) харахаар өвчилсөн хүмүүсийн дийлэнх хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна, харин эсрэгээрээ нас барж буй хүмүүсээ харахаар эрэгтэйчүүд илүү байгаа. Тухайн өвчлөл нь эцсийн шатандаа ороод эмчилгээгүй болсон хойно эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нэхдэг. Гэвч аврахад хэт оройтсон байдаг. Үүнийг товчхон дүгнэвэл эрүүл мэндийн үзлэгт эрэгтэйчүүд тогтмол хамрагдахгүй байна гэдэг нь нотлогдож байна. Тэгвэл хамрагдахгүй байгаа шалтгаан юу вэ гээд үзвэл эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нь эрэгтэйчүүдэд хэр хүртээмжтэй байгаа вэ. гэдэг асуудал руу чиглэж байна.

-Түүврийн болон чанарын судалгаагаар ямар үр дүнгүүд гарсан бэ?

-Баримт бичгийн судалгааг хийж дуусаад бид зайлшгүй түүврийн болон чанарын судалгаагаар зарим асуудлуудыг тодруулах шаардлагатай юм байна гэж үзсэн. Энэ судалгааг 18-26 насны 9300 орчим залуучуудаас асуулгын аргаар авсан, мөн 18-26 насны эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсээс бүлгийн ярилцлагыг авлаа. Судалгааны гол асуулга хорт зуршлын хэрэглээний талаар, эрүүл зөв хооллолтын талаар мөн мэдлэг мэдээллийг хаанаас авдаг, эрүүл мэндийн үзлэгт хэрхэн хамрагдаж байгаа вэ зэрэг асуудлуудыг хөндсөн. Урт насалъя гэвэл эрүүл хоол хэрэглэх, дасгал хөдөлгөөн хийх, эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах, хорт зуршлын хэрэглээг багасгах, биеийн тамир спортыг дэмжсэн дадал шаардлагатайг 18-26 насны залуучууд бүгдээрээ дэмжиж байгаа. Эрүүл зөв хооллолт бол урт наслахын үндэс мөн гэсэн мөртлөө таван эрэгтэй тутмын нэг нь л зөв хооллолтыг хэрэглэдэг, гурван эрэгтэй тутмын нэг нь л спортоор хичээллэдэг байсан. Мөн сүүлийн нэг сарын хугацаанд энэ насныханы 60-аас дээш хувь нь архи хэрэглэсэн байлаа. Тамхи болон архийг 16, 17 наснаасаа эхлэн хэрэглэсэн дүр зураг дийлэнх харагдаж байв. Дээр нь биеийн тамир спортыг дэмжих үйл ажиллагаа нас болон боловсролын түвшин нэмэгдэх тутам багасч, таргалалт нийт эрэгтэйчүүдийн дунд бий болж байна.

-Судалгааны үр дүнгээс харахад, ямар асуудлуудад зайлшгүй бодлогын шийдэл үгүйлэгдэж байна вэ?

-Төрөөс “жендер ба хөгжил” гэсэн агуулгыг баримталдаг учир Монгол Улс хүйсээр заагласан бодлогын баримт бичиг гаргахгүй. Харин бид эрэгтэйчүүд, эмэгтэйчүүдийн дунд нэн тулгамдаж, статистик тоо баримтаар нотлогдож байгаа асуудлуудыг жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах бодлого хөтөлбөрөөрөө шийдээд явна. Салбар бүр өөрсдийн чиглэлээр тухайн хүйст тохиолдож буй асуудлуудыг насны бүлгээр, хүйсээр нь ч юмуу авч үзэж болно. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хувьд бодлогын түвшинд тулгамдаж буй асуудлыг бид жендерийн хөгжлийн хөтөлбөртөө багтаагаад харин салбарууд жишээлбэл, эрүүл мэндийн салбар эрэгтэйчүүдийн эрүүл мэндэд ээлтэй түргэн тусламжийн урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээг хөгжүүлэх, тодорхой бодлогын түвшинд анхаарах асуудлууд гарч байгаа. Харин нөгөө талаасаа, зам тээврийн харилцаанд оролцож буй хувь хүний хариуцлагаас гадна хууль зүйн дотоод хэргийн яамны харьяа агентлаг, цагдаагийн ерөнхий газар хамтраад зам тээврийн ослоор эндэж байгаа болон эрсдэж байгаа асуудлыг бодлогын түвшинд анхаарч аюулгүй байдлыг хамгаалах ямар үйл ажиллагаа өрнүүлбэл үр дүн гарах вэ гэдгийг анхаарах шаардлагатай. Мөн эрүүл мэнд, боловсролын асуудал байна. Өнөөдөр манай эрчүүдэд боловсролын түвшнээс нь хамаараад мэдлэг, мэдээлэл байгаа боловч түүнийгээ хэрхэн дадал, хэвшил болгох вэ гэдэг л асуудал байна. Тэгэхээр ийм зөв дадлуудыг хэрхэн бий болгох вэ гэдэг нь чухал. 60 км цагаас илүүтэй хурдаа хэтрүүлбэл аюултай гэдгийг жолооч мэддэг, бүсээ бүслэх хэрэгтэй гэдгийг мөн мэддэг. Харин түүнийгээ зүүж хэвшиж дадал болгоно гэдгийг хөвгүүд, эрэгтэйчүүддээ яаж бий болгох вэ? Мөн эрэгтэйчүүдийг урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд хамрагддаг болгохын тулд эмч эмнэлгийн ажилтнууд болон олон нийтийн санаа бодлыг мөн өөрчлөх тэднийг дэмждэг болгоход анхаарах нь зүйтэй. Одоо зөрүүг багасгах чиглэлд тодорхой бодлого явуулж, анхаарахгүй бол энэ чигээрээ яваад байвал зөрүү ихсэх магадлалтай байгаа. Мөн эрэгтэйчүүд эрсдэлтэй хөдөлмөр маш их эрхэлдэг. Тэгэхээр ажил олгогчиддоо, эрсдэлтэй хөдөлмөр эрхлэлтийг инноваци технологийн аргаар хэрхэн шийдэж болох вэ? гэдгийг эрэлхийлэхийг уриалмаар байна. Эрсдэлтэй хөдөлмөрт технологийн шийдлийг ашигласнаар зөвхөн эрэгтэйчүүд ажиллах бус эмэгтэйчүүд ч ажиллах боломж бүрдэх юм.

-Эрүүл мэндийн үзлэг шинжилгээнд хамрагдах байдал хангалтгүй байгаад нэг талаас иргэдийн хэнэггүй зан, хариуцлаггүй байдал нөлөөлж байна уу?

-Ер нь бол хэнэггүй хандлага, хариуцлагагүй байдал нь дундаж наслалтад нөлөөлж байгаа. Тухайлбал, судалгаанд та сүүлийн нэг сар, нэг улирал, нэг жилд ч юмуу эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдсан уу гэхэд ихэнх нь нэг ч удаа хамрагдаагүй гэсэн хариултуудыг өгсөн байдаг. Өвчин нь тухайн хүний биед сарын дотор хүндрэх, зарим нь 14 хоногийн дотор хүндрэх зарим нь 2-3 сар амьдраад шууд хүнд шатандаа ордог ч юмуу хугацааны хувьд харилцан адилгүй байдаг. Гэтэл 365 хонож байхад нэг удаа үзүүлсэн эсэхээ ч тодорхой мэдэхгүй байна гэж хариулж буй хүмүүсийн эрүүл мэндийн байдлыг бид юу гэж дүгнэх вэ? гэдэг хэцүү. Бид судалгаандаа малчны хотонд байгаа залуучуудыг бүрэн хамруулж чадаагүй. Бүлгийн ярилцлагын үеэр эрэгтэйчүүдийн хариулж буй хариултаас харахад бидний юу ч өвдөхгүй байхад яахаараа эмнэлэгт очдог билээ гэдэг хандлага маш их анзаарагдсан.

-Эрүүл мэндийн байгууллагын хүртээмж, зөвлөгөө мэдээллийн асуудал хэр байна вэ?

-Эрүүл мэндийн байгууллагын тасаг, кабинет хангалтгүй. Тиймээс бид үндэсний хөтөлбөрт 2021 он гэхэд 21 аймаг, есөн дүүргийн нэгдсэн эмнэлэгт эрэгтэйчүүдийн тасаг, кабинеттэй болсон байна гэх зорилтыг тусгасан. Мөн эрэгтэйчүүдийн эмч бэлтгэгдсэн байна гэх зорилтыг тавьсан. Гэтэл өнөөдөр нэгээс хоёрхон дүүрэг эрэгтэйчүүдийн тасаг, кабинет ажиллуулж байгаа мөн 2-3 аймаг эрэгтэйчүүдийн кабинет байгуулах гээд эхэлж байна. Мэдээж энэ бол хангалтгүй үзүүлэлт. Мөн эрүүл мэндийн салбар зөвхөн эрэгтэйчүүд өвддөг өвчин байна гэдэг зүйлийг ярьж байна. Тэгэхээр хөвгүүд эрэгтэйчүүдийнхээ эмчийг бодлогоор бэлтгэх шаардлагатай. Мөн байгуулагдаж байгаа хөвгүүд эрэгтэйчүүдийн тасаг, кабинет нь өөрөө урьдчилан сэргийлэх байдлаар ажиллах хэрэгтэй байна. Гэтэл өнөөдөр эрэгтэйчүүд өвдлөө гэхэд хувийн ганц нэг эмнэлгээр л явдаг. Тэгэхээр нэгдсэн эмнэлэгт нь даатгалаар үздэг эрэгтэйчүүдийн тасаг кабинет байх л шаардлагатай юм. Мөн нөгөө талаасаа эрэгтэйчүүд маань үзүүлдэг, очдог, харуулдаг, стрессээ гадагшлуулах зөв арга замаа олох зэргээр өөрсдийн эрүүл мэнддээ анхаарал тавих хэрэгтэй.

У.ЧИНЗОРИГ

Categories
мэдээ нийгэм

Сөүл-Улаанбаатар чиглэлийн онгоцоор ирж, тусгаарлагдсан 37 хүний шинжилгээний хариунд коронавирус илрээгүй

Эрүүл мэндийн яамнаас шинэ коронавирусийн халдварын нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл хийлээ.

Өчигдөр тусгай үүргийн онгоцоор 275 зорчигч ирснээс Токиогоос ирсэн хоёр сэжигтэй тохиолдлыг ХӨСҮТ-д тусгаарлажээ.

Нийт ажиглалтад байгаа 2464 хүнд 380 гаруй эмнэлгийн байгууллагын ажилчид тусламж үйлчилгээ үзүүлж байна.

Иргэдийг олон нийтийн газраар явахдаа амны хаалт зүүж, гараар хийсэн амны хаалтаа угааж хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Энэ үеэр ХӨСҮТ-ийн захирал Д.Нямхүү иргэдийн шинжилгээний талаарх мэдээллийг өглөө.

Тэрбээр “Өнөөдрийн байдлаар ХӨСҮТ-д 246 хүн ажиглалт, хяналтад байна. Сөүл- Улаанбаатар, Токио-Улаанбаатар чиглэлээр ирсэн 104 хүнийг тусгаарлан ХӨСҮТ-д хянаж байна. Үүнээс Сөүл-Улаанбаатар чиглэлийн онгоцоор ирж, тусгаарлагдсан 37 хүний шинжилгээний хариунд коронавирус илрээгүй. Мөн тандалтын зорилгоор улсын хэмжээнд хүмүүсийн 27 сорьцод шинжилгээ хийхэд коронавирус илрээгүй.

“Амар” зочид буудалд байгаа тусгаарлагдсан 152 хүний шинжилгээг өнөөдөр авна. Хариу нь гарахаар, нэг дэхээс гарган ороо чөлөөлөөд, дараагийн онгоцоор ирэх хүмүүсийн бэлтгэл ажлыг хангана. Өвчтөнүүдийн биеийн байдал тогтвортой сайн байна” гэлээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Дарханд амиа алдсан гурван охины ээж Н.Алтанзул: Бага охин маань сүүлийн удаа мөөмөө хөхсөн гэж бодохоор дотор бачимддаг

Дархан-Уул аймагт нэгээс таван насны эгч дүү гурван охин гэртээ цаг бусаар амиа алдсан харамсалтай үйл явдал өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 5-нд болж байв. Коронавирусийн халдвараас сэргийлж орон даяар төрийн байгууллагууд ажиллахыг хориглоод байсан үед тус аймгийн Тавдугаар цэцэрлэгийнхэн ой тэмдэглэх нэрээр ажилчдаа цуглуулан ажилласан байдаг. Талийгаач охидын ээж Н.Алтанзул тус цэцэрлэгт үйлчлэгчээр ажилладаг байсан бөгөөд тэр өдөр охидоо гэртээ цоожлон ажилдаа явжээ. Харамсалтай нь ажлаа дуусгаад гэртээ ирэхэд охид цахилгаанд цохиулсан байдалтай амиа алдсан байсныг Цагдаа, Онцгой байдлын байгууллагаас мэдээлж байв. Охидын ээж Н.Алтанзултай ярилцлаа.

-Цаг наашлахаар хүн өөрийнхөө нас барсан ойр дотны хүмүүсээ маш их дурсдаг. Цаг наашлахыг харсан ч болоосой, өдийд ингэж байх байсан даа гэж. Танд ч гэсэн ийм байдаг уу. Охид маань өдийд гадна инээж тоглоод л гүйж эхэлнэ дээ гэж…

-Тийм ээ. Би хэзээ ч өнгөрсөн цагаас хойш нэг ч удаа бүтэн нойртой хонож үзээгүй ээ. Тэр өдрийг хүртэл надад хэн нэгэн сануулахгүй яав даа гэж хамгийн их бодож байна. Хүүхдүүдээ маш их санаж орой болгон бодож, “Одоо байсан бол ингээд тоглож байх байсан. Ингээд инээгээд гүйх байсан даа” гээд л маш их үгүйлэгдэж байна. Үнэхээр би тэр хар өдрийг хүртэл хагацал зовлон гэж ямар байдгийг мэдсэнгүй явж. Анх удаа ийм айхавтар зүйлийг үзлээ.

-Залуу бүсгүй хэрнээ гурван хүүхэд төрүүлж өсгөж байсан гэхэд бахархмаар. Ээж болж байсан анхны дурсамжаа хуваалцаач?

-Том охин маань аав, ээж дээрээ маш хурдан ирсэн. Нөхөр бид хоёр үерхээд дөрвөн сар болоод л 19 настайдаа ээж болсон доо. Мэдээж тэр үед аав, ээжээсээ маш их айж байлаа. Жирэмсэн болсноо нөхөртөө хэлтэл манай хүн “Ээжийгээ алдаад олон жил болж байгаа. Тиймээс миний ээж ирж байна” гээд бөөн баяр бол билээ. Тэгээд нэгдүгээр сарын 28-нд том охиноо өлгийдөн авч бөөн аз жаргал болж байснаа санаж байна. Эмнэлгээс гарахдаа “Дахиж төрөхгүй ээ” гээд гарсан хүн дахиад хоёр удаа төрсөн. Ингээд “Хайр аа гурвын гурван охинтой болчихлоо.Гоё байна уу” гээд л нөхөртөө хэлээд манайх гэдэг айл бөөн л аз жаргал байсан нь саяхан. Ажлаа хийгээд орой гэртээ ирэхэд “Ээж ээ, аав аа” гээд л охид маань инээгээд л уралдаад ирдэг байлаа. Одоо бүх зүйл утгагүй хоосон санагдаж байна.

-Тэгэлгүй яахав. Хүүхдүүд гэдэг амьдралын хамгийн гоё дурсамж байдаг. Одоо ч тэр сайхан дурсамжууд хөвөрч байна уу. охид ямар хүүхдүүд байв?

-Их бий. Яагаад ч юм манай охид маш хурдан хэлд, хөлд ордог. Том охин маань 10 сартайдаа хөлд орсон. Их л уйланхай хүүхэд байж билээ. Ээж, аавыгаа дагаад л. Харин дүү нь төрөөд тэр зан нь зүгээр болсон. Дунд охин маань их сэргэлэн. Аливаа зүйлийг маш хурдан ойлгож, хүлээж авдаг. Эгчийгээ хараад л их зүйл сурдаг байсан. Бас 10 сартайдаа хөлд орж, суултуурандаа өөрөө суугаад сурчихсан. Үнэхээр хайр татам. Өнгөрөхөөсөө өмнө тоо бодоод сурчихсан байсан юм шүү дээ. 10 хүртэлх тоог цээжээр боддог байсныг яана. Маш авьяастай. Уран нугарах авьяастай. Том охин маань ч их авьяаслаг. Бага охин маань цэцэрлэгт яваад л хүүхдүүдийг хараад өөрөө шууд хөлд орсон. Нэг ч удаа уйлж ээж, аавыгаа ороож байгаагүй, амгалан, их биеэ даасан хүүхэд. Бас л их хурдан аливаа зүйлийг сурдаг. Ингээд яривал маш их дурсамж байгаа. Хүүхдүүдээ алдахаас хэдхэн хоногийн өмнө хоёулаа “Дунд охиноо энэ зун уран нугаралтанд явуулаад цаашдаа тэр авьяасыг нь сайхан хөгжүүлье. Том охиноо хөдөөнөөс төв рүү ойртуулж сорафонд суулгая” гэж ярилцаж байсан. Бага маань жаахан болохоор авьяас нь тодроогүй байсан. Гэхдээ мундаг охин болгоно доо гэж их зүйлийг бодож байсан. Харамсалтай нь тэгж их зүйл мөрөөдөж бодсоны үр дүн алга болчихлоо. Хүүхдүүд гэдэг чинь зөнгөөрөө л өсдөг жамтай. Гэхдээ аз жаргалыг алсаас биш хажуугаасаа л хайх хэрэгтэй юм байна гэдгийг л ойлгож байна даа. Дахиад ийм сэргэлэн гурван охиноо л авчирмаар байна. Өөр хүсэл зүйл алга.

-Танайх Сэлэнгийн айл гэж сонссон. дарханд суурьшаад удаагүй байсан гэв үү?

-Тийм ээ. Нэг их удаагүй. Дарханд өнгөрсөн есдүгээр сараас эхэлж амьдарсан. Манай хүн уурхайд ажилладаг. Би цэцэрлэгт үйлчлэгчээр ажиллаж байсан.

-Тэр өдөр юу болчихов?

-Тэр өдрийн аймшигт үйл явдлыг нөхөр бид хоёр л мэднэ. Хамгийн түрүүнд гэртээ очсон хүн нь би болохоор тэр аймшигтай байдлыг дурсмааргүй байна, уучлаарай. Охидын маань тэр царай одоо хүртэл нүдээ анихад харагддаг болохоор маш их айдаг.

-Цагдаа, онцгой байдлын газраас ослыг цахилгааны улмаас болсон гэсэн. Үнэн үү?

-Хүүхдүүдийн маань шинжилгээний хариу хараахан гараагүй байгаа. Гэхдэн би мэдэхийг хүсэхгүй байна. Би сонсоод юуг өөрчлөх билээ, бас л шанална. Би одоо хүртэл өөрийгөө буруутгадаг. Бага охин маань сүүлийн удаа хөхөө хөхөөд явсан гэж бодохоор миний дотор бачимддаг. Хамгийн их санаж байгаа нь бага охиноо. Нөгөө хоёрыгоо саналгүй яахав. Бурхан буруу хүүхдүүдээ аваад явсан. Андуурсан зүйлээ заавал буцаах болно гэдэгт би итгэдэг. (уйлав). Энэ дэлхий дээр одоо би хэний төлөө амьдрах уу гэдэг асуулт надад үлдэж байгаа шүү дээ. Тиймээс би ойрын хэд хоногт бодсон. Хүүхдүүд маань ирэх гээд будилж явахад би уйлаад байвал замыг нь улам хаах болов уу. Тиймээс өөрийгөө барихыг хичээж байгаа.

-Тэгэлгүй яахав, уучлаарай…

-Зүгээр дээ. Харамсаад ханахгүй. Бүхэл бүтэн есөн сар хэвлийдээ тээчихээд олон жил харж инээлдэн хөхрөлдчихөөд нэг л өглөө гурвуулаа яваад өгөхөөр би юу болох вэ. Надад үнэхээр галзуурмаар болсон. Гэхдээ надад сэтгэцийн эмч маш их тус болсон. Одоо надад гурван охиноос минь үлдсэн зүйл гэдсэн дэх язархай л байна. Түүнийгээ харахаар л баярлах юм даа. Дахиж ийм муухай зүйлийг битгий өөр эцэг эхчүүд амсаасай гэж хүсэх байна. Манай улсад залуусаа дэмжих дэмжлэг дутаж байсны шинж бол энэ үйл явдал байсан болов уу. Миний гурван охин төрийг донсолгосон байх аа. Одоо хар л даа. Ээжүүд минь айх аюулгүй хүүхдүүдээ харангаа гэрээсээ ажилаж байгаа гэж бодохоор би маш их баярлаж байгаа. Бас маш олон хүүхдүүдийн амийг аварсан гэж боддог.

Ажил хийгээд амьдралаа аваад явахыг залуу хүн бүр хүсдэг. Гэвч Монголд минь залуус ажил хийе гэхээр цалингийх нь 20 хувь нь татварт явчихдаг. Гар дээр нь цөөхөн хэдэн төгрөг үлдэнэ. Ядахдаа гэртээ сууж байгаа ээжүүдийг дэмжих дэмжлэг бага юм. Монгол Улс хүн ам их цөөхөн. Тиймээс хүн амаа өсгөхийн тулд явдахдаа эрчүүдийн үүрч байгаа ачааг багахан ч гэсэн хөнгөвчилж яагаад болохгүй гэж. Жирэмсэн эмэгтэйд 40.000 өгдөг, түүнийгээ 100.000 болгож болно шүү дээ. Олон хүүхэдтэй айл нэг хэсэгтээ хоол хүнсээр тасрахгүй, аавых нь нуруунаас багахан ачааг хөнгөвчилж байгаа болов уу гэж боддог. Миний бодол зарим хүмүүст таалагдахгүй л байх. Гэхдээ энэ Монгол Улсад маань үнэхээр ажил хийе гэсэн залуус зөндөө байдаг.

-Үнэхээр бага насны хүүхэдтэй залуу гэр бүлүүд хоёул ажиллаад хүүхдээ аюулгүй байлгана гэдэг нийгмийн асуудал болжээ?

-Тийм шүү. Энэ аюулт өвчнөөс их л зүйл боллоо. Энэ өвчин гараагүй байсан бол хүүхдүүд маань өдийд амьд сэрүүн байх байлаа. Сургууль, цэцэрлэг карентилаад л хүүхдүүд харах хүнгүй болохоор авч явж боломжгүйгээс гэртээ үлдээхээс өөр арга байгаагүй.

-Нөхөрт тань бас л хүнд байгаа болов уу. Юу гэж ярих юм?

-Манай хүн нэг хэсэгтээ хэцүү байсан. Харах болгонд нь би уйлчих гээд байсан. Одоо арай л дээрдэж байна. Хамгийн сайхан амьдрал элэг бүтэн амьдрал юм байна.

-Хоёр талын аав ээжүүд, ах дүүст ч хүнд туссан болов уу?

-Их цочирдсон. Хөөрхөн гурван ач охиноо алдсан өвөө эмээд нь ямар санагдах вэ дээ. Гэнэт байхгүй болчихлоо гэхээр сэтгэл нь хоосон оргиод одоо хүртэл хэцүү байгаа. Одоог хүртэл манай гэр бүл, ах дүүс итгэж өгөхгүй л байна.

-Монгол түмэн маань охидын буяныг бодож сэтгэлийн дэм хайрлаж байлаа. Тийм үү?

-Монголчууддаа маш их баярлаж байгаа. Бас энэ чинь маш том сэтгэлийг дэм болдог юм байна. Гурван сахиусыг маань маш сайхан хөдөөлүүлж, нутгийн зон олон, ахан дүүс, монголчууд бүгд этгэл зүрх нэг байж чадах ядахаараа бид хоёрт дэм тус боллоо. Олон түмнээс цугларсан мөнгөөр хүүхдүүддээ зориулж буян үйлдье гэж нөхөртэйгөө ярилцан хийсэн. Монголынхоо сайхан хүмүүсүүдийн хандивыг зөв зохистой зарцуулсан байх гэж боддог. Цаашдаа ч гэсэн гурван хүүхдийнхээ төлөө байнга сайн үйлсийн ажил хийж, хүүхэд багачуудыг үргэлж баярлуулна гэж бодож байгаа. Ер нь нөхөр бид хоёр өмнө нь хүүхдүүдийг их баярлуулдаг байсан.

-Хүмүүс охидод зориулж зураг хүртэл зурсан байсан. Харсан уу?

-Харалгүй яах вэ. Би бүхнийг харж байсан. Маш гоё санагдсан. Шүлэг хүртэл зохиосон байсан шүү дээ.

Монголынхоо залуу гэр бүлүүдэд хэлэхэд бүтэн амьдрал гэдэг чинь хамгийн сайхан хамгийн аз жаргалтай мөчүүдийг хэлдэг юм шүү. Хэдий ажил дээрээ бухимдаж хэн нэгэнд уурласан бол түүнийгээ гэрийнхээ хаалганы ард үлдээж гэртээ инээмсэглэл тодруулан ороорой. Үр хүүхэдтэй байна гэдэг хамгийн баян хүнийг хэлдэг.

Б.ЭНХЗАЯА

Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Отгонбаяр: Аяллын захиалгын 70 гаруй хувь нь цуцлагдаж, урьдчилгаанд өгсөн мөнгөө нэхэж байна

МҮХАҮТ-аас гаргасан судалгаагаар коронавирусийн халдварын тархалтын улмаас аялал жуулчлалын салбар хамгийн их хохирол амсаж байгааг тодотгосон. Тодруулбал, аялал жуулчлал, түүнтэй холбоотой компаниудын 90 гаруй хувь нь “COVID-19”-өөс сэргийлэхэд чиглэсэн арга хэмжээнүүд бизнесийн үйл ажиллагаанд маш их буюу ноцтой түвшинд нөлөөлж байгааг хэлжээ. Энэ талаар Монголын аялал жуулчлалын холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Отгонбаяртай ярилцлаа.

-Жуулчдын урсгал татарснаар аялал жуулчлалын салбарт ихээхэн хүнд цохилт болж байх шиг байна. Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Тийм ээ. Энэ нь хэд хэдэн үзүүлэлтээс тодорхой харагдана. Анх коронавирусийн халдвар дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал болно гэж үзээгүй, тэгэс гээд намжчих болов уу гэсэн найдлага байсан. Одоо бол байдал маш хэцүү болж байна. Нэг жишээ хэлье. Бид 2018 онд анх удаа Монгол Улсад хагас сая жуулчин хүлээн авсан юм. Энэ нь өмнөх оныхоос 12 орчим хувиар өссөн дүн байлаа. Ингэснээр нийт 569 сая ам.долларын орлого олсон байдаг. Манай улсад аялж буй жуулчдын 31 хувийг Хятадын иргэд эзэлдэг. Ер нь 2018 онд Хятадын 160 сая хүн дэлхий даяар аялсан байдаг. Тэд 287 тэрбум ам.долларыг аялал жуулчлалд зарцуулсан. Тэгэхээр энэ жил Хятадын зах зээлээс авах жуулчин манай орон төдийгүй дэлхий дахинд ч байхгүй боллоо.

Бид 2, 3 дугаар сард судалгаа авахад манай улсад аялахаар төлөвлөж, захиалга өгөөд байсан жуулчид тур оператор компаниудад хандан аяллаа эрчимтэй цуцалж эхэлсэн. Энэ нь 40 хувьтай явж байна гэсэн тоо өгсөн. Одоо сүүлийн хорио цээрээс хойших судалгаанд 50-100 хувийн цуцлалттай явж байна. Зарим компани аялагчаа 100 хувь алдсан гэсэн үг. Ингээд нийт дүнгээр тооцвол 2020 онд манай улсад аялахаар төлөвлөж, захиалга өгөөд байсан хүмүүсийн 70 хувь нь ирэхээ больж байна. Гэхдээ энэ тоо цаашид яаж өөрчлөгдөхийг тааварлах боломжгүй. Анх Хятад руу анхаарал чиглэж байсан бол цар тахал АНУ, Европыг нөмөрчихлөө. Тэгэхээр 2020 онд Монголд ямар ч жуулчин ирэхгүй, энэ салбар ямар ч орлогогүй өнжиж мэднэ. Ер нь манай улсад ирж буй жуулчдын 31 хувь нь Хятад, 26 хувь нь Орос, 16 хувь нь Солонгос, 4 хувь нь Япон, үлдсэн нь Европ болон Америкийн зах зээлээс ирдэг.

Тур оператор компаниуд жуулчдынхаа урьдчилгаа мөнгөөр үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Тэгвэл аялалууд нь цуцлагдсанаар урьдчилгаа мөнгийг буцаагаад төлөх хэрэгтэй болж байна. Эндээс компаниуд ямар их хохирол амсаж, хүнд байдалд орж байгааг харж болно. Манай аялал жуулчлалын салбар хэвтээ тэнхлэгээр олон салбартай уялдаатай ажилладаг. Зочид буудал, жуулчны бааз, ресторанууд гэх зэргээр бүх л үйлчилгээний байгууллага зогсонги байдалтай байна.

-Аялал жуулчлалын салбарт хэчнээн хүн ажилладаг вэ?

-Уг салбар 50-60 мянган ажлын байрыг бий болгодог гэсэн статистик бий. Манай ажил улирлын нөлөөтэй. Тиймээс зуны улиралд шинээр 10 мянган ажлын байр бий болгож байна. Хөтөч, жолооч гээд бүгд орж байна.

-Энэ үед компаниуд ямар бодлого барьж байна вэ?

-Ажлын байраа авч үлдэх нь хамгийн чухал болоод байна. Энэ салбарт янз бүрийн түвшний компани бий. Зарим нь олон жил ажилласан, тогтвортой үйл ажиллагаа эрхэлж ирсэн газрууд байна. Мөн байгуулагдаад удаагүй, одоо л өндийж ирж байгаа компаниуд ч бий. Түүнчлэн, өнгөрсөн хугацаанд бэлтгэл ажлаа хангаад энэ жил анх удаа жуулчин авахаар төлөвлөж байсан газрууд байгаа. Энэ болгонд харилцан адилгүй нөлөөлж байна. Бүх компанийн хувьд сургаж авсан хүний нөөцөө алдахыг хүсэхгүй байгаа. Ажилчдаа алдахгүйн тулд ихэнх нь цалинжуулаад явж байгаагаа хэлсэн. Гэвч нөхцөл байдал дээрдэхгүй бол хэдий хугацаанд энэ хүмүүсийг ажилгүй цалинжуулаад явах вэ гэсэн асуулт байна. Багахан нэг найдвар байгаа нь 5,6 сарын жуулчид цуцлагдаад эхэлсэн ч 7,8,9 сарын жуулчдаас цөөн ч болов ирж магадгүй гэж найдаж, хүний нөөцөө хамгаалж үлдэхийг хичээж байна. Гэхдээ энэ бол маш бүрхэг, эрсдэлтэй найдвар шүү дээ. Хэрэв байдал хүндэрсээр байвал хүмүүсээ цомхотгохоос өөр гарцгүй. Компани ажилчидтайгаа хөдөлмөрийн гэрээ хэрхэн хийснээс хамаарч ямар зохицуулалт хийхээ шийдэх байх.

-Коронавирусийн халдвар гэнэтийн зүйл байлаа. Аялал жуулчлалын салбарт ийм огцом өөрчлөлт гарч ирнэ гэж хэн ч төсөөлөөгүй. Хэр барьц алдаж байна вэ. Шийдэл олдох нь уу?

-Мэдээж таны хэлсэнчлэн тооцоолоогүй байсан. Дээр хэлсэн, хүлээгдэж байгаа наймдугаар сараас хойших жуулчдаа горьдож байна. Магадгүй нөхцөл байдал хүндэрсээр байвал зун, намар огт жуулчин ирэхгүй байж мэднэ. Тэгэхээр дотоодын аяллыг хөгжүүлье гэж санал солилцож байна. Бас Засгийн газарт хандана.

-Засгийн газраас юу хүсч байгаа вэ?

-Холбоод нэгдээд МҮХАҮТ-д уулзалт хийж, ямар хүндрэл үүссэн тухай нэгтгээд эдийн засгийг дэмжих багц төсөл гаргасан. Ерөнхийлөгч болон Ерөнхий сайдад хүргүүлээд уулзах цаг товлосон. Манай холбооны хувьд салбарын яам болон Ерөнхий сайдын дэргэдэх аялал жуулчлалыг дэмжих лобби бүлэгт тусгайлан хандъя гэж бодож байгаа. Төрөөс Монгол Улсаа сурталчлах зорилгоор төсөвт багагүй мөнгө суулгаж өгдөг. Бид тэр төсвөөс аялал жуулчлалынхаа компаниудад магадгүй буцалтгүй тусламж, дэмжлэг, эсвэл хүүгүй зээл ч юм уу олгох боломж байна уу гэдэг асуудал тавих гэж байна. Төр засаг хэрхэн хүлээж авахыг бид мэдэхгүй.

Ер нь Монголыг гадаадад сурталчлах ажилд компаниудаас ихээхэн зардал гаргадаг шүү дээ. Тухайлбал, гуравдугаар сард болдог олон улсын хамгийн том үзэсгэлэнд жил бүр есөөс доошгүй компани ороод удаж байна. Нэг компани л гэхэд зөвхөн талбайн түрээсэнд 10 сая төгрөг өгдөг. Энэ мөнгөнөөс гадна тухайн үзэсгэлэнд оролцохын тулд компаниас хоёроос дээш ажилчин явдаг. Үүнд чамлахааргүй зардал орно. Жил бүр олон улсын 10 гаруй томоохон үзэсгэлэнд манай компаниуд оролцож Монголоо сурталчилдаг гэхээр чамлахааргүй зардал гаргаж ирсэн. Харин энэ жил вирустэй холбоотойгоор бүх үзэсгэлэн цуцлагдлаа. Эдгээр үзэсгэлэнд Монгол орноо сурталчлахаар төрөөс тавигдсан мөнгийг бидэнд ямар нэг хэлбэрээр дэмжлэг болгож олгооч гэж хүсч байгаа.

-Коронавирусийн хоёр дахь давлагаа болж болзошгүй гэсэн таамаглал бий. Хэрэв энэ таамаглал биелэлээ олбол аялал жуулчлалын салбар улам хүндрэх төлөвтэй байна. Компаниуд өнөөгийн нөхцөл байдалд хувирах боломж бий юү. Тухайлбал, онлайнаар мэдээлэл түгээж 2-3 жилийн дараа авах жуулчдаа одооноос татах ч юм уу?

-Миний хувийн бодлоор төр засаг, хувийн компани ч тэр жуулчдыг татан авчрахын тулд олон үзэсгэлэнд оролцоод явж байсан. Бид ирээдүйд энэ байдлаас салах хэрэгтэй юм болов уу гэж бодож байна. Таны хэлснээр эх орноо онлайнаар таниулах, сурталчлах арга байж болно. Юм хоёр талтай. Халдварын тархалт хэр удаан үргэлжлэхийг тааварлах аргагүй ч олонхын хэлж байгаагаар жил тойрох нь ээ. Гэтэл аялал жуулчлалын салбар маш сайн төлөвлөгөөтэй явдаг салбар. Жишээ нь, бид 2020 оны жуулчнаа 2018 оноос реклам сурталчилгаагаа явуулж, үзэсгэлэнгүүдэд оролцож байж бэлдэж авдаг. Тэгэхээр нэг жил үргэлжлэх өвчний улмаас 2021, 2022 оны жуулчдаа алдаж мэдэх нөхцөл байдал үүсэхийг үгүйсгэхгүй. Иймд бид өнөөдөр ямар сурталчилгаа хийж жуулчдаа татах вэ гэдэгт хамтарч ажиллах шаардлагатай байна. Өөр гарц гаргалгаа олох хэрэгтэй. Заавал тухайн нутагт нь очиж үзэсгэлэнд зогсох бус төрийн нэгдсэн бодлогоор онлайнаар сурталчлах гарц байж болно. Гадаад харилцааны яам, манай салбарын яам гэх зэргээр төрийн болон хувийн хэвшил нэгдэн эх орноо нэг бодлогоор сурталчлах хэрэгтэй.

Манайд коронавирусийн тохиолдпол бага байна. Тэгвэл бид яаж сэргийлж, өвчнийг хэрхэн тархаахгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлж чадаж байгааг төрийн бодлогоор нэг урсгалаар дэлхий нийтэд зөв зүйтэйгээр илэрхийлэх боломжтой. Гадаадын судлаачид болон Монголд ирчихсэн байсан хүмүүс нутагтаа очоод Монголын талаар нэлээн эерэг мэдээллүүд бичээд байгаа. Халдварын тархалт бага байгаа нь монгол хүний идэж ууж байгаа хоол хүнс, ген, дархлаа зэрэг олон зүйлтэй холбоотой байж мэднэ хэмээн бичиж байна. Энэ эерэг урсгалыг бид зөв ашиглах шаардлагатай.

Г.БАТ

Categories
мэдээ нийгэм

Ө.Энхтүвшин: Токиогоос ирж байгаа 266 зорчигч оношлогоо хийлгэж чадаагүй

Ө.Энхтүвшин: Ерөнхийлөгч өнөөдөр үдээс хойш БНХАУ-д очоод, буцаад ирнэ

УОК-ын Шуурхай штабаас мэдээлэл хийх үеэр Шадар сайд, УОК-ын дарга Ө.Энхтүвшин цаг үеийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өглөө. Тэрээр, “Шуурхай штаб нь Засгийн газар, УОК-ын шийдвэрийн биелэлтэд хяналт тавьж, өдөр тутмын асуудлыг зохицуулах үүрэгтэйгээр 24 цагаар ажиллаж байна. Нэг өдрийн дотор 29,784 хүн өвдөж байна. Ийм тохиолдол өмнө нь Хятад, Солонгос, Италид ийм зүйл болоогүй. Эх орондоо ирье гэсэн хүний тоо 20-иодхон хоногийн өмнө 3,000 орчим байсан бол өнөөдөр 6,100 болоод цаашдаа нэмэгдэх хандлагатай болоод байна. Нийт 47 орноос хандсан. Ажилгүй, орлогогүй болохоос өмнө арьс өнгөөр ялгаварлах үзэгдэл их ажиглагдах болсон. Гэвч бид нислэгийн хэлэлцээртэй орнууд руу л нислэг хийнэ. Нислэг хийгдэж байгаагүй АНУ, Канад зэрэг улс руу нислэг үйлдэх боломжгүй. Дараагийн нислэг дөрөвдүгээр сарын 8-нд БНСУ-руу хийгдэнэ. Тусгай нислэгийг ойрхон хийх боломжгүй. Нисэх баг иргэдтэй адил тусгаарлалтад орно. Олон баг байхгүй учраас ойр ойрхон нислэг хийх боломжгүй юм.

УОК-оос гадаад орноос ирэх иргэдэд коронавирусийн шинжилгээ хийлгэсэн байх ёстой гэсэн шаардлага тавьж байгаа. Энэ шаардлага БНСУ-д байгаа иргэдийн хувьд хангагдаж байна. Өчигдөр тус улсаас ирсэн 270 орчим хүний 18 нь л шинжилгээ өгч чадаагүй байсан.

Токиогоос ирж байгаа 266 зорчигч оношлогоо хийлгэж чадаагүй. Тиймээс энэ бол маш өндөр эрсдэлтэй нислэг ирж байна. Түүн дотроо 56 орчим иргэн АНУ-аас дамжин ирж байгаа. Мөн Европын орнуудаас ч ирж байна. Бүх зүйл хяналтад байгаа” гэлээ.

Categories
мэдээ нийгэм

УИХ-ын хаврын ээлжит чуулганыг цахимаар явуулахтай холбогдуулан сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгөв

Улсын Их Хурлын Тамгын газраас өнөөдөр /2020.04.03/ хэвлэлийн хурал хийлгэж, сэтгүүлчдэд мэдээлэл өглөө. Хэвлэлийн хуралд УИХ-ын Тамгын газрын Хууль, эрх зүйн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга Н.Цогтсайхан, Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга С.Батбаатар, Мэдээллийн технологийн хэлтсийн дарга Ж.Элбэгзаяа нар оролцов.

Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга С.Батбаатар ирэх даваа гаригт буюу 2020 оны 04 дүгээр сарын 06-ны өдөр УИХ-ын хаврын ээлжит чуулган нээлтээ хийх гэж буйг хэвлэлийн хурлын эхэнд дурдаад дэлхий дахинд, тэр дундаа Монгол Улсад шинэ короновирусийн цар тахал илэрсэн учир УИХ-ын үйл ажиллагаа дэгээрээ явагдах боломжгүй болж шинэ нөхцөл байдал үүссэнтэй холбогдуулан мэдээлэл өгч байгааг тэмдэглэв.

Мөн Монгол Улсын Их Хурлын даргын 2020 оны 04 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 46 дугаар захирамжийн хавсралтаар “Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааг сурвалжлах, мэдээлэх түр журам” баталж, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчдийн үйл ажиллагааг түр хугацаанд зохицуулахаар болсныг дурдав.

Дараа нь УИХ-ын Тамгын газрын Хууль, эрх зүйн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга Н.Цогтсайхан сэтгүүлчдэд өгсөн мэдээлэлдээ, Монгол Улсын Их Хурал нь Улсын онцгой комисс болон Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас өгч буй зөвлөмжийн хүрээнд үйл ажиллагаандаа зохицуулалт хийж байна гээд ирэх даваа гаригт 12.00 цагаас УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдааны танхим болон Байнгын хорооны хуралдааны дөрвөн танхим, нийт таван танхимд цахимаар явуулахаар бэлтгэл хангасан. Нээлтийн дараа УИХ дахь намуудын бүлэг, зөвлөл, Байнгын хорооны үйл ажиллагаа дэгийн дагуу явагдана.

2020 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдөр УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцангийн өргөн мэдүүлсэн УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хамгийн түрүүнд хэлэлцэж эхэлнэ. Энэ дэгийг хэлэлцсэнээр чуулганы хуралдааныг цахим хэлбэрээр явуулах эрх зүйн орчин бүрдэх юм. Үүний дараа Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдааныг цахимаар хуралдуулах дэгийн дагуу зохион байгуулж явуулна гэлээ.

Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга С.Батбаатар дэлхий дахинд тархаад байгаа шинэ короновирусийн цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх талаар Монгол Улсын Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос авч хэрэгжүүлж буй хорио цээрийн дэглэм, хязгаарлалтын үед хэвлэл мэдээллийн ажилтнууд УИХ-ын үйл ажиллагааг сурвалжлах, мэдээлэх, Төрийн ордонд ажиллах, мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжилга бэлтгэх харилцааг түр хугацаанд зохицуулах зорилгоор УИХ-ын даргын захирамжаар баталсан журмын гол зохицуулалтаас танилцуулсан юм.

УИХ-ын Тамгын газар хорио цээрийн дэглэм, хязгаарлалтын хугацаанд сэтгүүлчид ажиллах түр цэгийг Төрийн ордны хоёрдугаар давхрын фойенд байгуулжээ. УИХ-ын чуулган, Байнгын, дэд, түр хорооны үйл ажиллагаа, хуралдаанаар хэлэлцсэн болон хэлэлцэх асуудал, гаргасан шийдвэрийн талаар тухай бүр д нь түр цэгт хэвлэлийн хурал зохион байгуулж, хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудыг мэдээллээр хангах бөгөөд УИХ-ын дэд дарга, гишүүд, Тамгын газрын холбогдох албан тушаалтнууд хэвлэл мэдээлэлд мэдээлэл, ярилцлага өгөхдөө зөвхөн энэ цэгийг ашиглахаар зохицуулжээ.

Хэрэв УИХ-ын гишүүд тухайлсан хэвлэл мэдээллийн байгууллагад албан өрөөндөө ярилцлага өгөх бол Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн удирдлагад урьдчилан мэдэгдсэний дагуу тус хэлтэс болон Төрийн ордны хамгаалалтын алба хамтран зохион байгуулах юм байна.

Мөн зайлшгүй шаардлагаар сэтгүүлчдийг заасан цэгээс бусад байршилд нэвтрүүлэх тохиолдолд үйл явдлын цаг хугацаа, оролцох сэтгүүлчдийн тоог урьдчилан товлож зохион байгуулах, хуралдааны танхимуудад цахимаар явагдах чуулганы нэгдсэн болон Байнгын, дэд, түр хорооны хуралдааны явцыг мэдээлж, сурвалжлах боломж, нөхцөлийг хангах зорилгоор Төрийн ордны нэгдүгээр давхрын сэтгүүлчдэд зориулсан өрөөг хүртээмжтэй ашиглуулах, уг өрөө болон хоёрдугаар давхрын фойенд нэмэлт төхөөрөмж байршуулах зэргээр хорио цээрийн дэглэм, хязгаарлалтын үед хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудыг Төрийн ордонд ажиллах боломжийг хангах арга хэмжээг Тамгын газар авч хэрэгжүүлэхээр тусгажээ.

Түүнчлэн хэвлэлийн хуралд оролцох, мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжилга авахдаа хязгаарлалтын дэглэм, тусгайлан тогтоосон бүсийн дүрмийг баримталж ажиллахыг хүсээд, журмын хүрээнд хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудыг хэвийн ажиллах боломжоор хангана гэдгээ Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга илэрхийллээ.

Харин Тамгын газрын Мэдээллийн технологийн хэлтсийн дарга Ж.Элбэгзаяа мэдээлэлдээ, УИХ-ын хаврын ээлжит чуулганы хуралдааныг цахимаар хэвийн явуулах техникийн бэлтгэлийг бүрэн хангаад байна.

Хуралдааныг цахимаар явуулахтай холбогдуулан шаардлагатай программ хангамжийг боловсруулж, техникийн бэлэн байдлыг бүрэн хангасан гэдгийг дурдаад энэ талаарх холбогдох мэдээллийг өгсөн юм.

Хэвлэлийн хурлын төгсгөлд нь сэтгүүлчид сонирхсон асуултдаа хариулт авлаа гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Categories
мэдээ улс-төр

УИХ-ын гишүүн Б.Батзориг чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өгчээ

Өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэлийг хангахаар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ...

УИХ-ын гишүүн, ХХААХҮ-ийн сайд асан Б.Батзориг чөлөөлөгдөх хүсэлтээ УИХ-ын даргад өгчээ. Түүний хүсэлтийг энэ сарын 6-ны даваа гаригт нээлтээ хийх УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцэх юм байна.